ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
--------
NGUYỄN QUỐC SỬU
GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ, CÔNG
CHỨC HÀNH CHÍNH TRONG ĐIỀU KIỆN XÂY DỰNG NHÀ
NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Chuyên ngành: Lịch sử và Lý luận Nhà nước và Pháp luật
Mã số: 62 38 01 01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học:
GS. TS. Phạm Hồng Thái
HÀ NỘI - 2010
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cách đây hơn 500 năm, vua Lê Thánh Tông đã giao cho Thân Nhân Trung soạn
bài văn bia đầu tiên ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám để nói về ý nghĩa của khoa thi hội
năm 1442, dƣới thời Lê Thái Tông. Trong văn bia có đoạn viết: “Hiền tài là nguyên
khí quốc gia, nguyên khí thịnh thì đất nước mạnh và càng lớn mạnh, nguyên khí suy thì
thế nước yếu mà càng xuống thấp. Bởi vậy, các bậc vua tài giỏi đời xưa, chẳng có đời
nào lại không chăm lo nuôi dưỡng và đào tạo nhân tài, bồi đắp thêm nguyên khí”. Từ
trƣớc đến nay, con ngƣời luôn luôn là nhân tố hết sức quan trọng trong việc củng cố,
giữ gìn trật tự, kỷ cƣơng xã hội, đảm bảo sự phát triển của xã hội, đặc biệt là đội ngũ
cán bộ, công chức. Yếu tố con ngƣời luôn giữ vai trò quyết định đối với sự thành bại,
gắn liền với vận mệnh của một quốc gia.
Hiện nay, dƣới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, đất nƣớc ta đang tiến
hành công cuộc đổi mới toàn diện và sâu sắc các mặt, các lĩnh vực của đời sống xã hội.
Đặc biệt, chúng ta đang nỗ lực xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của
nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Muốn xây dựng thành công nhà nƣớc pháp
quyền thì bên cạnh việc ban hành một hệ thống pháp luật đầy đủ, đồng bộ, điều quan
trọng hơn là phải làm thế nào để đƣa pháp luật vào thực tế đời sống xã hội, để mọi
thành viên trong xã hội, nhất là đội ngũ cán bộ, công chức hành chính, am hiểu các
nguyên tắc, quy định pháp luật; từ đó, sử dụng pháp luật nhƣ một công cụ để bảo vệ
lợi ích của Nhà nƣớc, của tập thể và của mỗi công dân. Nhà nƣớc pháp quyền xã hội
chủ nghĩa đòi hỏi phải có một đội ngũ cán bộ, công chức hành chính đƣợc trang bị
kiến thức mới, có tƣ duy mới, nhất là kiến thức pháp luật để đảm nhiệm công tác quản
lý nhà nƣớc, giải quyết công việc có hiệu quả. Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban
chấp hành Trung ƣơng Đảng khóa X đã chỉ rõ nhiệm vụ cơ bản, bức xúc: “Xây dựng
đội ngũ cán bộ có năng lực tổ chức và vận động nhân dân thực hiện đƣờng lối của
Đảng, pháp luật của Nhà nƣớc, công tâm, thạo việc, tận tụy với dân, biết phát huy sức
dân, không tham nhũng, không ức hiếp dân, trẻ hóa đội ngũ, chăm lo công tác đào tạo,
bồi dƣỡng, giải quyết đồng bộ chính sách đối với cán bộ”. Để thực hiện thắng lợi mục
tiêu đó, một trong những nhiệm vụ cấp bách hiện nay là phải đƣa pháp luật vào đời
sống xã hội mà khâu trung gian vô cùng quan trọng chính là đội ngũ cán bộ, công chức
2
hành chính; phải nâng cao trình độ kiến thức, hiểu biết pháp luật cho đội ngũ cán bộ
này. Cơ sở khoa học và thực tiễn của vấn đề nêu trên thể hiện ở chỗ:
Thứ nhất, cán bộ, công chức hành chính là khâu chủ yếu thực hiện chủ trƣơng,
đƣờng lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nƣớc. Mọi chính sách, pháp luật
của Nhà nƣớc phải đƣợc cán bộ, công chức hành chính triển khai thì mới có thể đi vào
trong đời sống xã hội. Họ là những ngƣời trực tiếp chuyển “pháp luật trên giấy tờ”
thành “pháp luật trong hành động”. Vì vậy, đội ngũ cán bộ, công chức hành chính
phải đƣợc trang bị kiến thức, hiểu biết pháp luật và có ý thức pháp luật ở trình độ cao
để thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình.
Thứ hai, trình độ dân trí nói chung, dân trí về pháp luật nói riêng trong xã hội
ngày càng đƣợc nâng cao, đòi hỏi đội ngũ cán bộ, công chức hành chính càng phải có
kiến thức, hiểu biết pháp luật và ý thức pháp luật ở trình độ cao thì mới đáp ứng đƣợc
yêu cầu giải quyết công việc hành chính - công vụ của mình tốt hơn.
Trong khi đó, đội ngũ cán bộ, công chức hành chính ở nƣớc ta hiện nay còn
nhiều mặt chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới và xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã
hội chủ nghĩa. Trình độ kiến thức, hiểu biết pháp luật của họ còn có những hạn chế,
bất cập, chƣa theo kịp và chƣa đƣợc nâng tầm tƣơng xứng với sự đổi mới của hệ thống
pháp luật. Trong điều kiện của nền kinh tế thị trƣờng, một số mặt trái của nó đang bộc
lộ, nhƣ chủ nghĩa thực dụng; các tệ nạn xã hội; một bộ phận cán bộ, công chức đã
thoái hóa, biến chất trƣớc những cám dỗ về lợi ích vật chất. Đại hội đại biểu toàn quốc
lần thứ VIII đã nhận định: “Đội ngũ cán bộ, công chức nhìn chung chƣa ngang tầm
nhiệm vụ, một bộ phận không nhỏ đã bị thoái hoá, biến chất, chƣa đáp ứng đƣợc các
yêu cầu quản lý nhà nƣớc trong thời kì mới” [22]. Nguyên nhân chính của tình trạng
này là do sự hạn chế về năng lực tƣ duy độc lập, về trình độ quản lí, thiếu kiến thức,
hiểu biết pháp luật; đồng thời, chế độ, chính sách đãi ngộ của Nhà nƣớc chƣa kịp thời
và phù hợp. “Đội ngũ cán bộ tuy đông nhƣng không đồng bộ, vẫn còn tình trạng vừa
thừa, vừa thiếu. Trình độ kiến thức, năng lực lãnh đạo và quản lí chƣa đáp ứng đƣợc
yêu cầu nhiệm vụ mới” [23].
Thực trạng trên đây đã và đang gây khó khăn cho công tác quản lý xã hội bằng
pháp luật, ảnh hƣởng tiêu cực tới tiến trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam, tới quá trình cải cách hành chính nhà nƣớc. Đặc biệt, nó đã và đang
3
tạo ra dƣ luận xã hội bức xúc trong quần chúng nhân dân, làm suy giảm lòng tin của
nhân dân đối vởi hiệu lực, hiệu quả của bộ máy hành chính nhà nƣớc. Một trong
những nguyên nhân cơ bản dẫn đến tình trạng trên là do trình độ kiến thức, hiểu biết
pháp luật của một bộ phận không nhỏ cán bộ, công chức hành chính còn nhiều hạn chế.
Giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức hành chính là một biện pháp hữu
hiệu nhằm trang bị kiến thức, hiểu biết pháp luật, nâng cao ý thức pháp luật, góp phần
hình thành lối sống và làm việc theo pháp luật cho cán bộ, công chức hành chính; góp
phần bảo đảm cho nhà nƣớc quản lý xã hội bằng pháp luật có hiệu quả, xây dựng đội
ngũ cán bộ, công chức hành chính trong sạch, vững mạnh. Tuy nhiên, công tác giáo
dục pháp luật cho cán bộ, công chức hành chính ở nƣớc ta trong thời gian qua còn bộc
lộ những hạn chế, yếu kém trên nhiều mặt, từ nội dung, hình thức cho đến phƣơng
pháp giáo dục pháp luật. Giáo dục pháp luật cho đội ngũ cán bộ, công chức hành chính
chƣa đƣợc đặt ngang tầm với yêu cầu quản lý xã hội bằng pháp luật, chƣa đƣợc tiến
hành thƣờng xuyên, liên tục và đồng bộ; giáo dục chƣa có trọng tâm, trọng điểm, chƣa
có sự phối kết hợp giữa các cơ quan, tổ chức, giữa các cấp, các ngành. Do vậy, hiệu
quả giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức hành chính còn nhiều hạn chế. Tình hình
trên đòi hỏi nhà nƣớc phải tăng cƣờng công tác giáo dục pháp luật cho cán bộ, công
chức hành chính, trang bị kiến thức, hiểu biết pháp luật cho họ; giúp họ biết cách giải
quyết công việc phù hợp với yêu cầu của pháp luật trong khi thực thi công vụ.
Xây dựng nền hành chính Việt Nam trong sạch, vững mạnh, hiện đại và vì dân
là một tất yếu khách quan trong tiến trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam. Nền hành chính đó đòi hỏi phải có một đội ngũ cán bộ, công chức
hành chính không chỉ vững vàng về bản lĩnh chính trị, có đạo đức nghề nghiệp trong
sáng, lối sống lành mạnh, mà còn phải có kiến thức, hiểu biết pháp luật ở trình độ cao
và tinh thông chuyên môn nghiệp vụ. Việc xây dựng nền hành chính phục vụ nhân dân
đòi hỏi phải chăm lo, đào tạo, phát triển đội ngũ cán bộ, công chức hành chính cả về số
lƣợng và chất lƣợng.
Xuất phát từ tình hình trên, tôi nhận thấy việc xây dựng, đào tạo đội ngũ cán bộ,
công chức hành chính, đặc biệt là công tác giáo dục pháp luật cho họ là một yêu cầu
khách quan, cấp thiết trong điều kiện xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa
hiện nay. Vì vậy, việc chọn đề tài “Giáo dục pháp luật cho đội ngũ cán bộ, công chức
4
hành chính trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam” làm đề tài luận án là đáp ứng yêu cầu đặt ra hiện nay cả về lý luận và thực tiễn.
2. Mục đích và nhiệm vụ của luận án
Mục đích của luận án là làm rõ cả về phƣơng diện lý luận và thực tiễn vấn đề
giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức hành chính, đánh giá thực trạng hoạt động
giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức hành chính trong điều kiện xây dựng Nhà
nƣớc pháp quyền ở nƣớc ta, chỉ ra những bất cập của hoạt động đó, nguyên nhân của
nó để trên cơ sở đó, đƣa ra quan điểm và giải pháp nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục
pháp luật cho cán bộ, công chức hành chính trong điều kiện xây dựng Nhà nƣớc pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Để hoàn thành mục đích đặt ra, luận án tập trung giải quyết các nhiệm vụ:
Một là, phân tích chức năng, nhiệm vụ của cán bộ, công chức hành chính trong
điều kiện xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam; mục đích, mục
tiêu, chủ thể, đối tƣợng, nội dung, phƣơng pháp và hình thức giáo dục pháp luật cho
đội ngũ cán bộ, công chức hành chính và những nét đặc thù của nó.
Hai là, phân tích, đánh giá thực trạng giáo dục pháp luật cho cán bộ công chức
hành chính - một đối tƣợng đặc biệt, chỉ ra các nguyên nhân dẫn đến thực trạng đó; các
yếu tố ảnh hƣởng đến hoạt động giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức hành chính
ở nƣớc ta hiện nay.
Ba là, trên cơ sở quán triệt các quan điểm có tính chất chỉ đạo, đề xuất các giải
pháp nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức hành chính
trong điều kiện Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
3. Phạm vi và đối tƣợng nghiên cứu của luận án
Từ góc độ Luật học, phạm vi nghiên cứu của luận án chỉ giới hạn trong việc
phân tích lý luận và thực tiễn vấn đề giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức hành
chính; luận chứng thực trạng giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức hành chính ở
nƣớc ta hiện nay và đề xuất quản điểm, một số giải pháp nâng cao chất lƣợng giáo dục
pháp luật cho cán bộ, công chức hành chính trong điều kiện xây dựng Nhà nƣớc pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Đối tƣợng nghiên cứu của luận án là giáo dục pháp luật cho đội ngũ cán bộ,
công chức hành chính trong điều kiện xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ
