Hệ thống lợi ích kinh tế và quan hệ phân phối trong thời kỳ quá độ

Ệ Ố

Ợ

Ố

Ế

Ệ

Bài 11: H  TH NG L I ÍCH KINH T  VÀ QUAN H  PHÂN PH I \

Ờ Ỳ

Ộ

TRONG TH I K  QUÁ Đ

ấ ủ ợ ế ả 1. Vai trò và b n ch t c a l i ích kinh t

ả ấ   a. B n ch t

ợ ế ợ ụ ậ ấ ả ộ ơ L i ích kinh t là l i ích v t ch t, nó ph n ánh m c đích và đ ng c  khách

ủ ể ạ ộ ủ ế quan c a các ch  th  khi tham gia vào các ho t đ ng kinh t ộ  ­ xã h i và do h ệ

ế ị ệ ả ấ ố th ng quan h  s n xu t quy t đ nh.

ỗ ườ ố ồ ạ ộ ể ộ M i m t con ng i hay xã h i mu n t n t ầ ủ   i và phát tri n thì nhu c u c a

ả ượ ệ ậ ứ ợ ố ế ớ ọ h  ph i đ ầ c đáp  ng. L i ích và nhu c u có m i quan h  m t thi t v i nhau.

ồ ừ ợ ứ ể ầ ầ ầ ắ L i ích b t ngu n t ả    nhu c u và là cái đ  đáp  ng nhu c u, nhu c u làm n y

ợ sinh l i ích.

ư ợ ườ ợ ế ắ ố Cũng gi ng nh  l ủ i ích c a con ng i nói chung, l i ích kinh t ề    g n li n

ấ ỳ ầ ả ầ ầ ế ớ v i nhu c u, song đây không ph i là nhu c u b t k , mà là nhu c u kinh t (nhu

ữ ấ ậ ầ ỉ ế ớ ợ ế ầ c u v t ch t). Ch  có nh ng nhu c u kinh t m i làm phát sinh l i ích kinh t . Vì

ế ộ ế ữ ặ ộ ậ ợ v y l i ích kinh t ạ  là m t ph m trù kinh t ề   ả , m t m t, nó ph n ánh nh ng đi u

ữ ệ ươ ấ ủ ứ ệ ằ ậ ỗ ki n, nh ng ph ầ ng ti n nh m đáp  ng nhu c u v t ch t c a m i con ng ườ   i,

ủ ể ỗ ợ ể m i ch  th . Suy cho cùng, l i ích kinh t ế ượ  đ c bi u hi n ệ ở ứ ộ ủ ả ậ    m c đ  c a c i v t

ấ ỗ ườ ượ ạ ộ ế ch t mà m i con ng i có đ c khi tham gia vào các ho t đ ng kinh t ộ    ­ xã h i.

ệ ữ ả ặ ườ ớ ườ M t khác, nó ph n ánh quan h  gi a con ng i v i con ng i trong quá trình

ủ ả ậ ạ ộ ể ạ ữ ấ tham gia vào các ho t đ ng đó đ  t o ra c a c i v t ch t cho mình. Nh ng quan

ệ ả ậ ợ ấ ộ ế ệ h  đó chính là quan h  s n xu t trong xã h i. Vì v y l i ích kinh t còn là hình

ệ ủ ế ị ệ ả ệ ả ứ ể ấ ấ th c bi u hi n c a quan h  s n xu t, do quan h  s n xu t quy t đ nh.

ệ ả ấ ướ ệ ở ữ ề ư ệ ả ế Quan h  s n xu t, mà tr c h t là quan h  s  h u v  t ấ    li u s n xu t,

ế ị ủ ỗ ị ườ ủ ể ỗ quy t đ nh v  trí, vai trò c a m i con ng i, m i ch  th  trong quá trình tham gia

ế ộ ợ ế ằ ạ ộ vào các ho t đ ng kinh t ­ xã h i. Do đó, không có l i ích kinh t n m ngoài

ệ ả ệ ả ủ ữ ữ ấ ả ẩ ấ nh ng quan h  s n xu t, mà nó là s n ph m c a nh ng quan h  s n xu t, là

ứ ồ ạ ứ ố ệ ủ ể hình th c v n có bên trong, hình th c t n t ệ ả   i và bi u hi n c a các quan h  s n

ệ ậ ấ ế ủ ộ ộ xu t. Chính vì v y, theo Ph.Ăngghen: Các quan h  kinh t ấ    c a m t xã h i nh t

ệ ứ ợ ể ị đ nh bi u hi n tr ướ ế ướ c h t d i hình th c l i ích.

ệ ố ấ ủ ế ộ ấ ị ệ ả ẽ ỗ ộ ộ H  th ng quan h  s n xu t c a m i m t ch  đ  xã h i nh t đ nh s  quy

ợ ế ủ ộ ệ ố ị đ nh h  th ng l i ích kinh t c a xã h i đó.

ờ ỳ ủ ồ ạ ề ộ Trong th i k  quá đ  lên ch  nghĩa xã h i ộ ở ướ  n c ta t n t i nhi u quan h ệ

ướ ệ ở ữ ề ư ệ ả ế ề ấ ả s n xu t, mà tr c h t là nhi u quan h  s  h u khác nhau v  t ấ    li u s n xu t,

ề ầ ế ệ ố ợ ế ạ nhi u thành ph n kinh t , do đó h  th ng l i ích kinh t cũng mang tính đa d ng.

ạ ợ ể ộ ỳ Tu  góc đ  xem xét mà ta có th  phân chia thành các nhóm, các lo i l i ích kinh

ế t khác nhau sau đây:

ệ ố ướ ể ộ ợ ấ ­ D i góc đ  khái quát nh t có th  phân chia h  th ng l i ích kinh t ế

ế ợ ế ậ ợ ế ộ ợ thành: L i ích kinh t cá nhân, l i ích kinh t ể  t p th  và l i ích kinh t xã h i.

ướ ầ ộ ế ợ ế ươ ứ ớ ­ D i góc đ  các thành ph n kinh t , có l i ích kinh t ng  ng v i các t

ế ầ thành ph n kinh t đó.

ướ ủ ả ấ ộ ộ ợ ­ D i góc đ  các khâu c a quá trình tái s n xu t xã h i, có l i ích kinh t ế

ườ ả ấ ườ ố ườ ổ ườ ủ c a ng i s n xu t, ng i phân ph i, ng i trao đ i, ng i tiêu dùng.

ư ợ ế ờ ể Dù cách phân chia có th  khác nhau nh ng các l i ích kinh t bao gi cũng

ẽ ớ ừ ệ ặ ấ ẫ ố ố ớ ừ có m i quan h  ch t ch  v i nhau: v a th ng nh t, v a mâu thu n v i nhau.

ể ệ ở ấ ặ ố ờ ồ ạ ỗ ồ M t th ng nh t th  hi n ch : chúng cùng đ ng th i t n t i trong m t h ộ ệ

ố ợ ế ơ ở ề ề ợ ế th ng, trong đó l i ích kinh t này là c  s , là ti n đ  cho l i ích kinh t khác.

ạ ẳ ợ ế ủ ườ ả ấ ớ ợ Ch ng h n, có l i ích kinh t c a ng i s n xu t, thì m i có l i ích kinh t ế ủ    c a

ườ ổ ườ ể ặ ẫ ng i trao đ i, ng i tiêu dùng và ng ượ ạ c l i. M t mâu thu n bi u hi n ệ ở ự s

ệ ấ ị ữ ợ ế ướ ủ ợ ấ tách bi t nh t đ nh gi a các l ẫ i ích đó d n đ n xu h ng l n át c a l i ích kinh

ố ớ ợ ế ữ ể ế t này đ i v i l i ích kinh t ộ    khác. Do đó, nó có th  gây nên nh ng xung đ t

ấ ị ả ưở ự ế ạ ộ ế ộ nh t đ nh,  nh h ng tiêu c c đ n các ho t đ ng kinh t ­ xã h i. Trong các xã

ấ ố ợ ế ố ộ h i có đ i kháng giai c p, thì các l i ích kinh t cũng mang tính đ i kháng, do đó,

ữ ế ẫ ượ ữ ấ ộ ấ nó d n đ n nh ng cu c đ u tranh không khoan nh ng gi a các giai c p.

55

ự ế ợ ượ ệ ở ể ứ Trong th c t , l i ích kinh t ế ườ  th ng đ c bi u hi n các hình th c thu

ư ề ươ ậ ề ợ ợ ứ ế ị ệ nh p nh : ti n l ng, ti n công, l ậ i nhu n, l i t c, đ a tô, thu , phí, l phí...

