
1
Chng 1.
KHÁI NIM VÙNG VEN B VÀ QUN LÝ TNG
HP VÙNG VEN B
Vùng ven b luôn là nơi c con ngi quan tâm do ngun tài nguyên ca nó. ây là
nơi có vùng ng bng màu m và tài nguyên bin phong phú, vùng ven b cng là nơi d
dàng cho s tip cn ca th trng quc t. Nó to ra không gian sng, các tài nguyên sinh
vt và phi sinh vt cho các hot ng ca con ngi và có chc nng iu hoà i vi môi
trng t nhiên cng nh môi trng nhân to.
Vùng ven b là trng tâm ca nhiu ngành kinh t quc gia, là nơi mà phn ln các hot
ng v kinh t, xã hi din ra và cng là nơi mà tác ng ca các hot ng này nhiu nht.
i vi nhng nc có vùng b, hơn mt na dân s sng ti ây và tm quan trng ca vùng
ven b còn gia tng trong tơng lai do s gia tng không ngng ca vic di dân t các vùng
sâu trong lãnh th ti ây. Do vy, không ngc nhiên khi có s xung t sâu s c gia nhu cu
tiêu dùng hin nay i vi tài nguyên và vic !m b!o cho vic tiêu th" tài nguyên ó trong
tơng lai. Trong mt s quc gia, s xung t ó ã t n mc nguy cp do phn ln vùng
ven b ã b ô nhim do các ngun khác nhau. Rt nhiu hot ng phát trin ô th, công
nghip và nông nghip trên vùng ven bin là nm trong vùng t ngp nc ven bin có nng
sut cao và các d án phát trin ang làm bin i h sinh thái ven bin trên mt qui mô rt
ln. Nc th!i t hu ht các ô th và khu công nghip trên th gii trc tip vào bin
ho#c gián tip qua các h thng sông mà không c x$ lý ho#c x$ lý rt ít. Ngh cá b sa sút,
t ngp nc b khô, các rn san hô b phá hy, các bãi bin b xung cp,...
các vùng ven b c duy trì và b!o v, cn ph!i có hành ng hiu qu! và kp thi.
gi!i quyt cho yêu cu này, mt h thng qu!n lý ã c hình thành: Qu!n lý tng hp
vùng ven b: (ICZM, Integrated Coastal Zone Management).
Qu!n lý tng hp vùng ven b (QLTHVB) có th cho phép gi!i quyt các vn n!y
sinh trong phát trin nh:
•
Tng dân s % vùng ven bin, ô th hoá, cnh tranh t ai, ngun nc và các vn
liên quan n ô nhim.
•
S dâng cao ca mc nc bin làm cho nhiu quc gia ven bin d b !nh h%ng
ca l"t li và e da cuc sng và các hot ng kinh t.
•
Qu!n lý tài nguyên kém làm tng phm vi !nh h%ng và tính khc lit ca các tai
bin thiên nhiên nh bão l"t, xói l% b bin,... i vi cuc sng và dân c.
•
Tài nguyên b khai thác quá mc và s$ d"ng không hp lý, ví d" nh vn khai
thác cn kit các loài thu& h!i s!n, khai thác san hô làm vt liu xây dng, phá rng
ngp m#n nuôi tôm.
I. Khái nim vùng ven b
Hu ht các hng d'n QLTHVB c xut b!n u ng ý rng vùng ven b là khu
vc có giao din khá h(p gia bin và t lin. ó là nơi các quá trình sinh thái ph" thuc vào
s tác ng l'n nhau gia t lin và bin, các tác ng này din ra khá phc tp và nhy
c!m.
