1
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN
Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được
phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo.
Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh
thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.
2
LỜI GIỚI THIỆU
Nông nghiệp là hoạt động sản xuất xuất hiện sớm nhất của loài người. Ngay
từ buổi ban đầu trong lao động sản xuất nông nghiệp con người đã phải đối mặt với
thiên nhiên vô cùng khắc nghiệt, đặc biệt là thời tiết và khí hậu.
Ngày nay, một vấn đề lớn đặt ra đó là khí hậu trái đất đang có những biến đổi
không thuận lợi đối với sản xuất và đời sống như việc nhiệt độ không khí tăng lên,
mực nước biển dâng, giảm sút nguồn nước ngọt... Hơn nữa, dân số thế giới lại đã
bùng nổ mãnh liệt, quy mô dân số thế giới đã rất lớn, nhiều quốc gia còn nghèo đói.
Con người phải làm gì để đối phó với các biến đổi khí hậu, giữ vững cân bằng sinh
thái, phát triển sản xuất ? Đó là câu hỏi lớn đặt ra trước các nhà khoa học, các nhà
khí tượng nông nghiệp thế giới.
Khí tượng nông nghiệp là một môn khoa học nghiên cứu ảnh hưởng của điều
kiện thời tiết, khí hậu đối với sản xuất, các biện pháp khai thác và bảo vệ nguồn tài
nguyên khí hậu phục vụ sản xuất nông - lâm - ngư nghiệp…
Môn học Khí tượng nông nghiệp nằm trong chương trình đào tạo nhiều chuyên
ngành như: Trồng trọt và bảo vệ thực vật, Công nghệ sinh học, Môi trường nông
nghiệp, Khoa học Đất, Sư phạm kỹ thuật nông nghiệp…Giáo trình Khí tượng nông
nghiệp đã được các nhà giáo, nhà khoa học hàng đầu ở các trường đại học Nông
nghiệp và Nông - Lâm nghiệp biên soạn nhằm phục vụ cho việc đào tạo những ngành
học này.
Từ năm học 2020 – 2021, trường CĐSP Lạng Sơn tuyển sinh hệ trung cấp
ngành Trồng trọt và bảo vệ thực vật nhằm đáp ứng nhu cầu của người học và nguồn
nhân lực cho tnh. Đối tượng học sinh học hệ trung cấp có trình độ văn hóa khác
nhau (đã tốt nghiệp lớp 12, đang học bậc học THPT, học xong lớp 9 ở bậc THCS)
với thời gian đào tạo 02 năm. Trong chương trình đào tạo, môn học Kh tưng nông
nghip có thời lượng 03 tín ch, tuy nhiên với trình độ học sinh hệ đào tạo trung cấp
và thời lượng dạy – học, chúng tôi thấy việc tham khảo, sử dụng giáo trình ở bậc Đại
học của các trường Nông Lâm chưa phù hợp với trình độ đào tạo, khả năng nhận
thức của học sinh. Học sinh và giáo viên chưa có giáo trình, tài liệu dạy – học, khó
khăn trong việc tìm kiếm tài liệu tham khảo. Trên cơ sở đó tác giả đã biên soạn giáo
trình Khí tượng nông nghiệp dành cho học sinh hệ trung cấp ngành Trồng trọt và
bảo vệ thực vật đang học tập tại trường.
Trong quá trình biên soạn, tác giả đã lựa chọn nội dung, cập nhật các thông
tin, tài liệu trong lĩnh vực Khí tượng nông nghiệp và Khí hậu Việt Nam để phù hợp
với trình độ của người học, giúp người học có được hiểu biết khái quát về môn học
3
khí tượng nông nghiệp, khí hậu Việt Nam, về thời tiết, khí hậu và biến đổi khí hậu,
tác động của chúng đối với sản xuất nông nghiệp và một số biện pháp để phát triển
nông nghiệp bền vững.