ủ ợ ế b. Vai trò c a l i ích kinh t

ệ ố ợ ườ ồ ợ Trong h  th ng l ủ i ích c a con ng i nói chung bao g m l i ích kinh t ế   ,

ộ ợ ế ị chính tr , t ị ư ưở  t ng, văn hóa ­ xã h i, thì l i ích kinh t ế ữ  gi vai trò quy t đ nh

ấ ố ợ ề ắ ầ ậ ấ ở ớ nh t, chi ph i các l ằ   i ích khác. B i vì, nó g n li n v i nhu c u v t ch t, nh m

ự ồ ạ ơ ả ứ ầ ậ ấ ầ ấ ầ đáp  ng nhu c u v t ch t ­ là nhu c u đ u tiên, c  b n nh t cho s  t n t i và

ủ ể ườ ủ ộ ồ ờ ợ phát tri n c a con ng i, c a xã h i. Đ ng th i, khi l i ích kinh t ế ượ  đ ự   c th c

ề ể ự ệ ệ ạ ợ ờ ố ơ ở ề hi n thì nó cũng t o c  s , ti n đ  đ  th c hi n các l ậ   i ích khác. Đ i s ng v t

ấ ủ ộ ượ ờ ố ớ ượ ầ ồ ị ch t c a xã h i đ c ph n th nh, thì đ i s ng tinh th n cũng m i đ c nâng cao.

ậ ợ ế ị ấ ọ Chính vì v y, l i ích kinh t ế ữ  gi ấ    vai trò quan tr ng nh t, quy t đ nh nh t,

ự ồ ạ ơ ở ủ ể ỗ ườ ề ả là c  s , là n n t ng cho s  t n t i và phát tri n c a m i con ng i nói riêng,

ư ộ ợ ế ự ủ ạ ộ ộ cũng nh  xã h i nói chung. L i ích kinh t là đ ng l c c a các ho t đ ng kinh

ể ộ ế ủ ự t , c a s  phát tri n xã h i.

ạ ấ ủ ợ ề Tuy nhiên, đi u đó không có nghĩa là chúng ta h  th p vai trò c a l i ích

ở ộ ề ệ ấ ộ ợ chính tr , t ị ư ưở  t ng, văn hóa ­ xã h i. Nh t là trong đi u ki n m  r ng h p tác,

ế ớ ướ ả ọ ư giao l u kinh t v i các n c khác, ph i quan tâm chú tr ng không ch  đ n l ỉ ế ợ   i

ế ả ợ ữ ộ ích kinh t , mà c  l i ích chính tr , t ị ư ưở  t ề   ng, văn hóa ­ xã h i. Trong nh ng đi u

ệ ặ ệ ấ ướ ề ệ ế ặ ki n đ c bi t (trong đi u ki n chi n tranh, đ t n ạ c có gi c ngo i xâm...), thì

ậ ợ ộ ậ ủ ề ề ấ th m chí, l i ích chính tr , t ị ư ưở  t ủ   ng, v n đ  an ninh, đ c l p ch  quy n c a

ế ố ướ ế ả ặ qu c gia còn ph i đ t lên trên h t và tr c h t.

ợ ế ể ậ ệ ố c. H  th ng l i ích kinh t ộ : cá nhân, t p th  và xã h i

ệ ố ợ ế ậ ộ ợ Trong h  th ng l i ích kinh t ể : cá nhân, t p th  và xã h i, thì l i ích kinh

ủ ể ự ự ế ẽ ạ ấ ẩ ộ ế t cá nhân là đ ng l c tr c ti p, m nh m  nh t thúc đ y các ch  th  tham gia

ạ ộ ự ộ ế ệ ả ộ m t cách tích c c vào các ho t đ ng kinh t ­ xã h i và nâng cao hi u qu  kinh

ở ế ủ t c a chúng. B i vì:

56

ứ ợ ế ợ ế ự ề ấ ắ Th  nh t: ấ  l i ích kinh t cá nhân là l i ích thi ớ   t th c nh t, g n li n v i

ấ ủ ừ ủ ể ự ứ ừ ầ ậ ế ừ t ng cá nhân, t ng ch  th . Nó tr c ti p đáp  ng nhu c u v t ch t c a t ng cá

ủ ể ạ ộ ủ ừ ả ấ nhân, c a t ng ch  th  đó khi tham gia vào các ho t đ ng s n xu t xã h i. ộ Ở

ợ ế ượ ả ở đâu và khi nào l i ích kinh t cá nhân đ ả c b o đ m, thì ẽ ạ  đó s  t o ra đ ượ   c

ự ẽ ế ế ạ ấ ả ỹ ậ   ọ ộ đ ng l c m nh m  nh t kích thích h  phát huy sáng ki n, c i ti n k  thu t,

ấ ượ ấ ệ ả ế ợ nâng cao năng su t, ch t l ng và hi u qu  kinh t ể . Có th  nói, l i ích kinh t ế    cá

ả ứ ự ẽ ệ ạ ộ ấ   nhân là "huy t" mà s  tác đ ng vào đó s  gây nên ph n  ng nhanh nh y nh t

ủ ể ấ ế ườ ả ộ ớ ủ c a các ch  th  trên. Nó là ch t k t dính ng ấ   i lao đ ng v i quá trình s n xu t

ứ ầ ặ ộ ờ ệ ể ơ ế kinh doanh, là m t th  "d u nh n" đ c bi ồ t đ  bôi tr n gu ng máy kinh t ề   . Đi u

ả ế ị ườ ự ẽ ạ ạ ẩ ộ đó lý gi ơ i vì sao c  ch  th  tr ả   ng đã t o ra đ ng l c m nh m  thúc đ y s n

ể ấ ồ ờ ả ế ị ườ xu t phát tri n, đ ng th i nó cũng lý gi ơ i vì sao c  ch  th  tr ề   ng còn có nhi u

ự ể ặ ữ ễ m t trái. Th c ti n phát tri n kinh t ế ở ướ  n c ta trong nh ng năm qua cũng đã

ớ ơ ự ứ ề ệ ế ẳ ạ ch ng minh đi u đó. Ch ng h n, trong lĩnh v c nông nghi p, v i c  ch  khoán

ướ ề ử ụ ấ ộ ộ ộ h , Nhà n c giao quy n s  d ng ru ng đ t lâu dài cho các h  nông dân, cùng

ữ ướ ế ươ ự ả ớ v i nh ng chính sách khác, n c ta đã t ừ ộ ướ  m t n c thi u l ậ   ng th c, ph i nh p

ẩ ươ ự ướ ạ ớ ế ớ ứ ấ ẩ kh u l ở ng th c, tr  thành n ứ c xu t kh u g o l n th  hai, th  ba trên th  gi i.

ợ ế ể ự ề ệ ệ ạ ứ Th  hai: l i ích kinh t cá nhân t o đi u ki n đ  th c hi n và nâng cao l ợ   i

ợ ế ả ầ ủ ừ ích văn hóa, tinh th n c a t ng cá nhân. Khi l i ích kinh t ả  cá nhân b o đ m, các

ủ ể ả ả ự ệ ấ ộ ch  th  tham gia m t cách tích c c và nâng cao hi u qu  s n xu t kinh doanh, t ừ

ầ ủ ờ ố ề ệ ể ọ đó h  cũng có đi u ki n đ  nâng cao đ i s ng văn hóa tinh th n c a mình.

ợ ế ơ ở ự ệ ợ ế ậ ể Th  ba:ứ l i ích kinh t cá nhân là c  s  th c hi n l i ích kinh t t p th  và

ợ ộ ướ ớ ợ ế l i ích xã h i vì dân có giàu thì n ạ c m i m nh. Khi l i ích kinh t cá nhân đ ượ   c

ườ ấ ể ự ự ả ụ ủ ệ ả ả b o đ m, ng i dân hăng say, tích c c s n xu t đ  th c hi n nghĩa v  c a mình

ướ ể ậ ợ ế ủ ướ ể ộ ớ v i Nhà n c, t p th  thì l i ích kinh t c a Nhà n ậ c (xã h i), t p th  cũng

ớ ượ ự ệ m i đ c th c hi n.

ự ủ ể ậ ườ ộ ố V y, đ  kích thích tính tích c c c a ng i lao đ ng, phát huy t i đa vai trò

ố ườ ề ấ ấ ả ấ ả ộ ph i tác đ ng vào l ợ   i nhân t con ng ố i, thì v n đ  m u ch t, căn b n nh t là

57

ế ỗ ể ỗ ề ạ ườ ộ ỗ ích kinh t m i cá nhân ệ . T o đi u ki n đ  m i ng i lao đ ng, m i cá nhân,

ệ ỗ ế ủ ả ả ủ ể ự m i ch  th  th c hi n đ ượ ợ c l i ích kinh t ỗ    c a mình, b o đ m sao cho m i

ượ ưở ớ ự ầ ậ ợ ng ườ ượ i đ c đóng góp và đ c h ng ph n thu nh p phù h p v i s  đóng góp

ủ ọ c a h .

ủ ợ ấ ạ ế ặ ệ ợ ế Nh n m nh đ n vai trò c a l i ích kinh t , đ c bi t là vai trò l i ích kinh

ệ ợ ự ế ề ế t cá nhân, đi u đó không có nghĩa là khuy n khích th c hi n l i ích kinh t ế    cá

ằ ọ ướ ữ ệ ả nhân b ng m i cách, mà Nhà n ằ   c ph i có nh ng chính sách, bi n pháp nh m

ệ ợ ự ệ ế ế ườ khuy n khích vi c th c hi n l i ích kinh t ằ  cá nhân b ng con đ ng chính đáng.

