TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
315
HIỆU QUẢ GIẢM ĐAU SAU MỔ LẤY THAI
BẰNG PHƯƠNG PHÁP GÂY TÊ CƠ VUÔNG THẮT LƯNG
DƯỚI HƯỚNG DẪN SIÊU ÂM TIÊM MỘT LẦN THUỐC TÊ
Phạm Thị Lan1, Nguyễn Văn Toàn1,
Đỗ Thị Nga2, Lương Thị Thoa2
TÓM TẮT37
Mục tiêu: Đánh giá hiệu quả giảm đau sau
mổ lấy thai và các tác dụng không mong muốn
của phương pháp gây tê cơ vuông thắt lưng tiêm
một lần thuốc tê levobupivacain.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu:
Nghiên cứu mô tả, tiến cứu trên 60 bệnh nhân,
tuổi từ 18-40, phân loại nguy cơ phẫu thuật theo
Hiệp hội Bác sĩ Gây mê Hoa Kỳ (ASA) II, III, có
chỉ định mổ lấy thai bằng phương pháp gây tê tuỷ
sống. Sau mổ, khi bệnh nhân đau với thang điểm
đau nhìn hình đồng dạng (VAS) ≥ 4, tiến hành
gây tê cơ vuông thắt lưng hai bên, sau đó bệnh
nhân được theo dõi trong 24 giờ. Các chỉ số:
điểm VAS, thời gian chờ tác dụng, thời gian tác
dụng của thuốc, lượng thuốc paracetamol, mức
độ hài lòng của bệnh nhân và một số tác dụng
không mong muốn được ghi lại tại các thời điểm
nghiên cứu.
Kết quả: Điểm VAS tại các thời điểm sau
tiêm thuốc giảm đau trong 24 giờ đều nhỏ hơn 4
điểm, thời gian chờ tác dụng giảm đau là 4,2 ±
1Bộ môn Gây mê hồi sức, Trưng Đi hc Y
Dược Thái Nguyên
2Khoa Gây mê hồi sức, Bệnh viện Trung ương
Thái Nguyên
Chịu trách nhiệm chính: Phạm Thị Lan
SĐT: 0987092920
Email: drlanpham86@gmail.com
Ngày nhận bài: 01/6/2024
Ngày phản biện khoa học: 10/6/2024
Ngày duyệt bài: 20/7/2024
1,4 phút, thời gian tác dụng của thuốc tê là 11,95
± 3,69 giờ, tỷ lệ rất hài lòng và hài lòng của bệnh
nhân là 63% và 27%. Tác dụng không mong
muốn là tê bì chân, ngứa tương ứng 6,6% và
3,3%.
Kết luận: Giảm đau sau mổ bằng gây tê cơ
vuông thắt lưng dưới hướng dẫn của siêu âm là
phương pháp an toàn với hiệu quả giảm đau tốt,
ít gặp các tác dụng không mong muốn.
Từ khóa: Gây tê cơ vuông thắt lưng, giảm
đau sau mổ lấy thai.
SUMMARY
THE ANALGESIA EFFICIENCY OF
QUADRATUS LUMBORUM BLOCK
SINGLE SHOT FOR AFTER
CAESAREAN SECTION UNDER THE
GUIDANCE OF ULTRASOUND
Objectives: to evaluate the effectiveness and
some side effects of analgesia after cesarean
section with single shot levobupivacaine QL
block.
Materials and methods: Descriptive,
prospective study on 60 patients, aged 18-40,
ASA II, III, under spinal anesthesia for cesarean
section. After surgery, when the patient has VAS
score ≥ 4, the QL block was performed on both
sides, after that patients were monitored for 24
hours. VAS score, time of onset, the duration of
action, amount of paracetamol, patient
satisfaction and some side effects were recorded.
Results: VAS score at all time studied
during 24 hours were less than 4, time of onset
HỘI NGHỊ KHOA HỌC ĐIỀU DƯỠNG QUỐC TẾ LẦN THỨ IV - BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN
316
was 4.2 ± 1.4 minutes, the duration of action was
11,95 ± 3,69 hours, the rate of patient very
satisfaction and satisfaction is very high (63%
and 27%, respectively). Side effects were leg
numbness (6.6%), itching (3,3%).
Conclusion: Postoperative analgesia with
quadratus lumborum block under the guidance of
ultrasound is a safe and effective method, the
side effect was rare.
