Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh trung học cơ sở tại thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:154

Thêm vào BST

Báo xấu

86
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu lý luận và thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Tp.HCM và tìm ra các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Tp.HCM.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh trung học cơ sở tại thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Ngọc Hành KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT TÂM LÝ TRONG GIAO TIẾP VỚI BẠN BÈ CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC Thành Phố Hồ Chí Minh, 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Ngọc Hành KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT TÂM LÝ TRONG GIAO TIẾP VỚI BẠN BÈ CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 60 31 04 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. MAI HIỀN LÊ Thành Phố Hồ Chí Minh, 2018
LỜI CẢM ƠN Để thực hiện và hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học này, tôi đã nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ cũng như là quan tâm, động viên từ nhiều cơ quan, tổ chức và cá nhân. Nghiên cứu khoa học cũng được hoàn thành dựa trên sự tham khảo, học tập kinh nghiệm từ các kết quả nghiên cứu liên quan, các sách, báo chuyên ngành của nhiều tác giả ở các trường Đại học, các tổ chức nghiên cứu, tổ chức chính trị. Đặc biệt hơn nữa là sự hợp tác của cán bộ giáo viên các trường Trung học Cơ sở Trần Bội Cơ, trường Trung học Cơ sở Vĩnh Lộc B và sự giúp đỡ, tạo điều kiện về vật chất và tinh thần từ phía gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Cô Mai Hiền Lê – người trực tiếp hướng dẫn khoa học đã luôn dành nhiều thời gian, công sức hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu và hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học. Tôi xin trân trọng cám ơn Ban giám hiệu, phòng sau đại học cùng toàn thể các thầy cô giáo công tác trong trường đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tuy có nhiều cố gắng, nhưng trong đề tài nghiên cứu khoa học này không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi kính mong Quý thầy cô, các chuyên gia, những người quan tâm đến đề tài, đồng nghiệp, gia đình và bạn bè tiếp tục có những ý kiến đóng góp, giúp đỡ để đề tài được hoàn thiện hơn. Một lần nữa tôi xin chân thành cám ơn! Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 21 tháng 09 năm 2018. Tác giả Nguyễn Thị Ngọc Hành
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là kết quả nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả Nguyễn Thị Ngọc Hành
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cám ơn Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU..................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT TÂM LÝ TRONG GIAO TIẾP VỚI BẠN BÈ CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ ....................................................................................................................... 11 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở. ............................................................ 11 1.1.1. Lịch sử nghiên cứu xung đột tâm lý và kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè trên thế giới. ............................................................ 11 1.1.2. Lịch sử nghiên cứu xung đột tâm lý và kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè ở Việt Nam............................................................... 15 1.2. Kỹ năng .......................................................................................................... 20 1.2.1. Khái niệm kỹ năng ................................................................................... 20 1.2 2. Đặc điểm kỹ năng .................................................................................... 24 1.2.3. Các giai đoạn hình thành và mức độ của kỹ năng .................................. 25 1.3. Xung đột tâm lý .............................................................................................. 28 1.3.1. Định nghĩa xung đột ................................................................................ 28 1.3.2. Định nghĩa xung đột tâm lý ..................................................................... 30 1.3.3. Phân loại xung đột tâm lý ........................................................................ 32 1.4. Kỹ năng giải quyết xung đột .......................................................................... 37 1.4.1. Khái niệm kỹ năng giải quyết xung đột ................................................... 37
