Giáo trình Quản lý tổng hợp vùng ven bờ [chuẩn nhất]

Chng 1.

KHÁI NIM VÙNG VEN B VÀ QUN LÝ TNG

HP VÙNG VEN B

Vùng ven b luôn là nơi c con ngi quan tâm do ngun tài nguyên ca nó. ây là

nơi có vùng ng bng màu m và tài nguyên bin phong phú, vùng ven b cng là nơi d

dàng cho s tip cn ca th trng quc t. Nó to ra không gian sng, các tài nguyên sinh

vt và phi sinh vt cho các hot ng ca con ngi và có chc nng iu hoà i vi môi

trng t nhiên cng nh môi trng nhân to.

Vùng ven b là trng tâm ca nhiu ngành kinh t quc gia, là nơi mà phn ln các hot

ng v kinh t, xã hi din ra và cng là nơi mà tác ng ca các hot ng này nhiu nht.

i vi nhng nc có vùng b, hơn mt na dân s sng ti ây và tm quan trng ca vùng

ven b còn gia tng trong tơng lai do s gia tng không ngng ca vic di dân t các vùng

sâu trong lãnh th ti ây. Do vy, không ngc nhiên khi có s xung t sâu s c gia nhu cu

tiêu dùng hin nay i vi tài nguyên và vic !m b!o cho vic tiêu th" tài nguyên ó trong

tơng lai. Trong mt s quc gia, s xung t ó ã t n mc nguy cp do phn ln vùng

ven b ã b ô nhim do các ngun khác nhau. Rt nhiu hot ng phát trin ô th, công

nghip và nông nghip trên vùng ven bin là nm trong vùng t ngp nc ven bin có nng

sut cao và các d án phát trin ang làm bin i h sinh thái ven bin trên mt qui mô rt

ln. Nc th!i t hu ht các ô th và khu công nghip trên th gii  trc tip vào bin

ho#c gián tip qua các h thng sông mà không c x$ lý ho#c x$ lý rt ít. Ngh cá b sa sút,

t ngp nc b khô, các rn san hô b phá hy, các bãi bin b xung cp,...

 các vùng ven b c duy trì và b!o v, cn ph!i có hành ng hiu qu! và kp thi.

 gi!i quyt cho yêu cu này, mt h thng qu!n lý ã c hình thành: Qu!n lý tng hp

vùng ven b: (ICZM, Integrated Coastal Zone Management).

Qu!n lý tng hp vùng ven b (QLTHVB) có th cho phép gi!i quyt các vn  n!y

sinh trong phát trin nh:

•

Tng dân s % vùng ven bin, ô th hoá, cnh tranh t ai, ngun nc và các vn

 liên quan n ô nhim.

•

S dâng cao ca mc nc bin làm cho nhiu quc gia ven bin d b !nh h%ng

ca l"t li và e da cuc sng và các hot ng kinh t.

•

Qu!n lý tài nguyên kém làm tng phm vi !nh h%ng và tính khc lit ca các tai

bin thiên nhiên nh bão l"t, xói l% b bin,... i vi cuc sng và dân c.

•

Tài nguyên b khai thác quá mc và s$ d"ng không hp lý, ví d" nh vn  khai

thác cn kit các loài thu& h!i s!n, khai thác san hô làm vt liu xây dng, phá rng

ngp m#n  nuôi tôm.

I. Khái nim vùng ven b

Hu ht các hng d'n QLTHVB c xut b!n u ng ý rng vùng ven b là khu

vc có giao din khá h(p gia bin và t lin. ó là nơi các quá trình sinh thái ph" thuc vào

s tác ng l'n nhau gia t lin và bin, các tác ng này din ra khá phc tp và nhy

c!m.

Vùng ven b thng c hiu nh là nơi tơng tác gia t và bin, bao gm các môi

trng ven b cng nh vùng nc k cn. Các thành phn ca nó bao gm các vùng châu

th, vùng ng bng ven bin, các vùng t ngp nc, các bãi bin và cn cát, các rn san

hô, các vùng rng ngp m#n, m phá, và các #c trng ven b khác. Khái nim vùng ven b

thng c xác nh mt cách tùy tin, hơi khác nhau gia các quc gia và thng da vào

gii hn pháp lý và ranh gii hành chánh. Ngoài ra, còn có nhng sai khác v a vn

(physiography), sinh thái và kinh t gia các vùng khác nhau, do ó không có mt nh ngh)a

c chp nhn rng rãi v vùng ven b. Thay vào ó, có nhiu nh ngh)a b sung ph"c v"

cho nhng m"c ích qu!n lý khác nhau, trong ó vn  ranh gii cn c xem xét. Ví d" %

mt s nc Châu Âu, vùng ven b m% rng ra ti vùng lãnh h!i, mt s nc khác thì ly

ng *ng sâu làm gii hn. Còn v ranh gii t lin thì cng rt mơ h do tác ng ca

bin vào khí hu có th vào n vùng ni a bên trong cng nh vùng ng bng ngp l"t

rng ln.

Vn  ranh gii vùng ven b có th c xác nh mt cách thc t bao gm các khu

vc và các hot ng liên quan n vn  qu!n lý mà chơng trình s+ nh m vào. Trong nhiu

trng hp, ranh gii vùng t và bin c chn thng có mt kho!ng cách nht nh vi

mt mc t nhiên ch*ng hn nh là mc nc thp trung bình (MLWM, Mean Low Water

Mark) hay mc nc cao trung bình (MHWM, Mean High Water Mark).

Bng 1. Mt s ví d v ranh gii vùng ven b

Nc, bang Ranh gii t lin Ranh gii bin

Rhode Island 200 b k t b bin Vùng lãnh h!i (3 d#m)

Hawaii Tt c! t lin tr vùng các khu rng

b!o v

Vùng nc ca Bang

Brunei Tt c! vùng t lin và nc cách

MHWM 1 km

T MHWM n 200 m nc sâu

Singapore Toàn b t lin Vùng lãnh h!i và các !o xa b

Sri Lanka 300 m t MHWM 2 km t MLWM

Malaysia Ranh gii huyn 20 km t b

Theo IUCN (1986), vùng ven b c nh ngh)a nh sau: "là vùng % ó t và bin

tơng tác vi nhau, trong ó ranh gii v t lin c xác nh b%i gii hn các !nh h%ng

ca bin n t và ranh gii v bin c xác nh b%i gii hn các !nh h%ng ca t và

nc ngt n bin."

Theo World Bank, vùng ven b c hiu là "... da vào nhng m"c tiêu thc tin, mà

vùng ven b là mt vùng #c bit có nhng thuc tính #c bit, mà ranh gii c xác nh,

thng da vào nhng vn  c gi!i quyt"

Ngoài ra còn có mt s thut ng khác c s$ d"ng trong QLTHVB bao gm:

•

Vùng ven bin (Coastal area): v m#t a lý thì rng hơn vùng ven b, ng biên

ca nó m% rng v phía t lin hơn. Vùng ven b ch, là mt phn ca khu vc

ven bin. iu này rt quan trng, ng trên phơng din chc nng, b%i trong

nhiu quy trình v môi trng, nhân kh-u, kinh t và xã hi trên thc t b t ngun

t vùng ven bin rng ln, tuy nhiên nhng biu hin ca chúng ch, thy rõ c

trong phm vi vùng ven b.

•

Vùng nc ven bin (Coastal water): vành ai h(p gn b có nc bin và nc

c$a sông.

•

Vùng gian triu (Intertidal area): vùng gia ng ngp triu khi triu thp nht và

ng ngp triu khi triu cao nht (phn t lin chu tác ng ca thy triu).

•

Vùng b bin (Coastline): ng tip xúc ti im chia c t t lin vi các vùng

nc ven bin.