Keywords: Quadratus lumborum block,
analgesia after cesarean section.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đau sau mổ lấy thai ảnh hưởng rất lớn
đến tâm sinh lý cũng như sự phục hồi, vận
động sớm của sản phụ và ảnh hưởng đến sự
gắn kết của sản phụ với con. Vì vậy giảm
đau sau mổ lấy thai là vấn đề luôn được các
bác sĩ gây mê hồi sức quan tâm hàng đầu.
Giảm đau sau mổ tốt giúp sản phụ có thể vận
động sớm, giúp nuôi dưỡng bằng sữa mẹ
sớm sau mổ và tăng cường hồi phục sau phẫu
thuật.
Hiện nay có rất nhiều phương pháp được
áp dụng để giảm đau sau mổ lấy thai như:
phương pháp gây tê ngoài màng cứng,
morphin tủy sống, thuốc giảm đau không
steroid, paracetamol. Tuy nhiên khi sử dụng
những phương pháp này có nguy cơ bí tiểu,
tê chân, buồn nôn và nôn, suy hô hấp, một số
thuốc có thể bài tiết qua sữa mẹ ảnh hưởng
đến thai nhi.
Gây tê cơ vuông thắt lưng hai bên để
giảm đau sau mổ lấy thai dưới hướng dẫn
của siêu âm đã được các tác giả chứng minh
có nhiều ưu điểm: an toàn, hiệu quả giảm
đau sau mổ tốt, hạn chế được tác dụng phụ
của các phương pháp giảm đau khác và hiện
nay được áp dụng rộng rãi trên thế giới để
giảm đau sau mổ lấy thai cho sản phụ [1],
[3], [4].
Tại Việt Nam gây tê cơ vuông thắt lưng
để giảm đau sau mổ lấy thai chưa được áp
dụng rộng rãi. Còn ít công trình nghiên cứu
về hiệu quả giảm đau, tác dụng phụ của
phương pháp này khi tiêm một lần bằng
thuốc tê levobupivacain dưới hướng dẫn của
siêu âm sau mổ lấy thai. Vì vậy chúng tôi
thực hiện đề tài với mục tiêu:
1. Đánh giá hiệu quả giảm đau sau mổ
lấy thai của phương pháp gây tê cơ vuông
thắt lưng bằng tiêm một lần thuốc tê
levobupivacain dưới hướng dẫn của siêu âm.
2. Đánh giá một số tác dụng không mong
muốn của phương pháp này.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu: Gồm những
bệnh nhân được gây tê tủy sống để mổ lấy
thai ở bệnh viện Trung ương Thái Nguyên.
Trong thời gian từ tháng 3 năm 2020 đến
tháng 3 năm 2022.
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn đối tượng
nghiên cứu:
- Bệnh nhân từ 18 - 40 tuổi, ASA II, III.
- Không có chống chỉ định gây tê vùng.
- Bệnh nhân có năng lực nhận thức tốt,
đồng ý tham gia nghiên cứu sau khi được bác
sĩ giải thích.
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ
- Bệnh lý thần kinh ngoại biên.
2.1.3. Tiêu chuẩn đưa ra khỏi nghiên
cứu
- Tử vong trong khi phẫu thuật hay 24
giờ sau phẫu thuật.
- Bệnh nhân không muốn tiếp tục tham
gia nghiên cứu.
- Gây tê tủy sống thất bại.
2.2. Phương pháp nghiên cứu: Mô tả,
tiến cứu.
2.2.1. Phương tiện nghiên cứu
Phương tiện gây tê:
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
317
- Kim gây tê stimuplex®A của B.Braun.
- Máy siêu âm honda HS-1600.
- Bơm tiêm và các phương tiện gây tê
khác.
Thuc dùng gây tê: Levobupivacain
50mg/10ml, dexamethazone 4mg/1ml, dung
dịch Glucose 5% để pha thuốc tê.
Cc phương tiện đnh givà theo dõi:
- Monitor theo dõi: nhịp tim, huyết áp,
SpO2.
- Phương tiện đánh giá mức độ đau:
Thước VAS đánh giá mức độ đau của Astra
Zeneca.
Các thuc và phương tiện hồi sức cấp
cứu: ambu, mask, oxy, ống nội khí quản, đn
đặt nội khí quản, thuốc hồi sức cấp cứu tim
mạch, các loại dịch truyền, intra-lipid 20%
250ml.
2.2.2. Phương php tiến hành
Chuẩn bị bệnh nhân trước mổ:
- Khám bệnh nhân, lựa chọn những bệnh
nhân có đủ tiêu chuẩn đã đặt ra vào nghiên
cứu
- Giải thích rõ về kỹ thuật và cách sử
dụng thang điểm VAS.
