79
© Học viện Ngân hàng
ISSN 3030 - 4199
Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng
Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024
Tác động của công nghệ tài chính, tài chính toàn diện và
mức độ phát triển tài chính đến bất bình đẳng thu nhập
tại các quốc gia trên thế giới
Phạm Tiến Mạnh1, Nguyễn Ngọc Hà2
Học viện Ngân hàng, Việt Nam1,2
Ngày nhận: 24/5/2024 Ngày nhận bản sửa: 12/06/2024 Ngày duyệt đăng: 14/06/2024
Tóm tắt: Nghiên cứu này sử dụng dữ liệu từ 157 quốc gia trong giai đoạn 2011-
2022, được chia thành các nhóm quốc gia phát triển, đang phát triển và kém
phát triển, nhằm tìm ra mối quan hệ giữa công nghệ tài chính, tài chính toàn
diện và mức độ phát triển tài chính đến bất bình đẳng thu nhập tại các nhóm
quốc gia này. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng với ba mô hình ước lượng
OLS, FEM và REM, sau đó sử dụng kiểm định F, Breusch-Pagan Lagrangian và
Hausman để lựa chọn mô hình phù hợp. Để kiểm tra tính vững của mô hình,
nghiên cứu thực hiện các kiểm định Wald, Wooldridge, sau cùng là hiệu chỉnh
mô hình GLS nếu tồn tại hạn chế của mô hình. Kết quả nghiên cứu cho thấy, tại
The impact of financial technology, financial inclusion and the level of financial development on
income inequality in countries around the world
Abstract: This research uses data from 157 countries in the period 2011-2022, divided into developed,
developing and underdeveloped country groups, to find out the relationship between financial technology ,
financial inclusion and the level of financial development to income inequality in these country groups. This
research uses panel data with three estimation models OLS, FEM and REM, then use F test, Breusch-Pagan
Lagrangian and Hausman test to select the appropriate model. To check the robustness of the model, the
research performed the Wald and Wooldridge tests, and finally adjusted the GLS model if defects existed
Research results show that, in developed countries, income inequality is strongly affected by the level of
financial development, financial technology and financial inclusion. For the group of developing countries,
financial development, saving at financial institutions significantly impact on income inequality. Meanwhile, in
underdeveloped countries, there are two factors of financial inclusion including the proportion of people with
accounts at financial institutions and the proportion of people borrowing from official financial institutions
significantly influence on income inequality.
Keywords: Financial technology, Financial inclusion, Level of financial development, Income inequality
Doi: 10.59276/JELB.2024.06.2749
Pham, Tien Manh1, Nguyen, Ngoc Ha2
Email: manhpham@hvnh.edu.vn1, nguyenngocha.2808@gmail.com2
Organization of all: Banking Academy of Vietnam
Tác động của công nghệ tài chính, tài chính toàn diện và mức độ phát triển tài chính đến
bất bình đẳng thu nhập tại các quốc gia trên thế giới
80 Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024
các quốc gia phát triển, bất bình đẳng thu nhập bị tác động mạnh bởi mức độ
phát triển tài chính, công nghệ tài chính và tài chính toàn diện. Với nhóm các
quốc gia đang phát triển, chỉ có yếu tố mức độ phát triển tài chính, tỷ lệ người
dân tiết kiệm tại các tổ chức tài chính; trong khi đó, tại các quốc gia kém phát
triển, có 2 yếu tố thuộc tài chính toàn diện là tỷ lệ người dân có tài khoản tại
các tổ chức tài chính và tỷ lệ người dân vay từ tổ chức tài chính chính thức là
có tác động. Từ đây, bài nghiên cứu đề xuất một số giải pháp nhằm thu hẹp
tình trạng bất bình đẳng thu nhập tại các quốc gia trên thế giới.
Từ khóa: Công nghệ tài chính, Tài chính toàn diện, Mức độ phát triển tài chính,
Bất bình đẳng thu nhập
1. Giới thiệu
Theo OECD (2011) và Word Bank (2009),
bất bình đẳng thu nhập có liên quan chặt
chẽ đến phân phối thu nhập, một trong bốn
khâu quan trọng của quá trình sản xuất và
tái sản xuất xã hội, đó là sản xuất, phân
phối, trao đổi và tiêu dùng. Bất bình đẳng
thu nhập là tình trạng hầu hết người dân
sống dưới mức thu nhập trung bình, trong
khi chỉ có một bộ phận nhỏ dân số có thu
nhập tương đối cao trong một quốc gia hay
vùng lãnh thổ (Kuznet, 1955). Cùng quan
điểm trên, Priester và Mendelson (2015)
cho rằng, bất bình đẳng thu nhập là mức độ
thu nhập được phân phối không đồng đều
giữa một nhóm dân cư.
