Ngày nhận bài: 08-08-2024 / Ngày chấp nhận đăng bài: 23-09-2024 / Ngày đăng bài: 25-09-2024
*Tác giả liên hệ: Phạm Ngọc Hà. Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam. E-mail:
ngocha.pham@ump.edu.vn
© 2024 Bản quyền thuộc về Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh.
66 https://www.tapchiyhoctphcm.vn
ISSN: 1859-1779
Nghiên cứu Y học
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh; 27(4):66-72
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.04.10
Kiến thức, thái độ và thực hành về sử dụng kháng
sinh của sinh viên điều dưỡng
Cao Triệu Vy1, Nguyễn Thị Ngọc Phương1, Phạm Ngọc Hà1,*
1Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
Tóm tắt
Đặt vấn đề: Những nguyên nhân chính dẫn đến sự phát triển của các mầm bệnh kháng thuốc là việc sử dụng và lạm
dụng thuốc kháng sinh. Sinh viên điều dưỡng sẽ trở thành những người chịu trách nhiệm quản lý thuốc và giáo dục sức
khỏe cho người bệnh trong tương lai. Việc đào tạo sinh viên điều dưỡng về sử dụng kháng sinh hợp lý là chìa khóa giúp
giảm thiểu tình trạng kháng thuốc.
Mục tiêu: Xác định mức độ kiến thức, thái độ và thực hành về sử dụng kháng sinh của sinh viên Điều dưỡng.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang mô tả trên 429 sinh viên Cử nhân Điều dưỡng chính quy
tại trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh.
Kết quả: Tỷ lệ sinh viên điều dưỡng có kiến thức về thuốc kháng sinh đạt mức cao là 44,5%. Tỷ lệ sinh viên có thái độ
tích cực với thuốc kháng sinh là 49,9%, và có đến 79,7% sinh viên thực hành tốt về việc sử dụng kháng sinh.
Kết luận: Mặc dù sinh viên điều dưỡng có kỹ năng thực hành tốt trong việc sử dụng kháng sinh, nhưng họ vẫn còn thiếu
hụt về kiến thức và thái độ đối với vấn đề này. Kết quả nghiên cứu cho thấy việc đào tạo có tác động tích cực đến kiến
thức, thái độ và thực hành của sinh viên điều dưỡng trong việc sử dụng kháng sinh.
Từ khóa: kháng sinh; sử dụng kháng sinh; đề kháng kháng sinh; sinh viên điều dưỡng
Abstract
KNOWLEDGE, ATTITUDE AND PRACTICE ABOUT ANTIBIOTIC USE
AMONG NURSING STUDENTS
Cao Trieu Vy, Nguyen Thi Ngoc Phuong, Pham Ngoc Ha
Background: The main cause leading to the outburst of resistant pathogens is the antibiotic misuse. Nursing students
are aimed to be the imminent healthcare force for medication management and health education for patients. Education
on appropriate antibiotic use for nursing students is the key to reducing antibiotic resistance.
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 4 * 2024
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.04.10 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 67
Objective: To describe the level of knowledge, attitude and practice about antibiotic use among nursing students and
related factors.
Methods: A cross-sectional study was conducted on 429 full-time nursing undergraduates from the University of
Medicine and Pharmacy at Ho Chi Minh from February to July 2024.
Results: The percentage of nursing students with appropriate knowledge about antibiotics took up 44.5% of the
population. The percentage of students with a positive attitude towards antibiotics is 49.9%, and up to 79.7% of students
practice good antibiotic use.
Conclusion: Although nursing students showed good practical skills in appropriate use of antibiotics, they still lack
knowledge and proper attitude towards this issue. Research results show that training has a positive impact on the
knowledge, attitude and practice of nursing students in optimal antibiotic use.