Vùng ven b thng c hiu nh là nơi tơng tác gia t và bin, bao gm các môi
trng ven b cng nh vùng nc k cn. Các thành phn ca nó bao gm các vùng châu
th, vùng ng bng ven bin, các vùng t ngp nc, các bãi bin và cn cát, các rn san
hô, các vùng rng ngp m#n, m phá, và các #c trng ven b khác. Khái nim vùng ven b
thng c xác nh mt cách tùy tin, hơi khác nhau gia các quc gia và thng da vào
gii hn pháp lý và ranh gii hành chánh. Ngoài ra, còn có nhng sai khác v a vn

2
(physiography), sinh thái và kinh t gia các vùng khác nhau, do ó không có mt nh ngh)a
c chp nhn rng rãi v vùng ven b. Thay vào ó, có nhiu nh ngh)a b sung ph"c v"
cho nhng m"c ích qu!n lý khác nhau, trong ó vn ranh gii cn c xem xét. Ví d" %
mt s nc Châu Âu, vùng ven b m% rng ra ti vùng lãnh h!i, mt s nc khác thì ly
ng *ng sâu làm gii hn. Còn v ranh gii t lin thì cng rt mơ h do tác ng ca
bin vào khí hu có th vào n vùng ni a bên trong cng nh vùng ng bng ngp l"t
rng ln.
Vn ranh gii vùng ven b có th c xác nh mt cách thc t bao gm các khu
vc và các hot ng liên quan n vn qu!n lý mà chơng trình s+ nh m vào. Trong nhiu
trng hp, ranh gii vùng t và bin c chn thng có mt kho!ng cách nht nh vi
mt mc t nhiên ch*ng hn nh là mc nc thp trung bình (MLWM, Mean Low Water
Mark) hay mc nc cao trung bình (MHWM, Mean High Water Mark).
Bng 1. Mt s ví d v ranh gii vùng ven b
Nc, bang Ranh gii t lin Ranh gii bin
Rhode Island 200 b k t b bin Vùng lãnh h!i (3 d#m)
Hawaii Tt c! t lin tr vùng các khu rng
b!o v
Vùng nc ca Bang
Brunei Tt c! vùng t lin và nc cách
MHWM 1 km
T MHWM n 200 m nc sâu
Singapore Toàn b t lin Vùng lãnh h!i và các !o xa b
Sri Lanka 300 m t MHWM 2 km t MLWM
Malaysia Ranh gii huyn 20 km t b
Theo IUCN (1986), vùng ven b c nh ngh)a nh sau: "là vùng % ó t và bin
tơng tác vi nhau, trong ó ranh gii v t lin c xác nh b%i gii hn các !nh h%ng
ca bin n t và ranh gii v bin c xác nh b%i gii hn các !nh h%ng ca t và
nc ngt n bin."
Theo World Bank, vùng ven b c hiu là "... da vào nhng m"c tiêu thc tin, mà
vùng ven b là mt vùng #c bit có nhng thuc tính #c bit, mà ranh gii c xác nh,
thng da vào nhng vn c gi!i quyt"
Ngoài ra còn có mt s thut ng khác c s$ d"ng trong QLTHVB bao gm:
•
Vùng ven bin (Coastal area): v m#t a lý thì rng hơn vùng ven b, ng biên
ca nó m% rng v phía t lin hơn. Vùng ven b ch, là mt phn ca khu vc
ven bin. iu này rt quan trng, ng trên phơng din chc nng, b%i trong
nhiu quy trình v môi trng, nhân kh-u, kinh t và xã hi trên thc t b t ngun
t vùng ven bin rng ln, tuy nhiên nhng biu hin ca chúng ch, thy rõ c
trong phm vi vùng ven b.
•
Vùng nc ven bin (Coastal water): vành ai h(p gn b có nc bin và nc
c$a sông.
•
Vùng gian triu (Intertidal area): vùng gia ng ngp triu khi triu thp nht và
ng ngp triu khi triu cao nht (phn t lin chu tác ng ca thy triu).
•
Vùng b bin (Coastline): ng tip xúc ti im chia c t t lin vi các vùng
nc ven bin.