ế ả ị ệ ạ ư ả ậ ố Ph i kiên quy t nghiêm tr  các t n n nh : làm hàng gi ế   , buôn l u, tr n thu ,

ở ợ ế ể ậ ộ ố tham nhũng... B i vì, ba l i ích kinh t : cá nhân, t p th  và xã h i có m i quan

ẽ ớ ừ ừ ấ ặ ẫ ặ ố ớ ệ ặ h  ch t ch  v i nhau, v a th ng nh t, v a có m t mâu thu n v i nhau, đ c bi ệ   t

ờ ỳ ề ệ ộ trong đi u ki n th i k  quá đ .

ệ ở ể ặ ố ợ ế ấ M t th ng nh t bi u hi n ỗ  ch : ba l i ích kinh t ờ ồ   ồ  đó cùng đ ng th i t n

ạ ế ủ ợ ế t ộ ệ ố i trong m t h  th ng kinh t ộ  c a xã h i, trong đó l i ích kinh t cá nhân là c ơ

ệ ợ ế ậ ờ ợ ể ồ ở ể ự s  đ  th c hi n l i ích kinh t ộ  t p th  và xã h i. Đ ng th i, l i ích kinh t ế ậ    t p

ộ ạ ạ ệ ố ơ ợ ự ể ề ế th  và xã h i l ệ i t o đi u ki n th c hi n t t h n l i ích kinh t cá nhân. Không

ỉ ướ ớ ượ ạ ướ ạ ớ ch  dân giàu thì n ạ c m i m nh, mà ng i n c l c có m nh thì dân m i càng

ẳ ướ ượ ế ứ ợ ạ giàu. Ch ng h n, khi Nhà n c thu đ ủ c đúng và đ  thu , t c l i ích kinh t ế

ướ ộ ượ ả ủ ả ừ ướ ệ ớ ủ c a Nhà n c, c a xã h i đ c b o đ m, t đó Nhà n ầ   ề c m i có đi u ki n đ u

ư ơ ở ạ ầ ự ữ ế ư ườ ầ t xây d ng nh ng c  s  h  t ng kinh t nh  đ ệ ố   ố ng sá, c u c ng, h  th ng

ỷ ợ ạ ộ ẽ ạ ề ệ ể ề ả ấ thu  l i... Đi u đó s  t o đi u ki n đ  các ho t đ ng s n xu t kinh doanh cũng

ị ơ ở ượ ư ờ ố ủ ừ ơ nh  đ i s ng c a t ng cá nhân, đ n v , c  s  đ ơ c nâng cao h n, có nghĩa là l ợ   i

ế ủ ọ ượ ệ ố ơ ự ể ặ ố ích kinh t c a h  đ c th c hi n t t h n. M t khác, đ  khai thác t ộ   i đa đ ng

ề ướ ủ ộ ự ủ ợ l c c a l i ích cá nhân trong n n kinh t ế ị ườ  th  tr ị ng đ nh h ng xã h i ch  nghĩa

ẹ ợ ể ậ ợ ộ ộ ể không th  xem nh  l i ích t p th  và l ả   i ích xã h i. Xem xét m t cách căn b n,

ợ ủ ữ ự ả ả ắ ộ ộ lâu dài thì l i ích xã h i xã h i ch  nghĩa là b o đ m v ng ch c cho s  phát

ể ướ ợ ủ ợ ộ ộ tri n đúng h ủ ng c a các l i ích khác. L i ích xã h i xã h i ch  nghĩa là c  s ơ ở

58

ự ự ơ ở ằ ả ứ ấ ể ả đ  đ m b o công b ng th c s , là c  s  kinh t ế ể ả  đ  gi i phóng áp b c b t công

ề ọ ướ ộ ố ớ đ i v i m i thành viên trong n n kinh t ế ị ườ  th  tr ị ng  đ nh h ng xã h i ch ủ

nghĩa.

ữ ặ ợ ế ể ệ ở ự ệ ẫ M t mâu thu n gi a ba l i ích kinh t th  hi n s  tách bi ấ ị t nh t đ nh

ữ ề ế ợ ậ ợ ộ gi a chúng, do đó n u dành quá nhi u cho l i ích này thì b  ph n l i ích khác s ẽ

ủ ể ườ ạ ỗ ướ ổ ợ ỉ ị b  vi ph m. Nhìn chung, m i ch  th  th ng có xu h ng ch  theo đu i l i ích

ế ợ ế ượ ạ ớ ợ kinh t cá nhân, làm cho l i ích kinh t ề  cá nhân nhi u khi đi ng i v i l c l i ích

ế ậ ể ễ ể ề ấ ộ kinh t ề  t p th  và xã h i. Đôi khi v n đ  cũng có th  di n ra theo chi u h ướ   ng

ườ ợ ướ ế ị ng ượ ạ c l ụ i. Ví d : trong tr ng h p Nhà n ứ c quy đ nh m c thu  quá cao.

ầ ư ể ố ự ủ ườ ằ Cũng c n l u ý r ng, đ  phát huy t i đa tính tích c c c a ng ộ   i lao đ ng

ế ợ ả ọ ế ủ ọ ủ ả ầ ỉ không ph i ch  chú tr ng đ n l i ích kinh t c a h  là đ , mà còn c n ph i phát

ủ ợ ư ợ ị ợ ầ ườ huy vai trò c a các l i ích khác nh  l i ích chính tr , l i ích tinh th n. Ng i nào

ỏ ấ ắ ỉ ượ ưở ậ ấ ằ ộ lao đ ng gi i, xu t s c không ch  đ c khen th ng b ng v t ch t mà còn có

ể ượ ưở ư ậ ằ ầ ớ ượ th  đ c khen th ng b ng tinh th n. Có nh  v y, m i khai thác đ c th ế

ỉ ủ ợ ạ ế ả ế ạ ủ ợ m nh không ch  c a l i ích kinh t , mà c  th  m nh c a các l i ích khác, và th ế

ươ ợ ỗ ườ ạ m nh t ỗ ữ ng h  gi a các l i ích đó trong m i con ng i.

ế ướ ợ ế ả Tóm l ạ ợ i, l i ích kinh t , mà tr ế c h t là l i ích kinh t cá nhân ph n ánh

ủ ể ủ ụ ộ ơ ạ ộ   m c đích và đ ng c  khách quan c a các ch  th  khi tham gia vào các ho t đ ng

ế ủ ể ự ẽ ạ ẩ ộ ộ kinh t ộ   ấ  xã h i, nó là đ ng l c m nh m  nh t thúc đ y các ch  th  tham gia m t

ạ ộ ệ ố ự cách tích c c vào ho t đ ng đó. Tuy nhiên, không nên tuy t đ i hoá chúng mà

ủ ợ ẹ ể ợ ể ấ ạ ộ xem nh  vai trò c a l ậ i ích t p th , l i ích xã h i; không th  quá nh n m nh l ợ   i

ẹ ợ ấ ậ ợ ích v t ch t mà coi nh  l i ích chính tr , t ị ư ưở  t ng, vì các l i ích đó cùng t n t ồ ạ   i

ộ ệ ố ệ ặ ẽ ớ ố trong m t h  th ng, có m i quan h  ch t ch  v i nhau.

ọ ợ ệ ố ự ệ ố M i l i ích kinh t ế ượ  đ c th c hi n thông qua quan h  th ng phân ph i.

ờ ỳ ố ộ ệ 2. Quan h  phân ph i trong th i k  quá đ  lên CNXH

ủ ấ ố ậ ị ề 2.1. V  trí c a v n đ  phân ph i thu nh p

59

ủ ả ấ ố ộ ộ ộ Phân ph i là m t khâu c a quá trình tái s n xu t xã h i, là m t trong

ơ ả ủ ệ ả ữ ấ ộ ộ nh ng n i dung c  b n c a quan h  s n xu t xã h i.

ủ ả ấ ả ố ộ ộ ấ   Phân ph i là m t khâu c a quá trình tái s n xu t xã h i. Nó do s n xu t

ế ị ấ ượ ả ấ ả ớ ố ề ớ quy t đ nh. Có s n xu t thì m i có phân ph i, s n xu t đ c nhi u thì m i có

ề ể ố ồ ờ ộ nhi u cái đ  phân ph i và ng ượ ạ c l ố i. Đ ng th i, phân ph i cũng có tác đ ng tr ở

ạ ố ớ ả ề ề ấ ặ ả ấ ộ l ố   i đ i v i s n xu t. M t m t, phân ph i cho tiêu dùng s n xu t là ti n đ , là

ệ ủ ả ố ộ ơ ấ ề ấ ị ể ủ ả   đi u ki n c a s n xu t, nó quy đ nh quy mô, c  c u và t c đ  phát tri n c a s n

ư ượ ủ ặ ậ ấ ầ ớ xu t; m t khác, thu nh p c a các t ng l p dân c  đ c hình thành thông qua

ế ả ậ ậ ố ố ố ố ợ ả   phân ph i thu nh p qu c dân, n u phân ph i thu nh p qu c dân h p lý b o đ m

ợ ế ủ ủ ể ẽ ả ấ l i ích kinh t ẩ    c a các ch  th  tham gia vào quá trình s n xu t, thì s  thúc đ y

ể ấ ế ả ố ợ ả s n xu t phát tri n và ng ượ ạ c l ả   i, n u phân ph i không h p lý, không b o đ m

ợ ế ủ ở ữ ẩ ả ể ẽ ấ l i ích kinh t hài hoà s  không thúc đ y s n xu t phát tri n, ch  s  h u không

ự ỏ ố ể ầ ư ả ấ ườ ự ộ ộ tích c c b  v n đ  đ u t s n xu t, ng i lao đ ng không tích c c lao đ ng.