Keywords: antibiotics; antibiotic use; antibiotic resistance; nursing student
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Thuốc kháng sinh là thuốc cứu mạng loài người, nhưng
việc sử dụng và lạm dụng thuốc kháng sinh có thể góp phần
vào sự phát triển của các mầm bệnh kháng thuốc
[1, 2]. Đề kháng kháng sinh (AR) được xem là mối đe dọa
sức khỏe toàn cầu khẩn cấp theo thống kê của Trung tâm
Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ vào năm 2019,
AR đã giết chết ít nhất 1,27 triệu người và có liên quan đến
gần năm triệu ca tử vong trên toàn thế giới [3]. Trong môi
trường chăm sóc sức khỏe, điều dưỡng là người có sự tương
tác trực tiếp với người bệnh trong quá trình sử dụng thuốc và
đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng thuốc
sử dụng [4]. Bên cạnh đó, điều dưỡng còn có vai trò trong
quản lý thuốc kháng sinh và là trung tâm của quản lý nhiễm
khuẩn bệnh viện [5]. Do đó, điều dưỡng có vai trò quan trọng
trong việc sử dụng hợp lý thuốc kháng sinh và chống lại sự
kháng thuốc.
Sinh viên điều dưỡng là những điều dưỡng viên tương lai,
nên việc đào tạo sinh viên điều dưỡng được xem là chìa khóa
để chống lại tình trạng AR [6]. Tình hình Việt Nam qua các
nghiên cứu cho thấy Việt Nam là một trong những quốc gia
có tỷ lệ các chủng kháng thuốc và sử dụng kháng sinh đều ở
mức cao [7, 8]. Do đó, nghiên cứu này được thực hiện với
mục đích tìm hiểu “Kiến thức, thái độ và thực hành về sử dụng
kháng sinh của sinh viên điều dưỡng” với các mục tiêu: Xác
định mức độ kiến thức, thái độ và thực hành về sử dụng kháng
sinh của sinh viên điều dưỡng.
2. ĐỐI TƯỢNG – PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Sinh viên Cử nhân Điều dưỡng chính quy tại khoa Điều dưỡng
– Kỹ thuật Y học, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh.
Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 02/2023 đến tháng 07/2023
tại Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh.
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn
Sinh viên đang theo học hệ Cử nhân Điều dưỡng chính quy
tại khoa Điều dưỡng – Kỹ thuật Y học, Đại học Y Dược Thành
phố Hồ Chí Minh năm học 2022 - 2023.
Sinh viên đồng ý tham gia nghiên cứu.
2.1.2. Tiêu chuẩn loại
Sinh viên không có mặt tại thời điểm nghiên cứu.
Sinh viên không hoàn thành bộ câu hỏi khảo sát.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả.
2.2.2. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu
Sử dụng công thức cho ước lượng một tỷ lệ:
n = Z²(1-p)p/d²
Trong đó: n: cỡ mẫu tối thiểu.
α = 0,05: xác suất sai lầm loại 1.
Z = 1,96: trị số tra từ bảng phân phối chuẩn.
p = 0,501 (Theo kết quả nghiên cứu của Võ Thảo Nguyên
(2017) tỷ lệ sinh viên thực hành sử dụng kháng sinh đúng là
50,1%) [9].
d = 0,05: Sai số ước lượng.
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 4 * 2024
68 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.04.10
Dự trù mất mẫu 10% [10]. Do đó số mẫu tối thiểu cần lấy
là n = 424.
Tổng số sinh viên điều dưỡng của 4 khối lớp đang theo học
tại trường là 725. Chọn mẫu phân tầng và tỉ lệ sinh viên cần
thu thập ở mỗi lớp là 59%. Từng cá thể sinh viên được tiếp
cận theo kỹ thuật chọn mẫu thuận tiện.
2.2.3. Cấu trúc bộ câu hỏi và cách đánh giá
Bộ câu hỏi gồm bốn phần:
Phần A: Đặc điểm cá nhân (7 câu) bao gồm: giới tính; năm
học; bảo hiểm y tế (BHYT); thường xuyên sử dụng bảo hiểm
y tế; từng nghe về thuốc kháng sinh; nguồn thông tin về thuốc
kháng sinh; hoàn thành học phần dược lý - dược lâm sàng.
Phần B, C, D câu hỏi “Kiến thức, thái độ và thực hành về
kháng sinh” (Knowledge, attitude, and practices towards
antibiotics questionnaire) được chuyển ngữ từ nghiên cứu
trước của tác giả Karuniawati H (2021) [11].
+ Phần B: Kiến thức về thuốc kháng sinh (20 câu). Câu trả
lời có 3 lựa chọn: “Đồng ý”; “Không đồng ý”; “Không biết”.
Mỗi câu trả lời đúng sẽ được 1 điểm, câu trả lời sai hoặc
“Không biết” được 0 điểm. Điểm tối thiểu trong lĩnh vực kiến
thức là 0 và tối đa là 20 điểm.