•

Vùng t ven b (Shore lands): vùng t lin xung ti ng biên cao nht b !nh

h%ng b%i thy triu

Do có nhiu s khác nhau trong nh ngh)a v khái nim vùng ven b, có mt s vn 

thng n!y sinh trong quá trình thc thi qu!n lý tng hp vùng ven b. Th nht, pháp lut

quc gia liên quan ti gi!i quyt vn  này, nu nó tn ti, thng không rõ ràng trong vic

a ra nhng nh ngh)a và tiêu chí biên gii vùng ven b mt cách chính xác. Th hai,

thng các ranh gii c xác nh theo qui nh ca hành chính không ng nht vi ranh

gii ca h sinh thái. Th ba, vic qu!n lý các vùng ven b xuyên quc gia thng rt khó

khn do nó liên quan ti li ích tng quc gia. Ngoài ra, pháp ch và s phân nh i b có

th có s khác nhau rt ln gia các quc gia cn k nhau.

Nh vy có th thy là nh ngh)a v vùng ven b thng ph"c v" và h. tr cho các k

hoch chính tr, chính sách  cân bng nhu cu i vi tài nguyên và gi!i quyt các xung t

nhiu m#t trong vn  s$ d"ng tài nguyên.

Do vy, nh ngh)a vùng ven b ph!i ph!n !nh các tip cn tng hp bao gm (a) vùng

ven b c qu!n lý là mt h tng hp v tài nguyên và s$ d"ng tài nguyên và (b) chc nng

qu!n lý phi hp gia các t chc khác nhau liên quan n qui hoch và thc thi.

 nh ngh)a v vùng ven b tip t"c c chu-n b k/ lng và cp nht trong các d

án ca các quc gia, các yu t sau ây cn ph!i c tính n:

•

Phm vi phn t bên trong vùng ven b ph!i c tho! thun cng nh phn

nc thuc lãnh th qu!n lý.

•

nh ngh)a vùng ven b ph!i xut phát t các #c im t nhiên (a mo) và chc

nng sinh thái.

•

Xác nh ranh gii hành chính da vào pháp lut quc gia, các vùng #c trng và

các qui hoch chi tit.

•

S$ d"ng các k/ thut b!n   phác ha ranh gii ng b và ng vùng ven

b trên các b!n 

II. c tính ca vùng ven b

1. Vùng ven b bao gm s a dng ln v nơi % và các h sinh thái (nh vùng c$a

sông, rn san hô, th!m c0 bin, rng ngp m#n, m phá, vng bin,..)

2. Các h sinh thái trên có các #c im vn có c mô t! nh là các chc nng khi

chú ý n phm vi h thng tài nguyên ven b. i vi các vùng t ngp nc, các chc

nng ó bao gm nng sut sơ cp và nng sut th cp  duy trì khu h ng, thc vt; d

tr trm tích và các cht carbon hu cơ  nâng cao sng sut sinh hc; liên kt các h sinh

thái cn thit  duy trì chu.i thc n, tuyn di c và gia tng s!n lng. i vi các rn san

hô các chc nng ó s+ bao gm nng sut sinh hc cao và t& l c nh carbon cao d'n n

s phát trin áng k các rn san hô và s n mòn vt lý và sinh hc d'n n s to thành

trm tích á vôi.

3. Ln lt, các chc nng ó s!n sinh ra "hàng hoá" (ví d" nh cá, du khí, khoáng

s!n,...) và các dch v" có ích (ví d" nh chng li sóng, bão, s gi!i trí và vn chuyn,..). Các

hàng hoá và dch v" nh th có giá tr kinh t, mt s có th trao i theo cơ ch th trng,

nhng s khác không th ánh giá trc tip. Ví d" tt nht là giá tr ca san hô v nơi %, giá tr

gi!i trí nh bơi li, chèo thuyn, câu cá gi!i trí hay ơn gi!n ch, là ng m nhìn i dơng. i

vi các rng ngp m#n, s quan tâm i vi các ngun tài nguyên này không c mua bán

và cng không c ánh giá nh hàng hoá hay nh dch v" và thng b loi tr khi phân

tích v giá tr ca rng ngp m#n khi phát trin thành giá tr s$ d"ng thay th khác (ví d" nh

chuyn i thành vùng nuôi tôm). Các giá tr thng buôn bán là cc chng, than ci, cua,

tôm rng ngp m#n; các giá tr có th buôn bán là cá, thân mm 2 m!nh b t trong vùng k

cn; các giá tr ít khi tính n là dc liu, cht t trong gia ình, thc n trong nhng lúc

nghèo ói, ch % cho cá con, bãi thc n i vi các loài cá, tôm vùng c$a sông, quan sát và

nghiên cu ng vt hoang dã; các giá tr thng b b0 qua là dòng dinh dng cho vùng c$a

sông, vùng m i vi tác hi ca gió bão.