ươ ứ ả ệ ấ ố ỗ M i ph ng th c s n xu t khác nhau có quan h  phân ph i khác nhau.

ệ ở ữ ặ ủ ấ ố ộ ệ ả Phân ph i là m t m t c a quan h  s n xu t, do quan h  s  h u v  t ề ư ệ ả    li u s n

ệ ở ữ ế ị ề ư ệ ả ấ ấ xu t quy t đ nh. Quan h  s  h u v  t ấ ủ   ế ị  li u s n xu t quy t đ nh tính ch t c a

ệ ẳ ạ ướ ứ ở ữ ư ư ả ố quan h  phân ph i. Ch ng h n, d i hình th c s  h u t nhân t ủ  b n ch  nghĩa

ề ở ữ ố ủ ấ ả ẩ ộ ề ư ệ ả v  t li u s n xu t, thì s n ph m làm ra thu c quy n s  h u và chi ph i c a các

ư ả ấ ư ư ả ủ nhà t ố  b n, do đó phân ph i mang tính ch t t nhân t b n ch  nghĩa. Ng ượ   c

ạ ướ ể ề ư ệ ả ấ ả ẩ l i, d ứ ậ i hình th c t p th  v  t ộ ậ    li u s n xu t, thì s n ph m làm ra thu c t p

ể ệ ể ệ ố ố ấ ậ th , quan h  phân ph i mang tính ch t t p th , v.v.. Quan h  phân ph i là cái

ệ ở ữ ừ ể ả ố ứ ượ ự ệ ả b o đ m cu i cùng đ  quan h  s  h u t hình th c pháp lý đ c th c hi n v ề

ặ m t kinh t ế .

ề ạ ầ ố ộ ỳ Phân ph i có nhi u lo i khác nhau: tu  theo góc đ  xem xét. Ph n này ch ỉ

ậ ủ ề ấ ậ ố ầ   ố trình bày v n đ  phân ph i thu nh p qu c dân hình thành thu nh p c a các t ng

ờ ỳ ộ ở ủ ư ộ ệ ớ l p dân c  trong th i k  quá đ  lên ch  nghĩa xã h i Vi t Nam.

60

ấ ế ủ ứ ố ề ậ 2.2. Tính t t y u khách quan c a nhi u hình th c phân ph i thu nh p cá

ờ ỳ nhân trong th i k  quá đ ộ ở ướ  n c ta

ấ ế ứ ủ ề ậ ố Tính t t y u khách quan c a nhi u hình th c phân ph i thu nh p cá nhân

ượ ế ố ị ờ ỳ trong th i k  quá đ ộ ở ướ  n c ta đ ở c quy đ nh b i các y u t sau:

ứ ề ế ề ầ Th  nh t: ấ  N n kinh t ế ướ  n ề c  ta là n n kinh t ỗ    nhi u thành ph n. M i

ế ể ệ ộ ế ự ầ thành ph n kinh t là m t ki u quan h  kinh t ơ ở ộ  d a trên c  s  m t hình th c s ứ ở

ấ ị ư ỉ ươ ứ ở ữ ứ ớ ỗ ữ h u nh t đ nh, và nh  trên đã ch  ra, t ấ   ng  ng v i m i hình th c s  h u nh t

ứ ở ữ ứ ẽ ặ ộ ố ấ ị ị đ nh s  có m t hình th c phân ph i nh t đ nh. M c dù, các hình th c s  h u, các

ồ ạ ệ ậ ầ thành ph n kinh t ế ở ướ  n c ta không t n t i bi ợ   t l p mà đan xen vào nhau, và h p

ế ố ồ ạ ừ ấ ộ ơ ấ thành m t c  c u kinh t th ng nh t, song ch ng nào còn t n t ề i nhi u hình

ứ ở ữ ề ầ ế ồ ạ ề th c s  h u, nhi u thành ph n kinh t khác nhau thì cònt n t ứ   i nhi u hình th c

ậ ố phân ph i thu nh p khác nhau.

ồ ạ ề ạ ổ ứ ứ Th  hai: ề  Trong n n kinh t ế ướ  n c ta t n t i nhi u lo i hình t ả    ch c ­ s n

ề ấ ế ề ấ xu t ­ kinh doanh khác nhau. Trong n n kinh t ủ ể ả  có nhi u ch  th  s n xu t, kinh

ề ầ ộ ế ầ ế doanh thu c nhi u thành ph n kinh t tham gia. Các thành ph n kinh t có hình

ứ ổ ứ ả ấ ầ ỗ th c t ch c ­ s n xu t kinh doanh khác nhau. Ngay trong m i thành ph n kinh

ể ạ ổ ứ ả ấ ế t cũng có th  có các lo i hình t ch c ­ s n xu t ­ kinh doanh khác nhau, do đó

ứ ề ậ ố ồ ạ t n t i nhi u hình th c phân ph i thu nh p khác nhau.

ự ượ ả ể ể ứ Th  ba: L c l ng s n xu t ấ ở ướ  n c ta còn kém phát tri n, do đó đ  huy

ố ể ả ấ ạ ồ ự ệ ọ ộ đ ng t i đa m i ngu n l c vào phát tri n s n xu t, t o thêm công ăn vi c làm,

ủ ả ứ ự ệ ề ả ộ ố làm tăng c a c i cho xã h i, cũng ph i th c hi n nhi u hình th c phân ph i khác

ươ ứ ồ ự ớ ự . nhau t ng  ng v i s  đóng góp các ngu n l c đó

ờ ỳ ướ ể Th  t : ứ ư  N c ta đang trong th i k  hình thành và phát tri n kinh t ế ị   th

ườ ị ướ ủ ệ ả ộ ố tr ng theo đ nh h ng xã h i ch  nghĩa, do đó quan h  phân ph i cũng ph i là

ố ủ ơ ế ị ườ ứ ư ố ự ế ợ s  k t h p các hình th c phân ph i c a c  ch  th  tr ng (nh  phân ph i theo

ố ủ ủ ư ứ ớ ộ ố ố v n), v i các hình th c phân ph i c a ch  nghĩa xã h i (nh  phân ph i theo lao

61

ố ủ ứ ủ ả ộ ộ đ ng...), trong đó, các hình th c phân ph i c a ch  nghĩa xã h i ph i đóng vai trò

ủ ạ ch  đ o.

ạ ộ ạ ố ầ ứ ủ ể ả ẳ ị ự   Đ i h i đ i bi u toàn qu c l n th  VIII c a Đ ng đã kh ng đ nh: "Th c

ố ấ ứ ế ề ệ ả ố ộ ệ   hi n nhi u hình th c phân ph i, l y phân ph i theo k t qu  lao đ ng và hi u

ả ế ủ ế ứ ồ ờ qu  kinh t ồ   ố ự  là ch  y u, đ ng th i phân ph i d a trên m c đóng góp các ngu n

ả ả ế ấ ố ợ ự l c khác vào k t qu  s n xu t ­ kinh doanh và phân ph i thông qua phúc l i xã

h i"ộ

ậ ơ ả ờ ỳ ứ ố ộ 2.3. Các hình th c phân ph i thu nh p c  b n trong th i k  quá đ

ộ ố 2.3.1. Phân ph i theo lao đ ng

ố ơ ả ướ ứ ắ ủ ộ Đây là hình th c (nguyên t c) phân ph i c  b n d i ch  nghĩa xã h i. Đó

ắ ậ ố ườ ố ượ ộ là nguyên t c phân ph i thu nh p cho ng ự i lao đ ng d a vào s  l ấ   ng và ch t

ượ ộ ỗ ườ ộ ệ ớ l ng lao đ ng mà m i ng i đã đóng góp cho xã h i, không phân bi t gi i tính,

ề ộ ổ ưở ề màu da, dân t c, tôn giáo và tu i tác. Ai làm nhi u thì h ng nhi u, ai làm ít thì

ưở ưở ấ ủ ự ắ h ng ít, ai không làm thì không h ố   ng. Th c ch t c a nguyên t c phân ph i

ệ ế ả ố ộ ố ố ộ theo lao đ ng là phân ph i theo hi u qu  mà lao đ ng s ng đã c ng hi n.

