
229
KHOAHỌC,CÔNGNGHỆVÀĐỔIMỚISÁNGTẠO
TRONGLĨNHVỰCTÀICHÍNH-NGÂNHÀNG:
ĐỘNGLỰCTHÚCĐẨYPHÁTTRIỂNKINHTẾSỐTẠI
VIỆTNAM
NguyễnThịHoa,NguyễnThịThu
Email:nguyenhoa@ufm.edu.vn
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:30/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:30/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:17/11/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.946
Tómtắt:Trongbốicảnhchuyểnđổisốquốcgia,lĩnhvựctàichính-ngânhàngđóng
vaitròtiênphongtrongứngdụngcôngnghệsốvàđổimớisángtạonhằmnângcaohiệuquả
hoạtđộng,mởrộngkhảnăngtiếpcậndịchvụtàichính,đồngthờithúcđẩysựpháttriểncủa
kinhtếsố.Bàiviếtđưarabanộidungchính:(i)cơchế,chínhsáchtàichínhhỗtrợchuyển
đổisốtrongngànhngânhàng;(ii)ứngdụngkhoahọc-côngnghệtrongđổimớisảnphẩm
vàdịchvụngânhàngsố;(iii)tháchthứcvàkhuyếnnghịchínhsáchchoViệtNam.Kếtquả
nghiêncứuchothấyviệctíchhợpkhoahọc,côngnghệvàđổimớisángtạosẽgiúpngànhtài
chính-ngânhàngtrởthành“hệtuầnhoàn”củanềnkinhtếsố.
Từkhóa:kinhtếsố,tàichính-ngânhàng,côngnghệsố,đổimớisángtạo,chínhsách
1TrườngĐạihọcTàichính-Marketing
2NgânhàngTMCPCôngthươngViệtNam
I.Đặtvấnđề
Cuộc Cách mạng công nghiệp lần
thứtư(CMCN4.0)đãvàđangtạoranhững
thayđổicănbảnvềmôhìnhtăngtrưởng,
cấutrúcngànhvàphươngthứccungứng
dịch vụ trong nền kinh tế, thúc đẩy quá
trìnhsốhóatrênphạmvitoàncầulẫntrong
nước.ỞViệtNam,địnhhướnglớnđãđược
xáclậpởcấpchiếnlược:BộChínhtrịyêu
cầu“chủđộngthamgiaCMCN4.0”(Nghị
quyết 52-NQ/TW), còn Chính phủ phê
duyệt Chương trình Chuyển đổi số quốc
giađến2025,địnhhướng2030,coichuyển
đổisốlàđộnglựcthenchốtđểnângcao
năngsuấtvàsứccạnhtranhquốcgia(Ban
ChấphànhTrungương,2019);(Thủtướng
Chínhphủ,2020a).Trongbứctranhấy,tài
chính-ngânhàngđượcnhậndiệnlàtrụcột
hạtầngmềmcủakinhtếsố:vừacungứng
hệthốngthanhtoánsốantoàn,thôngsuốt,
vừalantỏađổimớimôhìnhkinhdoanhvà
thúcđẩytàichínhtoàndiệnthôngquacác
côngnghệnhưe-KYC,ngânhàngsố,dữ

230
liệulớn,AIvàQR-code(NgânhàngNhà
nước,2021;ThủtướngChínhphủ,2021a).