•
Vùng t ven b (Shore lands): vùng t lin xung ti ng biên cao nht b !nh
h%ng b%i thy triu

3
Do có nhiu s khác nhau trong nh ngh)a v khái nim vùng ven b, có mt s vn
thng n!y sinh trong quá trình thc thi qu!n lý tng hp vùng ven b. Th nht, pháp lut
quc gia liên quan ti gi!i quyt vn này, nu nó tn ti, thng không rõ ràng trong vic
a ra nhng nh ngh)a và tiêu chí biên gii vùng ven b mt cách chính xác. Th hai,
thng các ranh gii c xác nh theo qui nh ca hành chính không ng nht vi ranh
gii ca h sinh thái. Th ba, vic qu!n lý các vùng ven b xuyên quc gia thng rt khó
khn do nó liên quan ti li ích tng quc gia. Ngoài ra, pháp ch và s phân nh i b có
th có s khác nhau rt ln gia các quc gia cn k nhau.
Nh vy có th thy là nh ngh)a v vùng ven b thng ph"c v" và h. tr cho các k
hoch chính tr, chính sách cân bng nhu cu i vi tài nguyên và gi!i quyt các xung t
nhiu m#t trong vn s$ d"ng tài nguyên.
Do vy, nh ngh)a vùng ven b ph!i ph!n !nh các tip cn tng hp bao gm (a) vùng
ven b c qu!n lý là mt h tng hp v tài nguyên và s$ d"ng tài nguyên và (b) chc nng
qu!n lý phi hp gia các t chc khác nhau liên quan n qui hoch và thc thi.
nh ngh)a v vùng ven b tip t"c c chu-n b k/ lng và cp nht trong các d
án ca các quc gia, các yu t sau ây cn ph!i c tính n:
•
Phm vi phn t bên trong vùng ven b ph!i c tho! thun cng nh phn
nc thuc lãnh th qu!n lý.
•
nh ngh)a vùng ven b ph!i xut phát t các #c im t nhiên (a mo) và chc
nng sinh thái.
•
Xác nh ranh gii hành chính da vào pháp lut quc gia, các vùng #c trng và
các qui hoch chi tit.
•
S$ d"ng các k/ thut b!n phác ha ranh gii ng b và ng vùng ven
b trên các b!n
II. c tính ca vùng ven b
1. Vùng ven b bao gm s a dng ln v nơi % và các h sinh thái (nh vùng c$a
sông, rn san hô, th!m c0 bin, rng ngp m#n, m phá, vng bin,..)
2. Các h sinh thái trên có các #c im vn có c mô t! nh là các chc nng khi
chú ý n phm vi h thng tài nguyên ven b. i vi các vùng t ngp nc, các chc
nng ó bao gm nng sut sơ cp và nng sut th cp duy trì khu h ng, thc vt; d
tr trm tích và các cht carbon hu cơ nâng cao sng sut sinh hc; liên kt các h sinh
thái cn thit duy trì chu.i thc n, tuyn di c và gia tng s!n lng. i vi các rn san
hô các chc nng ó s+ bao gm nng sut sinh hc cao và t& l c nh carbon cao d'n n
s phát trin áng k các rn san hô và s n mòn vt lý và sinh hc d'n n s to thành
trm tích á vôi.
3. Ln lt, các chc nng ó s!n sinh ra "hàng hoá" (ví d" nh cá, du khí, khoáng
s!n,...) và các dch v" có ích (ví d" nh chng li sóng, bão, s gi!i trí và vn chuyn,..). Các
hàng hoá và dch v" nh th có giá tr kinh t, mt s có th trao i theo cơ ch th trng,
nhng s khác không th ánh giá trc tip. Ví d" tt nht là giá tr ca san hô v nơi %, giá tr
gi!i trí nh bơi li, chèo thuyn, câu cá gi!i trí hay ơn gi!n ch, là ng m nhìn i dơng. i
vi các rng ngp m#n, s quan tâm i vi các ngun tài nguyên này không c mua bán
và cng không c ánh giá nh hàng hoá hay nh dch v" và thng b loi tr khi phân
tích v giá tr ca rng ngp m#n khi phát trin thành giá tr s$ d"ng thay th khác (ví d" nh
chuyn i thành vùng nuôi tôm). Các giá tr thng buôn bán là cc chng, than ci, cua,
tôm rng ngp m#n; các giá tr có th buôn bán là cá, thân mm 2 m!nh b t trong vùng k
cn; các giá tr ít khi tính n là dc liu, cht t trong gia ình, thc n trong nhng lúc
nghèo ói, ch % cho cá con, bãi thc n i vi các loài cá, tôm vùng c$a sông, quan sát và

4
nghiên cu ng vt hoang dã; các giá tr thng b b0 qua là dòng dinh dng cho vùng c$a
sông, vùng m i vi tác hi ca gió bão.
