Kinh tế môi trường (Field & Olewiler) - Chương 3: Lợi ích và chi phí, cung và cầu

CHƯƠNG 3<br /> <br /> LỢI ÍCH VÀ CHI PHÍ, CUNG VÀ CẦU<br /> Trong chương này và chương kế tiếp chúng ta xem xét những công cụ kinh tế vi mô cơ bản<br /> sử dụng để phân tích các chính sách và các tác động môi trường. Điểm chính của phương<br /> pháp kinh tế đối với việc ra quyết định là đánh giá lợi ích và chi phí của các hoạt động. Các<br /> hoạt động kinh tế, bao gồm hoạt động môi trường, bao giờ cũng có hai mặt hay có sự đánh<br /> đổi: một mặt chúng tạo ra giá trị, còn mặt khác là tốn kém chi phí. Chúng ta phải đo lường<br /> các lợi ích và chi phí, sau đó đánh giá sự đánh đổi này cho mỗi hoạt động. Đầu tiên chúng<br /> ta xem xét vấn đề giá trị, sau đó là các khoản chi phí.<br /> <br /> GIÁ SẴN LÒNG TRẢ (WTP)<br /> Khái niệm cơ bản trong kinh tế học là các cá nhân có sự ưa thích về hàng hóa và dịch vụ;<br /> khi phải lựa chọn, họ có thể nói được là họ thích hàng hóa này hơn hàng hóa khác, hoặc<br /> thích một nhóm hàng hóa này hơn nhóm hàng hóa khác. Trong nền kinh tế hiện đại, có<br /> hàng nghìn dịch vụ và hàng hóa khác nhau, vì vậy trong các ví dụ ở chương này, chúng ta<br /> chỉ xem xét vào một hàng hóa duy nhất, đó là trái táo. Giá trị của hàng hóa này đối với một<br /> người là cái mà họ sẵn lòng trả và có thể từ bỏ để có nó. Từ bỏ cái gì? Nó có thể là bất cứ<br /> cái gì mà họ phải từ bỏ đi để lấy hàng hóa, nhưng chúng ta sẽ nói về sức mua là để dễ phân<br /> tích. Vì vậy, giá trị của một món hàng đối với một người nào đó chính là giá họ sẵn lòng<br /> trả cho món hàng ấy.<br /> Cái gì quyết định cho giá sẵn lòng trả của một người để giành lấy được một loại hàng hóa<br /> hay dịch vụ, hoặc một tài sản môi trường? Đó là một phần câu hỏi về vấn đề giá trị của cá<br /> nhân. Có người sẵn sàng từ bỏ nhiều thứ để viếng thăm Canadian Rockies còn những<br /> người khác thì không. Có người sẵn sàng chi trả một số tiền lớn để có môi trường sống yên<br /> tĩnh, còn người khác thì không. Có người đánh giá cao việc cố gắng bảo tồn môi trường<br /> sống của các loại cây và động vật hiếm, còn người khác thì không. Cũng rõ ràng là tài sản<br /> có ảnh hưởng đến giá sẵn lòng trả; một người càng giàu thì họ càng có khả năng chi trả cho<br /> các loại hàng hóa và dịch vụ nhiều hơn. Giá sẵn lòng trả (WTP), nói cách khác, cũng<br /> phản ánh khả năng chi trả.<br /> Ví dụ: Giá sẵn lòng trả cho táo sạch – một thực nghiệm<br /> Các nhà kinh tế có thể suy ra WTP từ hành động của con người khi họ mua hàng hóa và<br /> dịch vụ. Giả sử bạn ngồi ở một tiệm tạp hóa và phỏng vấn người ở khu vực hàng trái cây<br /> và rau quả. Bạn chọn một khách hàng mà họ sẽ mua táo sạch và hỏi người những câu hỏi<br /> như sau:<br /> 1. Nhà bạn có táo sạch không? (giả sử câu trả lời là không)<br /> 2. Bạn sẵn lòng trả bao nhiêu cho một kg táo sạch hơn là không có nó? (giả sử người<br /> khách hàng trả lời là 4,50 đôla1)<br /> 1<br /> <br /> Mỗi món hàng tất nhiên được ấn định giá trên mỗi đơn vị. Người mua hàng biết được giá này. Điều mà<br /> người phỏng vấn đang hỏi là sự suy nghĩ của người được hỏi về việc họ chịu trả những mức giá khác nhau<br /> trên mỗi đơn vị được mua. Loại trao đổi này thường diễn ra ở chợ nơi mà người mua và người bán thương<br /> lượng về số lượng và giá.