Thựctiễnchothấyquátrìnhsốhóa
tàichính-ngânhàngđãđónggóptrựctiếp
vàomởrộngbaotrùmtàichínhvàlantỏa
thanhtoánsố.Vềchínhsách,Chiếnlược
tàichínhtoàndiệnquốcgiađặtmụctiêu
mọingườidâncóthểtiếpcậnvàsửdụng
dịchvụtàichính“thuậntiện,phùhợpnhu
cầu,chiphíhợplý”vớinhấnmạnhứng
dụng công nghệ (Thủ tướng Chính phủ,
2020b). Về thị trường, Đề án pháttriển
thanh toán không dùng tiền mặt 2021-
2025 tạo nền cho bùng nổ các phương
thứcthanhtoánsố(ThủtướngChínhphủ,
2021a),bêncạnhthíđiểmMobileMoney
giúpphổcậpthanhtoánnhỏlẻtớikhuvực
nôngthôn,vùngsâu,vùngxa(Thủtướng
Chínhphủ,2021b).Nhờvậy,TheoNgân
hàngNhànước,giátrịthanhtoánkhông
dùng tiền mặt trong năm 2024 đạt trên
295,2triệutỷđồng,gấp26lầnGDPcủa
ViệtNam.CùngthờiđiểmnàyViệtNam
đãcótỷlệngườidântừ15tuổitrởlêncó
tàikhoảntạingânhàngđạt86,97%.
Số liệu thống kê của Ngân hàng
Nhànướccũngchothấy,tínhđếnhếtquý
I/2025,giaodịchthanhtoánkhôngdùng
tiềnmặttăng44,43%vềsốlượng.Trong
đó, thanh toán qua kênh Internet tăng
40,41%,quakênhđiệnthoạidiđộngtăng
39,82%, quaphươngthứcQRcodetăng
81,64%.
Tài khoản Mobile Money của ba
nhà mạng viễn thông VNPT, Viettel,
Mobifone cũng tăngmạnh, lên đến10,4
triêutàikhoản,trongđóhơn72%tàikhoản
viễnthôngthanhtoánởcáckhuvựcnông
thôn,miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên
giớivàhảiđảo(ThạchBình,2025);(Tuệ
Lâm, 2025); (T.H, 2025). Nhữngcon số
nàychothấytàichính-ngânhàngkhông
chỉgiatănghiệuquảvậnhành(giảmphụ
thuộctiềnmặt,giảmchiphígiaodịch)mà
cònmởrộngbaophủdịchvụ,quađónuôi
dưỡnghệsinhtháisốvàkíchhoạtcácmô
hìnhđổimớisángtạodựatrêndữliệu.
Ởtầmvĩmô,quymôkinhtếsốcủa
ViệtNamtiếptụctăngnhanh.Theosốliệu
tạiphiênhọplầnthứ10tổngkếthoạtđộng
củaỦybanQuốcgiavềchuyểnđổisốvà
Đềán06vềpháttriểnứngdụngdữliệu
vềdâncư,địnhdanhvàxácthựcđiệntử
phụcvụchuyểnđổisốquốcgianăm2024,
phươnghướng,nhiệmvụtrọngtâmnăm
2025,chothấyvềkinhtếsố,tỷtrọngkinh
tếsốnăm2024ướcđạt18,3%GDP,tốcđộ
tăngtrưởngvượt20%/năm,caogấp3lần
tốcđộtăngtrưởngGDP,nhanhnhấtĐông
Nam Á (Hà Văn,2025). Ở góctiếp cận
thốngkêgiátrịtăngthêm,TổngcụcThống
kê ghi nhận rằng năm 2024, ước tínhtỷ
trọnggiátrịtăngthêmcủakinhtếsốtrong
GDPcódấuhiệuphụchồitíchcựctrêncơ
sởgiatăngcácđơnhàngngànhsảnxuất
sảnphẩmđiệntử,máyvitínhvàsảnphẩm
quanghọc.Cụthể,năm2024giátrịtăng
thêmcủacáchoạtđộngkinhtếsốướcđạt
hơn1,5triệutỷđồngtươngđương62,7tỷ
USD,chiếm13,17%trongGDP.Theogiá
hiệnhành,quymôkinhtếsốcủatoànbộ
nềnkinhtếnăm2024tăng14,1%sovới
năm2023.Trongđócácngànhkinhtếsố
lõichiếmhơn62%.Trườnghợptiếpcận
quymôkinhtếsốtừgiátrịsảnphẩm,năm
2024tỷtrọnggiátrịsảnxuấtcủacáchoạt
độngkinhtếsốsovớitổnggiátrịsảnxuất
của toàn bộ nền kinh tế ước đạt 18,7%;
nếu so với GDP của nền kinh tế thì tỷ
trọng này lên tới 49,2%. Bình quân giai
đoạn2020-2024,tỷtrọnggiátrịsảnxuất
củacáchoạtđộngkinhtếsốsovớitổng
giátrịsảnxuấtcủatoànbộnềnkinhtếước
đạt19,6%;sovớiGDPcủanềnkinhtếthì
tỷtrọngnàyướcđạthơn52,3%.Cácngành

231
dịchvụcógiátrịtăngthêmtạoradoứng
dụngcôngnghệthôngtintronghoạtđộng
sảnxuấtkinhdoanhcũngnhưtrongcông
tác quảnlý điều hànhcó xuhướng tăng
lên.ĐiềunàythểhiệnsựnỗlựccủaChính
phủ,bộngànhvàđịaphươngtrongviệc
đẩymạnhpháttriểncôngnghệthôngtin
vàtruyềnthông,hoạtđộngsốhóacủacác
ngànhkinhtếngàycàngđượctăngcường,
đặcbiệtlàcácngànhdịchvụcóxuhướng
sốhóangàycàngtănggiúptỷtrọngđóng
gópgiátrịtăngthêmcủakhuvựcdịchvụ
trongGDPtừ6,53%năm2020lên7,15%
năm2024(CụcThốngKê-BộTàichính,
2025).Cáckếtquảđềucùngchỉramộtxu
hướng:tàichính-ngânhànglàkênhdẫn
truyềnquantrọnggiúpthanhtoánsốlan
tỏa,tàichínhtoàndiệnđượcmởrộng,và
đổimớisángtạotrởthànhđộnglựctăng
trưởngchủđạocủakinhtếsốViệtNam
tronggiaiđoạntới(ThủtướngChínhphủ,
2020a;NgânhàngNhànước,2021).
II.Phươngphápnghiêncứu
Bàiviếtdùngcáchtiếpcậnđịnhtính
địnhhướngchínhsách,cóbổtrợthốngkê
môtảđểminhhọaxuhướng.Phạmvilà
ViệtNamgiaiđoạn2019-2025,bámtheo
các mốc chínhsách quan trọng.Dữliệu
thứ cấp được tổng hợp từ vănbản pháp
quy, cơ sở dữ liệu của Ngân hàng Nhà
nước,cổngThôngtinđiệntửChínhphủ,
cùngmộtsốbàiviếttrêncácbáo,tạpchí
trongnước,quốctếcóuytín.Nghiêncứu
tập trung diễngiải bằngchứng đểrút ra
hàmýthựcthivàkhuyếnnghị.
III.Kếtquảnghiêncứu
3.1.Cơchế,chínhsáchthúcđẩyđổi
mớisángtạotrongtàichính-ngânhàng
Trong thập niên chuyển đổi số,
khungchính sáchcủaViệtNam đãdịch
chuyểnrõrệttheohướng“khuyếnkhích
thửnghiệm,thúcđẩycạnhtranh,bảovệ
ngườidùng”,vớibatrụcột:(i)tàichính
toàndiện;(ii)chuyểnđổisốngànhngân
hàng; (iii) thanh toán không dùng tiền
mặt.Vềtàichínhtoàndiện,Thủtướngđã
phêduyệtChiếnlượctàichínhtoàndiện
quốcgia(QĐ149/QĐ-TTg,22/01/2020),
đặt mục tiêu mọi người dân có thể tiếp
cận,sửdụngdịchvụtàichínhphùhợpvà
antoàn;trongđómụctiêuđịnhlượnglàít
nhất80%ngườitrưởngthànhcótàikhoản
giaodịchtạingânhànghoặctổchứcđược
phép khác vào năm2025, mộtđích đến
đượcnhấnmạnhngaysaukhichiếnlược
đượcbanhànhvàtrongnộidungvănbản
chínhthức.(ThủtướngChínhphủ,2020)
Vềchuyểnđổisốngànhngânhàng,
NgânhàngNhànước(NHNN)banhành
KếhoạchchuyểnđổisốngànhNgânhàng
đến2025,địnhhướng2030(QĐ810/QĐ-
NHNN, ngày 11/5/2021). Kế hoạch này
yêucầupháttriểnmôhìnhngânhàngsố,
tăngtỉtrọnggiaodịchtrênkênhsố,cung
cấp100%dịchvụcôngđủđiềukiệnlên
mứcđộ4,đồngthờilồngghépmụctiêu
tàichínhtoàndiện,anninh,antoàndữliệu
vàchuỗinhiệmvụtriểnkhaicụthểởcấp
NHNNvàtổchứctíndụng.(Ngânhàng
Nhà nước, 2021). Ở bình diện thực thi,
NHNNchobiếtnhiềunghiệpvụcơbảnđã
đượcsốhóahoàntoàn100%(tiềngửitiết
kiệm,tiềngửicókỳhạn,mởvàsửdụng
tàikhoảnthanhtoán,mởthẻngânhàng,
víđiệntử,chuyểntiền,chovay...).Nhiều
tổchứctíndụngtạiViệtNamcótỷlệhơn
90%giaodịchthựchiệntrênkênhsố.Đến
nay,cóhơn87%ngườiViệtNamtrưởng
thànhcótàikhoảnngânhàng,thanhtoán
khôngdùngtiềnmặttăngtrưởngtíchcực.
(HồngAnh,2025)
Vềthanhtoánkhôngdùngtiềnmặt,
Đề án phát triển thanh toán không dùng

232
tiền mặt 2021-2025 (QĐ 1813/QĐ-TTg,
28/10/2021) xác lập các mục tiêu cụ thể
theo kênh và tình huống sử dụng (mua
sắm,công,tư),cùngnhómgiảiphápvềhạ
tầng, an toàn bảomật,địnhdanh điện tử
vàtruyềnthôngthayđổihànhvi.NHNN
đánhgiáĐềántạochuyểnbiến‘sâu,rộng’.
Trong thực tế thị trường, các giải pháp
nhưTap-to-Phone,SoftPOSgiúpgiảmchi
phíthiếtbị,mởrộngđiểmchấpnhậncho
DNVVN(PhạmAnhTuấn,2024).Ởphân
khúcphổcập,MobileMoneyđượcChính
phủgiahạnthíđiểmđếnhết2024vàtiếp
tụcthíđiểmđếnhết2025;Tínhđếncuối
năm2024,đãcó9,6triệukháchhàngsử
dụngdịchvụMobile-Money,trongđócó
hơn 6,9 triệu khách hàng khu vực nông
thôn,miềnnúi,vùngsâu,vùngxa,chiếm
72%.Cótrên11.800điểmkinhdoanhđã
đượcthiết lập, tổng số đơn vịchấpnhận
thanhtoánquadịchvụMobile-Moneyđạt
275.960đơnvị,cungcấpcácdịchvụthanh
toán thiết yếu như điện, nước, giáo dục,
viễnthông,hànhchínhcông.Sốlượngcác
giaodịch(nạp,rút,chuyểntiền,thanhtoán)
bằngMobile-Moneylàhơn148triệugiao
dịchvớitổnggiátrịgiaodịchhơn5.397tỷ
đồng(PhươngNhi,2025)
Một cú hích thể chế nổi bật năm
2025làviệcbanhànhNghịđịnh94/2025/
NĐ-CPvềcơchếthửnghiệmcókiểmsoát
(regulatorysandbox)tronglĩnhvựcngân
hàng,cóhiệulựctừ01/7/2025.Nghịđịnh
quyđịnhnguyêntắc,tiêuchí,quytrìnhxét
duyệt,thờihạnthửnghiệm(tốiđa2năm),
tráchnhiệmgiámsátvàcơchế sửdụng
kếtquảthửnghiệmđểsửađổi,hoànthiện
phápluật;cácmiềnthửnghiệmbaogồm
những giải pháp ntech trọng yếu như
chấmđiểmtíndụng,OpenAPI/chiasẻdữ
liệu,e-KYC,thanhtoánmới…,quađótạo
“vùngantoànpháplý”đểdoanhnghiệp
(ngân hàng,công tyntech) thử nghiệm
sảnphẩm-môhìnhkinhdoanhmớimà
vẫn bảo đảm an ninh mạng và bảo vệ
ngườitiêudung(Chínhphủ,2025).Ngay
saukhiNghịđịnhcóhiệulực,NHNNvà
báochíngànhtàichínhghinhậnsandbox
đầutiênđượckhởiđộng,mởcơhộitham
giarộnghơnchocácdoanhnghiệpntech
vàtổchứctíndụng,phùhợpđịnhhướng
“đổi mới sáng tạo có kiểm soát” (Ánh
Tuyết,2025)
Songhànhvớithúcđẩyđổimới,cơ
quanquảnlýtăngcườnglàmsạchhệsinh
tháisố:NHNNcôngbốkếhoạchđóngcác
tài khoản ngân hàng “không hoạt động/
khôngthểxác thực sinhtrắc học” nhằm
phòngchốnggianlận,chuẩnhóadữliệu
thanhtoánsố-mộtbiệnphápbảovệnền
tảngniềmtinchothịtrườngsốđangtăng
trưởngnhanh(VietnamPlus,2025)
Ởtầngchínhsáchvĩmô,Nghịquyết
68-NQ/TW(4/5/2025)củaBộChínhtrịvà
Nghị quyết 198/2025/QH15 (17/5/2025)
củaQuốchộitáikhẳngđịnhvaitròtrung
tâm của khu vực kinh tế tư nhân trong
độnglựctăngtrưởngmới,mởkhônggian
chínhsáchchodoanhnghiệpđổimớisáng
tạo,baogồmntech,thôngquacáccơchế
khuyếnkhích,ưuđãivàcảicáchthủtục,
đặtdoanhnghiệptưnhânvào“vùnglõi”
củađổimớitàichínhsố(BanChấphành
Trungương,2025)
3.2. Ứng dụng khoa học - công
nghệtrongđổimớisảnphẩm,dịchvụ
Trong lĩnh vực ngân hàng số, các
tổ chức tín dụng ở Việt Nam đã số hóa
mạnhmẽnhữngdịchvụcốtlõitrênứng
dụngdiđộngvàInternetbanking,từmở
tài khoản eKYC, chuyển tiền 24/7, gửi
tiết kiệm trực tuyến đến các trợ lý ảo/
AIchatbothỗtrợgiaodịchvàchămsóc
kháchhàngtheothờigianthực.Việchợp
pháphóaeKYCtừnăm2021(Thôngtư

233
16/2020/TT-NHNN) giúp người dân mở
tài khoảntừ xa antoàn, thuận tiện(The
State Bank of Vietnam, 2021); đến năm
2025,yêucầuxácthựcsinhtrắchọcvàlộ
trìnhloạibỏthẻtừtiếptụcgiacốnềntảng
anninhchogiaodịchsố(VNBA,2025).
Cùngvớiđó,khungOpenAPIbắtđầucó
hiệu lực (Thông tư 64/2024/TT-NHNN,
hiệu lực 1/3/2025), cho phép ngân hàng
kếtnốicókiểmsoátvớintechđể“cắm”
dịch vụ mới ngay trong ứng dụng ngân
hàng. Trên bình diện trải nghiệm, các
ngânhàngthươngmạighinhậnxuhướng
“trợlýảo”trởthànhchuẩnmựcmớicho
tương tác khách hàng, nhờ khả năng xử
lýngônngữtựnhiênvàtựđộnghóaquy
trình(VietnamNews,2025a).
Ởthanhtoánsố,hệsinhtháiVietQR/
NAPAS247vàvíđiệntửđãvươnthành
phươngthứcmặcđịnhtừđôthịtớinông
thôn; riêng kênh VietQR ghi nhận mức
tăng trên 100% trong năm 2024, chiếm
khoảng 1/3 khối lượng giao dịch nhanh
của NAPAS 247 (Vietnam News,2024).
MobileMoneyđượcgiahạnthíđiểmđến
hết2025,đạt9,6triệungườidùngvàocuối
2024trongđó72%ởnôngthôn,miềnnúi
giúplantỏathanhtoánnhỏlẻởkhuvực
còn“trắng”dịchvụngânhàng(PhiNhất,
2025; Vietnam News, 2025b). Trên trục
xuyên biên giới, Việt Nam đã tham gia
Sángkiến Kết nối Thanhtoán Khu vực
ASEAN(RPC),thúcđẩyliênthôngthanh
toán nhanh/QR; năm 2024 - 2025, các
kết nốiViệt Nam - Campuchia (KHQR,
Bakong - VietQR) và Lào - Việt Nam
đượcghinhậntrongtổngquanchínhsách
của AMRO, còn hợp tác QR với Trung
Quốc cũng được xúc tiến ở cấp doanh
nghiệp hạ tầng (AMRO, 2025; Reuters,
2024;TheStateBankofVietnam,2023).
Dữliệuquảnlýchothấygiaodịchkhông
tiềnmặttiếptụctăngmạnhvềcảsốlượng
và giá trị, khẳng định vai trò “đường
ống”củathanhtoánsốđốivớikinhtếsố
(VietnamPlus,2024).
Với công nghệ chuỗi khối (DLT/
Blockchain),ViệtNamưutiêncáchtiếp
cận “có kiểm soát”: Nghị định 94/2025
của Chính phủ về sandbox ngân hàng
(hiệulực1/7/2025)chophépthửnghiệm
chấm điểm tín dụng, OpenAPI, chia sẻ
dữ liệu và P2P lending, ba “miền” nền
tảng để sau này tích hợp cáccông nghệ
mới(Baker&McKenzie,2025;TheState
BankofVietnam,2025).Songsong,Nghị
quyết 05/2025/NQ-CP (9/9/2025) mở
chương trình thí điểm thị trường tài sản
mãhóatrong5năm,tạokhungthểchếđể
cácmôhìnhtàisảnsốvàhợpđồngthông
minhđượcthửnghiệmcógiámsát,từđó
từngbướcchuẩnhóaantoànhệthốngvà
bảo vệ người dùng (Chính phủ, 2025).
Ởbìnhdiệnngành,bứctranhpháplývề
blockchain/crypto vẫn đang hoàn thiện
và thận trọng, phùhợp thông lệ quốc tế
(Tilleke&Gibbins,2025).
Cuối cùng, dữ liệu lớn (Big Data)
vàAIđãđivào“ruột”vậnhành:từchấm
điểmtíndụng(mởrộngtiếpcậnvốncho
nhóm lao động tự do, gig), quản trị rủi
ro,đếnpháthiệngianlậntheothờigian
thực. Các nghiên cứu vàthực tiễntrong
nước cho thấy AI giúp nâng chất lượng
tín dụng qua chuẩn hóa dữ liệu và mô
hình chấm điểm/giám sát mới (Vietnam
News, 2025b), trong khi các ngân hàng
số như Timo thử nghiệmAI chấm điểm
chofreelancerđểcấptíndụngnhỏnhanh,
minh bạch (Twimbit, 2025). Ở góc độ
pháplý,họcthuật,ViệtNamđãcónhững
đề xuất bộ khung quản trị Algorithmic
CreditScoringbảođảmminhbạch,công
bằngvàbảovệdữliệucánhân,đồngthời
đưa chấm điểm tín dụng vào phạm vi

