229
KHOAHỌC,CÔNGNGHỆVÀĐỔIMỚISÁNGTO
TRONGLĨNHVỰCTÀICHÍNH-NGÂNHÀNG:
ĐNGLỰCTHÚCĐẨYPHÁTTRINKINHTẾSỐTI
VIỆTNAM
NguyễnThịHoa,NguyễnThịThu
Email:nguyenhoa@ufm.edu.vn
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:30/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:30/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:17/11/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.946
Tómtắt:Trongbốicảnhchuyểnđổisốquốcgia,lĩnhvựctàichính-ngânhàngđóng
vaitròtiênphongtrongứngdụngcôngnghệsốvàđổimớisángtạonhằmnângcaohiệuquả
hoạtđộng,mởrộngkhảnăngtiếpcậndịchvụtàichính,đồngthờithúcđẩysựpháttriểncủa
kinhtếsố.Bàiviếtđưarabanộidungchính:(i)cơchế,chínhsáchtàichínhhỗtrợchuyển
đổisốtrongngànhngânhàng;(ii)ứngdụngkhoahọc-côngnghệtrongđổimớisảnphẩm
vàdịchvụngânhàngsố;(iii)tháchthứcvàkhuyếnnghịchínhsáchchoViệtNam.Kếtquả
nghiêncứuchothấyviệctíchhợpkhoahọc,côngnghệvàđổimớisángtạosẽgiúpngànhtài
chính-ngânhàngtrởthành“hệtuầnhoàn”củanềnkinhtếsố.
Từkhóa:kinhtếsố,tàichính-ngânhàng,côngnghệsố,đổimớisángtạo,chínhsách
1TrườngĐạihọcTàichính-Marketing
2NgânhàngTMCPCôngthươngViệtNam
I.Đặtvấnđề
Cuộc ch mng công nghiệp lần
thứtư(CMCN4.0)đãvàđangtạoranhững
thayđổicănbảnvềmôhìnhtăngtrưởng,
cấutrúcngànhvàphươngthứccungứng
dịch vụ trong nền kinh tế, thúc đẩy quá
trìnhsốhóatrênphạmvitoàncầulẫntrong
ớc.ViệtNam,địnhhướnglớnđãđược
xáclậpởcấpchiếnlược:BộChínhtrịyêu
cầu“chủđộngthamgiaCMCN4.0”(Nghị
quyết 52-NQ/TW), còn Cnh phủ phê
duyệt Chương trình Chuyển đổi số quốc
giađến2025,địnhhướng2030,coichuyển
đổisốđộnglựcthenchốtđểnângcao
năngsuấtvàsứccạnhtranhquốcgia(Ban
ChấphànhTrungương,2019);(Thủtướng
Chínhphủ,2020a).Trongbứctranhấy,tài
chính-ngânhàngđượcnhậndiệnlàtrụcột
hạtầngmềmcủakinhtếsố:vừacungứng
hệthốngthanhtoánsốantoàn,thôngsuốt,
vừalantỏađổimớihìnhkinhdoanhvà
thúcđẩyichínhtoàndinthôngquacác
côngnghệnhưe-KYC,ngânhàngsố,dữ
230
liệulớn,AIvàQR-code(NgânhàngNhà
nước,2021;ThủtướngChínhphủ,2021a).