Gây tê tuỷ sng để phẫu thuật:
- Đặt đường truyền tĩnh mạch với kim
luồn 18G, truyền dịch duy trì bằng NaCl 0,9
%.
- Lắp các thiết bị theo dõi nhịp tim, huyết
áp, SpO2, trên máy theo dõi liên tục.
- Thở oxy gọng kính 3 l/phút.
- Bệnh nhân được vô cảm bằng phương
pháp tê tuỷ sống bằng bupivacain 0,5% tỷ
trọng cao với liều lượng 8mg + fentanyl
4µg/kg.
- Sau mổ bệnh nhân được đưa ra phng
hồi tỉnh, thở oxy 3 l/phút, lắp theo dõi huyết
áp, SpO2.
Tiến hành gây tê để giảm đau sau phẫu
thuật:
- Gây tê cơ vuông thắt lưng dưới hướng
dẫn siêu âm khi bệnh nhân hết tác dụng
thuốc tê tủy sống, co được chân và VAS ≥ 4.
Thực hiện gây tê cơ vuông thắt lưng 2 bên
theo trình tự:
+ Tư thế bệnh nhân: nằm nghiêng, bộc lộ
vùng thắt lưng bên phẫu thuật.
+ Sát trùng vùng chọc kim bằng dung
dịch betadine, trải toan vô khuẩn có lỗ.
+ Dng đầu dsiêu âm cong đặt ở vùng
thắt lưng, đường nách giữa theo mặt phẳng
cắt ngang ở phía trên mào chậu, rồi trượt ra
sau đến khi thấy cơ vuông thắt lưng. Chọc
kim đi trong mặt phẳng cắt (in-plane) theo
hướng dẫn của siêu âm tới phía sau bên cơ
vuông thắt lưng (QL2), đảm bảo nhìn rõ toàn
bộ kim gây tê trên màn hình máy siêu âm,
hút và bơm 5 ml dung dịch Glucose 5% để
tách lớp mạc giữa cơ vuông thắt lưng và cơ
thắt lưng, sau đó bơm thuốc tê ½ liều
levobupivacain (2mg/kg) có pha
dexamethazone (4mg).
+ Tiếp tục thực hiện gây tê cơ vuông thắt
lưng bên cn lại với ½ liều thuốc tê như trên.
Xử trí các tai biến:
- Các trường hợp bệnh nhân đau điểm
VAS ≥ 4: Truyền paracetamol 1g tĩnh mạch
mỗi 6 giờ.
- Ngộ độc thuốc tê: Xử trí theo phác đồ
ngộ độc thuốc tê.
2.2.3. Chỉ tiêu nghiên cứu
- Đặc điểm chung của bệnh nhân và phẫu
thuật: tuổi, chiều cao, cân nặng, BMI, ASA,
thời gian phẫu thuật và thời gian từ lúc tê tuỷ
sống đến khi bơm thuốc giảm đau.
- Đánh giá hiệu qua giảm đau:
+ Điểm đau VAS nghỉ ngơi và vận động
tại các thời điểm nghiên cứu: Điểm VAS 0-1:
không đau, 2-4: đau ít, 5-6: đau vừa, 7-8: đau
nhiều, 9-10: rất đau. Điểm VAS vận động
được đánh giá giờ đầu khi bệnh nhân co duỗi
HỘI NGHỊ KHOA HỌC ĐIỀU DƯỠNG QUỐC TẾ LẦN THỨ IV - BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN
318
chân, sau đó là khi bệnh nhân trở người,
nghiêng người qua phải - trái hoặc khi bệnh
nhân ngồi dậy.
+ Đánh giá thời gian chờ tác dụng của
thuốc: Là thời gian (phút) tính từ lúc tiêm
liều thuốc levobupivacain (mg) đến khi bệnh
nhân đỡ đau VAS < 4 điểm.
+ Đánh giá thời gian tác dụng của thuốc
tê: Là thời gian (giờ) từ lúc tiêm liều thuốc
levobupivacain (mg) đầu tiên đến khi bệnh
nhân có nhu cầu thêm thuốc giảm đau
paracetamol.
+ Đánh giá lượng thuốc paracetamol (g)
phải dùng thêm sau phẫu thuật trong 24 giờ
đầu sau mổ.
+ Mức độ hài lòng của bệnh nhân theo 3
mức độ: hài lòng, tạm được, không hài lòng.
- Đánh giá tác dụng không mong muốn
(bệnh nhân trả lời có hay không): Đau tại vị
trí tê, tê chân (test cảm giác lạnh bằng bông
cồn), ngứa.
