NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI
49



GIáo sư ĐĨNH GIA KHÁNH - Người mở đường nghiên cứu văn hoá dân gian
VÕ QUANG TRỌNG!)
V; hồi 12 giờ 30 phút ngày ¡7 tháng 5 năm 2005, giới nghiên cứu văn hoá dân gian chịu một tổn thất to lớn: (áo sư Đình Gia Khánh,
thây của nhiều
người
thế hệ học trò.

nhà nghiên cứu
GS. ĐINH GIÁ KHÁNH (1924 - 2003) Ảnh: HOÀNG CƯỜNG
văn học dân gian và văn hoá học đã từ biệt chúng
ta đi vào cõi vĩnh hằng! Vẫn biết sống chết là quy luật muôn đời của Tạo hoá, nhưng khi nghe tin GSŠ mất chúng tôi không khỏi bồi hồi, xúc động, tiếc thương!
CGiao sư Định Gia Khánh là một nhà khoa học có kiến thức uyên bác, chuyên sâu ở nhiều lĩnh vực, đã có những cống hiến xuất sắc trong giáo dục. đào tạo và nghiên cứu khoa học.
Trước khi đên với khoa học, Đình Gia Khánh là một nhà giáo. Ông tham gia giảng dạy từ bậc phổ thông trung học
PGS. TS, Viện Nghiên cứu văn hóa dân gian.
như giảng dạy tại Trường Trung học Chu Văn An, Trưởng Trung học Hàn Thuyên, Trưởng Trung cấp Sư phạm tại khu học xá trung ương (đóng tại Trung Quốc) đến bậc đại học như giảng dạy văn học và Hán Nôm ở Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn thuộc Đại học quốc gia Hà Nộn), tham gia giang đạy, đào tạo sau đại học tại Viện Nghiên cứu văn hoá dân gian và nhiều cơ sở đào tạo khác.
Hơn nửa thế kỉ giảng dạy, G8. Đính Gia Khánh đã góp phần đào tạo nhiều cán bộ khoa học, không ít người đã trưởng thành, có tên tuổi trong nghiên cứu khoa học, giảng dạy, lãnh đạo và quản lí xã hội.
Nhưng có lẽ đóng góp lớn nhất của GS. Đình Gia Khánh chính là ở lĩnh vực nghiên cứu khoa học. Có thể nói, ông là một nhà khoa học có những đóng góp. xuất sắc trong lĩnh vực này.
Trong thời gian giảng dạy tại Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, ông đã dành nhiều thì giờ biên soạn và chủ biên nhiều giáo trình làm cơ sở cho bộ môn văn học cố: Hợp truyển thơ uăn Việt Nam từ thế bỉ X đến thế bỉ XVII (xuất bản năm 1968), Điển cố uăn học (1977), Văn học Việt Nam thế bỉ X - nửa đầu thế bỉ XVHII (gồm hai tập 1978 - 1979), Thơ uăn Nguyễn Bỉnh Khiêm (1983). Ông còn là Chủ tịch Hội đồng biên tập bộ sách Tổng tập uăn học Việt Nam, một công trình đồ sộ. gầm 49 tập xuất bản trọn bộ năm 2000.
G8. Đình Gia Khánh là chuyên gia hàng đầu về văn học dân gian. Ở lĩnh vực này, ông có những công trình quan trọng mang tính mở đường, định hướng. Ông là chủ biên cuốn Văn học dân gian (1963), D0
VÕ QUANG TRỌNG


đặc biệt là bộ giáo trình Văn học dân gian viết chung với Chu Xuân Diên (do Định Gia Khánh làm chủ biên), tái bản năm 1977, 1991, 1997, 3000 được viết rất công phu, có hệ thống, chặt chẽ và khoa học. Bộ sách không chỉ mang tính định hướng, tổng kết một giai đoạn sưu tầm, nghiên cứu mà nhiều vấn để lí luận được các tác giả trình bày rất thuyết phục, đặc biệt là việc nêu và lí giải sâu sắc những đặc trưng cơ bản của văn học dân gian.
Có thể coi đây là bộ giáo trình mẫu mực. rất hoàn chỉnh cä về cách trình bày, việc sắp xếp các chương mục, hệ thống các vấn để cũng như việc phân tích, lí giải từng luận điểm cụ thể. Bộ sách đã góp phần không nhỏ vào việc đào tạo nhiều thể hệ nghiên cứu và giảng dạy văn học đân gian ở nước ta.
Trong lĩnh vực văn học dân gian, còn phải kế đến cuốn Sơ bộ fìm hiểu những uấn đề của truyện cổ tích qua truyện Tấm Cam (1968). Đây là chuyên luận được trình bày rất khoa học, tác giả đã xử lí một khối lượng tư liệu hết sức phong phú, từ đó đặt ra những vấn để quan trọng ca về lí thuyết và phương pháp
nghiên cứu của chuyên ngành cổ tích học.
Không chỉ quan tâm đến văn học dân gian, G5, Định Gia Khánh còn là người mở đường, đặt nền móng cho khoa nghiên cứu văn hoá dân gian.
Với kiến thức uyên bác ở nhiều lĩnh vực, từ nghiên cứu văn học dân gian, ông mở rộng ra hướng nghiên cứu văn hoá đân gian. Năm 1979, khi được cử làm Trưởng ban Ban Văn hoá dân gian, sau này là Viện trưởng Viện Văn hoá dân gian, GS. Định Gia Khánh đã từng bước xây dựng các quan niệm lí thuyết, đi sâu
tìm hiểu, nghiên cứu những vấn đề cơ bản của văn hoá dân gian Việt Nam. Chuyên luận Trên đường từm hiểu Uăn hoá dân gian (1989) là kết quả mười năm lao động miệt mài, say mê và sảng tạo của GS, Định Gia Khánh. Công trình nghiên cứu này đã đặt ra nhiều vấn để học thuật lí thú, chẳng hạn việc giới thuyết khái niệm "văn hoá dân gian", đối tượng nghiên cứu, góc độ tiếp cận, lí luận và phương pháp nghiên cứu của bộ môn khoa học này. Trong công trình của mình, GS. Định Gia Khánh cho rằng văn hoá dân gian là một nghệ thuật nguyên hợp. Tính nguyên hợp của văn hoá dân gian được thể hiện trên ba bình diện chủ yếu:
1. Mối quan hệ rất chặt chẽ giữa nghệ thuật và thực tiễn.
2. Mối quan hệ giữa các thành tựu khác nhau của những thời đại khác nhau và của những địa phương khác nhau.
3. Mối quan hệ giữa các thành tố của folklore.
GS. Định Gia Khánh đã chỉ ra ba thành tố chủ yếu của văn hoá dân gian là nghệ thuật tạo hình dân gian, nghệ thuật biểu diễn dân gian và nghệ thuật ngũ văn dân gian.
Ngoài ra, trong chuyên luận Trên đường tìm hiểu uăn hoá dân gian, tác giả còn gợi ra những vấn để quan trọng khác để giới nghiên cứu tiếp tục tìm hiểu. Sách Trên đường tìm hiểu uăn hoá dân gian là câm nang cho những ai muốn đi sâu nghiên cứu văn hoá dân gian.
Không chỉ xây dựng các quan niệm lí thuyết, G5. Định Gia Khánh còn đi sâu nghiên cứu những vấn để eø bản của văn hoá dân gian nước ta, xem xét văn hoá dân gian Việt Nam trong bối cảnh văn NGHIÊN CỨU TRAO ĐỐI


hoá Đông Nam Á, rút ra những điểm tương đồng, những quy luật chung cũng như chỉ ra những nét dị biệt. mang tính đạc thù với các nước trong khu vực.
Theo tác giả, nếu xem xét các lĩnh vực khác nhau của văn hoá dân tộc như phong tục tập quán, thể chế cộng đồng củng như văn học nghệ thuật thì thấy ở nước ta cũng như ở các nước Đông Nam Á khác đã có sự thâm nhập. đan lồng vào nhau giữa văn hoá bác học và văn hoá dân gian. Và trong sự hình thành văn hoá dân tộc, thì văn hoá dân gian có vai trò quan trọng hơn văn hoá bác học, nếu không muốn nói là có vai trò chủ đạo
(tr.366).
Công trình Văn hoứ dân gian Việt Nam trong bôi cũnh 0uăn hoa Đông Nam
A (1993) được giới khoa học đánh giá rất
ad.
Đóng góp của GS. Đình Gia Khánh còn thể hiện ở vai trò của người đề xướng và tổ chức công tác điều tra cơ bản văn hoá đân gian ở địa phương, phối hợp với các tỉnh trong việc biên soạn địa chí văn hoá dân gian có tính chất hệ thống trong toàn quốc. Ông là chủ biên Địa chí uăn hoa dân gian Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội (1991). Ngoài ra, ông còn là tác giả cuốn Văn hoá dân gian Việt Nam ớt sự phút triên của xã hội Việt Nam (1995) và
nhiều công trình khác.
Đó là chưa kê hàng trăm bài nghiên cứu đăng trên các tạp chí khoa học ở trong và ngoài nước, hàng chục cuôn sách viết riêng và viết chung khác.
Thành tựu của Viện Nghiên cứu văn hoá dân gian, Tạp chí Văn hoá dân gian
hôm nay không tách rời công lao chỉ dân
Đ]
và quản lí của ông. GS. Định Gia Khánh còn là một trong những người sáng lập Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam và từng giữ chức Tổng Thư kí.
G5. Định Gia Khánh là tấm gương tiêu biểu cho sự cần cù lao động, thái độ cần trọng, chính xác và nghiêm túc trong khoa học. Ông luôn khuyên thế hệ trẻ: hãy viết những gì mà mình biết, cái gì không biết hoặc biết không đến nơi đến chốn thì đừng bao giờ viết.
Trong báo cáo "Phẩm chất khoa học của Nguyễn Đổng Chỉ" tại Hội thảo nhân kỉ niệm 80 năm ngày sinh G8. Nguyễn Đổng Chi, GS5. Định Gia Khánh viết: "... chỉ có những người thật sự uyên bác, hay có học vấn cao thì mới là những người thận trọng, còn những al chưa thận trọng chứng tỏ người đó chưa chịu học”. Cũng như G8. Nguyễn Đổng Chi, G8. Đỉnh Gia Khánh là một người thận trọng trong lao động khoa học bởi ông là người có kiến thức uyên bác.
GS. Định Gia Khánh đã được Nhà nước tặng thưởng Huân chương kháng chiến hạng nhì, Huân chương kháng chiến chống Mĩ cứu nước hạng nhất, Huân chương lao động hạng nhất, Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật đợt 1 (1996).
GS. Định Gia Khánh, người thầy của nhiều thế hệ, một nhà khoa học có uy tín, người mở đường và đặt nền móng cho khoa nghiên cứu văn hoá đân gian đã ra đi, nhưng những phẩm chất cao đẹp, sự nghiệp nghiên cứu và những cống hiến
xuất sắc của ông vân mãi mãi toa sáng.
V.Q.T