+ Phần C: Thái độ đối với thuốc kháng sinh (12 câu). Các
câu trả lời được đo bằng thang đo Likert 5 mức độ (“Rất không
đồng ý”, “Không đồng ý”, “Không chắc chắn”, “Đồng ý”, “Rất
đồng ý”). Điểm từ 5 đến 1 tương ứng với câu trả lời từ “Rất
không đồng ý” đến “Rất đồng ý”. Điểm tối thiểu cho phần
thái độ là 12 và tối đa là 60 điểm.
+ Phần D: Thực hành sử dụng kháng sinh (13 câu). Các câu
trả lời được đo bằng thang đo Likert 5 mức độ (“Không bao
giờ”, “Hiếm khi”, “Thỉnh thoảng”, “Thường xuyên”, “Luôn
luôn”). Điểm từ 5 đến 1 tương ứng với câu trả lời từ “Không
bao giờ” đến “Luôn luôn”. Điểm số tối thiểu cho phần thực
hành là 13 và tối đa là 65 điểm.
Tổng điểm số ở phần B, C, D sẽ được chuyển thành thang
điểm từ 0 đến 100 điểm bằng công thức:
Tổng điểm = (Điểm đạt được-Điểm tối thiểu)/(Điểm tối đa-
Điểm tối thiểu)x 100.
Tổng số điểm trên 70% được xếp vào mức cao, từ 50% đến 70%
mức trung bình và dưới 50% được xếp vào mức thấp.
Bộ câu hỏi sau khi được nghiên cứu viên dịch sang tiếng
Việt, đã được gửi đến năm giảng viên của khoa Điều dưỡng-
Kỹ thuật Y học (ĐD – KTYH), Đại học Y Dược Thành phố
Hồ Chí Minh (TPHCM) để nhận được sự xem xét và đánh
giá dựa trên ba tiêu chí: 1) Tính rõ ràng; 2) Tính dễ hiểu và 3)
Phù hợp và có thể áp dụng. Mỗi tiêu chí được đánh giá theo
thang đo Likert bốn mức độ từ 1 (Rất không đồng ý) đến 4
(Rất đồng ý).
Giá trị I-CVI và S-CVI/Ag của các phần trong bộ câu hỏi
xem ở Bảng 1.
Bảng 1. Giá trị CVI của bộ câu hỏi
Rõ ràng Dễ hiểu Phù hợp và có thể áp dụng
I-CVI S-CVI/Ag I-CVI S-CVI/Ag I-CVI S-CVI/Ag
Phần A (8 câu) 0,8-1 0,975 0,8-1 0,975 1 1
Phần B (20 câu) 0,8-1 0,99 0,8-1 0,99 0,8-1 0,99
Phần C (12 câu) 1 1 1 1 1 1
Phần D (13 câu) 0,8-1 0,95 0,8-1 0,95 0,8-1 0,98
Độ tin cậy của bộ câu hỏi được đánh giá bằng Cronbach’s alpha có giá trị là 0,81 – 0,89
2.2.4. Thu thập số liệu
Dữ liệu được thu thập trực tiếp thông qua bộ câu hỏi tự điền
bản giấy, người tham gia nghiên cứu sẽ trả lời các câu hỏi
trong bộ câu hỏi một cách độc lập. Quy trình nghiên cứu được
tiến hành theo các bước sau:
Bước 1: Nghiên cứu viên liên lạc cố vấn học tập các lớp Cử
nhân Điều dưỡng chính quy từ năm 1 đến năm 4 để thông tin
về nghiên cứu, sự chấp thuận của Hội đồng Y Đức.
Bước 2: Nghiên cứu viên liên hệ ban cán sự lớp xin danh
sách lớp, lịch học tập trung của lớp và địa chỉ email UMP
(@ump.edu.vn) của tất cả các sinh viên. Sau đó tính ra số
lượng mẫu tối thiểu cần lấy ở mỗi lớp (59% sinh viên của lớp)
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 4 * 2024
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.04.10 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 69
và chọn ra ngẫu nhiên từ danh sách lớp bằng hình thức
random qua phần mềm Microsoft Excel.
Bước 3: Nghiên cứu viên gửi thông tin nghiên cứu đến
email UMP của các sinh viên trong danh sách mẫu, với nội
dung: giới thiệu về nghiên cứu; sự chấp thuận của Hội đồng
Y đức; sự cho phép của cố vấn học tập và thông báo ngày, giờ
lấy mẫu trực tiếp.