1.4.2. Biểu hiện của kỹ năng giải quyết xung đột .............................................. 38 1.5. Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp của học sinh Trung học Cơ sở ..................................................................................................................... 43 1.5.1. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh Trung học Cơ sở. ............................. 43 1.5.2. Khái niệm kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp của học sinh Trung học Cơ sở......................................................................................... 46 1.5.3. Biểu hiện kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp của học sinh Trung học Cơ sở ................................................................................................ 47 1.5.4. Mức độ kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp của học sinh Trung học Cơ sở. ............................................................................................... 48 1.5.5. Tiêu chí đánh giá kỹ năng giải quyết xung đột trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở. .......................................................................... 48 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng kỹ năng giải quyết xung đột trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở. .............................................................................. 54 1.6.1. Yếu tố chủ quan ....................................................................................... 54 1.6.2. Yếu tố khách quan .................................................................................... 55 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1.......................................................................................... 59 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT TRONGGIAO TIẾP VỚI BẠN BÈ CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ...................................................................... 60 2.1. TỔ CHỨC NGHIÊN CỨU .............................................................................. 60 2.1.1. Khách thể nghiên cứu.................................................................................. 60 2.1.2. Các giai đoạn nghiên cứu ............................................................................ 61 2.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT TÂM LÝ TRONG GIAO TIẾP VỚI BẠN BÈ CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH. ............................................................... 71
2.2.1. Đánh giá chung thực trạng kỹ năng gỉai quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở. ..................................................... 71 a. Kỹ năng tìm kiếm người trung gian hòa giải. ............................................. 73 b. Kỹ năng thỏa hiệp với bạn bè. ....................................................................... 76 c. So sánh kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở theo giới tính. .......................................................... 79 d. So sánh kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở theo khối lớp............................................................ 80 2.2.2. Một số yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh. ..................................................................................................................... 83 a. Yếu tố ảnh từ phía nhà trường. ...................................................................... 83 b. Yếu tố ảnh từ phía gia đình............................................................................ 87 2.3. Đánh giá tính khả thi một số biện pháp nhằm hình thành kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh. ...................................................................................... 91 2.3.1. Biện pháp từ phía nhà trường. ................................................................. 91 2.3.2. Biện pháp từ phía gia đình. ...................................................................... 96 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2........................................................................................ 101 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................... 102 TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................... 105
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Trung học Cơ sở THCS Thành phố Hồ Chí Minh TP.HCM Điểm trung bình X Độ lệch chuẩn Std Xác suất thống kê kiểm nghiệm sự khác biệt P Cao C Thấp T Trung bình TB Ban giám hiệu BGH Nhà xuất bản NXB