ắ ầ ố ộ Nguyên t c phân ph i theo lao đ ng yêu c u:

ư ệ ề ả ộ ­ Trong đi u ki n nh  nhau, lao đ ng ngang nhau thì tr  công ngang nhau,

ả ộ và lao đ ng khác nhau thì tr  công khác nhau.

ả ả ư ề ể ệ ộ ­ Trong đi u ki n khác nhau, lao đ ng nh  nhau có th  ph i tr  công khác

ả ả ể ặ ằ ộ nhau, ho c lao đ ng khác nhau có th  ph i tr  công b ng nhau.

ứ ụ ể ể ố ượ ố ộ ộ ượ Căn c  c  th  đ  phân ph i theo lao đ ng là: s  l ng lao đ ng đ c đo

ặ ố ượ ủ ộ ờ ả ẩ ộ ằ b ng th i gian c a lao đ ng ho c s  l ạ   ng s n ph m làm ra; trình đ  thành th o

ườ ấ ượ ộ ề ệ ả ẩ ườ ủ c a ng i lao đ ng và ch t l ng s n ph m làm ra; đi u ki n và môi tr ng lao

ề ầ ượ ấ ủ ế ộ ộ đ ng; tính ch t c a lao đ ng; các ngành ngh  c n đ c khuy n khích...

ộ ả ẩ ố ộ ộ Phân ph i theo lao đ ng không có nghĩa là toàn b  s n ph m thu c v ề

ườ ậ ả ẩ ộ ộ ng ố ổ i lao đ ng. Theo quy lu t phân ph i t ng s n ph m xã h i thì trong b t k ấ ỳ

ộ ườ ể ượ ưở ộ ẹ ả ẩ xã h i nào, ng i lao đ ng cũng không th  đ c h ủ   ng toàn v n s n ph m c a

62

ườ ỉ ượ ụ ưở ầ ọ ộ ộ lao đ ng, ng ộ i lao đ ng ch  đ c th  h ữ ng m t ph n nh ng gì h  đã đóng

góp cho xã h i.ộ

ộ ấ ế ố ộ ướ ủ Phân ph i theo lao đ ng là m t t t y u khách quan d ộ   i ch  nghĩa xã h i.

ờ ỳ ộ ượ ự ệ ầ ế ướ Trong th i k  quá đ  nó đ c th c hi n trong thành ph n kinh t nhà n c (và

ầ ầ ộ ế ậ ể ở m t ph n trong thành ph n kinh t t p th ). B i vì:

ầ ế ướ ể ự ế ộ ậ ­ Do các thành ph n kinh t nhà n ữ   c và t p th  d a trên ch  đ  công h u

ấ ấ ả ọ ườ ề ụ ề ề ư ệ ả v  t li u s n xu t, do đó t t c  m i ng ộ   i đ u có quy n và nghĩa v  lao đ ng

ề ở ữ ể ấ ề ư ệ ả ư ậ ấ ộ nh  nhau. V y, không th  l y quy n s  h u v  t li u s n xu t (lao đ ng quá

ơ ở ể ứ ố ộ ố ộ ố   ả ấ kh ) làm c  s  đ  phân ph i, mà ph i l y lao đ ng (lao đ ng s ng đã c ng

ứ ể ế ố hi n) làm căn c  đ  phân ph i.

ự ệ ữ ữ ườ ề ộ ộ ­ Còn có s  khác bi t gi a nh ng ng ộ   i lao đ ng v  thái đ  lao đ ng

ườ ự ườ ườ ẹ ặ ố (ng i   tích   c c,   ng i   chây   l i,   tránh   n ng   tìm   nh ,   mu n   làm   ít   h ưở   ng

ộ ơ ị ờ ề ề ấ ộ ộ nhi u...), v  tính ch t và trình đ  lao đ ng, trong cùng m t đ n v  th i gian,

ư ạ ế ữ ề ả ộ ố ấ nh ng lao đ ng khác nhau đ a l i k t qu  ít, nhi u, t ề   t, x u khác nhau, đi u

ệ ườ ự ệ ả ộ ố ki n và môi tr ng lao đ ng khác nhau... do đó ph i th c hi n phân ph i theo lao

ư ậ ẽ ệ ể ố ự ộ ộ đ ng. Không th  phân ph i bình quân, vì làm nh  v y s  tri t tiêu đ ng l c nâng

ụ ấ ấ ả ộ ộ cao năng su t lao đ ng, kéo th t lùi s n xu t xã h i.

ự ượ ứ ủ ể ư ế ư ể ấ ả ­ L c l ng s n xu t tuy đã phát tri n, nh ng ch a đ n m c đ  đ  phân

ệ ầ ả ố ộ ố ự ph i theo nhu c u, do đó ph i th c hi n phân ph i theo lao đ ng.

ụ ự ẽ ệ ố ộ Th c hi n phân ph i theo lao đ ng s  có tác d ng:

ế ợ ẽ ợ ặ ế ủ ườ ớ ế ộ ­ K t h p ch t ch  l i ích kinh t c a ng ả ả   i lao đ ng v i k t qu  s n

ề ả ả ấ ộ ỏ ậ xu t kinh doanh, b o đ m cho ai đóng góp nhi u, lao đ ng gi i thì thu nh p cao

ượ ạ ừ ự ủ ườ ộ và ng i, t c l đó kích thích tính tích c c c a ng ọ   i lao đ ng, làm cho h  ra

ề ộ ọ ế   ứ ọ ậ s c h c t p, nâng cao trình đ  văn hóa, khoa h c, tay ngh , phát huy sáng ki n,

ấ ượ ể ậ ấ ỹ ệ ả ế ả ế c i ti n k  thu t,... đ  nâng cao năng su t, ch t l ng và hi u qu  kinh t , thúc

ể ấ ẩ ả đ y s n xu t phát tri n.

63

ỷ ậ ụ ầ ắ ộ ộ ầ ­ Góp ph n giáo d c thái đ , tinh th n và k  lu t lao đ ng đúng đ n cho

ườ ệ ượ ấ ộ ố ườ ế ệ ng i lao đ ng, đ u tranh ch ng các hi n t ng chây l i, thi u trách nhi m,...

ừ ầ ườ ủ ớ t đó góp ph n hình thành con ng ộ i m i xã h i ch  nghĩa.

ữ ằ ấ ộ ố ớ ợ ấ Phân ph i theo lao đ ng là h p lý nh t, công b ng nh t so v i nh ng hình

ộ ủ ự ứ ằ ố ị ử ơ ở ủ ự th c phân ph i đã có trong l ch s . C  s  c a s  công b ng xã h i c a s  phân

ệ ở ữ ề ư ệ ả ự ẳ ấ ố ph i đó là s  bình đ ng trong quan h  s  h u v  t li u s n xu t.

ấ ị ữ ế ạ ố ộ Tuy nhiên, phân ph i theo lao đ ng cũng có nh ng h n ch  nh t đ nh. Đó

ộ ỗ ườ ườ ể ự ự ệ ề là, m i m t ng ộ i lao đ ng th ả   ng có th  l c, trí l c, đi u ki n và hoàn c nh

ể ư ẳ ố ộ gia đình khác nhau, nên phân ph i theo lao đ ng có th  ch a hoàn toàn bình đ ng,

ạ ẳ ườ ồ ườ ư ườ ch ng h n ng ậ i công nhân này l p gia đình r i, ng i kia ch a; ng i này có

ơ ườ ư ậ ệ ộ ề con nhi u h n ng ớ i kia v.v. và v.v.. Nh  v y, v i m t công vi c ngang nhau và

ự ế ư ự ầ ớ ộ ỹ do đó, v i m t ph n tham d  nh  nhau vào qu  tiêu dùng thì trên th c t , ng ườ   i

ề ẫ ơ ườ ườ ẫ ơ ườ này v n lĩnh nhi u h n ng i kia, ng i này v n giàu h n ng i kia, v.v.. S ự

ư ậ ấ ấ ể ẳ ố phân ph i nh  v y còn mang d u  n bình đ ng theo ki u pháp quy n t ề ư ả    s n.

ậ ự ấ ề ẳ ấ ả ộ Tuy nhiên đi u đó là khách quan, bu c ph i ch p nh n s  "b t bình đ ng" này

ự ẳ ơ ể đ  có s  bình đ ng cao h n.

ủ ữ ế ạ ắ ố ộ Nh ng h n ch  trên c a nguyên t c phân ph i theo lao đ ng là mang tính

ấ ế ấ ủ ủ ủ ạ ả ộ ộ t t y u trong giai đo n th p c a ch  nghĩa c ng s n ­ ch  nghĩa xã h i. Vì theo

ề ờ ể ở ộ ế ộ ứ ế Mác: "quy n không bao gi có th ơ  m t m c cao h n ch  đ  kinh t ự  và s  phát

ế ộ ủ ể ộ ế ế ị tri n văn hóa c a xã h i do ch  đ  kinh t đó quy t đ nh"

ả ứ ố ố ộ 2.3.2. Phân ph i theo v n, theo giá c  s c lao đ ng

ơ ở ế ồ ạ ộ Trong các c  s  kinh t có y u t ế ố ư ả  t b n và lao đ ng làm thuê t n t i hình

ứ ố ư ả ả ứ ộ th c phân ph i theo t b n và theo giá c  s c lao đ ng.