4. Có mt mi liên h trc tip gia các chc nng môi trng và vic s!n sinh ra các
hàng hoá có th s$ d"ng c nhiu dng hơn ch, là mt dng trong các hot ng ca con
ngi (ví d" nh á san hô c s$ d"ng trong vic xây dng và s!n xut vôi).
5. Trong vùng ven b, nơi mà có s cnh tranh gia các bên liên quan khác nhau (các
bên liên quan c xác nh là các nhóm trong cng ng có nhng mi quan tâm #c bit
hay là liên quan n vic s$ d"ng các ngun tài nguyên nh là tài s!n chung) i vi vic s$
d"ng t và bin thng d'n n nhng xung kh c mãnh lit và phá hu& s thng nht ca h
thng tài nguyên.
6. Các hot ng % vùng ven b trong nhiu nc ã góp phn áng k vào GDP ca
kinh t quc gia. Ví d" nh % Sry Lanka, vùng ven b chim 24% din tích t c! nc,
nhng ã óng góp 40% GDP ca quc gia vi 50% dân s sng % ây. Nhiu cng ng
trong vùng ông Nam Á ph" thuc vào công nghip du l$a và tàu thuyn, du lch ven b,...
7. Vùng ven b là nơi tp trung cao s nh c ca con ngi và là nơi thích hp cho s
ô th hoá. Hu ht các thành ph ln ca các nc vùng ông Nam Á, cng nh các nc
khác trên th gii nm % vùng ven b.
8. Vùng ven b là s+ tâm im cho s phát trin trong tơng lai trong vòng 50 nm ti
vi s gia tng dân s và m% rng các ngành công nghip. Nhng s phát trin nh th s+ d'n
n s gia tng nhng xung t v môi trng và xã hi, òi h0i cn ph!i có vic thc hin k
hoch qu!n lý tng hp.
III. Các yu t sinh thái môi trng vùng ven b
1. V trí a lý
Nm tip giáp vi ng b bin, có th có các dng a hình:
ng bng thp trng thuc khu vc các sông ln, chu !nh h%ng ca thy triu
Núi cao n ra tn bin, a hình không bng ph*ng, cao ho#c là nhng gò á sát bin và
ít chu !nh h%ng ca thy triu
Vùng m ly ho#c m phá.
2. Khí hu
Tn sut xut hin gió và bão cao, nht là vùng ven bin nhit i.
Có ch gió mùa và !nh h%ng rõ ca ch này.
Biên nhit dao ng ngày và êm không ln nh % l"c a.
Lng ma và -m không khí thng cao hơn các vùng khác. ây cng là vùng d có
các s c môi trng nh bão lc, sóng thn.
3. Môi trng t
Có th có các dng t nh t m#n, t phèn, phèn m#n ho#c t cát, cn cát ven bin.
D m'n c!m vi các iu kin bin i ca môi trng nh d b xói l% do tác ng ca
sóng gió.
Môi trng t b !nh h%ng mnh ca c! m#n trong nc bin và thy triu.
Môi trng sinh thái % ây không có tính n nh, d phát trin nhng cng d b phá
hy, thay i.
4. Môi trng nc
Nc t m#n cho n l, m#n gi!m t bin vào t lin, iu kin nc cng thay
i theo ch thy vn % các c$a sông ra bin. Trong nc bin, nc sông và nht là

5
nc l, hàm lng cht dinh dng cao, có nhiu cht phù sa lơ lng và nhiu ht sét mn
to nên trm tích nhiu sét.
