Dị ứng thực phẩm và cách
phòng tránh
Dị ứng thực phẩm có thể xảy ra với bất cứ ai, nếu ăn phải món ăn không hợp
với cơ địa của mình. Những dấu hiệu dị ứng thường là mẩn ngứa, đỏ mặt
nặng thì có thể trụy mạch, suy tim và dẫn đến tử vong.
Tất cả thực phẩm đều có thể gây dị ứng
Một khảo sát sơ bộ tình trạng dị ứng ở trẻ dưới 5 tuổi và học sinh 7 - 12 tuổi tại
TP.HCM cho thấy tỉ lệ dị ứng thức ăn là 20.4%, trong đó nhiều nhất là dị ứng cá
biển (37%), thịt bò (22.2%), tôm (20.4%), cua (16.7%). Ở người lớn, thực phẩm
gây dị ứng thường là cá, quả hạnh nhân, đậu phộng, tôm, cua, lúa mì... Có thể nói
tất cả thực phẩm đều có thể gây dị ứng, đặc biệt là thực phẩm giàu đạm (90%
nguyên nhân). Dị ứng chéo xảy ra ở các thực phẩm có thành phần giống nhau. Như
sữa, nếu đã dị ứng với sữa bò thì cũng có thể dị ứng với sữa dê, cừu, trâu... Một số
yếu tố làm tăng nguy cơ dị ứng: di truyền (nếu cha/mẹ bị dị ứng thì 20 - 30% con
cũng có khả năng bị dị ứng, nếu cả cha cùng mẹ bị dị ứng thì tỉ lệ này đến 50 -
60%), một số điều kiện kết hợp như đang nhiễm siêu vi, tổn thương niêm mạc
ruột...
Các triệu chứng thường xảy ra ở da (nổi mề đay, phát ban, nổi mẩn đỏ, ngứa,
chàm...), đường tiêu hóa (phù, ngứa môi, miệng và vùng họng, buồn nôn, ói, đau
bụng và tiêu chảy), hô hấp (nhảy mũi, chảy mũi, khó thở, có thể làm bệnh hen
suyễn nặng thêm). Sốc phản vệ hiếm khi xảy ra nhưng khi xảy ra rất nặng, các
triệu chứng tiến triển nhanh, nặng, bao gồm: phù, nổi mẩn đỏ, khó nuốt, khó thở,
đổ mồ hôi, hạ huyết áp, bất tỉnh và có thể tử vong. Thời gian xảy ra dị ứng có thể
trong vòng vài phút hoặc vài giờ sau ăn. Một số trường hợp nhạy cảm, chỉ cần
chạm vào hoặc hít phải thực phẩm dị ứng là có thể xảy ra triệu chứng. Nhưng cũng
có trường hợp phản ứng chậm, xảy ra sau vài ngày với những biểu hiện không rõ
ràng như bứt rứt, khó chịu, khóc đêm, mẩn ngứa, nôn ói, đau bụng, tiêu lỏng và
phân lẫn máu. Cần theo dõi để phân biệt với những bệnh lý khác.
Phát hiện và loại trừ
Thường chúng ta ăn nhiều loại thực phẩm trong cùng một bữa ăn nên khó xác định
loại nào, thành phần nào trong thực phẩm gây dị ứng. Sau khi ăn nếu thấy có các
triệu chứng dị ứng, bạn cần xác định bằng cách ghi nhật ký ăn uống. Không ăn
thực phẩm nghi ngờ gây dị ứng khoảng 7-14 ngày để xem các triệu chứng có
thuyên giảm hay không. Nếu các triệu chứng vẫn còn thì thực phẩm đó không phải
là nguyên nhân gây dị ứng. Không sử dụng thực phẩm gây dị ứng là phương pháp
điều trị đơn giản và hiệu quả nhất. Thời gian loại trừ phụ thuộc tuổi, loại thực
phẩm và từng cá nhân đối với dị ứng. Trẻ dị ứng với sữa bò có tới 80% hết dị ứng
khi tròn thôi nôi và hầu hết không còn dị ứng khi lên 3 tuổi.