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Mẫu khách thể ........................................................................................ 60 Bảng 2.2: Thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở. .................................................................................. 72 Bảng 2.3: Kỹ năng tìm kiếm người trung gian hòa giải của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ chí Minh. .................................................................................. 73 Bảng 2.4: Kĩ năng thỏa hiệp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh. ...................................................................................................... 76 Bảng 2.5: So sánh kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở theo giới tính............................................................. 79 Bảng 2.6: So sánh kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở theo khối lớp. ............................................................ 81 Bảng 2.7: Yếu tố ảnh hưởng từ phía nhà trường đến kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở. ............................. 83 Bảng 2.8: Yếu tố ảnh hưởng từ phía gia đình đến kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở. .................................... 87 Bảng 2.9: Đánh giá tính khả thi biện pháp từ phía nhà trường đến kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở. .... 91 Bảng 2.10: Đánh giá tính khả thi biện pháp từ phía gia đình đến kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở............... 96
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời kì đổi mới hiện nay, cùng với sự phát triển về mọi lĩnh vực của đất nước, con người ngày càng văn minh hơn, có điều kiện và cơ hội để phát triển và học hỏi nhiều hơn. Bên cạnh những thuận lợi về nhu cầu vật chất của xã hội và nền khoa học văn minh phát triển, con người ngày càng phải đối mặt với những thách thức lớn về sự thích nghi những thay đổi của môi truờng và xã hội. Ngày nay, chúng ta, đặc biệt là học sinh Trung học Cơ sở, không những cần trau dồi tri thức khoa học mà còn phải trang bị cho mình những kỹ năng thiết yếu nhằm ứng xử, đối phó kịp thời, chuẩn xác với những xung đột, khó khăn về tâm lý trong giao tiếp với con người, xã hội mà gần nhất đối với học sinh Trung học Cơ sở là mối quan hệ bạn bè. Các nhà triết học đã cho rằng nơi nào có con người sẽ xảy ra xung đột. Sự xung đột ban đầu được biết đến với các hình thức bảo vệ quyền lợi cá nhân như: bảo vệ nòi giống, lãnh thổ, chủ quyền,... Dựa trên cơ sở lí luận các nghiên cứu đi trước, nhiều nhà khoa học, tâm lý học đã đưa ra các hướng nghiên cứu về thực trạng xung đột, kỹ năng giải quyết xung đột,…Trong đó, những vấn đề về giải quyết xung đột ở độ tuổi học sinh Trung học Cơ sở cũng được các nhà xã hội học và tâm lý học quan tâm. Tuổi học sinh Trung học Cơ sở là một giai đoạn phát triển đầy biến động của một đời người. Đây là thời kỳ quá độ chuyển tiếp từ thế giới trẻ con sang thế giới người lớn. Sự phát triển “nhảy vọt” về thể chất, sự thay đổi điều kiện sống và hoạt động (học tập, giao tiếp, ...), nhất là sự trưởng thành về mặt sinh dục và sự thay đổi vị thế trong gia đình, nhà trường và xã hội đã tạo điều kiện phát sinh nét cấu tạo tâm lý mới trung tâm của tuổi học sinh Trung học Cơ sở: ý thức của học sinh Trung học Cơ sở được hình thành và phát triển mạnh mẽ. Hoạt động chủ đạo ở lứa tuổi này là hoạt động học tập và hoạt động giao tiếp với bạn bè. Trong hoạt động giao tiếp ở tuổi học sinh Trung học Cơ sở có những thay đổi về chất so với hoạt động giao tiếp ở tuổi học sinh tiểu học, đặc biệt trong giao tiếp với người lớn và bạn bè đồng trang lứa. Giao tiếp mang tính chất tâm tình trở thành hoạt động chủ đạo của tuổi học sinh
2 Trung học Cơ sở. Vì vậy, trong giai đoạn tuổi học sinh Trung học Cơ sở, quan hệ bạn bè chiếm một vị trí quan trọng trong lòng các em và mức độ ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi từ những xung đột với bạn bè là điều không thể tránh khỏi. Xung đột với bạn bè, tập thể có thể thúc đẩy các em sửa chữa, hoàn thiện bản thân để hoà nhập với bạn, nhưng cũng có thể khiến các em đau khổ, tổn thương về mặt tâm lý, dẫn đến lệch lạc về nhận thức và hành vi: gia nhập nhóm bạn khác, nảy sinh hành vi tiêu cực như phá phách, gây hấn, phạm tội và tệ nạn. Một trong những biện pháp giúp các em có được sự hình thành và phát triển đầy đủ về nhân cách là trang bị cho các em những kỹ năng cần thiết để tồn tại và phát triển. Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè là một trong những kỹ năng quan trọng mà các em cần trau dồi và ứng dụng vào thực tiễn một cách thành thục, linh hoạt và đúng đắn nhằm ứng phó trước nhiều tình huống khác nhau trong cuộc sống. Ngày nay, trên phương tiện thông tin đại chúng, khi nhắc đến học sinh Trung học Cơ sở là nhắc đến các vấn đề bạo lực học đường, trầm cảm, bỏ học, gia nhập nhóm tệ nạn, thậm chí nguy hiểm hơn là tự tử và trở thành tội phạm hình sự,..ngày càng nổi cộm và lên đến mức báo động, đòi hỏi các nhà giáo dục, xã hội và tâm lý quan tâm, can thiệp nhằm giúp các em có cuộc sống lành mạnh, đúng đắn và ý nghĩa hơn. Những hậu quả đáng tiếc trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân như gia đình, áp lực thành tích học học tập, điểm số hay đáng chú ý hơn là do xung đột với bạn bè. Trước tình hình này, không chỉ các nước trên thế giới mà cả Việt Nam cũng đã đưa ra nhiều dự án nhằm hạn chế những điều đáng tiếc trên, một trong những biện pháp hiệu quả nhất là giáo dục kỹ năng sống, đặc biệt là kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè để các em có thể bảo vệ bản thân và các mối quan hệ của mình trong cuộc sống. Trên thực tiễn, một số nghiên cứu về xung đột, kỹ năng giải quyết xung đột trong các mối quan hệ liên nhân cách như: Nghiên cứu “Giải quyết xung đột pháp luật về thừa kế có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam trong mối tương quan so sánh với pháp luật một số nước trên thế giới” của tác giả Phạm Thành Tài (2011), “Xung đột tâm lý giữa cha mẹ và con lứa tuổi học sinh Trung
3 Học Cơ Sở về nhu cầu độc lập” của tác giả Đỗ Hạnh Nga (2014), vấn đề “Xử lí xung đột giữa giáo viên và phụ huynh học sinh từ việc xử phạt học sinh” của tác giả Đỗ Quốc Huy (2016), tác giả Trang Đặng Thị Thu (2016) đã nghiên cứu về “Xung đột tâm lý vợ chồng trong gia đình tri thức trẻ trên địa bàn Hà Nội”, tác giả Nguyễn Đức Mạnh (2017) nghiên cứu về “Kỹ năng giải quyết xung đột của công nhân công ty cổ phần nhựa Bình Minh, tình Bình Dương” và vấn đề “Xung đột tâm lý trong hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi” đã được nghiên cứu tổng quát bởi tác giả Nguyễn Thị Hiền (2017)...Các nghiên cứu đều nhằm tìm hiểu lí luận, quan điểm chung về vấn đề xung đột, kỹ năng giải quyết xung đột, các yếu tố ảnh hưởng của kỹ năng giải quyết xung đột và từ đó đề xuất biện pháp can thiệp. Thực tế, ngày này, chưa có nhiều trường trang bị kiến thức đến việc giáo dục kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè đối với học sinh Trung học Cơ sở. Bên cạnh đó, vẫn có một số trường đã chú trọng đến việc giáo dục kỹ năng này cho các em, mặc dù chưa thống nhất các nội dung, biểu hiện của kỹ năng này và việc giáo dục còn mang tính chất hình thức, hạn chế. Ở Việt Nam, dưới góc độ nghiên cứu khoa học, kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở chưa được nghiên cứu nhiều. Phần lớn các nghiên cứu, dự án đều được thực hiện dưới dạng bài báo, giáo dục, công tác xã hội. Đối với đối tượng học sinh Trung học Cơ sở, các nghiên cứu về xung đột thường dừng lại ở việc đề xuất biện pháp giải quyết xung đột, chưa đi sâu vào việc phân tích biểu hiện, đặc điểm của kỹ năng và tiêu chí đánh giá kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè. Trên cơ sở kế thừa những quan điểm, nghiên cứu đi trước về các vấn đề liên quan đến xung đột, kỹ năng giải quyết xung đột và học sinh Trung học Cơ sở, tôi sẽ nghiên cứu một khía cạnh của vấn đề kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở nhằm nghiên cứu thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh để đưa ra cách nhìn tổng quát về thực trạng, nguyên nhân và từ đó đề xuất biện pháp phát huy kỹ năng giải quyết xung đột của tuổi học sinh Trung
4 học Cơ sở, nhằm giúp các em giảm bớt áp lực trong quan hệ bạn bè và tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển đời sống tâm lý của các em. Từ những lí do trên, tôi lựa chọn đề tài: Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Tp.HCM và tìm ra các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Tp.HCM. 3. Giả thuyết khoa học - Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh gồm 2 kỹ năng thành phần là: kỹ năng tìm kiếm người trung gian hòa giải, kỹ năng thỏa hiệp với bạn bè ở mức độ trung bình. - Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở có sự khác biệt ý nghĩa về mức độ hình thành kỹ năng giữa các khối lớp. - Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở của học sinh nữ tốt hơn học sinh nam. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Mức độ và biểu hiện kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè. 4.2. Khách thể nghiên cứu - Luận văn tiến hành nghiên cứu trên 310/400 học sinh cả 4 khối của 2 trường Trung học Cơ sở: trường Trần Bội Cơ (quận 5) và trường Vĩnh Lộc B (Bình Chánh) .5. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu biểu hiện và mức độ kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè mà không nghiên cứu về Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong học tập của học sinh Trung học Cơ sở.