ậ ủ ữ ườ ơ ở ộ ế Thu nh p c a nh ng ng i lao đ ng trong các c  s  kinh t ự  này d a trên

ề ở ữ ứ ả ủ ứ ứ ộ ộ ậ   quy n s  h u s c lao đ ng. Giá c  c a hàng hoá s c lao đ ng t c là thu nh p

ườ ỉ ỳ ị ủ ụ ộ ộ ộ ủ c a ng i lao đ ng không ch  tu  thu c vào giá tr  c a nó mà còn ph  thu c vào

ị ườ ệ ầ ộ ế ộ ề ứ quan h  cung c u v  s c lao đ ng trên th  tr ố   ng lao đ ng. Vì th , phân ph i

64

ờ ố ị ứ ạ ộ ọ ườ ế theo giá tr  s c lao đ ng có h n ch  quan tr ng là làm cho đ i s ng ng i lao

ở ư ề ệ ấ ấ ả ổ ị ộ đ ng tr nên b p bênh, không  n đ nh. Trong đi u ki n s n xu t ch a phát

ấ ớ ứ ệ ề ể ố ộ ế   tri n, dân s  tăng nhanh, s c ép v  cung lao đ ng r t l n làm cho vi c tìm ki m

ệ ấ ở ườ ị ệ ộ ớ ủ vi c làm tr  nên r t khó khăn, ng ộ i lao đ ng b  l thu c vào gi ậ   i ch . Vì v y,

ệ ướ ế ế ự ấ ấ ầ ằ ạ ế vi c Nhà n ề c đi u ti t nh m h n ch  s  b t công là r t c n thi t.

ư ả ệ ở ầ ư ả ố ị Còn t ể  b n, bi u hi n giá tr  tài s n hay v n đ u t ả    vào quá trình s n

ủ ở ữ ữ ấ ả ậ ừ ộ xu t, do đó ch  s  h u nh ng kho n đó đ ượ ưở c h ầ ng m t ph n thu nh p t giá

ị ặ ư ả ấ ạ tr  th ng d  do quá trình s n xu t đó t o ra.

ầ ớ ế ủ ể ừ ể ườ ừ ộ V i thành ph n kinh t cá th , thì ch  th  v a là ng i lao đ ng, v a là

ườ ở ữ ư ệ ả ả ủ ế ậ ấ ả ấ ng i s  h u t li u s n xu t, vì v y k t qu  c a quá trình s n xu t kinh doanh

ộ ề ọ Ở ọ ự ố ự ệ ữ ế ị ề đ u thu c v  h . đây h  t phân ph i và t quy t đ nh quan h  gi a tích lu ỹ

ự ậ ế ủ và tiêu dùng theo s  nh n bi t c a mình.

ệ ứ ấ ế ổ Hi n nay ở ướ  n ệ c ta đã và đang xu t hi n các hình th c kinh t ầ    c  ph n,

ữ ổ ườ ố ổ ố ượ ữ ứ mà c  đông, t c là nh ng ng ầ i góp v n c  ph n là nh ng đ i t ng khác nhau:

ể ướ ể ư ể ậ ứ ộ ướ có th  là Nhà n c, có th  là t p th , t nhân, cán b  viên ch c nhà n c, công

ổ ượ ưở ơ ở ố ầ ậ ổ nhân,... Các c  đông đ ề c quy n h ủ   ng thu nh p trên c  s  v n c  ph n c a

ề ở ữ ượ ề ặ ự ệ ế mình. Đây cũng chính là quy n s  h u đ c th c hi n v  m t kinh t .

ự ệ ệ ả ố ố ị ở ữ Vi c th c hi n phân ph i theo s  h u giá tr  tài s n hay theo v n là t ấ   t

ề ụ ệ ớ ế y u khách quan trong n n kinh t ế ị ườ  th  tr ng, có tác d ng to l n trong vi c khai

ố ọ ề ề ố ầ ế thác t i đa m i ti m năng v  v n trong các thành ph n kinh t ọ ầ    và trong m i t ng

ứ ư ằ ầ ả ấ ậ ề ố ớ l p dân c  nh m đáp  ng nhu c u v  v n cho s n xu t kinh doanh, t p trung

ọ ự ượ ủ ấ ướ ể ể ế ệ ề ấ m i l c l ng c a đ t n c đ  phát tri n kinh t ố   , nh t là trong đi u ki n v n

ướ ị ườ ẹ ạ ầ ngân sách nhà n c còn h n h p. Nó cũng góp ph n hình thành th  tr ố   ng v n

ệ ầ ề ạ ộ ế ự ể ế ữ các lo i ­ m t trong nh ng đi u ki n c n thi t cho s  phát tri n kinh t hàng hóa

ứ ể ệ ạ ố ở ướ  n c ta trong giai đo n hi n nay. Tuy nhiên hình th c phân ph i này có th  gia

ữ ậ ầ ớ ư tăng giãn cách thu nh p gi a các t ng l p dân c .

65

ứ ở ữ ờ ỳ ầ ộ ế Trong th i k  quá đ , các hình th c s  h u, các thành ph n kinh t không

ỉ ồ ạ ộ ệ ậ ự ch  t n t i m t cách bi t l p, mà còn có s  đan xen nhau, do đó trong th c t ự ế   ,

ộ ơ ị ả ứ ụ ề ể ấ ố m t đ n v  s n xu t kinh doanh có th  áp d ng nhi u hình th c phân ph i khác

ụ ế ậ ể ừ ụ ứ ố nhau, ví d : trong kinh t t p th  v a áp d ng hình th c phân ph i theo lao

ừ ụ ứ ố ố ộ đ ng, v a áp d ng hình th c phân ph i theo v n đóng góp...

ố ợ ậ ợ 2.3.3.Phân ph i thông qua phúc l ể i t p th , phúc l ộ i xã h i

ố ấ ầ ứ ế ờ ỳ ộ Đây là hình th c phân ph i r t c n thi t trong th i k  quá đ  lên ch ủ

ư ậ ứ ở ố nghĩa xã h i ộ ở ướ  n ầ   c ta. S  dĩ nh  v y vì nó là hình th c phân ph i góp ph n

ụ ạ ờ ổ ế ồ ứ ắ ậ ố kh c ph c h n ch , đ ng th i b  sung cho các hình th c phân ph i thu nh p nói

ữ ộ ườ ặ ậ ậ trên. Trong xã h i luôn có nh ng ng ấ   i không có thu nh p ho c thu nh p th p,

ế ứ ả ả ộ ờ ố đ i s ng h t s c khó khăn do không có kh  năng lao đ ng, không có tài s n đ ể

ộ ấ ủ ề ấ ả ư đ a vào s n xu t kinh doanh, do trình đ  th p và nhi u nguyên nhân ch  quan,

ỏ ự ỗ ợ ủ ậ ể ủ ộ ừ ề khách quan khác. Đi u đó đòi h i s  h  tr  c a t p th , c a xã h i t các qu ỹ

ợ ỹ ỗ ợ ả ộ ỹ ườ phúc l i công c ng (qu  xoá đói gi m nghèo, qu  h  tr  ng ọ ậ   i nghèo h c t p,

ộ ớ ư ữ ệ ờ ồ ọ ch a b nh...). Đ ng th i, m i cá nhân trong xã h i v i t ủ    cách là thành viên c a

ộ ề ể ủ ợ ừ ỹ ợ ậ t p th , c a xã h i đ u đ ượ ưở c h ng phúc l i chung t qu  phúc l i xã h i d ộ ướ   i

ườ ệ ệ ọ ừ ứ hình th c các tr ng h c và b nh vi n công, nhà văn hoá, công viên... và t qu ỹ

ợ ủ ợ phúc l ệ i c a doanh nghi p, h p tác xã...

ế ứ ụ ứ ố ọ Hình th c phân ph i này có tác d ng h t s c quan tr ng, vì:

ứ ố ố ớ ủ ầ ấ ữ   ­ Góp ph n nâng cao thêm m c s ng c a toàn dân, nh t là đ i v i nh ng

ườ ắ ự ờ ố ề ệ ấ ậ ng ậ   i có thu nh p th p, đ i s ng khó khăn, rút ng n s  chênh l ch v  thu nh p

ự ữ ế ệ ằ ầ ộ ộ ồ gi a các thành viên trong c ng đ ng; góp ph n th c hi n ti n b , công b ng xã

h i.ộ

ủ ự ể ậ ộ ­ Phát huy tính tích c c lao đ ng c a các thành viên trong t p th  và trong xã

h i.ộ

ệ ầ ườ ể ­ Góp ph n phát tri n toàn di n con ng i.