Ch thy triu !nh h%ng mnh n h sinh thái th hin qua mc triu cc i hay
cc tiu ca ch nht triu hay bán nht triu.
Ch nc ngt rt khan him, ch, thy t các ngun nc ma ho#c ging sâu t
tng nc ngm.
5. Môi trng không khí
Thng cht lng không khí % các vùng ven bin rt tt nu không có các hot ng
công nghip. Trong nhng vùng hot ng công nghip ven bin thì môi trng không khí s+
b !nh h%ng. Tuy nhiên kh! nng !o nhit thng ít x!y ra hơn. Hàm lng mui trong
không khí cao d gây n mòn kim loi, các công trình xây dng, vt liu.
6. a dng sinh hc
c chia làm hai phn: phn di nc và trên cn. Phn trên cn li c chia ra sinh
vt % vùng cao và sinh vt % vùng ngp và bán ngp. Phn di nc chia ra sinh vt tng
m#t, sinh vt tng nc nông và sinh vt tng nc sâu.
Nhìn chung a dng sinh hc % vùng ven bin rt phong phú và a dng. Tính a dng
này ph" thuc nhiu vào iu kin môi trng t nhiên nh nhit , ch nc, môi trng
t. i vi vùng t cao, ít ngp triu và không có nc ngt, t d nhim m#n và khô hn
thì a dng sinh hc nghèo nàn. i vi vùng ngp nc và bán ngp triu hay còn gi là t
ngp nc, thì a dng sinh hc phong phú hơn nhiu.
7. Ô nhim môi trng vùng ven bin
Ngày nay vi tc phát trin kinh t mnh m+, hot ng s!n xut và sinh hot ca
con ngi ã tác ng mnh m+ n môi trng sinh thái ven bin theo hng ngày mt xu
i. Nguyên nhân ca ô nhim xut phát t:
Ngun nc th!i sinh hot c th!i trc tip t các khu dân c ven bin;
Nc th!i công nghip;
Ngun nc th!i t các cng rãnh ô th;
Cht th!i r n t công nghip, nông nghip.
8. Các dng nng lng trong môi trng ven bin
Nng lng sóng bin: vô cùng ln nhng n nay con ngi ch, mi khai thác, s$
d"ng c kho!ng 1-2%. Mt s nc trên th gii ã s$ d"ng mt phn nng lng sóng
bin phát in, tuy nhiên vn này còn có nhiu khó khn trong thit k, x$ lý công trình.
Nng lng gió: là loi nng lng có tim nng rt ln dùng phát in, bơm nc,
quay các ng cơ,... Tuy nhiên ngun nng lng này cng cha c khai thác nhiu.
Nng lng ánh sáng m#t tri: sinh vt s$ d"ng nng lng này cho quang hp, sinh
tr%ng và phát trin, con ngi s$ d"ng sy khô nguyên liu, làm mui
IV. Khái nim v Qun lý tng hp vùng ven b
Ti Hi ngh Quc t v Vùng b, QLTHVB c nh ngh)a nh sau: QLTHVB bao
gm vic ánh giá toàn din, t ra các mc tiêu, quy hoch và qun lý các h thng tài
nguyên ven bin, có xét n các yu t lch s, vn hóa và truyn thng, và các li ích trong
mâu thun s dng; là quá trình liên tc tin trin nhm t c s phát trin bn vng.
Qu!n lý tng hp vùng ven b là mt cơ cu tp hp nhng ngi s$ d"ng, các ch
th và nhng ngi ra quyt nh ti vùng ven b nhm !m b!o qu!n lý h sinh thái có hiu
qu! hơn ng thi phát trin c kinh t và phân chia quyn li hp lý gia các th h và
trong cùng th h, thông qua vic áp d"ng nhng nguyên t c có tính bn vng. Pháp ch và
quy hoch % lãnh h!i và ni a thng là công c" thun li thc thi QLTHVB.