Có nhiều yếu tố tác động đến bất bình đẳng
thu nhập tại một quốc gia như giáo dục
(Neaime và Gaysset, 2018), Awan và các
cộng sự (2011); chi tiêu cuối cùng của chính
phủ (Girma và Huseynov, 2023), Demir và
cộng sự (2022), tăng trưởng dân số (Girma
và Huseynov, 2023), độ mở thương mại,
tăng trưởng kinh tế, sự phát triển của công
nghệ tài chính, mức độ phát triển tài chính và
tài chính toàn diện (Demir và cộng sự, 2022),
Ashenafi và Dong (2022). Nghiên cứu của
Aker và Mbiti (2010) cho thấy, sự phát triển
của công nghệ tài chính sẽ giúp thu hẹp bất
bình đẳng thu nhập thông qua tạo ra việc làm
cho các tầng lớp người lao động, hay nghiên
cứu của Brei và các cộng sự (2023), Seven
và Coskun (2016) cho rằng tài chính toàn
diện, mức độ phát triển tài chính có tác động
lớn đến bất bình đẳng thu nhập.
Các công trình nghiên cứu thực nghiệm trên
thế giới cũng như ở Việt Nam cũng đã tìm
hiểu về mối quan hệ giữa công nghệ tài chính
tài chính toàn diện, phát triển tài chính và
bất bình đẳng thu nhập, tuy nhiên các nghiên
cứu này có mẫu dữ liệu chưa đầy đủ, phạm
vi nghiên cứu còn hạn chế. Các nghiên cứu
định lượng về mối quan hệ giữa công nghệ
tài chính, tài chính toàn diện và bất bình
đẳng về thu nhập chủ yếu áp dụng mô hình
hồi quy OLS. Các hồi quy khác ngoài OLS
như: hồi quy tác động ngẫu nhiên (REM),
hồi quy tác động cố định (FEM) hầu như
chưa được sử dụng trong nghiên cứu mối
quan hệ giữa công nghệ tài chính , tài chính
toàn diện, mức độ phát triển tài chính và bất
bình đẳng về thu nhập.
Nhằm bổ sung thêm cơ sở lý luận về những
yếu tố tác động đến bất bình đẳng thu nhập
tại các quốc gia trên thế giới, nghiên cứu
này tập trung xem xét tác động của công
nghệ tài chính, tài chính toàn diện và mức
độ phát triển tài chính đến bất bình đẳng
thu nhập, được thực hiện kiểm định tại 3
nhóm quốc gia trên thế giới, đó là nhóm
quốc gia phát triển, nhóm quốc gia đang
PHẠM TIẾN MẠNH - NGUYỄN NGỌC HÀ
81
Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng
phát triển và nhóm quốc gia kém phát triển,
với dữ liệu được thu thập trong giai đoạn
2011-2022 của 157 quốc gia trên thế giới.
Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng với ba
mô hình ước lượng OLS, FEM và REM,
sau đó sử dụng các kiểm định F, Breusch-
Pagan Lagrangian và Hausman để lựa chọn
mô hình phù hợp nhất. Để kiểm tra tính
vững của mô hình, nghiên cứu thực hiện
các kiểm định phương sai thay đổi và tự
tương quan. Cuối cùng là hiệu chỉnh mô
hình GLS nếu tồn tại khuyết tật. Cấu trúc
bài nghiên cứu bao gồm 5 phần, đó là: giới
thiệu, tổng quan nghiên cứu và giả thuyết
nghiên cứu, dữ liệu và phương pháp nghiên
cứu, kết quả nghiên cứu và bàn luận, cuối
cùng là phần kết luận và khuyến nghị.
2. Tổng quan nghiên cứu và giả thuyết
nghiên cứu
2.1. Công nghệ tài chính
Công nghệ tài chính được hiểu là sự kết
hợp giữa tài chính và công nghệ (Arner và
các cộng sự, 2015), mô tả các hoạt động
của công nghệ được áp dụng trong các
doanh nghiệp hoặc tổ chức, trong đó chủ
yếu đề cập đến việc cải thiện chất lượng
dịch vụ bằng cách sử dụng các ứng dụng
công nghệ thông tin (Gai và các cộng sự,
2018). Navaretti và các cộng sự (2018)
đưa ra các lĩnh vực mà công nghệ tài chính
thường được áp dụng, đó là dịch vụ tín
dụng, tiền gửi và huy động vốn; dịch vụ
thanh toán, bù trừ và quyết toán, bao gồm
cả tiền kỹ thuật số; dịch vụ quản lý đầu tư,
bao gồm cả thương mại và bảo hiểm. Trong
khi đó, để tạo thành hệ sinh thái công nghệ
tài chính, Diemer và các cộng sự (2015)
đưa ra 5 yếu tố, đó là: (1) Các công ty khởi
nghiệp trong lĩnh vực công nghệ tài chính;
(2) Các công ty phát triển công nghệ, như
các công ty phân tích dữ liệu lớn, điện toán
đám mây, tiền mã hóa, công ty chuyên biệt
về truyền thông xã hội… (3) các tổ chức,
định chế tài chính truyền thống, như công
ty tài chính, công ty chứng khoán, ngân
hàng, bảo hiểm… (4) chính phủ và các cơ
quan quản lý, và (5) khách hàng sử dụng
dịch vụ tài chính.
Aker và Mbiti (2010) cho rằng, công nghệ
tài chính có thể tạo ra việc làm mới, cơ
hội tạo thu nhập cho người nghèo, giúp
cải thiện việc thu thuế và các dịch vụ của
chính phủ, đồng thời giảm tham nhũng.
Asongu và Le Roux (2017) nghiên cứu về
công nghệ thông tin và truyền thông ở 49
quốc gia ở Châu Phi cận Sahara trong giai
đoạn 2000-2012, nhận thấy rằng sự xuất
hiện của điện thoại di động, internet có tác
động tích cực đến tăng trưởng toàn diện,
được đo lượng bằng chỉ số phát triển con
người và được điều chỉnh theo mức độ bất
bình đẳng. Zhang và các cộng sự (2018)
cho rằng, công nghệ tài chính làm giảm
khoảng cách thu nhập giữa nông thôn và
thành thị, bởi mức độ khác biệt về tiếp cận
thông tin trong nền kinh tế sẽ được rút ngắn
lại. Cùng quan điểm trên, Hodula (2023)
kết luận rằng công nghệ tài chính sẽ làm
giảm bất bình đẳng thu nhập, nhưng hiệu
quả mạnh mẽ nhất ở các quốc gia có mức
độ tiếp cận tài chính cao hơn. Suri và Jack
(2016) nghiên cứu tại Kenya và nhận thấy,
một trong những dạng của công nghệ tài
chính là tiền di động đã giúp 2% hộ gia
đình ở quốc gia này thoát nghèo và tăng
mức tiêu dùng bình quân đầu người. Demir
và các cộng sự (2022) sử dụng dữ liệu khảo
sát toàn cầu từ Finex tại các năm 2011, 2014
và 2017 để phân tích mối tương quan giữa
công nghệ tài chính, tài chính toàn diện và
bất bình đẳng thu nhập tại 140 quốc gia và
vùng lãnh thổ. Kết quả nghiên cứu cho thấy
công nghệ tài chính ảnh hưởng trực tiếp và
gián tiếp đến bất bình đẳng thu nhập thông
qua tài chính toàn diện. Ashenafi và Dong
Tác động của công nghệ tài chính, tài chính toàn diện và mức độ phát triển tài chính đến
bất bình đẳng thu nhập tại các quốc gia trên thế giới
82 Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024
(2022) sử dụng tiêu chí thanh toán kỹ thuật
số được thực hiện bởi những người có độ
tuổi từ 15 trở lên như là tiêu chí đo lường
công nghệ tài chính tại 39 quốc gia Châu
Phi, cho thấy công nghệ tài chính làm giảm
bất bình đẳng thu nhập tại các quốc gia
này. Từ các cơ sở lý thuyết trên, nhóm tác
giả đưa ra giả thuyết nghiên cứu:
H1: Công nghệ tài chính có mối quan hệ
ngược chiều đến bất bình đẳng thu nhập
2.2. Tài chính toàn diện
Tài chính toàn diện là quá trình đảm bảo
quyền tiếp cận các dịch vụ tài chính đầy
đủ, kịp thời cho các nhóm dễ bị tổn thương
như các nhóm người có thu nhập thấp, với
chi phí phải chăng nhưng phải công bằng
và minh bạch (Rangarajan, 2008; Kochhar,
2009). Trong khi đó, World Bank (2018)
cho rằng, tài chính toàn diện có nghĩa các
cá nhân và doanh nghiệp có quyền truy cập
vào các sản phẩm, dịch vụ tài chính hữu
ích với giá cả phải chăng nhằm đáp ứng
nhu cầu của họ như giao dịch, thanh toán,
tiết kiệm, tín dụng, bảo hiểm, đồng thời
được cung cấp các dịch vụ này một cách
có trách nhiệm và bền vững. Như vậy, tài
chính toàn diện có tính chất đa chiều, mang
đến cho người dân các dịch vụ tài chính
chất lượng một cách thuận tiện, mở rộng
khả năng tiếp cận cho tất cả các tầng lớp
dân cư, đặc biệt là tầng lớp dân cư có thu
nhập thấp, tạo cơ hội đồng đều và hạn chế
bất bình đẳng trong nền kinh tế.
Mookerjee và Kalipioni (2010) chỉ ra rằng
việc tiếp cận nhiều hơn với các dịch vụ
ngân hàng sẽ làm giảm đáng kể khoảng
cách về bất bình đẳng thu nhập giữa các
quốc gia, điều này có nghĩa các rào rản
với tiếp cận hệ thống ngân hàng sẽ làm gia
tăng bất bình đẳng thu nhập. Dabla-Norris
và các cộng sự (2015) cũng cho rằng tài
chính toàn diện có thể giúp giảm bất bình
đẳng thu nhập khi tập trung vào việc tăng
khả năng tiếp cận các điều kiện tài chính
cho người nghèo; tuy nhiên nhóm tác giả
cũng lưu ý rằng nên đưa ra các chính sách
theo hướng nới lỏng các hạn chế vay mượn
trong giai đoạn đầu, sau đó siết chặt dần
điều kiện cho vay khi mức độ bất bình đẳng
thu nhập giảm đi. Phạm và các cộng sự
(2022) nghiên cứu tác động của tài chính
toàn diện đến bất bình đẳng thu nhập tại
Châu Âu giai đoạn 2011-2017, kết quả
cho thấy tỷ lệ dân số từ 25 tuổi trở lên tốt
nghiệp trung học, độ mở của nền kinh tế
có tác động ngược chiều đến bất bình đẳng
thu nhập, trong khi đó tỷ lệ việc làm trên
tổng số dân có tác động trực tiếp đến bất
bình đẳng thu nhập tại các quốc gia này.
Trong khi đó, Brei và các cộng sự (2023)
cho rằng tăng tài chính toàn diện trong nền
kinh tế có thể làm giảm bất bình đẳng thu
nhập ở một mức độ nhất định, tuy nhiên
việc tăng trưởng tài chính dựa trên các hình
thức trợ cấp trong dài hạn có thể làm gia
tăng bất bình đẳng thu nhập, trong khi việc
tăng lượng tiền thông qua hệ thống ngân
hàng lại không có tác động như vậy. Từ
đây, nhóm tác giả đưa ra giả thuyết nghiên
cứu thứ hai:
H2: Tài chính toàn diện có mối quan hệ
ngược chiều đến bất bình đẳng thu nhập
2.3. Mức độ phát triển tài chính
Mức độ phát triển tài chính được hiểu là sự
cải thiện của hệ thống tài chính trong việc
thực hiện các chức năng, bao gồm (1) tích
lũy, tiết kiệm; (2) phân bổ nguồn vốn cho
đầu tư sản xuất; (3) giám sát các khoản đầu
tư; (4) phân tán rủi ro; (5) trao đổi hàng
hóa và dịch vụ (Levine, 2005). Tương tự,
World Bank (2012) cho rằng, mức độ phát
triển tài chính là sự cải thiện về chất lượng
trong 5 chức năng của hệ thống tài chính,
đó là (1) cung cấp thông tin về các khoản
PHẠM TIẾN MẠNH - NGUYỄN NGỌC HÀ
83
Số 265- Năm thứ 26 (6)- Tháng 6. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng
đầu tư được dự kiến trước và phân bổ vốn;
(2) giám sát các khoản đầu tư và thực hiện
quản trị doanh nghiệp sau tài trợ; (3) tạo
điều kiện cho giao dịch, đa dạng hóa và
quản lý rủi ro; (4) huy động và tiết kiệm
nguồn vốn; (5) nơi lỏng giao dịch mua bán
hàng hóa và dịch vụ. Để đo lường mức độ
phát triển tài chính, có thể sử dụng các chỉ
tiêu như độ sâu tài chính, quy mô, khả năng
tiếp cận và sự vững mạnh của hệ thống tài
chính, hay đo bằng tín dụng tư nhân trên
GDP (Javid và Sharif, 2016); hoặc tín dụng
trong nước và tiền gửi ngân hàng trên GDP
(Tita và Mashamba, 2021).
Kim và Lin (2011) nhận thấy mức độ phát
triển tài chính, dựa trên kênh ngân hàng
và thị trường chứng khoán sẽ giúp ích rất
nhiều cho người nghèo và giảm bất bình
đẳng thu nhập khi quốc gia đó đạt đến mức
độ phát triển tài chính nhất định; trong khi
dưới ngưỡng phát triển đó, sự phát triển
tài chính sẽ gây tổn hại cho người nghèo
và tác động tiêu cực đến sự phân phối thu
nhập. Seven và Coskun (2016) nghiên cứu
về đóng góp của khu vực ngân hàng và thị
trường cổ phiếu đến giảm bất bình đẳng
thu nhập và nghèo đói tại 45 quốc gia đang
phát triển, giai đoạn 1987-2011; kết quả
nghiên cứu cho thấy mức độ phát triển tài
chính thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, song
không mang lại lợi ích cần thiết cho người
thu nhập thấp tại các quốc gia này, trong
đó sự phát triển của hệ thống ngân hàng
có tác động lớn hơn sự phát triển của thị
trường cổ phiếu đến bất bình đẳng thu nhập
và nghèo đói. Từ đây, nhóm tác giả phát
triển giả thuyết nghiên cứu như sau:
H3: Mức độ phát triển tài chính có mối
quan hệ ngược chiều đến bất bình đẳng
thu nhập
3. Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu
3.1. Dữ liệu nghiên cứu
Dữ liệu nghiên cứu được khai thác từ cơ sở
dữ liệu của World Bank Data, cơ sở dữ liệu
về bất bình đẳng thu nhập thế giới được
tiêu chuẩn hóa (SWIID), Quỹ tiền tệ quốc
tế (IMF). Trong tổng số 217 quốc gia trên
thế giới được thu thập dữ liệu, có một số
nước không tham gia vào các khảo sát về
đánh giá mức độ phát triển tài chính, công
nghệ tài chính, hoặc không có đầy đủ dữ
liệu về tài chính toàn diện, do đó nhóm tác
giả đã loại bỏ các quốc gia này. Sau cùng,
còn lại dữ liệu từ 157 quốc gia trên thế
giới được sử dụng dữ liệu thực hiện trong
nghiên cứu này, với thời gian nghiên cứu
trong giai đoạn 2011-2022, bao gồm 39
quốc gia phát triển (nhóm 1), 84 quốc gia
đang phát triển (nhóm 2) và 34 quốc gia
chậm phát triển (nhóm 3). Sau đó, các bước
xử lý dữ liệu nghiên cứu được thực hiện
trên phần mềm Stata 17 để tìm ra tác động
của biến giải thích đến biến phụ thuộc.
3.2. Phương pháp nghiên cứu
Dựa trên các nghiên cứu về các yếu tố tác
động đến bất bình đẳng thu nhập (IN) của
Demir và các cộng sự (2022), Ashenafi và
Dong (2022) như công nghệ tài chính (FT),
mức độ phát triển tài chính (FD), tài chính
toàn diện (FI), giáo dục (ED), chính sách
tái phân phối (RP), tốc độ tăng trưởng dân
số (PO), độ mở thương mại (TRADE) và
tốc độ tăng trưởng kinh tế (EG), mô hình
hồi quy đề xuất như sau:
INi,t = β0 + β1FTi,t + β2FDi,t + β3∑FIi,t +
β4EDi,t + β5RPi,t + β6POi,t + β7TRADEi,t
+ β8EGi,t + εi,t
Trong đó, chi tiết các biến nghiên cứu được
thể hiện ở Bảng 1, quốc gia i, thời gian t.
Đối với biến tài chính toàn diện FI, được
đo lường bằng 3 biến: (1) % số dân từ 15
tuổi trở lên có tài khoản tại các tổ chức tài
chính (ACC); (2) % số dân từ 15 tuổi trở
lên có tiết kiệm tại các tổ chức tài chính