Thựctiễnchothấyquátrìnhsốhóa
ichính-ngânhàngđãđónggóptrựctiếp
omởrộngbaotrùmtàichínhvàlantỏa
thanhtoánsố.Vềchínhsách,Chiếnlược
ichínhtoàndiệnquốcgiađặtmụctiêu
mọingườidâncóthểtiếpcậnvàsửdụng
dịchvụtàichính“thuậntiện,phùhợpnhu
cầu,chiphíhợplý”vớinhấnmạnhứng
dụng công nghệ (Thủ tướng Chính phủ,
2020b). Về thị trường, Đề án pháttriển
thanh toán không dùng tiền mặt 2021-
2025 tạo nền cho bùng nổ các phương
thứcthanhtoánsố(ThủtướngChínhphủ,
2021a),bêncạnhthíđiểmMobileMoney
giúpphổcậpthanhtoánnhỏlẻtớikhuvực
nôngthôn,vùngsâu,vùngxa(Thủtướng
Chínhphủ,2021b).Nhờvậy,TheoNgân
ngNhàớc,giátrịthanhtoánkhông
dùng tiền mặt trong năm 2024 đạt trên
295,2triệutỷđồng,gấp26lầnGDPcủa
ViệtNam.CùngthờiđiểmnàyViệtNam
đãcótỷlệngườidântừ15tuổitrởlêncó
ikhoảntạingânhàngđạt86,97%.
Số liệu thống kê của Ngân hàng
Nhànướccũngchothấy,tínhđếnhếtquý
I/2025,giaodịchthanhtoánkhôngdùng
tiềnmặttăng44,43%vềsốlượng.Trong
đó, thanh toán qua kênh Internet tăng
40,41%,quakênhđiệnthoạidiđộngtăng
39,82%, quaphươngthứcQRcodetăng
81,64%.
Tài khoản Mobile Money của ba
nhà mạng viễn thông VNPT, Viettel,
Mobifone cũng tăngmạnh, lên đến10,4
triêutàikhoản,trongđóhơn72%tàikhoản
viễnthôngthanhtoánởcáckhuvựcnông
thôn,miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên
giớivàhảiđảo(ThạchBình,2025);(Tuệ
Lâm, 2025); (T.H, 2025). Nhữngcon số
ychothấytàichính-ngânhàngkhông
chỉgiatănghiệuquảvậnhành(giảmphụ
thuộctiềnmặt,giảmchiphígiaodịch)mà
cònmởrộngbaophủdịchvụ,quađónuôi
ỡnghệsinhtháisốvàkíchhoạtcácmô
hìnhđổimớisángtạodựatrêndữliệu.
Ởtầmvĩmô,quymôkinhtếsốcủa
ViệtNamtiếptụctăngnhanh.Theosốliệu
tạiphiênhọplầnthứ10tổngkếthoạtđộng
củaỦybanQuốcgiavềchuyểnđổisốvà
Đềán06vềpháttriểnngdụngdữliệu
vềdâncư,địnhdanhvàxácthựcđiệntử
phụcvụchuyểnđổisốquốcgianăm2024,
phươngớng,nhiệmvụtrọngtâmnăm
2025,chothấyvềkinhtếsố,tỷtrọngkinh
tếsốnăm2024ướcđạt18,3%GDP,tốcđộ
ngtrưởngvượt20%/năm,caogấp3lần
tốcđộtăngtrưởngGDP,nhanhnhấtĐông
Nam Á (Hà Văn,2025). Ở góctiếp cận
thốngkêgiátrịtăngthêm,TổngcụcThống
ghi nhận rằng năm 2024, ước tínhtỷ
trọnggiátrịtăngthêmcủakinhtếsốtrong
GDPcódấuhiệuphụchồitíchcựctrêncơ
sởgiatăngcácđơnhàngngànhsảnxuất
sảnphẩmđiệntử,máyvitínhvàsảnphẩm
quanghọc.Cụthể,năm2024giátrịtăng
thêmcủacáchoạtđộngkinhtếsốướcđạt
hơn1,5triệutỷđồngtươngđương62,7tỷ
USD,chiếm13,17%trongGDP.Theogiá
hiệnhành,quymôkinhtếsốcủatoànbộ
nềnkinhtếnăm2024tăng14,1%sovới
m2023.Trongđócácngànhkinhtếsố
lõichiếmhơn62%.Trườnghợptiếpcận
quymôkinhtếsốtừgiátrịsảnphẩm,năm
2024tỷtrọnggiátrịsảnxuấtcủacáchoạt
độngkinhtếsốsovớitổnggiátrịsảnxuất
của toàn bộ nền kinh tế ước đạt 18,7%;
nếu so với GDP của nền kinh tế thì tỷ
trọng này lên tới 49,2%. Bình quân giai
đoạn2020-2024,tỷtrọnggiátrịsảnxuất
củacáchoạtđộngkinhtếsốsovớitổng
giátrịsảnxuấtcủatoànbộnềnkinhtếước
đạt19,6%;sovớiGDPcủanềnkinhtếthì
tỷtrọngnàyướcđạthơn52,3%.Cácngành
231
dịchvụcógiátrịtăngthêmtạoradoứng
dụngcôngnghệthôngtintronghoạtđộng
sảnxuấtkinhdoanhcũngnhưtrongcông
c quảnlý điều hànhcó xuhướng tăng
n.ĐiềunàythểhiệnsựnỗlựccủaChính
phủ,bộngànhvàđịaphươngtrongviệc
đẩymạnhpháttriểncôngnghệthôngtin
truyềnthông,hoạtđộngsốhóacủacác
ngànhkinhtếngàycàngđượctăngcường,
đặcbiệtlàcácngànhdịchvụcóxuhướng
sốhóangàycàngtănggiúptỷtrọngđóng
gópgiátrịtăngthêmcủakhuvựcdịchvụ
trongGDPtừ6,53%năm2020lên7,15%
m2024(CụcThốngKê-BộTàichính,
2025).Cáckếtquảđềucùngchỉramộtxu
ớng:ichính-ngânhànglàkênhdẫn
truyềnquantrọnggiúpthanhtoánsốlan
tỏa,tàichínhtoàndiệnđượcmởrộng,và
đổimớisángtạotrởthànhđộnglựctăng
trưởngchủđạocủakinhtếsốViệtNam
tronggiaiđoạntới(ThủtướngChínhphủ,
2020a;NgânhàngNhànước,2021).
II.Phươngphápnghiêncứu
iviếtdùngcáchtiếpcậnđịnhtính
địnhớngchínhsách,cóbổtrợthốngkê
môtảđểminhhọaxuớng.Phạmvilà
ViệtNamgiaiđoạn2019-2025,bámtheo
các mốc chínhsách quan trọng.Dữliệu
thứ cấp được tổng hợp từ vănbản pháp
quy, cơ sở dữ liệu của Ngân hàng Nhà
ớc,cổngThôngtinđiệntửChínhphủ,
cùngmộtsốbàiviếttrêncácbáo,tạpchí
trongnước,quốctếcóuytín.Nghiêncứu
tập trung diễngiải bằngchứng đểrút ra
mýthựcthivàkhuyếnnghị.