<br /> <br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 1<br /> <br /> 3. Bây giờ bạn đã mua kilogram táo sạch đầu tiên rồi; vậy bạn sẽ sẵn lòng trả cho trái<br /> táo thứ hai là bao nhiêu?<br /> 4. Bạn sẽ sẵn lòng trả cho những kilogram táo thêm vào là bao nhiêu? (Tiếp tục hỏi<br /> cho đến khi câu trả lời là 0)<br /> Hình 3-1 trình bày dữ liệu dưới dạng đồ thị và bảng<br /> Hình 3-1: Bảng dữ liệu giá sẵn lòng trả cho táo sạch<br /> Giá sẵn lòng trả của người tiêu dùng đối với táo<br /> Số<br /> kg/tuần<br /> 0<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> 10<br /> <br /> $<br /> <br /> 5<br /> 4<br /> 3<br /> 2<br /> <br /> WTP<br /> $5,00<br /> 4,50<br /> 4,00<br /> 3,50<br /> 3,00<br /> 2,50<br /> 2,00<br /> 1,50<br /> 1,00<br /> 0,50<br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> 7<br /> <br /> 8<br /> <br /> 9<br /> <br /> 10<br /> Số kg táo<br /> <br /> Dữ liệu WTP từ 0 đến 5 đôla được biểu diễn bên trái của hình. Dữ liệu<br /> WTP được minh họa thành các hình chữ nhật đại diện cho mỗi kg được<br /> mua thêm vào. WTP giảm khi số đơn vị tiêu thụ gia tăng.<br /> <br /> Những ví dụ sau mô tả mối quan hệ cơ bản của kinh tế học: Khái niệm về giá sẵn lòng trả<br /> giảm dần.<br /> Khi số đơn vị mua tăng, giá sẵn lòng trả cho từng đơn vị hàng hóa tăng thêm<br /> thường giảm xuống.<br /> Sẽ bất tiện khi làm việc với các đồ thị có dạng bậc như hình 3-1. Nếu chúng ta giả định<br /> rằng con người có thể tiêu thụ từng phần nhỏ của hàng hóa và các giá trị là số nguyên, thì<br /> chúng ta sẽ có được đường giá sẵn lòng trả là một đường liên tục, giống như ở hình 3-2.<br /> Trong đồ thị này chúng ta có thể chọn ra từng điểm để minh họa. Nó cho thấy rằng ở mức<br /> số lượng là 4 đơn vị, giá sẵn lòng trả cho một đơn vị thêm nữa (cái thứ tư) là 3 đôla/kg. Giá<br /> sẵn lòng trả của một người cho 8 đơn vị là bao nhiêu? Câu trả lời là: 1 đôla/kg.<br /> Có sự khác biệt rất quan trọng giữa tổng giá sẵn lòng trả (Total WTP) và giá sẵn lòng trả<br /> biên (Marginal WTP), bởi đó là vấn đề mà chúng ta sẽ tiếp tục đề cập đến ở các chương<br /> sau. Giả định một người mua 2 kg táo; dọc theo đường WTP, anh ta có thể sẽ sẵn lòng trả<br /> 3,50 đôla cho kg thứ ba. Đó là giá sẵn lòng trả biên, trường hợp này là đối với kilogram<br /> thứ ba.<br /> Giá sẵn lòng trả biên diễn tả giá sẵn lòng trả của một người cho một đơn vị<br /> dịch vụ hay hàng hóa tăng thêm.<br /> <br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 2<br /> <br /> Hình 3-2: Giá sẵn lòng trả trong trường hợp hàm số liên tục<br /> <br /> $<br /> <br /> 5<br /> 4<br /> <br /> b<br /> <br /> 3<br /> 2<br /> <br /> a<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> 7<br /> <br /> 8<br /> <br /> 9<br /> <br /> 10<br /> <br /> Soá kg<br /> taùo<br /> Dữ liệu từ hình 3-1 đựơc biến đổi thành đường thẳng do người tiêu dùng được<br /> phép mua từng phần nhỏ của các đơn vị. Tổng giá sẵn lòng trả (WTP) cũng<br /> được biểu diễn cho 4 kg táo. Nó là tổng diện tích a cộng b<br /> <br /> Tổng giá sẵn lòng trả được đo là phần diện tích nằm dưới đường WTP từ 0 đến số lượng<br /> được tiêu dùng. Ví dụ dưới đây cho thấy cách tính tổng WTP.