4. Có mt mi liên h trc tip gia các chc nng môi trng và vic s!n sinh ra các

hàng hoá  có th s$ d"ng c nhiu dng hơn ch, là mt dng trong các hot ng ca con

ngi (ví d" nh á san hô c s$ d"ng trong vic xây dng và s!n xut vôi).

5. Trong vùng ven b, nơi mà có s cnh tranh gia các bên liên quan khác nhau (các

bên liên quan c xác nh là các nhóm trong cng ng có nhng mi quan tâm #c bit

hay là liên quan n vic s$ d"ng các ngun tài nguyên nh là tài s!n chung) i vi vic s$

d"ng t và bin thng d'n n nhng xung kh c mãnh lit và phá hu& s thng nht ca h

thng tài nguyên.

6. Các hot ng % vùng ven b trong nhiu nc ã góp phn áng k vào GDP ca

kinh t quc gia. Ví d" nh % Sry Lanka, vùng ven b chim 24% din tích t c! nc,

nhng ã óng góp 40% GDP ca quc gia vi 50% dân s sng % ây. Nhiu cng ng

trong vùng ông Nam Á ph" thuc vào công nghip du l$a và tàu thuyn, du lch ven b,...

7. Vùng ven b là nơi tp trung cao s nh c ca con ngi và là nơi thích hp cho s

ô th hoá. Hu ht các thành ph ln ca các nc vùng ông Nam Á, cng nh các nc

khác trên th gii nm % vùng ven b.

8. Vùng ven b là s+ tâm im cho s phát trin trong tơng lai trong vòng 50 nm ti

vi s gia tng dân s và m% rng các ngành công nghip. Nhng s phát trin nh th s+ d'n

n s gia tng nhng xung t v môi trng và xã hi, òi h0i cn ph!i có vic thc hin k

hoch qu!n lý tng hp.

III. Các yu t sinh thái môi trng vùng ven b

1. V trí a lý

Nm tip giáp vi ng b bin, có th có các dng a hình:

ng bng thp trng thuc khu vc các sông ln, chu !nh h%ng ca thy triu

Núi cao n ra tn bin, a hình không bng ph*ng, cao ho#c là nhng gò á sát bin và

ít chu !nh h%ng ca thy triu

Vùng m ly ho#c m phá.

2. Khí hu

Tn sut xut hin gió và bão cao, nht là vùng ven bin nhit i.

Có ch  gió mùa và !nh h%ng rõ ca ch  này.

Biên  nhit  dao ng ngày và êm không ln nh % l"c a.

Lng ma và  -m không khí thng cao hơn các vùng khác. ây cng là vùng d có

các s c môi trng nh bão lc, sóng thn.

3. Môi trng t

Có th có các dng t nh t m#n, t phèn, phèn m#n ho#c t cát, cn cát ven bin.

D m'n c!m vi các iu kin bin i ca môi trng nh d b xói l% do tác ng ca

sóng gió.

Môi trng t b !nh h%ng mnh ca c!  m#n trong nc bin và thy triu.

Môi trng sinh thái % ây không có tính n nh, d phát trin nhng cng d b phá

hy, thay i.

4. Môi trng nc

Nc t m#n cho n l,  m#n gi!m t bin vào t lin, iu kin nc cng thay

i theo ch  thy vn % các c$a sông  ra bin. Trong nc bin, nc sông và nht là

nc l, hàm lng cht dinh dng cao, có nhiu cht phù sa lơ lng và nhiu ht sét mn

to nên trm tích nhiu sét.