Ở người lớn, tỉ lệ hết dị ứng với thực phẩm ít hơn, thông thường khoảng 1/3 sẽ hết
dị ứng sau 1 - 2 năm kiêng không ăn thực phẩm đó nữa. Các dị ứng với sữa, trứng
có thể tự hết, ngược lại với đậu phộng, hạt điều, hải sản... thường lâu dài, có khi cả
đời. Khi loại trừ thực phẩm gây dị ứng, không nên kiêng cữ một cách tràn lan để
phòng mất cân bằng dinh dưỡng. Ví dụ: bạn bị dị ứng với protein sữa bò không cần
cữ thịt bò, hoặc bị dị ứng với trứng gà, vịt cũng có thể không dị ứng với thịt gà,
vịt...
Làm gì để phòng tránh dị ứng thực phẩm?
Đối với trẻ có nguy cơ cao bị dị ứng thực phẩm (có bố mẹ hoặc anh chị bị dị ứng)
cần cho bú mẹ hoàn toàn trong sáu tháng đầu, bắt đầu cho ăn dặm khi trẻ tròn sáu
tháng. Tập cho trẻ làm quen với từng loại thực phẩm, mỗi thực phẩm mới cần làm
quen từ 3 - 5 ngày. Tránh cho trẻ hít phải khói thuốc lá vì sẽ làm tăng nguy cơ dị
ứng.
Với những người đã có phản ứng dị ứng xảy ra nhanh thì cần đặc biệt lưu ý đến
các dị nguyên ẩn trong thực phẩm. Dị nguyên ẩn có thể do nhiễm chéo trong nấu
nướng, chế biến. Chẳng hạn như dao dùng trét phô mai lại được dùng cắt thịt, chả;
chảo chiên trứng xong có thể dùng để xào rau...
Khi mua thực phẩm chế biến sẵn, cần đọc kỹ thành phần trên bao bì và lưu ý một
số từ ngữ không thông dụng sử dụng trên nhãn bao bì như albumin (một thành
phần của chất đạm trứng) hoặc casein (đạm sữa) có thể được sử dụng thay thế.
Người bị dị ứng với trứng phải cẩn thận với bánh kem, các sản phẩm bánh nướng,
thức uống có dùng trứng đánh bọt... Nếu bị dị ứng đậu nành nên tránh các chế
phẩm đậu nành được sử dụng trong công nghiệp chế biến thực phẩm, phụ gia thực
phẩm. Người dị ứng với đậu phộng nên tránh bánh kẹo có sôcôla vì có thể sử dụng
đậu phộng...
Điều trị bằng thuốc
Thuốc ít có vai trò trong điều trị dị ứng thực phẩm ngoại trừ trường hợp dị ứng có
khả năng gây sốc phản vệ. Trong trường hợp này thuốc bắt buộc sử dụng là
adrenalin. Các thuốc chống dị ứng như kháng histamin (chlorpheniramin,
astemisole, loratadin...) có tác dụng với các triệu chứng ở da, niêm mạc như nổi mề
đay, ban đỏ, phù mặt... Mặc dù các thuốc này có thể ngăn chặn hoặc làm giảm nhẹ
các triệu chứng ngoài da, niêm mạc nhưng không ngăn chặn được các phản ứng
nặng như choáng phản vệ, hen phế quản... Thuốc corticosteroid (prednisolon) do
có nhiều tác dụng phụ nên cần thận trọng khi sử dụng và chỉ sử dụng trong những
trường hợp dị ứng nặng, kéo dài và không đáp ứng với những điều trị khác.
Khi nghi ngờ trẻ bị dị ứng thực phẩm, gia đình nên đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế, ghi
nhật ký ăn uống và tìm hiểu trong gia đình có ai bị dị ứng thực phẩm như trẻ hay
không. Khi biết loại thực phẩm gây dị ứng thì nên tạm ngưng và chọn thức ăn khác
thay thế cho trẻ. Trường hợp bị dị ứng nặng như nổi mề đay toàn thân, khó thở...
phải đến ngay bệnh viện để cấp cứu.