ứ ộ ụ ồ ­ Giáo d c ý th c c ng đ ng.

66

ộ ỹ ợ ậ ể ể Xã h i càng phát tri n thì các qu  phúc l ộ   i t p th , xã h i càng tăng và

ể ệ ề ẽ ượ ệ ủ ủ ộ đi u đó s  càng th  hi n đ ư c tính  u vi ố   t c a ch  nghĩa xã h i. Tuy nhiên, đ i

ộ ố ấ ầ ư ề ỹ ớ v i các qu  này c n l u ý m t s  v n đ  sau:

ợ ậ ể ả ộ ỹ ­ Qu  phúc l ủ ậ   ể ở ộ i t p th , xã h i không th  m  r ng quá kh  năng c a t p

ủ ể ề ế ự ế ế ộ th  và c a n n kinh t ẽ  cho phép, n u không nó s  tác đ ng tiêu c c đ n tinh

ầ ủ ộ ộ ườ ả ộ ưở th n và thái đ  lao đ ng c a ng ố i lao đ ng và cu i cùng là  nh h ế ng đ n năng

ấ ộ su t lao đ ng.

ệ ử ụ ể ả ộ ế ế ệ ỹ ậ ­ Vi c s  d ng các qu  t p th , xã h i ph i thi ự t th c, ti ệ   t ki m, hi u

ả ươ ầ ủ ứ ầ qu , tránh lãng phí, phô tr ủ ư   ng, hình th c và c n phát huy đ y đ  dân ch , tr ng

ế ợ ủ ế ả ạ ầ ỹ ầ c u ý ki n c a qu ng đ i qu n chúng, vì các qu  này có liên quan đ n l i ích

ủ ậ ể ộ ủ ấ ả ọ c a t t c  m i thành viên c a t p th , xã h i.

ệ ỹ ợ ậ ể ộ ướ ữ ­ Trong vi c hình thành qu  phúc l i t p th , xã h i, Nhà n c gi vai trò

ư ầ ố ờ ồ ỗ ộ ườ nòng   c t,   nh ng   đ ng   th i   cũng   c n   đ ng   viên   m i   ng ỗ i   dân,   m i   doanh

ệ ổ ứ ộ ở ỹ nghi p, các t ch c xã h i,... cùng tham gia đóng góp, b i vì qu  này liên quan

ủ ủ ọ ộ ế ợ đ n l i ích c a m i thành viên c a xã h i.

ứ ậ 3. Các hình th c thu nh p

ề ươ 3.1. Ti n l ề ng, ti n công

ạ ộ ứ ạ ố ộ ề   Hình th c phân ph i theo lao đ ng ho t đ ng thông qua ph m trù ti n

ươ ữ ả ườ ự ệ ệ ơ l ng tr  cho nh ng ng ặ   ị i làm vi c trong các đ n v  hành chính s  nghi p ho c

ị ả ấ ơ ở ế ướ ể ậ các đ n v  s n xu t kinh doanh ầ  thành ph n kinh t nhà n c và t p th . Nó là

ể ậ ầ ố ố ườ ướ ph n thu nh p qu c dân dùng đ  phân ph i cho ng ộ i lao đ ng d ứ   i hình th c

ề ệ ố ượ ấ ượ ủ ừ ộ ườ ti n t ứ , căn c  vào s  l ng và ch t l ng lao đ ng c a t ng ng i.

ề ươ ể ượ ẩ ả ờ Ti n l ng có th  đ ề   ặ c tính theo th i gian ho c theo s n ph m. Ti n

ươ ả ả ấ ứ ề ươ ứ ả ả ộ ả l ng ph i b o đ m tái s n xu t s c lao đ ng, t c là ti n l ứ   ng ph i đáp  ng

ượ ơ ả ủ ầ ườ ặ ở ộ ạ đ c các nhu c u c  b n c a ng ề i lao đ ng v  ăn, m c, , đi l ọ ậ   i, h c t p,

ề ươ ữ ệ ậ ườ ậ ộ ch a b nh... Ti n l ng danh nghĩa (thu nh p mà ng i lao đ ng nh n đ ượ   c

ướ ứ ố ề ệ ủ ư ứ ả ườ ộ d i hình th c ti n t ) ch a ph n ánh chính xác m c s ng c a ng i lao đ ng.

67

ề ươ ỉ ự ế ố ượ ụ ị ườ Ch  có ti n l ng th c t (kh i l ng hàng hóa và d ch v  mà ng ộ   i lao đ ng

ượ ề ươ ằ ủ ọ ứ ố ớ mua đ c b ng ti n l ậ   ấ ng danh nghĩa) m i cho th y m c s ng c a h . Do v y

ề ươ ả ả ả ườ ậ ộ ượ chính sách ti n l ng ph i b o đ m cho ng i lao đ ng nh n đ ầ c ph n thu

ủ ọ ớ ự ậ ằ ợ ỉ nh p phù h p v i s  đóng góp c a h  không ch  trên danh nghĩa (b ng s  l ố ượ   ng

ấ ị ự ế ề ả ư ậ ớ ườ ti n nh t đ nh) mà c  trên th c t . Có nh  v y, m i kích thích ng ộ   i lao đ ng

ọ ậ ụ ệ ậ ọ ỹ hăng hái h c t p văn hóa, khoa h c, k  thu t, chuyên môn, nghi p v , phát huy

ế ấ ộ sáng ki n, tăng năng su t lao đ ng...

ả ế ế ợ ề ươ ạ ề ớ ưở Ngoài ra, ph i bi t k t h p ti n l ng v i các lo i ti n th ế ợ   ng, k t h p

ế ợ ấ ớ ụ ậ khuy n khích l ệ i ích v t ch t v i vi c giáo d c chính tr , t ị ư ưở  t ố ng (ch ng ch ủ

ừ ẩ ố ỷ nghĩa cá nhân, ích k , làm d i, làm b a, làm  u...).

ự ế ầ ớ ề ườ Trong th c t , c n phân bi ệ ề ươ t ti n l ng v i ti n công. Thông th ề   ng, ti n

ứ ả ườ ộ ổ ứ ế công là hình th c tr  công cho ng i lao đ ng trong các t ch c kinh t ơ   , các đ n

ệ ố ể ướ ả ươ ộ ỳ ị ư v  t nhân, cá th ,... ngoài h  th ng do nhà n c tr  l ng. Nó tu  thu c vào giá

ị ứ ị ườ ệ ề ạ ầ ộ ộ tr  s c lao đ ng và quan h  cung ­ c u v  các lo i lao đ ng trên th  tr ứ   ng s c

ả ả ấ ứ ề ả ả ộ ộ lao đ ng. Ti n công ph i b o đ m tái s n xu t s c lao đ ng.

ậ ợ ứ ợ ứ ổ ầ ợ 3.2.L i nhu n, l i t c c  ph n i t c, l

ả ậ ượ ừ ứ ố Các kho n thu nh p này đ c hình thành t ố    hình th c phân ph i theo v n.

ươ ứ ạ ố ủ ế ứ ậ ớ T ng  ng v i các lo i v n ch  y u có các hình th c thu nh p sau:

ố ớ ố ự ư ố ủ ủ ổ ­ Đ i v i v n t ầ ủ   ệ  có c a các ch  doanh nghi p cũng nh  v n c  ph n c a

ỳ ả ừ ầ ấ ổ ổ các c  đông trong các công ty c  ph n, sau t ng chu k  s n xu t kinh doanh,

ạ ủ ở ữ ứ ậ ố ố ợ đem l i cho các ch  s  h u các ngu n v n trên hình th c thu nh p là l ậ   i nhu n,

ợ ứ ổ ầ ợ ậ ổ ứ l i t c c  ph n (l i nhu n c  t c).

ố ớ ố ậ ừ ồ ố ọ ợ ứ ­ Đ i v i v n cho vay, thu nh p t ngu n v n này g i là l i t c hay l ợ   i

ứ ợ ứ ố ố ấ ộ ổ ỳ ứ t c cho vay. M c l i t c cao hay th p tu  thu c vào t ng s  v n cho vay và t ỷ

ỷ ấ ự ế ủ ố ộ su t l ấ ợ ứ Ở ướ i t c. n c ta, t su t này lên xu ng theo s  bi n đ ng c a quan h ệ

ự ề ề ề ầ ế ủ ướ ố ớ ư cung ­ c u v  ti n cho vay và s  đi u ti t c a Nhà n ề   c đ i v i l u thông ti n

ế ạ ừ ề ặ ờ ỳ m t và ki m ch  l m phát trong t ng th i k .

68

ậ ừ ộ ỹ 3.3.Thu nh p t các qu  tiêu dùng công c ng

ữ ừ ỹ ợ ậ ủ ộ ộ ộ T  nh ng qu  phúc l ậ   i xã h i hình thành nên thu nh p c a m t b  ph n

ư ề ữ ườ ơ ươ ề ứ ế ự ợ ấ dân c  (ti n tr  c p nuôi nh ng ng i già không n i n ng t a, ti n c u t xã

ỗ ợ ừ ề ả ỹ ừ ỹ ợ ộ h i, ti n h  tr  t qu  xoá đói gi m nghèo...). Cũng t qu  phúc l ộ i xã h i, các

ộ ụ ề ộ ị thành viên trong xã h i còn đ ượ ưở c h ng các d ch v  công c ng v  văn hoá, y t ế   ,

ả ả ộ ả ả ề ư ậ ụ ặ ầ ỉ giáo d c... không ph i tr  ti n ho c ch  ph i tr  m t ph n. Nh  v y, các thành

ộ ề ậ ừ ộ ỹ viên xã h i đ u có thu nh p t các qu  tiêu dùng xã h i.

ỗ ậ ể ợ ợ ệ Trong m i t p th  (doanh nghi p, h p tác xã...) còn có phúc l i chung và

ề ượ ưở ể ợ ủ ậ các thành viên c a t p th  đó đ u đ c h ng phúc l i này.

ữ ứ ứ ậ ậ Ngoài các hình th c thu nh p trên, còn có nh ng hình th c thu nh p khác:

ườ ộ ộ ế ậ ừ ể ế ậ ủ thu nh p c a ng i lao đ ng thu c kinh t cá th , thu nh p t kinh t gia đình,

ề ấ ti n cho thuê đ t, thuê nhà...

ộ ố ệ ố ệ ể ầ 4.M t s  quan di m c n quán tri t trong phân ph  thu nh p ậ ở ướ  n c ta hi n

nay

ờ ỳ ướ ủ ộ N c ta đang trong th i k  quá đ  lên ch  nghĩa xã h i t ộ ừ ộ ướ  m t n c kém

ồ ạ ề ầ ế ự ấ ẳ ể phát tri n, t n t i nhi u thành ph n kinh t , do đó s  b t bình đ ng trong phân

ộ ấ ế ư ự ự ệ ậ ố ph i thu nh p cá nhân cũng là m t t ủ t y u. Nh ng s  nghi p xây d ng ch

ả ạ ể ừ ữ ữ ề ệ ề ỏ ộ ướ nghĩa xã h i đòi h i ph i t o ra nh ng ti n đ , nh ng bi n pháp đ  t ng b c

ệ ự ự ằ ậ ố ộ th c hi n s  công b ng xã h i trong phân ph i thu nh p.

ể ạ ượ ự ữ ụ ệ ệ ầ ả Đ  đ t đ c m c tiêu này chúng ta c n ph i th c hi n nh ng bi n pháp

ơ ả c  b n sau:

ẽ ự ượ ể ạ ­ Phát tri n m nh m  l c l ấ ả ng s n xu t

ệ ở ữ ỉ ụ ụ ố ộ ộ Phân ph i không ch  ph  thu c vào quan h  s  h u, mà còn ph  thu c vào

ả ạ ấ ấ ự ượ ụ ả ả ả s n xu t, mà s n xu t căn b n l ộ i ph  thu c vào l c l ấ ng s n xu t. Do đó,

ế ố ớ ướ ề ệ ọ ề ả ậ đi u ki n tiên quy t đ i v i n ấ   c ta là ph i phát huy m i ti m năng v t ch t

ầ ủ ấ ướ ư ẽ ự ượ ể ạ ả ấ cũng nh  tinh th n c a đ t n c, phát tri n m nh m  l c l ự   ng s n xu t, th c

ự ể ệ ệ ệ ệ ạ ượ ả hi n thành công s  nghi p công nghi p hóa, hi n đ i hóa đ  có đ ẩ   c s n ph m

69

ấ ượ ề ấ ủ ạ ả s n xu t ra ngày càng nhi u, ch t l ng ngày càng cao, ch ng lo i ngày càng

ấ ể ự ữ ệ ề ậ ầ   ệ phong phú,... Đó chính là nh ng đi u ki n v t ch t đ  th c hi n ngày càng đ y

ằ ộ ố ủ ự đ  s  công b ng xã h i trong phân ph i.

ế ụ ề ươ ủ ề ố ệ ­ Ti p t c hoàn thi n chính sách ti n l ng, ti n công, ch ng ch  nghĩa

ấ ợ ậ ấ bình quân và thu nh p b t h p lý, b t chính.

ủ ầ ả ậ ả ậ ố ữ   C n   có  chính   sách   phân   ph i   thu  nh p   b o   đ m  thu   nh p   c a   nh ng

ườ ặ ề ươ ứ ể ả ắ ấ ộ ộ ng ở ộ i lao đ ng có th  tái s n xu t m  r ng s c lao đ ng. G n ch t ti n l ng,

ấ ượ ề ấ ớ ả ẽ ả ệ ợ ệ ả ti n công v i năng su t, ch t l ng và hi u qu  s  b o đ m quan h  h p lý v ề

ữ ữ ề ậ ơ ị ế ồ ờ thu nh p cá nhân gi a các ngành ngh , gi a các đ n v  kinh t ả   . Đ ng th i ph i

ự ữ ệ ẻ ả ầ ấ ậ ị nghiêm tr  nh ng k  có thu nh p b t chính. C n ph i th c hi n tri ệ ể ề ệ  t đ  ti n t

ề ươ ặ ợ ề ậ ặ ố hoá ti n l ỏ ữ ng và thu nh p, xoá b  nh ng đ c quy n, đ c l i trong phân ph i.

ừ ự ề ứ ự ệ ậ ­ Ngăn ng a s  chênh l ch quá đáng v  m c thu nh p cá nhân và s  phân

ự ố ậ ộ hóa xã h i thành hai c c đ i l p.

ệ ề ờ ỳ ư ộ Trong đi u ki n kinh t ế ị ườ  th  tr ộ   ng, cũng nh  trong th i k  quá đ , m t

ậ ự ữ ừ ệ ể ả ặ ậ ậ ề ứ m t, ph i th a nh n s  chênh l ch v  m c thu nh p gi a các t p th , các cá

ặ ự ư ệ ậ ặ ả nhân là khách quan; nh ng m t khác ph i ngăn ch n s  chênh l ch thu nh p quá

ố ậ ẽ ẫ ự ự ề ế ộ ữ   đáng, s  phân hóa xã h i thành hai c c đ i l p, vì đi u đó s  d n đ n nh ng

ự ệ ẫ ố ộ ượ ụ ộ mâu thu n đ i kháng, xung đ t xã h i, không th c hi n đ ự   c m c tiêu xây d ng

ủ ộ ch  nghĩa xã h i.

ế ọ ườ ự ệ ệ ậ ­ Khuy n khích m i ng i làm giàu theo lu t pháp, th c hi n có hi u qu ả

ả các chính sách xoá đói gi m nghèo.

ướ ữ ế ọ ườ Nhà n c không nh ng khuy n khích m i ng ợ   ộ i làm giàu m t cách h p

ế ệ ề ệ ạ ọ ọ   ỡ ằ pháp, mà còn t o đi u ki n và giúp đ  b ng m i bi n pháp. Khuy n khích m i

ế ầ ư ọ ọ ể ả ấ ở ầ thành ph n kinh t , m i công dân, m i nhà đ u t phát tri n s n xu t, m  mang

ề ạ ệ ườ ề ộ ọ ề ngành ngh , t o nhi u vi c làm cho ng i lao đ ng. M i công dân đ u đ ượ ự  c t

ụ ệ ướ ề ể ậ ị do hành ngh , thuê m n nhân công theo pháp lu t, phát tri n d ch v  vi c làm.

ố ạ ả ướ ư ộ ị ở ộ Phân b  l i dân c  và lao đ ng trên đ a bàn c  n ệ   c. M  r ng và nâng cao hi u

70

ả ế ố ệ ề ạ ạ ườ ộ ự ạ qu  kinh t ọ  đ i ngo i. T o m i đi u ki n cho ng i lao đ ng t ế    t o, tìm ki m

ự ệ ệ ệ ầ ả ồ ờ ả   vi c làm. Đ ng th i, c n th c hi n có hi u qu  các chính sách xoá đói gi m

ơ ộ ế ồ ự ệ ề ạ ẳ ể   ậ nghèo, t o đi u ki n và c  h i ti p c n bình đ ng các ngu n l c phát tri n,

ưở ộ ơ ả ụ ị ươ ắ ở ữ h ụ ng th  các d ch v  xã h i c  b n, v n lên thoát đói nghèo v ng ch c các

ụ ư ưở ư ậ ắ ộ vùng nghèo và các b  ph n dân c  nghèo, kh c ph c t t ng bao c p, ấ ỷ ạ   i.  l

ư ậ ọ ộ ạ   ộ Chú tr ng các chính sách  u đãi xã h i, v n đ ng toàn dân tham gia các ho t

ề ơ ố ướ ạ ộ ẩ ớ ồ ộ đ ng đ n  n đáp nghĩa, u ng n ạ c nh  ngu n. Đ y m nh các ho t đ ng nhân

ừ ỡ ườ ệ ặ ồ ạ đ o, t thi n, giúp đ  ng i nghèo, đ ng bào các vùng g p thiên tai...

71