Ngoài Bài mở đầu giới thiệu về Một số vấn đề chung về khí tượng nông
nghiệp.Giáo trình được chia thành 4 chương, cụ thể là:
Chương 1. Khí tượng đại cương
Chương 2. Khí hậu Việt Nam và các vùng sinh thái nông nghiệp chính ở nước ta
Chương 3. Tác động của các yếu tố khí hậu đối với sản xuất nông nghiệp
Chương 4. Biến đổi khí hậu và sử dụng bền vững tài nguyên khí hậu
Trong quá trình dạy học có một số nội dung
khí tượng đại cương khá trừu
tượng và khó đối với học sinh hệ trung cấp,
không yêu cầu học sinh phải giải thích
mà ch cần công nhận các kết quả đã được trình bày.
GV cần lựa chọn những kiến
thức trọng tâm, hướng dn và giảng giải để học sinh d hiểu. Các nội dung về khí
hậu Việt Nam; Tác động của các yếu tố khí hậu đến sản xuất nông nghiệp; Biến đổi
khí hậu có nhiều kiến thức học sinh đã được học ở bậc học phổ thông, nội dung học
tập gần gi với thực tin, học sinh có thể quan sát, huy động kiến thức kinh nghiệm
để tìm hiểu, làm r nội dung bài học, do đó GV cần chú khai thác, phát huy tính
tích cực của HS.
Lần đầu tiên biên soạn cuốn giáo trình này không thể tránh khỏi những
thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được những kiến đóng góp, xây dựng từ đọc
giả và các đồng nghiệp để hoàn thiện hơn.
Lạng Sơn, ngày 18 tháng 5 năm 2022
Người biên soạn
Th.S Triệu Thu Hường
4
MỤC LỤC
LỜI GIỚI THIỆU ...................................................................................................................................... 2
MỞ ĐẦU: MT SỐ VN ĐỀ CHUNG VỀ KH TƯNG NÔNG NGHIỆP ............................... 7
1. Lược sử khí tượng nông nghiệp thế giới .................................................................................. 7
2. Lược sử khí tượng nông nghiệp Việt Nam ............................................................................. 10
3. Nội dung của môn khí tượng nông nghiệp ............................................................................. 12
4. Mối quan hệ giữa khí hậu và sản xuất nông nghiệp ............................................................... 13
CHƯƠNG 1. KH TƯNG ĐẠI CƯƠNG ..........................................................................................17
1. Năng lượng của mặt đất và khí quyển ................................................................................... 17
1.1. Bc xạ Mt Tri ............................................................................................................. 17
1.2. Năng lưng bc xạ Mt Đt ........................................................................................... 18
2. Khí quyển Trái Đất ................................................................................................................. 19
2.1. Các khái nim chung ...................................................................................................... 19
2.2. Cu trc theo chiu thng đng ca kh quyn .............................................................. 19
2.3. Thành phn không kh trong kh quyn Trái Đt ........................................................... 21
3. Chế độ nhiệt của đất và không khí ......................................................................................... 25
3.1. Ch đ nhit ca đt ....................................................................................................... 25
3.2. Ch đ nhit ca không kh ........................................................................................... 26
4. Tuần hoàn nước trong tự nhiên ............................................................................................... 28
4.1. Chu trnh nưc trong t nhiên ........................................................................................ 28
4.2. Đ m không kh ............................................................................................................. 29
4.3. S bc hơi, ngưng kt ..................................................................................................... 30
4.4. Mưa ................................................................................................................................. 34
4.5. Đ m đt ....................................................................................................................... 35
5. Khí áp và gió, hoàn lưu khí quyển ......................................................................................... 36
5.1. Khí áp và gió .................................................................................................................. 36
5.2. Hoàn lưu ca kh quyn .................................................................................................. 38
6. Thời tiết và khí hậu ................................................................................................................. 39
6.1. Thi tit và kh hu ......................................................................................................... 39
6.2. Quan trc kh tưng, kh hu .......................................................................................... 40
7. Thực hành, thảo luận .............................................................................................................. 41
CHƯƠNG 2. KH HẬU VIỆT NAM V CC VNG SINH THI NÔNG NGHIỆP CHNH
Ở NƯỚC TA ..............................................................................................................................................42
