Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch
Hội thảo Phát triển Du lịch chăm sóc sức khỏe ở Việt Nam 166
ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN LOẠI HÌNH YOGA DU
LỊCH CHĂM SÓC SỨC KHỎE Ở VIỆT NAM
Vũ Trọng Lợi, Chủ tịch Liên đoàn Yoga Việt Nam
Nguyên Vụ trưởng Vụ Thể dục Thể thao Quần chúng-TCTDTT,
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch
1. Vài nét về Yoga và sức khỏe.
Từ xa xưa, trải qua cuộc sống lao động, sản xuất và chiến đấu chống kẻ thù
con người đã đúc kết được một kho tàng kinh nghiệm đồ sộ về luyện tập, vận động
cơ thể để thực sự giúp ích giữ gìn và nâng cao sức khoẻ. Tác dụng của hoạt động
vận động có ý nghĩa vô cùng to lớn đối với sức khoẻ. Theo tổ chức Y tế thế giới
“sức khoẻ là tình trạng thoải mái hoàn toàn về thể chất, tinh thần và xã hội, sức
khoẻ không bó hẹp vào nghĩa là không có bệnh và tàn tật”. Ai cũng biết sức khoẻ là
vốn quí giá nhất của con người và toàn xã hội. Luyện tập thể dục hàng ngày thì khí
huyết lưu thông, tinh thần đầy đủ như vậy là sức khỏe. Ngày 27 tháng 3 năm 1946.
Bác Hồ đã ra lời kêu gọi toàn dân tập thể dục đăng trên báo Cứu Quốc. Người viết:
“Giữ gìn dân chủ, xây dựng nước nhà, gây đời sống mới, việc gì cũng cần có sức
khỏe mới thành công”. Bác khuyên đồng bào ta ai cũng gắng tập thể dục và coi đó
là bổn phận của mỗi người dân yêu nước và tự Bác làm gương ngày nào cũng tập.
Hypôcrat (được coi là Thuỷ tổ của Y học) 400 năm trước công nguyên… đã
coi tập luyện là một phần quan trọng của Y học cổ đại. Nhà bác học nổi tiếng
Avixen (930-1037) đã khẳng định luyện tập là phương pháp hiệu quả nhất trong hệ
thống các biện pháp giữ gìn sức khoẻ; con người có tham gia rèn luyện thân thể,
thực hành đúng yêu cầu vệ sinh dinh dưỡng và giữ gìn giấc ngủ thì không có gì
phải điều trị. Sự phát triển của mỗi con người đều gắn với vận động như nhà hiền
triết Aristốt thời Hy Lạp cổ đại đã nhận ra rằng “không có gì làm tổn thương và phá
huỷ con người bằng thiếu vận động”. Chúng ta có thể tìm thấy trong kho tàng của
y học Việt Nam những bậc danh y tiền bối như: Tuệ Tĩnh (thế kỷ XIV), Hải thượng
làm ông Lê Hữu Trác (thế kỷ XVIII) đều khẳng định vai trò của luyện tập, vận
động cơ thể rất quan trọng đối với sức khỏe: “Cần lao thân thể khang cường, Tinh
thần vui vẻ gân xương chuyển đều; Nhàn cư ủ rũ tinh thần, nằm nhiều khí huyết
kém phần lưu thông”. Tổ chức Y tế thế giới đã từng có khuyến cáo mọi người hãy
biết sống lành mạnh với 3 biện pháp không cần thuốc: “tập luyện thân thể, dinh
dưỡng hợp lý và nêu cao trách nhiệm trong cuộc sống”. Ngày nay khoa học thực
chứng phát triển với sự hỗ trợ của công nghệ hiện đại đã chứng minh làm rõ vai trò
to lớn của vận động, luyện tập đối với sức khoẻ. Tập luyện còn được coi là một
phương pháp không chỉ có giữ gìn nâng cao sức khoẻ mà còn có tác dụng chữa
bệnh như “thể dục trị liệu”, “vận động trị liệu” của y học hiện đại.
Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch
Hội thảo Phát triển Du lịch chăm sóc sức khỏe ở Việt Nam 167
Yoga là một phương pháp rèn luyện thể chất nâng cao sức khỏe, phát triển
cân đối và hài hòa cả về cơ thể, tinh thần và xã hội. Yoga ra đời từ nền văn minh
cổ xưa của Ấn Độ, trải qua hàng nghìn năm Yoga đã được truyền bá ra thế giới và
ở hầu hết các quốc gia, dân tộc trên khắp hành tinh đã đón nhận Yoga như là một
món quà quý được tạo hóa ban tặng cho con người. Yoga đã thực sự được kết tinh
trở thành tinh hoa văn hóa của nhân loại mà sự thừa nhận đó chính là Liên hợp
quốc đã lấy ngày 21/6 hàng năm là Ngày Quốc tế Yoga kể từ năm 2015. Cùng với
sự giao lưu văn hóa có từ hàng ngàn đời nay giữa Việt Nam và Ấn Độ, nhất là từ
khi Phật giáo vào Việt nam, Yoga cùng với các vị tu sỹ, các thương gia đến Việt
Nam và được truyền dạy, lan tỏa trước hết trong cộng đồng những nhà tu hành, rồi
được một số người thực hành như một phương pháp tu luyện khai thác tiềm năng
của bản thân con người, chữa bệnh. Những người thực hành Yoga nghiêm túc đã
mang lại kết quả nâng cao sức khỏe toàn diện ngoài mong đợi, không những cho
bản thân mà còn giúp người khác luyện tập phòng và chữa trị được một số bệnh
thông qua việc nâng cao sức đề kháng của cơ thể bằng luyện tập vận động, sinh
hoạt nghỉ ngơi hợp lý, dinh dưỡng lành mạnh và tư duy tập trung (thiền) đúng
phương pháp.
Mặc dù Yoga du nhập vào Việt Nam từ rất sớm, nhưng chưa được phổ biến
rộng rãi trong nhân dân, thậm chí còn chưa được coi là một môn thể dục dưỡng
sinh như những môn thể dục khác, chưa được giới thiệu cho học sinh, sinh viên các
trường chuyên nghiệp, đại học thể dục thể thao. Trong những năm gần đây, xu
hướng dưỡng sinh thể dục được phát triển mạnh mẽ trong phong trào rèn luyện
thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại, các môn thể dục dưỡng sinh như thái cực
quyền, thái cực trường sinh, quyền của các môn võ cổ truyền Việt Nam, Karatedo,
Judo, Dancesport, Aerobic... Yoga được nhiều người lựa chọn để tập luyện dưỡng
sinh nâng cao sức khỏe phòng ngừa một số bệnh có hiệu quả. Tuy nhiên, đến trước
2010 việc luyện tập Yoga của nhân dân vẫn là tự phát chưa có sự hướng dẫn quản
lý của các cơ quan nhà nước về thể dục thể thao, các trường chuyên về thể dục thể
thao cũng chưa có chương trình dạy học môn này. Trước tình hình đó, Vụ Thể dục
thể thao quần chúng đề xuất với tổng cục Thể dục thể thao tổ chức khảo sát, nghiên
cứu quản lý hoạt động này trên phạm vi cả nước theo chức năng của ngành thể dục
thể thao. Kết quả nghiên cứu khảo sát cho thấy việc luyện tập Yoga mang lại hiệu
quả thiết thực, đa số các cơ sở tổ chức tập luyện giảng dạy Yoga sử dụng phương
pháp huấn luyện phù hợp với khoa học giáo dục thể chất hiện đại.