<br /> Ví dụ: Ước tính tổng giá sẵn lòng trả (WTP) cho táo sạch<br /> Giả sử một người tiêu thụ 4 kg táo/tuần<br /> Tính tổng giá sẵn lòng trả (WTP) từ biểu đồ thanh ở hình 3-1. Tổng giá sẵn lòng trả là tổng<br /> chiều cao của các hình chữ nhật nằm giữa trục gốc và số lượng 4 kg.<br /> Tổng là 4,50 + 4,00 + 3,50 + 3,00 = 15,00 đôla<br /> Tính tổng giá sẵn lòng trả trong phiên bản của đường sẵn lòng chi trả ở hình 3-2. Tổng giá<br /> sẵn lòng trả là toàn bộ phần diện tích nằm dưới đường giá sẵn lòng trả từ điểm gốc đến<br /> điểm 4 kg.<br /> Sử dụng phương pháp hình học đơn giản để tính. Tổng giá sẵn lòng trả cho 4 kg là diện<br /> tích a cộng diện tích b.<br /> Diện tích a là hình chữ nhật có chiều cao là 3$ và rộng là 4: ta có 3$<br /> <br /> 4 = 12$<br /> <br /> Diện tích b là hình tam giác có chiều cao là 2$ = (5$ - 3$) và cạnh đáy bằng 4 = (4 – 0).<br /> 1<br /> Giá trị của diện tích b là [ (2$ 4$)] = 4$.<br /> 2<br /> Diện tích a + b = 16$ = tổng giá sẵn lòng trả.<br /> Vấn đề: Tại sao diện tích a cộng diện tích b trong hình 3-2 lớn hơn một ít so với tổng giá<br /> sẵn lòng trả được tính theo biểu đồ hình thanh ở hình 3-1? Câu trả lời là biểu đồ hình thanh<br /> là ước lượng xấp xỉ của đường liên tục. Sử dụng số nguyên và không sử dụng đường liên<br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 3<br /> <br /> tục sẽ cho giá trị thấp của tổng giá sẵn lòng trả. Vì thế chúng ta sẽ tiếp tục sử dụng đường<br /> liên tục.<br /> <br /> Cầu<br /> Có cách khác để biểu diễn mối quan hệ giá sẵn lòng trả biên. Đây chính là đường cầu.<br /> Đường cầu cá nhân cho thấy số lượng hàng hóa hay dịch vụ mà cá nhân này có nhu cầu<br /> (nghĩa là: mua và tiêu thụ) ở một mức giá cho sẵn. Thông tin từ hình có thể giúp cung cấp<br /> cho ta mối quan hệ đại số của đường cầu. Số lượng cầu giảm xuống khi giá táo tăng lên.<br /> Với QD là lượng cầu, là hệ số cắt và là độ dốc của phương trình. Khi đó hàm số đường<br /> cầu có dạng chung là:<br /> QD =<br /> <br /> - P<br /> <br /> Hệ số cắt có thể tìm thấy ở hình 3-1 hoặc hình 3-2 tại mức giá mà lượng cầu là 0. Đó là tại<br /> mức giá bằng 5$. Độ dốc của phương trình là sự thay đổi lượng cầu chia cho sự thay đổi<br /> mức giá .<br /> Nhìn vào số liệu trong hình 3-1, chúng ta thấy rằng cứ mỗi đơn vị sản phẩm tăng lên thì giá<br /> giảm đi 50 cent. Vì vậy độ dốc của chúng là -2. Hàm số cầu của táo lúc này sẽ là QD = 10 –<br /> 2P. Tuy nhiên, đường cầu của táo, theo qui định trong kinh tế học (đường thẳng trong hình<br /> 3-2) có giá nằm ở trục tung và lượng cầu nằm ở trục hoành. Điều này có nghĩa là chúng ta<br /> tìm ra lời giải cho phương trình QD = - P dưới dạng P hơn là QD. Nó được gọi là<br /> đường cầu nghịch đảo và mối quan hệ hàm số nói chung là<br /> P = / - (1/ ) QD<br /> Thay thế các giá trị và vào phương trình ta có P = 5 – 0,5QD. Đây là phương trình<br /> được minh họa ở hình 3-2.