1. Khí hậu Việt Nam mang tính chất nhiệt đới m gió mùa ....................................................... 42
2. Khí hậu Việt Nam phân hóa đa dạng ...................................................................................... 43
2.1. S phân ha ch đ nhit ............................................................................................... 43
2.2. Hoạt đng ca gi mùa ở Vit Nam ............................................................................... 44
3. Khí hậu Việt Nam din biến thất thường ................................................................................ 46
3.1. Tnh tht thưng ca các mùa kh hu ........................................................................... 46
5
3.2. Tnh tht thưng ca ch đ nhit .................................................................................. 47
3.3. Tnh tht thưng ca ch đ mưa ................................................................................... 47
4. Phân vùng khí hậu và vùng sinh thái nông nghiệp chính ở nước ta ....................................... 48
4.1. Phân vùng kh hu Vit Nam .......................................................................................... 48
4.2. Các vùng sinh thái nông nghip chnh ở nưc ta ........................................................... 49
4.3. Đc đim kh hu và h sinh thái nông nghip ở Lạng Sơn ........................................... 52
5.Thực hành, thảo luận ............................................................................................................... 56
CHƯƠNG 3. TC ĐNG CA KH HẬU ĐỐI VỚI SẢN XUT NÔNG NGHIỆP ................57
1. Tác động của các yếu tố khí hậu đến sản xuất nông nghiệp .................................................. 57
1.1. Bc xạ Mt Tri ............................................................................................................. 57
1.2. Nhit đ .......................................................................................................................... 59
1.3. Ch đ mưa m ............................................................................................................... 64
1.4. Gi .................................................................................................................................. 66
1.5. Ảnh hưởng ca điu kin kh tưng đi vi s hoạt đng ca máy mc nông nghip và
nông cụ. ................................................................................................................................. 68
2. Thiên tai khí tượng nông nghiệp ............................................................................................ 70
2.1. Sương mui ..................................................................................................................... 70
2.2. Gi phơn khô nng ......................................................................................................... 71
2.3. Hạn hán .......................................................................................................................... 73
2.4. L lụt ............................................................................................................................... 75
2.5. Mưa đá ............................................................................................................................ 77
2.6. Dông nhit ...................................................................................................................... 78
2.7. Bo và áp thp nhit đi ................................................................................................. 78
3. Thực hành, thảo luận .............................................................................................................. 83
CHƯƠNG 4. BIN ĐI KH HẬU V S DỤNG BỀN VNG TI NGUYÊN KH HẬU ...84
1. Biến đổi khí hậu Trái Đất ....................................................................................................... 84
1.1. Khái nim bin đi kh hu ............................................................................................. 84
1.2. Nguyên nhân ................................................................................................................... 84
1.3. Các biu hin ca bin đi kh hu ................................................................................ 85
1.4. Mt s hin tưng ca s bin đi kh hu .................................................................... 85
2.Tình hình và tác động của biến đổi khí hậu ở Việt Nam ......................................................... 97
2.1.Tnh hnh bin đi kh hu ở Vit Nam ............................................................................ 97
2.2. Tác đng ca bin đi kh hu ở Vit Nam .................................................................... 99
3. Sử dụng bền vững tài nguyên khí hậu .................................................................................. 103
3.1. Những chnh sách phát trin sản xut nông nghip ..................................................... 103
3.2. Chnh sách phát trin khoa hc và công ngh ............................................................. 105
3.3.Tin hành các bin pháp thit thc đ bảo v tài nguyên kh hu ................................ 106
4.Thực hành, thảo luận: ............................................................................................................ 106
TI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................................... 108