Với quan điểm đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước về Thể dục thể
thao được vận dụng chỉ đạo trong việc phát triển Yoga phục vụ mục đích nâng cao
sức khỏe nhân dân của ngành thể dục thể thao. Những năm gần đây, sự quản lý của
Nhà nước về Yoga đã được khẳng định bằng thông tư 11/2016/ TT-BVHTTDL về
điều kiện tập luyện và thi đấu Yoga tạo điều kiện cho Yoga phát triển mạnh mẽ và
thống nhất. Liên đoàn Yoga Việt nam ra đời 2016 đã góp phần tích cực thực hiện
Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch
Hội thảo Phát triển Du lịch chăm sóc sức khỏe ở Việt Nam 168
chủ trương xã hội hóa của Đảng và nhà nước về thể dục thể thao, những năm qua
đã tổ chức triển khai các hoạt động phong trào rộng khắp chào mừng các ngày kỷ
niệm, ngày lễ như chào mừng Ngày Thể thao Việt Nam 27/3; Ngày Quốc tế Yoga
21/6; các ngày kỷ niệm của các địa phương đã có sự hiện diện của biểu diễn Yoga
phục vụ khán giả. Năm 2019 Liên đoàn phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao Ninh
Bình và Công ty cổ phần Yoga Sống Khỏe tổ chức Festival Yoga toàn quốc tại
Ninh Bình với sự tham gia của trên 50 câu lạc bộ Yoga từ các tỉnh thành phố trên
cả nước. Các đơn vị, tổ chức của Liên đoàn phối hợp với Đại sứ quán Ấn Độ,
Trung tâm Văn hóa Ấn Độ tại Hà Nội tổ chức nhiều chương trình đồng diễn, tập
thể luyện tập chào mừng kỷ niệm ngày Quốc tế Yoga (21/6) tại Hà Nội, Tp. Hồ Chí
Minh, Đà Nẵng, Vũng Tàu, Vĩnh Phúc … Đến nay hầu hết các địa phương trong cả
nước đều có câu lạc bộ, cơ sở cung cấp dịch vụ tập luyện Yoga có người hướng dẫn
được tập huấn chuyên môn nghiệp vụ do Tổng cục Thể dục thể thao hoặc Liên
đoàn Yoga tổ chức.
2. Khái quát chung về Yoga và du lịch ở Việt Nam
Yoga là một phương pháp giáo dục thể chất, nâng cao sức khỏe cho con
người khá hữu hiệu từ rất lâu đời như mọi người vẫn thực hành tập luyện để nâng
cao sức khỏe, Yoga ngày nay còn là một môn thể thao mới có sức hấp dẫn với giới
trẻ nhằm hoàn thiện cơ thể và khả năng phối hợp động tác tinh xảo, khả năng biểu
cảm tinh tế sâu sắc như những nghệ sỹ. Yoga đã trở thành một môn thể thao mà ở
đó có khả năng liên kết, tập hợp đông đảo người tập tham gia hoạt động thi đấu,
biểu diễn. Yoga phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây, nhu cầu giao lưu, dã
ngoại tập luyện và biểu diễn Yoga là nhu cầu tự thân của môn này, không chỉ ở các
câu lạc bộ trong nước với nhau mà còn giao lưu giữa các tổ chức, cá nhân trên khắp
các nước với nhau. Nhiều sự kiện Yoga đã được tổ chức quy mô toàn quốc và liên
tỉnh như festival Yoga, giải thi đấu Yoga đã hiện thực hóa du lịch yoga và góp phần
kích cầu du lịch. Hàng năm, từ năm 2015 đến nay, cứ vào dịp Quốc tế Yoga 21/6
có hàng vạn người Việt Nam luyện tập yoga giao lưu toàn quốc và các tỉnh, vùng
miền với nhau tạo nên không khí vui tươi phấn khởi. Liên đoàn Yoga Việt nam tổ
chức và phối hợp với Đại sứ quán Ấn Độ tại Hà Nội tổ chức Fesstival Yoga toàn
quốc với sự tham gia đông đảo từ 2000 đến 3000 người của các câu lạc bộ Yoga
đại diện các tỉnh về dự, như Fesstival Yoga tại Hà Nội, Thành Phố Hồ Chí Minh
2016, 2017; Ninh Bình 2019, Thanh Hóa 2020. Liên đoàn cũng đã chỉ đạo, hướng
dẫn các Hội viên liên đoàn hàng năm tổ chức các hoạt động đồng diễn tập thể
hưởng ứng ngày Quốc tế Yoga, nhiều câu lạc bộ Yoga của các địa phương đã liên
kết mời các câu lạc bộ của các tỉnh tham gia vào các sự kiện do mình tổ chức như
tại Đồng Nai, Bà Rịa- Vũng Tàu, Quảng Ninh, Đà Nẵng, Ninh Thuận, Thái Bình,
Vĩnh Phúc với hàng nghìn người đến từ nhiều tỉnh tham dự. Từ năm 2017, hàng
năm Liên đoàn Yoga tổ chức giải Vô địch Yoga toàn quốc, Giải yoga thanh-thiếu-
nhi toàn quốc với khoảng 700- 800 cán bộ, huấn luyện viên, vận động viên, trọng
Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch
Hội thảo Phát triển Du lịch chăm sóc sức khỏe ở Việt Nam 169
tài Yoga đến từ hơn 20 tỉnh về dự. Hàng năm có khoảng hơn 1.500 hướng dẫn viên,
huấn luyện viên Yoga từ các câu lạc bộ của các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung
ương được tập trung tập huấn huấn luyện viên quốc gia. Nhiều câu lạc bộ Yoga tổ
chức tập luyện dã ngoại tới các khu du lịch và làm từ thiện tới các vùng sâu vùng
xa, vùng điều kiện kinh tế- xã hội khó khăn và miền núi. Những hoạt động Yoga
này đã thu hút khoảng trên 20.000 lượt người thực hành Yoga di chuyển trong nước
như những du khách, sử dụng dịch vụ ăn, nghỉ tại các khách sạn, nhà nghỉ, cơ sở
lưu trú khác như khách du lịch nội địa.
Hàng năm cũng có khoảng gần 1000 vận động viên, huấn luyện viên Yoga ra
nước ngoài thi đấu và tập huấn, tất cả đều đi theo các công ty du lịch. Việt Nam
cũng đã tổ chức thi đấu, biểu diễn quốc tế về Yoga, như giải năm 2016 có hơn 300
vận động viên, huấn luyện của 14 quốc gia đến dự giải tại Hà Nội. Đây cũng là một
nguồn khách cho Du lịch của các địa phương trong cả nước.
Việc tổ chức các sự kiện Yoga đã dần vào nề nếp tuân thủ theo quy định của
pháp luật về thể dục, thể thao. Đối với các hoạt động đồng diễn, biểu diễn Yoga
trong các sự kiện chào mừng hoặc tổ chức festival Yoga đông người thì đơn vị tổ
chức phải báo cáo cho chính quyền địa phương biết về quy mô tổ chức để có sự bảo
đảm về an ninh, trật tự, an toàn xã hội cho sự kiện được thành công, quy mô toàn
quốc thì phải được sự đồng ý của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Yoga là môn
thể thao, nằm trong hệ thống thi đấu thể thao quần chúng đối với các giải thi đấu
Yoga phải tuân thủ, thực hiện những quy định trong Thông tư 09/2012/ TT-
BVHTTDL. Giải vô địch Yoga quốc gia tuân thủ theo quy định của Luật Thể dục,
thể thao.
3. Định hướng và giải pháp phát triển Yoga du lịch chăm sóc sức khỏe
nước ta hiện nay.
Như trên phần II đã khái quát những hoạt động tập luyện thi đấu Yoga gắn
liền với hoạt động du lịch. Có thể kể ra các loại hình hoạt động Yoga du lịch gồm:
Festival Yoga (Đồng diễn và biểu diễn Yoga) chào mừng kỷ niệm, dã ngoại biểu
dương lực lượng tập trung đông người yêu thích Yoga; Hoạt động biểu diễn Yoga
trong các lễ hội nói chung và lễ hội du lịch nói riêng; Luyện tập và biểu diễn Yoga
thường xuyên tại các bãi biển, cơ sở lưu trú của khách du lịch; Thi đấu Giải Yoga
cấp huyện , tỉnh, toàn quốc và quốc tế; Luyện tập Yoga tại các cơ sở chăm sóc sức
khỏe du lịch nghỉ dưỡng. Bốn (4) trong các loại hình hoạt động Yoga gắn với du
lịch này đều hướng tới mục tiêu chăm sóc sức khỏe cho khách du lịch chính là
người hoạt động tập luyện biểu diễn Yoga. Chỉ có hoạt động của du khách là những
vận động viên, huấn luyện viên, trọng tài tham gia thi đấu Giải là những người sử
dụng sản phẩm dịch vụ du lịch nhằm phục vụ cho mục đích chuyên môn thể thao
(giành thành tích thể thao trong thi đấu giải).
Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch
Hội thảo Phát triển Du lịch chăm sóc sức khỏe ở Việt Nam 170
Từ thực trạng loại hình Du lịch luyện tập Yoga nhằm chăm sóc sức khỏe ở
nước ta và xu thế hiện nay tôi đề xuất định hướng và một số giải pháp để phát triển
loại hình sản phẩm du lịch này.
Một là, phát triển các loại hình Yoga du lịch.
Trong những năm gần đây hoạt động Yoga du lịch là từ tự phát đến có tổ chức
đã thực sự đáp ứng nhu cầu đòi hỏi của một bộ phận nhân dân với mục đích khuyến
khích nhân dân tập luyện thể dục thể thao, phát triển phong trào rèn luyện thân thể
theo gương Bác Hồ vĩ đại. Việc định hướng phát triển nhiều hình thức luyện tập
nhằm thu hút nhiều người đến với bộ môn Yoga là cần thiết góp phần làm cho nhân
dân dễ dàng lựa chọn cho mình một môn thể dục thể thao để rèn luyện suốt đời - tổ
chức luyện tập bộ môn Yoga cho nhân dân có sự quản lý của Nhà nước là đúng
đắn.
Nhiều trong số những người luyện tập Yoga có nhu cầu kết nối để cùng nhau
tìm hiểu giúp đỡ lẫn nhau về chuyên môn và để lan tỏa những giá trị tốt đẹp của
Yoga đến với cộng đồng đã làm nên những chuyến, tour du lịch dã ngoại thực hành
Yoga để được hòa nhập cùng thiên nhiên, hấp thụ năng lượng tốt của vũ trụ, rèn
luyện nâng cao khả năng thích ứng của cơ thể với biến đổi nhiệt độ, không khí,
nước, ánh sáng,... khí hậu, điều kiện sống luôn thay đổi.
Việc thường xuyên được đến tham gia vào những lễ hội Yoga và lễ hội du lịch
có hoạt động đồng diễn tập thể và biểu diễn Yoga là nhu cầu của những người
luyện tập Yoga để được giao lưu, kết nối lan tỏa và thu nhận năng lượng tích cực
đám đông giúp tinh thần được sảng khoái, vui vẻ, cải thiện chất lượng tư duy sâu
tích cực, cảm nhận sự bình an của xã hội và thiên nhiên với bản thân, làm cho tâm
hồn được an nhiên lành mạnh.
Những du khách đến các bãi biển du lịch, các khu du lịch sinh thái, được hòa
đồng với những người bản xứ và du khách thập phương, được hướng dẫn hít thở
không khí trong lành bằng phương pháp Yoga và thể hiện mình trong các Asana (tư
thế Yoga) đã giúp cho họ có năng lượng sung mãn để tiếp tục hành trình hoặc thư
giãn sau một ngày bận rộn “đi tour”. Đây cũng chính là phương pháp sử dụng điều
kiện tự nhiên kết hợp với bài tập để điều khiển sự phát triển thể chất (giáo dục thể
chất – Thể dục) một cách hiệu quả.
Hai là, định hướng đầu tư kinh doanh Yoga du lịch chăm sóc sức khỏe.
Bằng việc cung ứng dịch vụ Yoga du lịch nghỉ dưỡng, chữa lành, phục hồi tự
nhiên theo nhu cầu của xã hội hiện nay, một số nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch
đã nhìn thấy tiềm năng của Yoga với du lịch nói riêng và thể dục thể thao với du
lịch nói chung. Từ kinh nghiệm của một số quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc,
Canada, Mỹ... các cơ sở du lịch nghỉ dưỡng mà sản phẩm chính là dịch vụ tập
luyện Yoga như Sivananda ở Đà Lạt hay một số resort ở các khu du lịch Đà Nẵng,