5 - Đề tài chỉ nghiên cứu Kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở trên hai trường: trường Trung học Cơ sở Trần Bội Cơ (quận 5) và trường Trung học Cơ sở Vĩnh Lộc B (quận Bình Chánh) lần lượt đại diện cho khu vực nội thành và khu vực ngoại thành của Thành phố Hồ Chí Minh. - Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở, chẳng hạn: sự thay đối tâm sinh lí, năng lực của học sinh, cơ chế tâm lý xã hội, yếu tố ảnh hưởng từ phía gia đình, nhà trường hay hoạt động truyền thông...Tuy nhiên, trong phạm vi nghiên cứu này, chúng tôi chỉ tìm hiểu những yếu tố ảnh hưởng từ phía gia đình và nhà trường đến kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống một số vấn đề lý luận về kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh: khái niệm kỹ năng, khái niệm kỹ năng giải quyết xung đột, mức độ và biểu hiện kỹ năng giải quyết xung đột, các yếu tố ảnh hưởng kỹ năng giải giải quyết xung đột. - Mô tả thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh. - Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh. - Đề xuất một số biện pháp nhằm phát huy kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Nghiên cứu những vấn đề lý luận có liên quan đến nhiệm vụ của đề tài thông qua sách, báo, tài liệu tham khảo và những công trình nghiên cứu có liên quan. 7.2 Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1.. Phương pháp nghiên cứu tài liệu văn bản. a. Mục đích
6 Phương pháp nghiên cứu tài liệu văn bản nhằm góp phần xây dựng cơ sở lí luận của đề tài. b. Nội dung Nghiên cứu những vấn đề có liên quan đến nhiệm vụ đề tài đã được đề cập từ trước đến nay: khái niệm kỹ năng, khái niệm kỹ năng giải quyết xung đột, khái niệm xung đột, khái niệm giao tiếp, mức độ và biểu hiện của kỹ năng giải quyết xung đột, phương pháp nghiên cứu, luận chứng lí giải. c. Cách tiến hành Đọc các tài liệu viết về kỹ năng, kỹ năng giải quyết xung đột, xung đột, xung đột trong giao tiếp, các vấn đề liên quan đến học sinh Trung học Cơ sở,... Phân tích, xử lý, tổng kết thành cơ sở lí luận của đề tài. 7.2.2. Phương pháp quan sát a. Mục đích Phát hiện thực trạng về những biểu hiện kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở trong cuộc sống hằng ngày: giờ ra chơi, buổi sinh hoạt lớp, sinh hoạt dưới cờ. b. Nội dung Phương pháp quan sát được sử dụng trong đề tài kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở nhằm thu thập thêm dữ liệu cũng như củng cố các dữ liệu đã thu thập được thông qua phương pháp bảng hỏi. Nội dung quan sát được chuẩn bị sẵn nhằm thu thập những nội dung cần thiết nhất cho công trình nghiên cứu. Chủ yếu là quan sát có chủ định với những nội dung đã chuẩn bị trước. Địa điểm: Giờ ra chơi, buổi sinh hoạt lớp, sinh hoạt dưới cờ. c. Cách tiến hành Xây dựng hệ thống các mức độ biểu hiện kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở. Quan sát và đánh giá về biểu hiện của học sinh. 7.2.3. Phương pháp chuyên gia a. Mục đích