Bước 4: Nghiên cứu viên gặp mặt trực tiếp các sinh viên để
thông tin về nghiên cứu: mục đích; ý nghĩa; lợi ích, bất lợi và
tính bảo mật của nghiên cứu. Sau khi nghe phổ biến và đọc
thông tin trong phiếu đồng thuận, sinh viên tự nguyện tham
gia vào nghiên cứu bằng cách ký và ghi họ tên vào phiếu đồng
thuận. Nghiên cứu viên sẽ hướng dẫn các sinh viên đồng ý
tham gia vào nghiên cứu trả lời bộ câu hỏi tự điền gồm bốn
phần, trong 25 phút.
Bước 5: Gửi thư cảm ơn đến email UMP của các sinh viên
đã tham gia vào nghiên cứu. Nếu có bất kì câu hỏi hoặc thắc
mắc gì liên quan đến nghiên cứu, các sinh viên có thể liên hệ
với nghiên cứu viên qua số điện thoại hoặc email đã được cung
cấp qua thư cảm ơn để được giải đáp và làm rõ thông tin.
2.2.5. Xử lý số liệu
Dữ liệu thu thập được mã hóa, làm sạch bằng phần mềm
Microsoft Excel 2013 và phân tích bằng phần mềm SPSS
25.0.
Tần số, tỷ lệ phần trăm được dùng để mô tả các biến.
Phép kiểm Chi bình phương (Fisher’s exact test khi có trên
20% số ô có vọng trị nhỏ hơn 5) được sử dụng để xác định
mối liên quan giữa biến độc lập và biến phụ thuộc.
Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê khi p <0,05, độ tin cậy
95%.
3. KẾT QUẢ
3.1. Đặc điểm của mẫu nghiên cứu
Sinh viên tham gia vào nghiên cứu chiếm đa số là sinh viên
nữ (85,3%). Sinh viên năm 1 chiếm tỷ lệ cao nhất 28,4% và
thấp nhất là sinh viên năm 3 (22,4%). Hầu hết sinh viên có
tham gia BHYT (98,1%) và trong 98,1% sinh viên có tham
gia BHYT có 34,7% sinh viên thường xuyên sử dụng BHYT.
Đa số sinh viên đã từng nghe về thuốc kháng sinh (98,6%) và
nguồn thông tin về thuốc kháng sinh sinh viên nghe được
nhiều nhất là từ phương tiện truyền thông (82,5%). Tỷ lệ sinh
viên cho biết đã hoàn thành học phần dược lý – dược lâm sàng
qua nghiên cứu là 71,3% (Bảng 2).
Bảng 2. Đặc điểm của sinh viên điều dưỡng (n = 429)
Đặc điểm Tần số
Tỷ lệ
Giới tính Nam 63 14,7
Nữ 366 85,3
Năm học
Năm 1 122 28,4
Năm 2 110 25,6
Năm 3 96 22,4
Năm 4 101 23,5
BHYT Có 421 98,1
Không 8 1,9
Thường xuyên sử
dụng BHYT
Có 146 34,7
Không 275 65,3
Từng nghe về
thuốc kháng sinh
Có 423 98,6
Không 6 1,4
Nguồn thông tin
về thuốc kháng
sinh
Phương tiện truyền
thông 354 82,5
Trường học 340 79,3
Hàng xóm/bạn
bè/người thân 171 39,9
Nhân viên bán thuốc ở
nhà thuốc tư nhân 236 55
Bác sĩ 293 68,3
Chưa từng nghe 6 1,4
Học phần dược lý
– dược lâm sàng
Đã hoàn thành 306 71,3
Chưa hoàn thành 123 28,7
3.2. Kiến thức, thái độ và thực hành về sử dụng
kháng sinh của sinh viên điều dưỡng
Hình 1 cho thấy mức độ sinh viên điều dưỡng có kiến thức,
thái độ về sử dụng kháng sinh là chưa tốt với tỷ lệ chiếm chưa
đến 50% (lần lượt là 44,5% và 49,9%). Tỷ lệ sinh viên có kiến
thức cao về kháng sinh là 44,5%, điều này cho thấy vẫn còn
một tỷ lệ lớn sinh viên cần được nâng cao kiến thức về việc
sử dụng kháng sinh hợp lý. Tỷ lệ sinh viên điều dưỡng có thực
hành tốt đạt 79,7%, cho thấy mức độ áp dụng thực tế về kiến
thức kháng sinh của sinh viên là khá tốt.