2.2.4. Thời điểm đnh gi
Thời điểm đánh giá điểm đau VAS nghỉ
ngơi và vận động: T0, T1, T3, T6, T12, T18,
T24 tương ứng với trước gây tê tuỷ sống, sau
tiêm thuốc tê cơ vuông thắt lưng 1 giờ, 3 giờ,
6 giờ, 12 giờ, 18 giờ và 24 giờ.
2.2.5. Phương php xử lý số liệu: Xử lý
số liệu bằng phần mềm SPSS 20.0
2.2.6. Đạo đức trong nghiên cứu: Đề tại
được chấp thuận bởi Hội đồng thông qua đề
cương nghiên cứu khoa học số 279/QĐ_BV
ngày 31/03/2020.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung
3.1.1. Phân bố tuổi, chiều cao, cân nặng, chỉ số khối cơ thể (BMI), ASA
Bảng 3.1. Phân bố tuổi, chiều cao, cân nặng, BMI, ASA
Đặc điểm
Phân bố (n=60)
Tuổi (năm)
X ± SD
(Min - Max)
28,8 ± 3,7
(22 - 35)
Chiều cao (cm)
X ± SD
(Min - Max)
154,5 ± 3,2
(148 - 160)
Cân nặng (kg)
X ± SD
(Min - Max)
65,2 ± 5,1
(55 - 75)
BMI (kg/m2)
X ± SD
(Min - Max)
27,3 ± 2,4
(23,8 - 31,6)
ASA
II n (%)
60 (100%)
III n (%)
0 (0%)
Nhn xét: Tuổi, chiều cao, cân nặng, BMI trung bình của các bệnh nhân phù hợp với các
sản phụ ở Việt Nam. Các bệnh nhân trong nhóm nghiên cứu chủ yếu có tình trạng sức khỏe
tốt với ASA II chiếm 100%.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
319
3.1.2. Thời gian phẫu thut và thời gian từ lúc tê tuỷ sống đến khi bơm thuốc tê
Bảng 3.2. Thời gian phẫu thut và thời gian từ lúc tê tuỷ sống đến khi bơm thuốc tê
Thi gian
X ± SD
(n = 60)
Min - Max
(n = 60)
Thời gian phẫu thuật (phút)
48,72 ± 7,74
35 - 65
Thời gian từ lúc tê tuỷ sống đến khi bơm thuốc tê (phút)
142,3 ± 12,5
120 - 162
Nhn xét: Thời gian phẫu thuật và thời gian tính từ lúc tê tuỷ sống đến khi bơm thuốc tê
phù hợp với phẫu thuật mổ lấy thai.
3.2. Hiệu quả giảm đau
3.2.1. Phân bố điểm VAS ở các thời điểm nghiên cứu
Biểu đồ 3.1. Phân bố điểm VAS nghỉ ngơi và vn động tại các thời điểm nghiên cứu
Nhn xét: Điểm VAS nghỉ ngơi và vận
động tại các thời điểm sau khi bơm thuốc
giảm đau của tất cả các bệnh nhân đều nhỏ
hơn 4, cho thấy bệnh nhân đau ít hoặc không
đau trong thời gian nghiên cứu.
3.2.2. Đnh gi thời gian chờ tác dụng,
thời gian tác dụng của thuốc và lượng
paracetamol tiêu thụ trong 24h sau mổ
Bảng 3.3. Thời gian chờ tác dụng, thời gian tác dụng của thuốc và lượng paracetamol
tiêu thụ trong 24h sau mổ
Thi gian
Min - Max
Thời gian chờ tác dụng của thuốc (phút)
(2 - 7)
Thời gian tác dụng của thuốc tê (giờ)
6 - 18
Lượng paracetamol dùng thêm trong 24h sau mổ (g)
1 - 2
Nhn xét: Thời gian chờ tác dụng của
thuốc sau khi tiêm thuốc tê trung bình là 4,2
± 1,4 phút, nhanh nhất là 2 phút, lâu nhất là 7
phút. Thời gian tác dụng của thuốc tê trung
bình là 11,95 ± 3,69 giờ, với thời gian tác
dụng ngắn nhất là 6 giờ và thời gian tác dụng
dài nhất là 18 giờ. Lượng thuốc paracetamol
tiêu thụ trong 24 giờ sau mổ trong nghiên
cứu của chúng tôi lượng paracetamol tiêu thụ
không nhiều trung bình là 1,85 ± 0,37g.
3.2.3. Mức độ hài lòng của bệnh nhân
về cc phương php giảm đau