7 Phương pháp chuyên gia nhằm thu thập thêm dữ liệu cũng như lấy thêm ý kiến của chuyên gia, người hướng dẫn giúp hoàn thành có chất lượng, đảm bảo tính khách quan, tính giá trị của luận văn. b. Nội dung Phương pháp chuyên gia được sử dụng xuyên suốt quá trình thực hiện đề tài này. Việc tham khảo ý kiến góp ý của chuyên gia, người hướng dẫn trong quá trình thực hiện đề tài nhằm thu thập thêm dữ liệu, đối chứng những dữ liệu đã có sẵn, chỉnh sửa, hoàn thành luận văn. c. Cách tiến hành Thường xuyên lấy ý kiến của các chuyên gia và người hướng dẫn từ khi bắt đầu chọn đề tài đến khi hoàn thành. 7.2.4.Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi a. Mục đích Đây là phương pháp nghiên cứu được sử dụng chủ yếu trong đề tài để thu thập thông tin về thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh. Phương pháp này sử dụng bảng câu hỏi để thu thập dữ kiện, nhất là những chi tiết về hoàn cảnh hiện tại, ý kiến của đối tượng về một vấn đề nào đó. b. Nội dung Có 3 hình thức điều tra bằng bảng hỏi thông thường: câu hỏi kín, câu hỏi mở và vấn đáp bằng tranh ảnh: Câu hỏi kín bao gồm những câu hỏi cụ thể và một số câu trả lời có sẵn ở mỗi câu để lựa chọn. Người trả lời chỉ việc đánh dấu vào những câu trả lời phù hợp với mình. Câu hỏi mở để cho người trả lời tự diễn tả ý nghĩ của mình. Phương pháp này giúp cho người trả lời có thể nói lên tất cả những gì mình muốn nói. Vấn đáp bằng tranh ảnh thích hợp cho việc thu thập dữ kiện với trẻ em và người lớn không đủ khả năng đọc và hiểu các câu hỏi. Thay vì đặt các câu hỏi viết, ta đưa các tranh ảnh, hình vẽ và dùng lối khẩu vấn để lấy ý kiến của người đối thoại. Nội dung câu hỏi được chuẩn bị sẵn phù hợp với phiếu tham dò ý kiến ban đầu và được thử nghiệm, chỉnh sửa, đảm bảo tính giá trị của bảng hỏi.
8 c. Cách tiến hành Giai đoạn 1: Đưa ra bảng thăm dò mở nhằm trưng cầu ý kiến khách thể nghiên cứu về kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh. Sau đó phân tích và xử lý câu hỏi mở. Trên cơ sở kết quả của phiếu điều tra câu hỏi mở kết hợp với lý luận về kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh, xây dựng phiếu thăm dò ý kiến chính thức. Giai đoạn 2: Phát phiếu thăm dò chính thức Bảng 1: Dành cho khách thế nghiên cứu chính của đề tài, gồm 2 phần: A.Những thông tin chung về học sinh: giới tính, thời gian học, kết quả học, hoàn cảnh gia đình. B. Câu hỏi Câu hỏi được xây dựng phải đảm bảo tính khách quan, tính giá trị, tính tin cậy, tính phù hợp của đề tài. Ngôn ngữ trong bảng hỏi phải ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu, tránh dùng từ địa phương, chuyên ngành giúp người trả lời dễ dàng trả lời câu hỏi. Hệ thống câu hỏi bao gồm nhiều câu hỏi có nhiều lựa chọn, mức độ phù hợp với câu hỏi, khách thể trả lời. Kết quả thu thập thông tin từ thang đo thái độ nhằm xác định mức độ, cường độ, tần số của các biến số trong vấn đề kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở. Bảng 2: Dành cho khách thể nghiên cứu bổ trợ là ban hiệu trưởng, thầy cô. Thiết kế câu hỏi mở nhằm thu thập ý kiến về thực trạng, nhận thức, biểu hiện của học sinh về vấn đề kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh. Kết quả thu được từ bảng hỏi là cơ sở xác định thực trạng kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh, đồng thời tìm hiểu nguyên nhân từ đó đề xuất biện pháp phát huy. 7.2.5.Phương pháp phỏng vấn a. Mục đích Phỏng vấn là phương pháp nghiên cứu trong đó người nghiên cứu trực tiếp nêu ra một hệ thống câu hỏi bằng lời cho đối tượng để thu thập những dữ kiện cần thiết.