III.Kếtquảnghiêncứu
3.1.Cơchế,chínhsáchthúcđẩyđổi
mớisángtạotrongtàichính-ngânhàng
Trong thập niên chuyển đổi số,
khungchính sáchcủaViệtNam đãdịch
chuyểnrõrệttheohướng“khuyếnkhích
thửnghiệm,thúcđẩycạnhtranh,bảovệ
ngườidùng”,vớibatrụcột:(i)tàichính
toàndiện;(ii)chuyểnđổisốngànhngân
ng; (iii) thanh toán không dùng tiền
mặt.Vềtàichínhtoàndiện,Thủtướngđã
phêduyệtChiếnlượctàichínhtoàndiện
quốcgia(QĐ149/QĐ-TTg,22/01/2020),
đặt mục tiêu mọi người dân có thể tiếp
cận,sửdụngdịchvụtàichínhphùhợpvà
antoàn;trongđómụctiêuđịnhợnglàít
nhất80%ngườitrưởngthànhcótàikhoản
giaodịchtạingânhànghoặctổchứcđược
phép khác vào năm2025, mộtđích đến
đượcnhấnmạnhngaysaukhichiếnlược
đượcbanhànhvàtrongnộidungnbản
chínhthức.(ThủtướngChínhphủ,2020)
Vềchuyểnđổisốngànhngânhàng,
NgânhàngNhàớc(NHNN)banhành
KếhoạchchuyểnđổisốngànhNgânng
đến2025,địnhhướng2030(QĐ810/QĐ-
NHNN, ngày 11/5/2021). Kế hoạch này
ucầupháttriểnmôhìnhngânhàngsố,
ngtỉtrọnggiaodịchtrênkênhsố,cung
cấp100%dịchvụcôngđủđiềukiệnlên
mứcđộ4,đồngthờilồngghépmụctiêu
ichínhtoàndiện,anninh,antoàndữliệu
chuỗinhiệmvụtriểnkhaicụthểởcấp
NHNNvàtổchứctíndụng.(Ngânhàng
Nhà nước, 2021). Ở bình diện thực thi,
NHNNchobiếtnhiềunghiệpvụcơbảnđã
đượcsốhóahoàntoàn100%(tiềngửitiết
kiệm,tiềngửicókỳhạn,mởvàsửdụng
ikhoảnthanhtoán,mởthẻngânhàng,
víđiệntử,chuyểntiền,chovay...).Nhiều
tổchứctíndụngtạiViệtNamcótỷlệhơn
90%giaodịchthựchiệntrênkênhsố.Đến
nay,cóhơn87%ngườiViệtNamtrưởng
thànhcótàikhoảnngânhàng,thanhtoán
khôngdùngtiềnmặttăngtrưởngtíchcực.
(HồngAnh,2025)
Vềthanhtoánkhôngdùngtiềnmặt,
Đề án phát triển thanh toán không dùng
232
tiền mặt 2021-2025 (QĐ 1813/QĐ-TTg,
28/10/2021) xác lập các mục tiêu cụ thể
theo kênh và tình huống sử dụng (mua
sắm,công,tư),cùngnhómgiảiphápvềhạ
tầng, an toàn bảomật,địnhdanh điện tử
vàtruyềnthôngthayđổinhvi.NHNN
đánhgiáĐềántạochuyểnbiến‘sâu,rộng’.
Trong thực tế thị trường, các giải pháp
nhưTap-to-Phone,SoftPOSgiúpgiảmchi
phíthiếtbị,mởrộngđiểmchấpnhậncho
DNVVN(PhạmAnhTuấn,2024).phân
khúcphổcập,MobileMoneyđượcChính
phủgiahạnthíđiểmđếnhết2024tiếp
tụcthíđiểmđếnhết2025;Tínhđếncuối
năm2024,đãcó9,6triệukháchhàngsử
dụngdịchvụMobile-Money,trongđócó
hơn 6,9 triệu khách ng khu vực nông
thôn,miềni,vùngsâu,vùngxa,chiếm
72%.Cótrên11.800điểmkinhdoanhđã
đượcthiết lập, tổng số đơn vịchấpnhận
thanhtoánquadịchvụMobile-Moneyđạt
275.960đơnvị,cungcấpcácdịchvụthanh
toán thiết yếu như điện, nước, giáo dục,
viễnthông,hànhchínhcông.Sốlượngcác
giaodịch(nạp,rút,chuyểntiền,thanhtoán)
bằngMobile-Moneylàhơn148triệugiao