Ch  thy triu !nh h%ng mnh n h sinh thái th hin qua mc triu cc i hay

cc tiu ca ch  nht triu hay bán nht triu.

Ch  nc ngt rt khan him, ch, thy t các ngun nc ma ho#c ging sâu t

tng nc ngm.

5. Môi trng không khí

Thng cht lng không khí % các vùng ven bin rt tt nu không có các hot ng

công nghip. Trong nhng vùng hot ng công nghip ven bin thì môi trng không khí s+

b !nh h%ng. Tuy nhiên kh! nng !o nhit thng ít x!y ra hơn. Hàm lng mui trong

không khí cao d gây n mòn kim loi, các công trình xây dng, vt liu.

6. a dng sinh hc

c chia làm hai phn: phn di nc và trên cn. Phn trên cn li c chia ra sinh

vt % vùng cao và sinh vt % vùng ngp và bán ngp. Phn di nc chia ra sinh vt tng

m#t, sinh vt tng nc nông và sinh vt tng nc sâu.

Nhìn chung a dng sinh hc % vùng ven bin rt phong phú và a dng. Tính a dng

này ph" thuc nhiu vào iu kin môi trng t nhiên nh nhit , ch  nc, môi trng

t. i vi vùng t cao, ít ngp triu và không có nc ngt, t d nhim m#n và khô hn

thì a dng sinh hc nghèo nàn. i vi vùng ngp nc và bán ngp triu hay còn gi là t

ngp nc, thì a dng sinh hc phong phú hơn nhiu.

7. Ô nhim môi trng vùng ven bin

Ngày nay vi tc  phát trin kinh t mnh m+, hot ng s!n xut và sinh hot ca

con ngi ã tác ng mnh m+ n môi trng sinh thái ven bin theo hng ngày mt xu

i. Nguyên nhân ca ô nhim xut phát t:

Ngun nc th!i sinh hot c th!i trc tip t các khu dân c ven bin;

Nc th!i công nghip;

Ngun nc th!i t các cng rãnh ô th;

Cht th!i r n t công nghip, nông nghip.

8. Các dng nng lng trong môi trng ven bin

Nng lng sóng bin: vô cùng ln nhng n nay con ngi ch, mi khai thác, s$

d"ng c kho!ng 1-2%. Mt s nc trên th gii ã s$ d"ng mt phn nng lng sóng

bin  phát in, tuy nhiên vn  này còn có nhiu khó khn trong thit k, x$ lý công trình.

Nng lng gió: là loi nng lng có tim nng rt ln dùng  phát in, bơm nc,

quay các ng cơ,... Tuy nhiên ngun nng lng này cng cha c khai thác nhiu.

Nng lng ánh sáng m#t tri: sinh vt s$ d"ng nng lng này cho quang hp, sinh

tr%ng và phát trin, con ngi s$ d"ng  sy khô nguyên liu, làm mui

IV. Khái nim v Qun lý tng hp vùng ven b

Ti Hi ngh Quc t v Vùng b, QLTHVB c nh ngh)a nh sau: QLTHVB bao

gm vic ánh giá toàn din, t ra các mc tiêu, quy hoch và qun lý các h thng tài

nguyên ven bin, có xét n các yu t lch s, vn hóa và truyn thng, và các li ích trong

mâu thun s dng; là quá trình liên tc tin trin nhm t c s phát trin bn vng.

Qu!n lý tng hp vùng ven b là mt cơ cu  tp hp nhng ngi s$ d"ng, các ch

th và nhng ngi ra quyt nh ti vùng ven b nhm !m b!o qu!n lý h sinh thái có hiu

qu! hơn ng thi phát trin c kinh t và phân chia quyn li hp lý gia các th h và

trong cùng th h, thông qua vic áp d"ng nhng nguyên t c có tính bn vng. Pháp ch và

quy hoch % lãnh h!i và ni a thng là công c" thun li  thc thi QLTHVB.

Giáo trình Quản lý tổng hợp vùng ven bờ

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi