TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT
KHOA SỬ
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
NIÊN KHÓA: 2012-2016
BƯỚC ĐẦU TÌM HIỂU QUÁ TRÌNH TIẾP XÚC VĂN HÓA
PHÁP Ở VIỆT NAM DƯỚIVƯƠNG TRIỀU NGUYỄN
Chuyênngành : SưphạmLịchSử
GVHD : TS NgôHồngĐiệp
SVTH : VũChiếnThắng
MSSV : 1220820072
Lớp : D12LS02
BìnhDương, tháng 4 năm 2016
MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong quá trình phát triển của lịch sử thế giới. Lịch sử đã nhìn nhận sự giao lưu
tiếp biến văn hoá đã đang và sẽ luôn xảy ra trong lịch sử loài người. Đó là một nhu cầu
tất yếu, một quy luật khách quan của sự phát triển.
Bước sang thời kì cận đại, chủ nghĩa thực dân đã dùng chính sách văn hóa làm
công cụ để tiến hành xâm lược các nước trên thế giới. Khiến các quốc gia lúc này phải
đối mặt với một thử thách hoặc là phải thay đổi bản thân để trở nên phù hợp với sự
phát triển của thời đại hoặc là sẽ trở thành một quốc gia bị tụt hậu so với thế giới và
cuối cùng là bị xâm lược, mất chủ quyền. Việt Nam bấy giờ cũng phải đối mặt với thử
thách đó.
Tiếp xúc với văn hoá phương Tây và quá trình chuyển biến văn hoá – xã hội ở
Việt Nam thời cận đại lúc này là một vấn đề lớn trong tiến trình lịch sử văn hoá nói
riêng và lịch sử dân tộc nói chung.
Thời kỳ cận đại, Việt Nam trở thành một thuộc địa của thực dân Pháp. Từ rất sớm,
thực dân Pháp đã có chính sách và ý đồ đồng hoá văn hoá nước ta, xoá bỏ ảnh hưởng
Nho học, hạn chế những giá trị truyền thống, tạo một môi trường văn minh cưỡng chế
những giá trị truyền thống, tạo ra một môi trường văn minh phương Tây cưỡng chế, du
nhập hầu hết những loại hình sinh hoạt văn hoá Pháp vào Việt Nam nhằm thống trị
nước ta lâu dài. Trong gần một thế kỷ thống trị nước ta, thực dân Pháp đã có hàng loạt
chính sách nhằm đưa văn minh phương Tây vào nước ta với “sứ mệnh khai hoá văn
minh”. Trong quá trình đó, văn hoá – xã hội Việt Nam đã dần dần có sự chuyển biến,
cùng với sự thay đổi mô hình, thiết chế văn hoá, các hình thức sinh hoạt văn hoá mới
cũng dần hình thành ở nước ta. Trên cơ sở văn hoá truyền thống, dân tộc ta đã tiếp thu
- tiếp biến những giá trị văn hóa mới của phương Tây và biến nó thành những giá trị
văn hoá mới.
Cuộc đụng độ và tiếp xúc với nền văn hoá Pháp ở nước ta trong giai đoạn này đã
để lại nhiều di sản văn hoá quý giá, đặc biệt là tạo ra tiền đề của sự phát triển đất nước
theo hướng hiện đại hoá sau này. Sự chuyển sâu sắc về cơ cấu kinh tế - xã hội cũng
như thể chế chính trị, trong đó sự sụp đổ của nhà nước phong kiến - triều Nguyễn, sự
xuất hiện chế độ thuộc địa, sự giải thể xã hội truyền thống và sự ra đời một xã hội theo
mô hình phương Tây, đặt văn hoá Việt Nam đứng trước áp lực của thời đại. Tất cả
điều đó đã tạo nên những chuyển biến căn bản về mô hình, thiết chế, đến các thành tố
văn hoá, kể cả lối sống.
Do tầm quan trọng, phức tạp của vấn đề lịch sử đặt ra, để làm rõ những vấn đề
của sự tiếp xúc văn hoá này, nhiều nhà nghiên cứu quan tâm và đưa ra đánh giá, nhận
xét, viết bài. Tuy nhiên, khoa học là vô cùng - đặc biệt là khoa học lịch sử. Thế nên
với việc tìm hiểu về sự tiếp xúc văn hoá Việt Nam, em xin được tập trung vào là làm
rõ những vấn đề về sự tiếp xúc văn hoá Pháp – Việt trong những năm 1802 – 1884 khi
mà đất nước về cơ bản vẫn còn nằm dưới sự trị vì của vương triều Nguyễn.
Chính vì những lý dó trên nên em đã chọn đề tài “Bước đầu tìm hiểu quá trình tiếp
xúc văn hóa Pháp ở Việt Nam dưới vương triều Nguyễn (1802 – 1884)” để làm đề tài
cho khoá luận tốt nghiệp đại học chuyên ngành lịch sử.
2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
Cho tới nay, vấn đề tiếp xúc văn hóa là vấn đề rất được nhiều nhà nghiên cứu, phê
bình chú ý và đồng thời cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề văn hoá ở
Việt Nam trên nhiều lĩnh vực, trong từng giai đoạn lịch sử khác trong. Trong quá trình
nghiên cứu và thực hiện đề tài “Bước đầu tìm hiểu quá trình tiếp xúc văn hóa Pháp ở
Việt Nam dưới vương triều Nguyễn (1802 – 1884)”, em đã thừa hưởng được một số
công trình nghiên cứu, nguồn tài liệu liên quan đến đề tài tiêu biểu như:
Tác giả Huỳnh Công Bá với hai tác phẩm: Lịch sử văn hoá Việt Nam, Nxb. Thuận
Hoá, 2012 và Cội nguồn và bản sắc văn hoá Việt Nam, Nxb. Thuận Hoá, 2012. Đã có
những bài viết, công trình nghiên cứu và đã phần nào làm sáng tỏ một số vấn đề:
Lịch sử văn hoá Việt Nam, Nxb. Thuận Hoá, 2012. Trình bày về những vấn đề của
nền văn hoá Việt Nam từ khi hình thành cho đến tận giai đoạn ngày nay, tác phẩm đã
có những dấu nhấn riêng biệt từ đó hình thành nên một hệ thống bố cục bài viết xuyên
suốt vừa sinh động, vừa mang tính sử liệu cao rất phù hợp để phục vụ cho quá trình
tìm hiểu về những vấn đề văn hoá trong lịch sử dân tộc. Đặc biệt, trong tác phẩm cũng
có một phần viết về văn hóa Việt Nam thời kỳ thuộc Pháp và tiếp biến văn hoá phương
Tây với nội dung khá đầy đủ và toàn diện đặc biệt bắt đầu từ giai đoạn Pháp thuộc.
Cội nguồn và bản sắc văn hoá Việt Nam, Nxb. Thuận Hoá, 2012. Trình bày lại hệ
thống, rà soát những cội nguồn và giá trị đặc trưng trong bản sắc văn hoá dân tộc Việt
Nam, nhằm làm cơ sở cho công tác giáo dục ý thức giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc
Việt Nam. Không chỉ giáo dục cho thế hệ trẻ Việt Nam về ý thức bảo tồn bản sắc văn
hoá dân tộc Việt mà còn trang bị cho họ những hiểu biết về bản sắc văn hoá dân tộc đã
từng làm nên “cái hồn dân tộc Việt Nam”. Sự tiếp xúc văn hoá Việt Nam – phương
Tây được viết ở phần ba trong chương số 4 cũng nhằm mục đích đó. Từ việc thấy
được đặc điểm, tình hình cho tới sự tiếp nhận những tư tưởng mới của văn hoá phương
Tây và tiếp biến nó để trở nên phù hợp với nền văn hoá Việt Nam.
Tác giả Phan Ngọc với tác phẩm: Bản sắc văn hoá Việt Nam, Nxb. Văn hoá –
Thông tin, 2013. Công trình này đã góp phần xây dựng một nghành khoa học đang
trên đà hình thành ở nước ta đó là văn hoá học, nhằm cung cấp một số khái niệm để
phục vụ cho nghiên cứu về bản sắc văn hoá Việt Nam. Trong đây có một chương về sự
giao lưu văn hoá từ cổ chí kim đến hiện tại, vấn đề tiếp xúc văn hoá Đông Tây trong
công trình này được được hiện thực hoá bằng bài viết về sự tiếp xúc văn hoa Việt –
Pháp, qua đó cho thấy được sự khác biệt về mặt nhận thức luận của tiếp xúc văn hoá
Việt – Pháp khác tiếp xúc văn hoá Việt – Hoa như thế nào.
Tác giả Đào Duy Anh với tác phẩm: Việt Nam văn hoá sử cương, Nxb. Nhã Nam -
Thế Giới, 2014. Trình bày về lược sử văn hoá của người Việt như một dân tộc, một
văn hoá. Với những dòng mô tả, nhận xét nhẹ nhàng về cả sinh hoạt vật chất và tinh
thần của dân tộc việt. Cuốn sách đã trình bày được cái di sản văn hoá trong dòng chảy
lịch sử, đồng thời vẫn giữ được nét hồn nhiên, thoải mái, phóng khoáng khi viết. Với
vấn đề tiếp xúc văn hoá của Việt Nam với phương Tây, tác giả đã lồng nó vào trong
quá trình viết về văn hoá Việt Nam trên một chặng đường chung và đã làm rõ được
một số vấn đề về thành tựu văn hoá Đông Tây thời cận đại như kiến trúc, văn học, chữ
viết... Do trình bày về sự tiếp xúc văn hoá Đông Tây trong một bối cảnh văn hoá
chung như thế nên người đọc phải cần có sự chọn lọc tinh tế để có thể lấy làm dẫn
chứng hay dẫn luận cho những bài nghiên cứu.
Tác giả Nguyễn Khắc Thuần với tác phẩm: Đại cương lịch sử văn hoá Việt Nam -
tập 5, Nxb. Thời Đại, 2012. Đây là tập thứ năm, tập cuối cùng trong trong seri sách
cùng tên. Ngoài tên gọi chung thì tập này có tên gọi riêng là “Văn hoá Việt Nam thế
kỷ XIX” . Trình bày về sự chuyển biến văn hoá thế kỉ XIX - thế kỉ của nhà Nguyễn.
Tuy rằng từ 1858, thực dân Pháp đã nổ súng xâm lược nước ta và cùng sau đó là hàng
loạt các cuộc tấn công dồn dập, đến năm 1884, thực dân Pháp đã buộc triều đình
Nguyễn phải kí hiệp ước đầu hàng, lúc này những chuyển biến của đời sống văn hoá
lúc bấy giờ diễn ra chậm hơn nhiều so với chuyển biến của đời sống chính trị. Sự tiếp
xúc văn hoá Đông – Tây được thể hiện qua những chương viết về mối quan hệ bang
giao với phương Tây và sự du nhập của Thiên Chúa giáo vào Việt Nam trước những
thử thách mới.
Tác giả Trần Ngọc Thêm với tác phẩm: Cơ sở văn hoá Việt Nam, Nxb. Giáo dục,
1999. Trình bày về những đặc trưng cơ bản cùng một số quy luật hình thành và phát
triển của văn hoá Việt Nam. Theo đó đã hệ thống văn hoá Việt Nam thành bốn thành
tố và xem xét nó một cách đồng đại, nhưng trong mỗi thành tố, mỗi bộ phận của thành
tố lại hướng tới cái yếu đó lịch sử chung. Tiến trình văn hoá được bao trùm lên toàn bộ
nội dung cuốn sách, đi từ khởi đầu hình thành nền văn hoá cho tới sự giao lưu văn hoá.
Cuối cùng là xem xét cuộc đối mặt đang diễn ra giữa nền văn hoá cổ truyền với nền
văn minh phương Tây.
Tác giả Nguyễn Văn Hiệp với tác phẩm: Một số chuyên đề lịch sử Việt Nam, tập 2,
Nxb. Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh. Trong đó có một chuyên đề về “Tiếp xúc
văn hoá Đông – Tây ở Việt Nam thời cận đại (1858 – 1945)” đã trình bày về sự tiếp
xúc và giao lưu văn hoá giữa Việt Nam và phương Tây bắt đầu hình thành từ thế kỷ
XVI. Nhất là từ nửa sau thế kỷ XIX đến nửa đầu thế kỷ XX (1858 – 1945), việc tiếp
xúc văn hoá Đông – Tây, điển hình là với văn hoá Pháp diễn ra mạnh mẽ khiến cho