dịchvớitổnggiátrịgiaodịchhơn5.397tỷ
đồng(PhươngNhi,2025)
Một cú hích thể chế nổi bật năm
2025làviệcbanhànhNghịđịnh94/2025/
NĐ-CPvềcơchếthửnghiệmcókiểmsoát
(regulatorysandbox)tronglĩnhvựcngân
ng,cóhiệulựctừ01/7/2025.Nghịđịnh
quyđịnhnguyêntắc,tiêuchí,quytrìnhxét
duyệt,thờihạnthửnghiệm(tốiđa2năm),
tráchnhiệmgiámsátvàcơchế sửdụng
kếtquảthửnghiệmđểsửađổi,hoànthiện
phápluật;cácmiềnthửnghiệmbaogồm
những giải pháp ntech trọng yếu như
chấmđiểmtíndụng,OpenAPI/chiasẻdữ
liệu,e-KYC,thanhtoánmới…,quađótạo
“vùngantoànpháplý”đểdoanhnghiệp
(ngân hàng,công tyntech) thử nghiệm
sảnphẩm-môhìnhkinhdoanhmớimà
vẫn bảo đảm an ninh mạng và bảo vệ
ngườitiêudung(Chínhphủ,2025).Ngay
saukhiNghịđịnhcóhiệulực,NHNNvà
ochíngànhtàichínhghinhậnsandbox
đầutiênđượckhởiđộng,mởcơhộitham
giarộnghơnchocácdoanhnghiệpntech
tổchứctíndụng,phùhợpđịnhhướng
“đổi mới sáng tạo có kiểm soát” (Ánh
Tuyết,2025)
Songhànhvớithúcđẩyđổimới,cơ
quanquảnlýtăngcườnglàmsạchhệsinh
tháisố:NHNNcôngbốkếhoạchđóngcác
i khoản ngân hàng “không hoạt động/
khôngthểxác thực sinhtrắc học” nhằm
phòngchốnggianlận,chuẩnhóadữliệu
thanhtoánsố-mộtbiệnphápbảovệnền
tảngniềmtinchothịtrườngsốđangtăng
trưởngnhanh(VietnamPlus,2025)
Ởtầngchínhchvĩmô,Nghịquyết
68-NQ/TW(4/5/2025)củaBộChínhtrịvà
Nghị quyết 198/2025/QH15 (17/5/2025)
củaQuốchộitáikhẳngđịnhvaitròtrung
m của khu vực kinh tế nhân trong
độnglựctăngtrưởngmới,mởkhônggian
chínhsáchchodoanhnghiệpđổimớisáng
tạo,baogồmntech,thôngquacáccơchế
khuyếnkhích,ưuđãivàcảicáchthủtục,
đặtdoanhnghiệptưnhânvào“vùnglõi”
củađổimớitàichínhsố(BanChấphành
Trungương,2025)
3.2. Ứng dụng khoa học - công
nghệtrongđổimớisảnphẩm,dịchvụ
Trong lĩnh vực ngân hàng số, các
tổ chức tín dụng ở Việt Nam đã số hóa
mạnhmẽnhữngdịchvụcốtlõitrênứng
dụngdiđộngvàInternetbanking,từmở
i khoản eKYC, chuyển tiền 24/7, gửi
tiết kiệm trực tuyến đến các trợ lý ảo/
AIchatbothỗtrợgiaodịchvàchămsóc
kháchhàngtheothờigianthực.Việchợp
pháphóaeKYCtừnăm2021(Thôngtư
233
16/2020/TT-NHNN) giúp người dân mở
i khoảntừ xa antoàn, thuận tiện(The
State Bank of Vietnam, 2021); đến năm
2025,yêucầuxácthựcsinhtrắchọcvàlộ
trìnhloạibỏthẻtừtiếptụcgiacốnềntảng
anninhchogiaodịchsố(VNBA,2025).
Cùngvớiđó,khungOpenAPIbắtđầucó
hiệu lực (Thông 64/2024/TT-NHNN,
hiệu lực 1/3/2025), cho phép ngân hàng
kếtnốicókiểmsoátvớintechđể“cắm”
dịch vụ mới ngay trong ứng dụng ngân
ng. Trên bình diện trải nghiệm, các
ngânhàngthươngmạighinhậnxuhướng
“trợlýảo”trởthànhchuẩnmựcmớicho
tương tác khách hàng, nhờ khả năng xử
lýngônngữtựnhiênvàtựđộnghóaquy
trình(VietnamNews,2025a).
Ởthanhtoánsố,hệsinhtháiVietQR/
NAPAS247vàvíđiệntửđãvươnthành
phươngthứcmặcđịnhtừđôthịtớinông
thôn; riêng kênh VietQR ghi nhận mức
ng trên 100% trong năm 2024, chiếm
khoảng 1/3 khối lượng giao dịch nhanh
của NAPAS 247 (Vietnam News,2024).
MobileMoneyđượcgiahạnthíđiểmđến
hết2025,đạt9,6triệungườidùngvàocuối
2024trongđó72%ởnôngthôn,miềnnúi
giúplantỏathanhtoánnhỏlẻởkhuvực
còn“trắng”dịchvụngânhàng(PhiNhất,
2025; Vietnam News, 2025b). Trên trục
xuyên biên giới, Việt Nam đã tham gia
Sángkiến Kết nối Thanhtoán Khu vực
ASEAN(RPC),thúcđẩyliênthôngthanh
toán nhanh/QR; năm 2024 - 2025, các
kết nốiViệt Nam - Campuchia (KHQR,
Bakong - VietQR) và Lào - Việt Nam
đượcghinhậntrongtổngquanchínhsách
của AMRO, còn hợp tác QR với Trung
Quốc cũng được xúc tiến cấp doanh
nghiệp hạ tầng (AMRO, 2025; Reuters,
2024;TheStateBankofVietnam,2023).
Dữliệuquảnlýchothấygiaodịchkhông
tiềnmặttiếptụctăngmạnhvềcảsốlượng
giá trị, khẳng định vai trò “đường
ống”củathanhtoánsốđốivớikinhtếsố
(VietnamPlus,2024).
Với công nghệ chuỗi khối (DLT/
Blockchain),ViệtNamưutiêncáchtiếp
cận “có kiểm soát”: Nghị định 94/2025
của Chính phủ về sandbox ngân hàng
(hiệulực1/7/2025)chophépthửnghiệm
chấm điểm tín dụng, OpenAPI, chia sẻ
dữ liệu và P2P lending, ba miền” nền
tảng để sau này tích hợp cáccông nghệ
mới(Baker&McKenzie,2025;TheState
BankofVietnam,2025).Songsong,Nghị
quyết 05/2025/NQ-CP (9/9/2025) mở
chương trình thí điểm thị trường tài sản
hóatrong5năm,tạokhungthểchếđể
cácmôhìnhtàisảnsốvàhợpđồngthông
minhđượcthửnghiệmcógiámsát,từđó
từngbướcchuẩnhóaantoànhệthốngvà
bảo vệ người dùng (Chính phủ, 2025).
Ởbìnhdiệnngành,bứctranhpháplývề
blockchain/crypto vẫn đang hoàn thiện
thận trọng, phùhợp thông lệ quốc tế
(Tilleke&Gibbins,2025).
Cuối cùng, dữ liệu lớn (Big Data)
AIđãđivào“ruột”vậnhành:từchấm
điểmtíndụng(mởrộngtiếpcậnvốncho
nhóm lao động tự do, gig), quản trị rủi
ro,đếnpháthiệngianlậntheothờigian
thực. Các nghiên cứu vàthực tiễntrong
nước cho thấy AI giúp nâng chất ợng
tín dụng qua chuẩn hóa dữ liệu và mô
hình chấm điểm/giám sát mới (Vietnam
News, 2025b), trong khi các ngân ng
số như Timo thử nghiệmAI chấm điểm
chofreelancerđểcấptíndụngnhỏnhanh,
minh bạch (Twimbit, 2025). Ở góc độ
pháplý,họcthuật,ViệtNamđãcónhững
đề xuất bộ khung quản trị Algorithmic
CreditScoringbảođảmminhbạch,công
bằngvàbảovệdữliệucánhân,đồngthời
đưa chấm điểm tín dụng vào phạm vi