Hình 2 cho thấy sinh viên điều dưỡng có kiến thức về thuốc
kháng sinh ở mức độ cao cao nhất là ở nhóm “Hậu quả lạm
dụng thuốc kháng sinh” (81,4%) và có kiến thức thấp nhất là
ở nhóm “Sử dụng thuốc kháng sinh” (31,5%), “Vai trò của
thuốc kháng sinh” (36,8%). Sinh viên điều dưỡng có thái độ
đối với thuốc kháng sinh ở mức độ cao cao nhất là ở nhóm
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 4 * 2024
70 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.04.10
thái độ đối với “Thuốc kháng sinh còn sót lại” (68,6%) và
thấp nhất là nhóm thái độ “Hy vọng về thuốc kháng sinh”
(41%), “Sử dụng kháng sinh” (42,4%). Bên cạnh đó, nhóm
thực hành cho thấy sinh viên có thực hành ở mức độ cao cao
nhất là “Nguồn thuốc kháng sinh” (90,4%) và thấp nhất là “Sử
dụng kháng sinh” (38,9%).
Hình 1. Kiến thức, thái độ và thực hành về sử dụng kháng sinh của sinh viên điều dưỡng (n = 429)
Hình 2. Nhóm kiến thức, thái độ và thực hành về sử dụng kháng sinh của sinh viên điều dưỡng
4. BÀN LUẬN
Nghiên cứu cho thấy có 44,5% sinh viên điều dưỡng có
kiến thức về thuốc kháng sinh ở mức cao. Kết quả này tương
đối phù hợp với nghiên cứu của Hu Y (2018) trên đối tượng
là sinh viên y khoa Trung Quốc (40,4%) [13]. Mặt khác, kết
quả này lại cao hơn so với nghiên cứu trên đối tượng là người
dân Indonesia của Karuniawati H (2021) và người dân Hà Nội
của Phạm Thị Mỹ Dung (2023) [12, 14].
Bên cạnh đó, tỷ lệ sinh viên điều dưỡng có thái độ và thực
hành ở mức cao cũng cao hơn các nghiên cứu trên người dân
của Karuniawati H (2021), Phạm Thị Mỹ Dung (2023) và
Nguyễn Thị Hải Hà (2018) [12, 14, 15]. Sự khác biệt này có
thể được giải thích do sinh viên y nói chung và sinh viên điều
dưỡng nói riêng là đối tượng có thể nhận được nhiều thông
tin về thuốc kháng sinh hơn so với sinh viên các ngành khác
và người dân, nên kiến thức cũng cao hơn [16, 17]. Điều này
cũng đã được chứng minh qua nghiên cứu, khi cho thấy sinh
viên có nguồn thông tin về thuốc kháng sinh từ trường học và
đã hoàn thành học phần dược lý- dược lâm sàng có kiến thức,
55,5
44,5
Kiến thức
Trung bình, thấp Cao
50,1
49,9
Thái độ
Trung bình, thấp Cao
20,3
79,7
Thực hành
Trung bình, thấp Cao
40,4
63,2
52,9
18,6
46,4
68,5
59,7
36,8
47,1
81,4
53,6
31,5
Xác định kháng sinh
Vai trò của thuốc kháng sinh
Tiếp cận thuốc kháng sinh
Hậu quả lạm dụng thuốc kháng sinh
Tác dụng phụ của thuốc kháng sinh
Sử dụng kháng sinh
Nhóm kiến thức về thuốc kháng sinh
48.9
31,4
57,6
59
51,1
68,6
42,4
41
Nguồn thuốc kháng sinh
Thuốc kháng sinh còn sót lại
Sử dụng kháng sinh
4. Hy vọng về thuốc kháng sinhNhóm thái độ đối với thuốc kháng sinh
9,6
21,9
61,1
47,8
90,4
78,1
38,9
52,2
Nguồn thuốc kháng sinh
Khuyến nghị sử dụng kháng sinh
Sử dụng kháng sinh
4. Ý định sử dụng kháng sinh
Nhóm thực hành sử dụng kháng sinh
Trung bình, thấp Cao