<br /> Đường cầu của táo là đường thẳng, nhưng trong thực tế có thể là đường cong. Mối quan hệ<br /> tuyến tính của đường cầu hàm ý là số lượng cầu thay đổi đồng nhất với giá hàng hóa.<br /> Tuy nhiên đối với nhiều hàng hóa thì điều này có thể không đúng. Ví dụ xem xét trường<br /> hợp hàng hóa là nước. Ở các mức giá thấp và tỷ lệ tiêu thụ cao, nghiên cứu cho thấy rằng<br /> với việc tăng giá ở một lượng tương đối nhỏ sẽ dẫn đến việc giảm đáng kể lượng cầu. Ở<br /> những mức giá cao và lượng cầu thấp, việc tăng giá sẽ có ảnh hưởng nhỏ hơn nhiều; nó sẽ<br /> tạo ra lượng cầu giảm ở mức ít hơn. Đây là đường cầu nó lõm về phía gốc; tương đối<br /> phẳng ở mức giá thấp và dốc lên ở mức giá cao. Hình 3-3 minh họa đường cầu đối với<br /> nước.<br /> <br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 4<br /> <br /> Hình 3-3: Đường cầu đối với nước<br /> $<br /> Giá/<br /> 3<br /> m)<br /> <br /> 30<br /> 20<br /> 10<br /> <br /> 0<br /> <br /> 100<br /> <br /> 200<br /> <br /> 300<br /> <br /> 400<br /> <br /> 500<br /> <br /> 3<br /> <br /> Nước sử dụng (m )<br /> <br /> Đường cầu phi tuyến cho thấy một mức tăng nhỏ trong giá có thể dẫn đến lượng nước sử<br /> 3<br /> dụng giảm mạnh khi giá ở mức thấp. Việc tăng giá từ 10$ lên 20$/m sẽ giảm việc sử dụng<br /> 3<br /> nước từ 400 xuống 200 m . Nhưng việc tăng thêm 10$ nữa, từ 20$ đến 30$, sẽ làm giảm<br /> 3<br /> lượng tiêu thụ chỉ 50 m , từ 200 đến 150.<br /> <br /> Tổng cầu/Giá sẵn lòng trả<br /> Đường cầu cá nhân/đường giá sẵn lòng trả biên đối với hàng hóa hay dịch vụ là một cách<br /> để khái quát hóa khả năng và thái độ tiêu dùng cá nhân của một người đối với hàng hóa đó.<br /> Những mối quan hệ sẽ khác nhau giữa các cá nhân, bởi vì thị hiếu và sở thích của họ<br /> không giống nhau. Người với thu nhập cao thì tiêu thụ hàng hóa và dịch vụ nhiều hơn. Khi<br /> nghiên cứu các vấn đề thực về chính sách kiểm soát ô nhiễm và chất lượng môi trường, các<br /> nhà kinh tế học thường tập trung mối quan tâm của họ vào cách cư xử của các nhóm người<br /> hơn là các cá nhân đơn lẻ. Mối quan tâm chính là tổng cầu hay giá sẵn lòng trả của một<br /> nhóm người đã được xác định rõ.<br /> Đường tổng cầu đối với một hàng hóa thị trường là tổng theo trục hoành các<br /> đường cầu cá nhân thường được nhóm theo khu vực địa lý (ví dụ như thành<br /> phố, tỉnh hoặc một quốc gia).<br /> Hình 3-4 minh họa cách xây dựng đường tổng cầu của táo sạch. Giả sử chỉ có 2 khách<br /> hàng là Alice và Bruce. Hai người này đại diện cho những loại người tiêu dùng khác nhau<br /> ở vùng Vancouver. Alice thật sự thích táo sạch, trong khi Bruce thì chẳng quan tâm lắm<br /> đến chúng; anh ta chỉ thích nó như với táo thường khác. Alice có đường cầu được biểu thị<br /> như là Hình 3-2. Đường cầu của Bruce thì dốc đứng hơn so với đường cầu của Alice,<br /> chứng tỏ anh ta có sở thích khác.<br /> <br /> Barry Field & Nancy Olewiler<br /> <br /> 5<br /> <br />