9 b. Nội dung Khi sử dụng phỏng vấn, người nghiên cứu cần lưu ý đến những nguyên tắc sau giúp việc phỏng vấn đạt hiệu quả: 1. Xác định nhân vật được phỏng vấn 2. Chuẩn bị cho cuộc phỏng vấn 3. Dàn bài phỏng vấn và cách chuẩn bị câu hỏi 4. Thử trước các câu hỏi 5. Nắm vững kỹ thuật phỏng vấn 6. Ghi chép trong cuộc phỏng vấn c. Cách tiến hành Người thực hiện đề tài chuẩn bị sẵn những câu hỏi về giá kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở, phỏng vấn và ghi chép câu trả lời một cách chính xác nhất qua giấy bút hoặc ghi âm nếu được cho phép. 7.2.6. Phương pháp bài tập tình huống a. Mục đích Đây là phương pháp dùng trong đề tài này nhằm đưa ra cách đánh giá kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở dựa trên các tiêu chí: tính đúng đắn, tính thành thục, tính linh hoạt và tính hiệu quả của kỹ năng một cách khách quan nhất. b. Nội dung Phương pháp này được sử dụng như một bảng hỏi bao gồm nhiều bài tập tình huống về kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở nhằm giúp đánh giá chính xác nhất khả năng nhận thức kỹ năng và mức độ thực hiên kỹ năng của các em. c. Cách tiến hành Người thực hiện đề tài soạn các câu hỏi bài tập tình huống về giá kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở, bao gồm nhiều đáp án cụ thể và có mức điểm cụ thể. Dựa trên câu trả lời của người làm bài,
10 người thực hiện tổng hợp và tính điểm nhằm đánh giá mức độ khả năng nhận thức kỹ năng và mức độ thực hiên kỹ năng của người làm bài. 7.3 Phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê: -Phương pháp toán thống kê: xử lý thống kê theo chương trình thống kê SPSS For Win 10.0. Tính tần số, tỉ lệ phần trăm, tính trung bình, độ phân cách, độ lệch tiêu chuẩn, kiểm nghiệm Chi-Square, tính hệ số tương quan, xếp thứ hạng.
11 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT TÂM LÝ TRONG GIAO TIẾP VỚI BẠN BÈ CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè của học sinh Trung học Cơ sở 1.1.1. Lịch sử nghiên cứu xung đột tâm lý và kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trong giao tiếp với bạn bè trên thế giới. Trên thế giới, các nhà nghiên cứu đã có nhiều công trình nghiên cứu về xung đột tâm lý và kỹ năng giải quyết xung đột tâm lý trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Mỗi nhà nghiên cứu tiếp cận giải quyết xung đột dưới một góc độ khác nhau nhưng đa phần các tác giả đều thống nhất giải quyết xung đột được thể hiện thông qua việc chủ thể giải quyết những vấn đề nảy sinh trong các tình huống khác nhau của đời sống. Và quá trình giải quyết xung đột là một quá trình đòi hỏi chủ thể phải tích cực tư duy để tìm giải pháp và thực hiện giải pháp. Từ đó, các tác giả tập trung nghiên cứu về xung đột và kỹ năng giải quyết xung đột, cấu trúc, các thao tác của quá trình giải quyết xung đột và đặc biệt là cơ chế giải quyết, đồng thời ứng dụng kỹ năng giải quyết xung đột trong đời sống con người trên các khía cạnh khác nhau. Các nhà tâm lý học trên thế giới bao gồm các nhà tâm lý học phương Tây và các nhà tâm lý học Liên Xô cũ đã đưa ra 2 hướng nghiên cứu chính về xung đột tâm lý: Hướng thứ nhất: Nghiên cứu xung đột tâm lý của chính sự phát triển nhân cách cá nhân. Nghiên cứu xung đột tâm lý của chính sự phát triển nhân cách cá nhân được các nhà tâm lý học nổi tiếng thuộc nhiều trường phái khác nhau đề cập đến như: J. Frued, J. Piaget, L.X. Vuwgotxki, X.L. Rubinstein,… J. Freud và các nhà phân tâm học xung đột cho rằng xung đột tâm lý là sự đấu tranh giữa các lực lượng tâm lý: cái tôi, cái siêu tôi và cái ấy. Kurt Lewin cũng đã nhấn mạnh đến vấn đề xung đột động cơ cá nhân trong công trình nghiên cứu theo hướng phân tâm xã hội của mình.( dẫn theo Nguyễn Văn Tuân, 2015)