Luận văn tiến sỹ Quá trình hình thành chính sách thúc đẩy phát triển làng nghề ở tỉnh Bắc Ninh giai đoạn từ 1997-2003. Thực trạng - kinh nghiệm - giải pháp

Chia sẻ: Phạm Kim Tiên | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:195

Thêm vào BST

Báo xấu

314
lượt xem 124
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Làng nghề Việt Nam là một thuật ngữ dùng để chỉ các cộng đồng cư dân, chủ yếu chủ yếu ở các vùng ngoại vi thành phố và nông thôn Việt Nam, có chung truyền thống sản xuất các sản phẩm thủ công cùng chủng loại tại Việt Nam. Làng nghề thường mang tính tập tục truyền thống đặc sắc, đặc trưng, không chỉ có tính chất kinh tế mà còn bao gồm cả tính văn hóa, đặc điểm du lịch tại Việt Nam. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tiến sỹ Quá trình hình thành chính sách thúc đẩy phát triển làng nghề ở tỉnh Bắc Ninh giai đoạn từ 1997-2003. Thực trạng - kinh nghiệm - giải pháp

Luận văn tiến sỹ Quá trình hình thành chính sách thúc đẩy phát triển làng nghề ở tỉnh Bắc Ninh giai đoạn từ 1997-2003, Thực trang- kinh nghiệm- giải pháp
1 L I CAM OAN Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u, k t lu n nêu trong lu n án là trung th c, có ngu n g c rõ ràng. Tác gi hoàn toàn ch u trách nhi m v công trình khoa h c này. Tác gi lu n án Nguy n Như Chung
2 M CL C Trang M u 5 12 Chương 1: Cơ s lý lu n và th c ti n v các chính sách i v i s phát tri n làng ngh 1.1. Cơ s lý lu n v các chính sách i v i s phát tri n c a làng ngh . 12 1.2. Chính sách phát tri n làng ngh m t s nư c Châu Á và bài 39 h c kinh nghi m 54 Chương 2: Th c tr ng các chính sách i v i s phát tri n làng ngh t nh B c Ninh giai o n 1997 n nay 2.1. Khái quát i u ki n t nhiên kinh t - xã h i t nh B c Ninh 54 2.2. Th c tr ng m t s chính sách nhà nư c và a phương nh hư ng 61 n phát tri n c a làng ngh B c Ninh giai o n 1997 n nay 2.3. Tác ng chính sách n s phát tri n các làng ngh và kinh t 90 - xã h i t nh B c Ninh 1997 n nay 2.4. Bài h c kinh nghi m v chính sách phát tri n làng ngh B c Ninh 116 Chương 3: Quan i m và gi i pháp hoàn thi n chính sách thúc y 123 phát tri n làng ngh t nh B c Ninh trong th i gian t i 3.1. M t s quan i m v hoàn thi n chính sách phát tri n làng 123 ngh t nh B c Ninh 3.2. nh hư ng và m c tiêu phát tri n làng ngh t nh B c Ninh 128 3.3. Nh ng gi i pháp cơ b n hoàn thi n m t s chính sách thúc y 133 phát tri n làng ngh t nh B c Ninh 3.4. M t s ki n ngh trong hoàn thi n chính sách phát tri n làng 172 ngh t nh B c Ninh 181 K t lu n 183 Danh m c các tài li u tham kh o 187 Danh m c các công trình c a tác gi ã công b liên quan n lu n án Ph l c 1: Danh m c làng ngh t nh B c Ninh 188 191 Ph l c 2: K ho ch phát tri n các khu công nghi p nh và v a, c m làng ngh n 2010 193 Ph l c 3: K t qu kh o sát doanh nghi p v a và nh t nh B c Ninh 2005
3 DANH M C CÁC CH VI T T T BN B c Ninh CN Công nghi p CP Chính ph CCN - TTCN C m công nghi p - Ti u th công nghi p CNH, H H Công nghi p hoá, hi n i hoá CSHT Cơ s h t ng CTCP Công ty c ph n CTTNHH Công ty trách nhi m h u h n DN Doanh nghi p DNNN Doanh nghi p nhà nư c DNTN Doanh nghi p tư nhân DNVVN Doanh nghi p v a và nh H ND Hi ng nhân dân HTX H p tác xã KCHT K t c u h t ng KT – XH Kinh t - xã h i LN Làng ngh LNTT Làng ngh truy n th ng LNTTCN Làng ngh ti u th công nghi p NCS Nghiên c u sinh SXKD S n xu t kinh doanh UBND U ban nhân dân
4 DANH M C CÁC BI U, TH , H P Trang Hi n tr ng s d ng t ai t nh B c Ninh 55 Bi u 2.1: Lao ng ang làm vi c trong các ngành kinh t t nh 56 Bi u 2.2: B c Ninh 2006 T ng s n ph m t nh B c Ninh theo giá so sánh 1994 57 Bi u 2.3: S lư ng di tích l ch s văn hoá t nh B c Ninh 60 Bi u 2.4: K t qu thuê t và u tư các khu công nghi p nh và 92 Bi u 2.5: v a, c m công nghi p LN t nh B c Ninh 1997 -6/2007 Các t ch c thuê r i phát tri n công nghi p (t năm 93 Bi u 2.6: 1997 n h t 3/2006) Dư n vay các doanh nghi p v a và nh B c Ninh 2006 95 Bi u 2.7: S lư ng và cơ c u h nông dân t nh B c Ninh 97 Bi u 2.8: T ng h p s lư ng các doanh nghi p ngoài qu c doanh 98 Bi u 2.9: t nh B c Ninh 2001 - 2007 Giá tr s n xu t c a các LN t nh B c Ninh 2001 - 2005 99 Bi u 2.10: th 2.1: Ch s phát tri n t ng s n ph m trong t nh B c Ninh 57 th 2.2: Cơ c u kinh t B c Ninh 1997, 2007 58
5 M U 1. TÍNH C P THI T C A TÀI Phát tri n nông nghi p, nông thôn theo hư ng CNH, H H là m t ch trương l n c a ng và Nhà nư c ta. V n này không ch có ý nghĩa trư c m t mà còn có ý nghĩa lâu dài trong s phát tri n kinh t nông thôn. Hi n nay, m t trong nh ng n i dung quan tr ng c a CNH, H H nông nghi p nông thôn là m r ng và phát tri n các LN. c bi t vùng ng b ng sông H ng tình tr ng t ch t, ngư i ông và nhi u làng xã ph bi n là kinh t thu n nông. LN phát tri n s là c u n i gi a nông nghi p và công nghi p, gi a nông thôn và thành th . Vi c y m nh phát tri n LN nh m a d ng hoá các ngành ngh nông thôn, t o vi c làm m i, tăng thu nh p cho dân cư góp ph n n nh kinh t - xã h i nông thôn và t o ti n c n thi t cho quá trình CNH, H H di n ra sâu r ng trên ph m vi c nư c. Trong th i gian qua, s phát tri n c a các LN ã tr i qua nh ng bư c thăng tr m. M t s LNTT ã ph c h i và phát tri n, cùng v i vi c xu t hi n m t s LN m i. Có nhi u LN ã phát tri n khá m nh và lan to sang các khu v c lân c n, t o nên m t c m các LN, v i s phân công và chuyên môn hoá trong SXKD. Tuy v y cũng có m t s LN d n b mai m t, th m chí có m t s LN m t h n. Nhìn chung trong CNH, H H nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh trong th i gian qua LN ã óng góp vai trò tích c c vào phát tri n KT-XH nông thôn, thúc y chuy n d ch cơ c u kinh t và tăng trư ng kinh t a phương. Th c t cho th y, ngay trong s phát tri n, LN v n ng trư c nh ng khó khăn như: Tình tr ng khó khăn v m t b ng s n xu t, v n u tư thi u, công ngh l c h u, ch t lư ng t ch c qu n lý kém, tiêu th s n ph m khó khăn, tính c nh tranh kém, môi trư ng sinh thái ô nhi m v.v… còn di n ra nhi u LN. Vì v y, thúc y phát tri n LN òi h i c n ph i ti p t c có
6 s nghiên c u các gi i pháp phát tri n các LN, c bi t là trong b i c nh hi n nay t nư c ta ang trong quá trình h i nh p kinh t th gi i sâu r ng. S phát tri n LN c n có s tác ng c a các y u t : trình k thu t, công ngh , th trư ng v n, k t c u h t ng, ngu n nhân l c. Trong khi ó nhân t v cơ ch chính sách l i hoàn toàn ch quan có th nghiên c u, xây d ng cho phù h p tác ng vào t t c các y u t nh hư ng n s phát tri n LN. ây s là nhân t mà tài i sâu nghiên c u. Th c hi n i m i chính sách phát tri n nông nghi p và nông thôn trong các Ngh quy t c a Ban ch p hành Trung ương ng khoá VIII, khoá IX ã cp n phát tri n m nh các ngành công nghi p, ti u th công nghi p, d ch v nông thôn, ti p t c i m i, phát tri n kinh t t p th , kinh t tư nhân… Do v y, m t lo t các văn b n pháp lu t m i ra i như Lu t Doanh nghi p, Lu t t ai, Lu t u tư, Lu t B o v môi trư ng v.v… cùng các văn b n quy nh cơ ch , chính sách khác v tài chính, tín d ng, ào t o, khoa h c công ngh , phát tri n ngành ngh nông thôn v.v… nh m t o ra m t môi trư ng và hành lang pháp lý cho các LN phát tri n. V i t nh B c Ninh, nơi có nhi u LN khá phát tri n, chính quy n a phương cũng ã c th hoá các chính sách c a nhà nư c g n v i i u ki n KT-XH c a a phương ra m t s chính sách phát tri n các LN như các chính sách v thu hút u tư, chính sách h tr xây d ng CSHT, chính sách khuy n khích phát tri n công nghi p, xu t kh u v.v… Tuy nhiên th c t cũng cho th y nhi u chính sách c a Nhà nư c chưa ng b , thư ng xuyên ph i b sung s a i, th m chí chưa thích h p, khó th c thi gây b t c trong ho t ng th c ti n. M t khác, nhi u v n liên quan n quá trình SXKD và phát tri n các LN chưa ư c Nhà nư c quan tâm, chưa có nh ng ch tài hay bi n pháp kích thích phát tri n. Vì v y, vi c nghiên c u các chính sách phát tri n LN hoàn thi n các chính sách phù h p v i tình hình hi n
7 nay cho phát tri n LN và c bi t là i v i a bàn t nh B c Ninh là òi h i c p thi t c a th c t . ó chính là lý do NCS ch n tài: “Quá trình hoàn thi n các chính sách thúc y phát tri n làng ngh t nh B c Ninh giai o n t 1997 n 2003 - Th c tr ng, kinh nghi m và gi i pháp” Làm n i dung nghiên c u. 2. T NG QUAN V TÌNH HÌNH NGHIÊN C U Hi n nay, vi c phát tri n các LN ang ngày ư c s quan tâm c a nhi u nhà khoa h c. Th i gian quan ã có m t s công trình nghiên c u v vn này nh ng khía c nh khác nhau. Th c t có r t nhi u nhân t nh hư ng t i s phát tri n LN. Tuy nhiên chưa th y công trình nào nghiên c u chuyên sâu, có h th ng v chính sách phát tri n các LN nói chung và v i các LN t nh B c Ninh nói riêng. Trư c tiên là nhóm các nghiên c u v phát tri n nông nghi p và nông thôn nói chung, trong ó có bao hàm c các LN như các công trình nghiên c u: “Tăng trư ng kinh t Vi t Nam - nh ng rào c n c n ph i vư t qua” c a GS.TS Nguy n Văn Thư ng - NXB Lý lu n chính tr 2005; “Các ngành ngh nông thôn Vi t Nam” c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn; nhà xu t b n nông nghi p 1998; “Phát tri n công nghi p nông thôn Vi t Nam” c a UNIDO - B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn; “Môi trư ng kinh doanh nông thôn Vi t Nam” c a Vi n nghiên c u qu n lý kinh t Trung ương, Ti n sĩ Chu Ti n Quang ch biên, nhà xu t b n chính tr qu c gia 2003; báo cáo i u tra c a d án VIE/98/022/UNIDO, Hà N i 1998, v.v… Các nghiên c u này ã ưa h th ng các gi i pháp cho phát tri n nông nghi p và nông thôn Vi t Nam trong giai o n hi n nay. Trong ó, các gi i pháp ưa ra cũng có cp n cơ ch chính sách mang tính bao quát nh hư ng, có tác ng n khu v c LN, nhưng chưa t p trung nghiên c u v môi trư ng chính sách v i phát tri n các LN nư c ta.
8 Th hai là nhóm các nghiên c u v các lĩnh v c kinh t trong ó có liên quan n s phát tri n c a LN như các công trình nghiên c u: “Chi n lư c Vi t Nam hi n nay” c a TS c nh tranh cho các doanh nghi pv a và nh Ph m Thuý H ng - Nhà xu t b n chính tr qu c gia 2004, “ nh hư ng và gi i pháp kinh t ch y u nh m phát tri n các ngành ti u th công nghi p trong nông thôn t nh Hà Tây” - Lu n án ti n sĩ kinh t c a Lê M nh Hùng, Hà N i 2005, “Ngu n nhân l c nông thôn ngo i thành trong quá trình ô th hoá” c a PGS.TS Tr n Th Minh Châu - NXB chính tr qu c gia, Hà N i 2007, “Chi n lư c phát tri n và d ch v h tr cho các doanh nghi p v a và nh : Các tài li u c a cu c h p qu c t gi a các chuyên gia” c a UNTAC, NewYork và Geneva 2000; “Khu v c tư nhân Vi t Nam: S ki n, con s , i chính sách và kh o sát các k t qu nghiên c u” c a Liesbet Steer, thay CIE, 2001; v.v… Các nghiên c u này ã có nh ng óng góp lý lu n và th c ti n v phát tri n doanh nghi p v a và nh , phát tri n ngành ngh th công; phát tri n ngu n nhân l c nông thôn v.v…Trong các nghiên c u ó khía c nh cơ ch chính sách ư c c p có tác ng tr c ti p ho c gián ti p n s phát tri n các LN, nhưng v n chưa i sâu bao quát ư c h t ho t ng các LN, bao g m các thành ph n kinh t , a d ng v ngành ngh và phong phú các lĩnh v c i s ng KT-XH. Nhóm th ba là các công trình nghiên c u v tình hình phát tri n LN. áng chú ý là “Nh ng gi i pháp nh m phát tri n làng ngh m t s t nh ng b ng sông H ng” c a GS.TS Nguy n Trí Dĩnh - Hà N i 2005; “Phát tri n làng ngh truy n th ng nông thôn Vi t Nam trong quá trình công i hoá” - Lu n án ti n sĩ c a Tr n Minh Y n, Hà N i 2003; nghi p hoá, hi n “B o t n và phát tri n các làng ngh trong quá trình CNH” c a TS Dương Bá Phương, NXB khoa h c xã h i, Hà N i 2001; “Phát tri n làng ngh i hoá” c a TS Mai Th truy n th ng trong quá trình công nghi p hoá, hi n
9 H n, NXB chính tr qu c gia Hà N i, 2003; “Làng ngh du l ch Vi t Nam” c a GS.TS Hoàng Văn Châu, NXB Th ng kê, Hà N i 2007; “Tài li u h i th o phát tri n c m công nghi p làng ngh - th c tr ng và gi i pháp” c a vi n nghiên c u qu n lý kinh t TW, Hà N i 12/2004; v.v… Ngoài ra, còn có m t s bài nghiên c u trên các t p chí, các bài tham lu n t i các cu c h i th o trong nư c và qu c t cp n s phát tri n c a các LN theo nhi u khía c nh khác nhau. m ts a phương, chính quy n s t i cũng ã có nh ng nghiên c u, báo cáo và xu t m t s gi i pháp phát tri n LN trên a bàn mình như Hà Tây (tháng 8/2008 sát nh p v Hà N i), Ninh Bình, H i Phòng, Hà N i v.v…Nh ng nghiên c u trên ã t ư c nhi u k t qu nh t nh làm phong phú thêm lý lu n cơ b n v LN, th c tr ng phát tri n LN m ts a phương và t ó ưa ra nh ng gi i pháp h u hi u cho phát tri n LN. Tuy nhiên các nghiên c u này, v cơ ch chính sách ch ư c nghiên c u như m t nhân t phát tri n LN. Nhóm th tư là các công trình nghiên c u tr c ti p v i i tư ng là chính sách như: “Ti p t c i m i chính sách và gi i pháp tiêu th s n ph m n năm 2010” c a B Thương c a các làng ngh truy n th ng BcB m i, Hà N i 8/2003; “20 năm i m i cơ ch chính sách thương m i Vi t Nam, nh ng thành t u và bài h c kinh nghi m” B Thương m i, Hà N i 2006; “ i m i cơ ch chính sách h tr phát tri n doanh nghi p v a và nh n năm 2005” c a PGS.TS Nguy n Cúc, NXB chính tr qu c gia, Vi t Nam Hà N i 2000 v.v…Các nghiên c u này ã i sâu phân tích th c tr ng và ưa ra các gi i pháp hoàn thi n chính sách trong ph m vi nghiên c u c a tác gi mà chưa g n k t tr c ti p ho c ng b t i s phát tri n c a các LN. H u h t các nghiên c u chưa xác nh ư c v trí, vai trò và ý nghĩa tác ng c a nhân t chính sách n quá trình phát tri n LN, chưa khái quát ng b các chính sách công cơ b n tác ng n LN và nh ng xu t trong ho ch nh và
10 hoàn thi n v m t chính sách c a Nhà nư c cho phát tri n LN. M t khác, chính sách luôn v n ng phù h p v i i u ki n, hoàn c nh c a t ng giai o n, t ng khu v c, t ng a phương. Hơn n a, B c Ninh nơi có nhi u LN phát tri n cũng chưa có công trình nghiên c u sâu trên a bàn v nó. ó là lý tài “Quá trình hoàn thi n các chính sách thúc y phát do NCS ch n tri n làng ngh t nh B c Ninh giai o n t 1997 n 2003 - Th c tr ng, kinh nghi m và gi i pháp” làm n i dung nghiên c u 3. M C ÍCH NGHIÊN C U C A TÀI T nghiên c u các chính sách c a nhà nư c và c a a phương t nh B c Ninh có nh hư ng thúc y phát tri n LN và làm rõ k t qu , h n ch , nguyên nhân c a h n ch rút ra nh ng bài h c kinh nghi m trong phát tri n LN a phương. ó là cơ s xu t nh ng quan i m, gi i pháp và nh ng ki n ngh nh m hoàn thi n chính sách thúc y phát tri n LN t nh B c Ninh trong th i gian t i. 4. I TƯ NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U - i tư ng nghiên c u c a lu n án là h th ng các chính sách c a Nhà nư c (c Trung ương và a phương) ã tác ng n phát tri n LN. - Ph m vi nghiên c u c a lu n án là các chính sách ư c tri n khai tác ng i v i các LN t nh B c Ninh t năm 1997 n nay. Các chính sách này cũng ư c gi i h n trong ph m vi các chính sách KT-XH. H th ng các chính sách công này cũng ch y u t p trung nghiên c u m t s các chính sách có nh hư ng nhi u và tr c ti p n s phát tri n c a các LN bao g m: Chính sách v t ai; Chính sách v khuy n khích u tư; Chính sách v thương m i, th trư ng; Chính sách v thu ; Chính sách v tín d ng; Chính sách v khoa h c công ngh ; Chính sách v ào t o và phát tri n ngu n nhân l c; Chính sách v b o v môi trư ng.
11 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U Lu n án s d ng phương pháp duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s c a ch nghĩa Mác - Lê Nin; k t h p phương pháp l ch s v i phương pháp lôgic ti p c n nghiên c u và ánh giá các chính sách ã ư c th c hi n phát tri n LN t nh B c Ninh. Lu n án cũng s d ng các phương pháp th ng kê, phân tích t ng h p, phương pháp so sánh, phương pháp chuyên gia v.v… d a trên các ngu n s li u, tư li u thu th p ư c trong quá trình kh o sát th c ti n, ng th i ti p thu, k th a có ch n l c quá trình tìm hi u, nghiên c u các tài li u v LN. Lu n án cũng tham kh o nh ng tài li u c a các cơ quan qu n lý t i t nh B c Ninh có liên quan n phát tri n LN như các S K ho ch u tư, S Tài chính, S Công thương, S Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, S Tài nguyên và Môi trư ng v.v… 6. ÓNG GÓP M I V KHOA H C C A LU N ÁN - Làm rõ cơ s lý lu n và th c ti n v vai trò c a các chính sách iv i s phát tri n các LN trong quá trình CNH, H H nông nghi p nông thôn và phát tri n kinh t th trư ng. - Phân tích làm rõ các chính sách c a nhà nư c và a phương tác ng n s phát tri n các LN t nh B c Ninh và rút ra nh ng bài h c kinh nghi m. - xu t các quan i m và các gi i pháp ch y u hoàn thi n chính sách thúc y phát tri n LN t nh B c Ninh trong th i gian t i, ng th i có m t s ki n ngh nh m thúc y các gi i pháp trong hoàn thi n các chính sách phát tri n LN áp ng v i yêu c u phát tri n KT-XH c a a phương. 7. K T C U C A LU N ÁN Ngoài m u, k t lu n, các ph l c và các danh m c tài li u tham kh o, k t c u c a lu n án ư c trình bày theo 3 chương: Chương 1: Cơ s lý lu n và th c ti n v các chính sách i v i s phát tri n c a làng ngh . Chương 2: Th c tr ng các chính sách i v i s phát tri n làng ngh t nh B c Ninh giai o n 1997 n nay. Chương 3: Quan i m và gi i pháp hoàn thi n chính sách thúc y phát tri n làng ngh t nh B c Ninh trong th i gian t i.
12 Chương 1 CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N V CÁC CHÍNH SÁCH IV IS PHÁT TRI N LÀNG NGH 1.1. 1.1. C¬ së lý luËn vÒ c¸c chÝnh s¸ch ®èi víi sù ph¸t triÓn cña lµng nghÒ 1.1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, vai trß cña c¸c lµng nghÒ 1.1.1.1. Khái ni m làng ngh Làng xã Vi t Nam phát tri n t r t lâu i và g n ch t v i nông nghi p và kinh t nông thôn. Do nhu c u phát tri n c a xã h i, m t s ngh ph trong các gia ình ã phát tri n và d n d n hình thành “LN”. Ngày nay, nhi u a phương bên c nh LNTT còn có nh ng LN m i. Hi n nay có nhi u quan ni m khác nhau v LN cũng như các quy nh khác nhau v tiêu chu n công nh n LN gi a các a phương trong nư c. Khái quát chung l i thì LN ư c hi u là nh ng làng nông thôn có m t hay m t s ngh phi nông nghi p chi m ưu th v s h , s lao ng và t tr ng thu nh p so v i ngh nông. Trong quá trình phát tri n c a kinh t th trư ng, ngày nay LN không b bó h p trong ph m vi m t làng mà chúng lan to ra thành nhi u làng, xã, vùng cùng s n xu t các ngành ngh th công. M t khác ngành ngh các LN cũng ư c m r ng và phát tri n c v công nghi p, ti u th công nghi p, các ho t ng d ch v ph c v s n xu t và i s ng con ngư i v i các lo i hình SXKD ch y u có quy mô v a và nh . Các thành ph n kinh t không còn ph bi n là các h gia ình mà ã a d ng các thành ph n, các t ch c kinh t như các t h p, h p tác xã, các lo i hình doanh nghi p tư nhân, các công ty c ph n, công ty trách nhi m h u h n... LN th công truy n th ng là nh ng LN hình thành, t n t i và phát tri n lâu i nư c ta, các k ngh tinh s o ư c lưu truy n t lâu i, có nhi u
13 ngh nhân tài hoa và i ngũ th lành ngh , k thu t và công ngh khá n nh, m c dù ngày nay m t s ngh th công truy n th ng ã ư c trang b máy móc hi n i nhưng v n tuân th công ngh truy n th ng, s n xu t ra nh ng s n ph m có tính m ngh c áo th hi n nh ng nét văn hoá cs c c a dân t c và em l i thu nh p chính cho LN. LN m i ư c hình thành trên cơ s phát tri n lan to c a ngh truy n th ng, vi c truy n ngh , nhân c y ngh m i sang các làng xã khác. Cùng v i quá trình CNH, H H t nư c và phát tri n kinh t th trư ng ã hình thành các LN hi n i, SXKD a d ng, k thu t công ngh hi n i. ó chính là nh ng LN m i ra i trong quá trình CNH, H H nông nghi p nông thôn. {6, tr.7} 1.1.1.2. c i m c a làng ngh - Làng ngh phát tri n a d ng trong nông thôn, m t s làng ngh ho t ng kinh t v n g n ch t v i s n xu t nông nghi p. Do nhu c u vi c làm và thu nh p, ngư i nông dân ã có ngh chính là làm ru ng, ngh ph là ngh th công. Vì v y, trong s phát tri n m t s LN tách d n kh i nông nghi p nhưng không tách r i kh i nông thôn. Th c t nhi u LN, ngư i nông dân thư ng t s n xu t, t s a ch a nh m áp ng ph n l n nhu c u hàng tiêu dùng c a mình. i b ph n các h chuyên làm ngh th công v n còn tham gia s n xu t nông nghi p. H u h t các LN v n còn m t b ph n ru ng t và kinh t nông nghi p. - Làng ngh có s n ph m mang tính ơn chi c, c áo có tính m thu t cao, là s n ph m th công truy n th ng mang m b n s c văn hoá dân t c. Các s n ph m u là s k t giao phương pháp th công tinh x o v i s sáng t o ngh thu t. Các s n ph m th công thư ng mang tính cá bi t và có s c thái riêng c a m i LN. Ví d cũng là g m nhưng có th d dàng phân bi t ư c g m Phù Lãng (B c Ninh) v i g m Th Hà (B c Giang) và g m Bát Tràng (Hà N i), t t c u mang vóc dáng dân t c, quê hương, ch a ng
14 nh hư ng v văn hoá tinh th n, quan ni m v nhân văn và tín ngư ng tôn giáo c a dân t c. - Th trư ng tiêu th s n ph m c a các làng ngh trư c kia h u h t mang tính a phương, nh , h p, nhưng ngày nay ã ư c, tiêu th r ng rãi trên ph m vi toàn qu c và trên th gi i S ra i c a các LN là xu t phát t vi c áp ng nhu c u v hàng tiêu dùng t i ch c a các a phương. Ngày nay các LN ã phát tri n sang các LN khác trong xã, trong vùng, hình thành nên các c m công nghi p LN (c m công nghi p LN ng Quang, a H i (B c Ninh), vùng ngh g m s huy n Gia Lâm (Hà N i))... c bi t, các ngh th công truy n th ng ngày càng mang tính xã h i cao. Ph m vi ho t ng kinh doanh c a các LN không ch d ng l i trong ph m vi qu c gia mà còn vươn ra các nư c trên th gi i. M t s LN ã t ch c tìm ki m th trư ng xu t kh u và ch ng t ch c xu t kh u s n ph m c a mình. - Công ngh k thu t s n xu t c a các làng ngh , ch y u là k thu t th công, nhưng hi n nay k thu t s n xu t c a nhi u làng ngh ã ư c hi n i hoá, còn k t h p v i công ngh truy n th ng. Công c lao ng trong các LN thư ng mang tính ơn chi c, s n ph m d a vào bàn tay khéo léo c a ngư i th th công. Trong cơ ch th trư ng, s k t h p gi a công ngh truy n th ng th công thô sơ v i công ngh hi n i như: mô tơ i n, cưa máy, máy thái t, máy se s i... ã làm tăng năng su t, ch t lư ng s n ph m cao hơn. V i nh ng ti n b c a khoa h c công ngh , v a phát huy ư c tinh hoa c a công ngh truy n th ng, v a ph i liên t c i m i công ngh tăng năng su t lao ng mà v n gi ư c công ngh truy n th ng. - Nguyên li u s n xu t c a các làng ngh ch y u là có t i a phương ho c vùng lân c n, ngày nay m t s làng ngh còn nh p nguyên li u t nư c ngoài.
15 Các LNTT thư ng ư c hình thành xu t phát t có s n ngu n nguyên li u t i ch , c bi t là nh ng LN s n xu t s n ph m tiêu dùng như mây tre an, ch bi n lương th c, th c ph m, s n xu t v t li u xây d ng. M t s ngh s d ng nh ng nguyên li u có s n là nh ng ph li u, ph ph m, ch th i c a s n xu t công nghi p, nông nghi p và i s ng sinh ho t. Ngày nay cùng v i s phát tri n và h i nh p, nhu c u nguyên li u l n, m t s LN có ngu n nguyên li u t i ch không th áp ng ư c ho c không có áp ng nên phương th c cung ng nguyên li u cũng có s thay it vi c thu gom các a phương khác n vi c nh p kh u t nư c ngoài. - Lao ng trong các làng ngh v n ph bi n là lao ng th công, phương pháp d y ngh theo phương th c truy n ngh . Lao ng ch y u là nh vào k thu t khéo léo, tinh x o. Hi n nay lao ng c a các LN không ch bó h p trong ph m vi t ng gia ình, dòng h trong làng mà vi c thuê mư n lao ng ã ph bi n, hình thành th trư ng lao ng. Lao ng trong các LN trư c ây ư c d y theo phương th c truy n th ng trong các gia ình t i này sang i khác và ch trong ph m vi t ng làng. Hi n nay, nhi u cơ s qu c doanh, h p tác xã làm các ngh truy n th ng ã t ch c các l p d y ngh t p trung làm cho các bí quy t ngh nghi p không còn như trư c n a. Trong n n kinh t th trư ng, vi c phát tri n m nh kinh t tư nhân và h gia ình ã ph c h i phương th c d y ngh theo cách truy n ngh , kèm c p c a th c i v i th ph và th h c vi c. Ngư i th trong th i gian ào t o v a ph i h c, v a ph i làm. ây là nét chung nh t trong ào t o ngh truy n th ng. Như v y t ng l p ngh nhân và i ngũ lao ng lành ngh có vai trò r t to l n iv is t nt i và phát tri n trong các LN. - Hình th c t ch c s n xu t trong làng ngh trư c ây ch y u là quy mô h gia ình, ngày nay ã a d ng các lo i hình t ch c s n xu t.
16 V i hình th c t ch c s n xu t h gia ình, các thành viên trong h u ư c huy ng vào làm nh ng công vi c khác nhau c a quá trình s n xu t. Ngư i ch gia ình là ngư i th c , thư ng là các ngh nhân. Mô hình này h n ch r t nhi u n kh năng phát tri n SXKD. M i gia ình không s c nh n h p ng l n, không m nh d n c i ti n s n ph m, không t m nhìn nh hư ng ngh nghi p ho c v ch ra chi n lư c kinh doanh. Ngày nay, các LN các doanh nghi p tư nhân, công ty trách nhi m h u h n, công ty c ph n ư c phát tri n t m t ho c m t s h gia ình ã hình thành và phát tri n m nh m t s LN. Tuy hình th c này không chi m t tr ng l n nhưng óng vai trò là trung tâm liên k t mà các h gia ình là các v tinh, th c hi n các h p ng t hàng v i các h gia ình, gi i quy t u vào, u ra, nơi s n xu t c a các LN v i các th trư ng tiêu th khác nhau. {13, tr.12-19} 1.1.1.3. Vai trò c a làng ngh trong s phát tri n kinh t - xã h i nông thôn - Gi i quy t vi c làm, góp ph n phát tri n kinh t - xã h i nông thôn, nâng cao i s ng cho dân cư nông thôn. Các làng ngh nư c ta v i nhi u ngành ngh , không òi h i nhi u v n, yêu c u k thu t cao, ch y u là t n d ng lao ng và có kh năng làm vi c phân tán trong t ng h gia ình. Hơn n a, giá tr lao ng s ng trong giá thành s n ph m chi m t l cao (thư ng chi m kho ng 40-60%). Do v y, các LN nông thôn ư c phát tri n m nh m thì thu hút ư c nhi u lao ng nông thôn. Bình quân m i cơ s chuyên ngành ngh các LN t o vi c làm n nh cho 27 lao ng, m i h ngành ngh cho 4-6 lao ng. Ngoài lao ng thư ng xuyên, các h , các cơ s ngành ngh các LN còn thu hút lao ng nhàn r i trong nông thôn (bình quân 2-5 ngư i/h và 8-10 ngư i/cơ s ). Nhi u LN ã thu hút trên 60% lao ng vào các ho t ng ngành ngh . {53, tr.7}
17 M t khác, vi c phát tri n các ngành ngh các LN nông thôn s t n d ng t t th i gian lao ng, kh c ph c ư c tính th i v trong s n xu t nông nghi p, góp ph n th c hi n phân b h p lý l c lư ng lao ng nông thôn. Nhi u h các LN s k t h p gi a phát tri n s n xu t nông nghi p v i ngành ngh phi nông nghi p, th m chí m t s h chuy n h n sang làm ngh phi nông nghi p. Nh ng cơ s , nh ng h kiêm và h chuyên s là nh ng trung tâm thu hút lao ng c a a phương và lao ng nh ng vùng xung quanh trong phát tri n các ngành ngh . Hi n nay nư c ta, các vùng nông thôn v i 76% dân s và 70% lao ng c a c nư c, t ai canh tác l i b h n ch b i gi i h n c a t nhiên - ây là m t thách ln i v i s phát tri n nông nghi p và kinh t nông thôn. V n t ra là ph i làm sao gi i quy t ư c công ăn vi c làm cho l c lư ng lao ng này, ng th i tăng thu nh p cho các h gia ình trong i u ki n s n xu t nông nghi p còn h t s c h n ch . Theo tính toán c a các chuyên gia thì hi n nay th i gian lao ng dư th a trong nông thôn còn kho ng 1/3 chưa s d ng. Nghĩa là có kho ng trên 10 tri u lao ng dư th a. Do v y v n gi i quy t công ăn vi c làm cho lao ng nông thôn tr nên h t s c khó khăn, òi h i s h tr v nhi u m t và ng b c a các ngành ngh và các lĩnh v c. S phát tri n c a các LNTT ã kéo theo s phát tri n và hình thành c a nhi u ngh khác, nhi u ho t ng d ch v liên quan xu t hi n, t o thêm nhi u vi c làm m i, thu hút nhi u lao ng. Ngh ch bi n lương th c, th c ph m không ch có tác d ng thúc y ngh tr ng các lo i cây ph c v cho ch bi n phát tri n, mà còn t o i u ki n cho chăn nuôi phát tri n. Ngoài các ho t ng d ch v ph c v s n xu t tr c ti p còn có m t lo i d ch v khác n a, ó là d ch v tín d ng, ngân hàng. Các lo i d ch v này cũng ư c phát tri n do yêu c u s n xu t trong các LN ngày càng tăng. Vai trò t o vi c làm c a các LN còn th hi n r t rõ s phát tri n lan to sang các làng khác, vùng khác, ã gi i quy t vi c làm cho nhi u lao
18 ng, t o ra ng l c cho s phát tri n KT-XH khu v c nông nghi p và nông thôn. LN góp ph n làm tăng thu nh p cho ngư i lao ng nông thôn. nơi nào có ngành ngh phát tri n thì nơi ó có thu nh p cao và m c s ng cao hơn v i các vùng thu n nông. N u so sánh v i m c thu nh p c a lao ng nông nghi p thì thu nh p c a lao ng ngành ngh cao hơn kho ng 2 n4 l n, c bi t là so v i chi phí v lao ng và di n tích s d ng t th p hơn nhi u so v i s n xu t nông nghi p. Có nh ng LN có thu nh p cao như làng g m Bát Tràng: m c bình quân thu nh p c a các h th p cũng t 10 – 20 tri u ng/ năm, c a các h trung bình là 40 – 50 tri u ng/năm, còn các h có thu nh p cao t t i hàng trăm tri u ng/năm. Thu nh p t ngh s c a Bát Tràng chi m t i 86% t ng thu nh p c a toàn xã. Vì v y, thu nh p các LN ã t o ra s thay i khá l n trong cơ c u thu nh p c a h gia ình và c a a phương. - Các làng ngh ã b o t n và phát tri n nhi u ngành ngh truy n th ng t o i u ki n phát huy kh năng c a i ngũ ngh nhân, th gi i. Các LNTT g n li n v i l ch s phát tri n c a n n văn hoá Vi t Nam. Các s n ph m LNTT ch a ng nh ng phong t c, t p quán, tín ngư ng... mang s c thái riêng c a dân t c Vi t Nam. Nhi u s n ph m LN truy n th ng có giá tr minh ch ng s th nh vư ng c a qu c gia, cũng như th hi n nh ng thành t u, phát minh mà con ngư i Vi t Nam t ư c. Cho n nay, nhi u s n ph m LNTT là hàng th công m ngh tinh x o, c áo, t trình cao v m thu t còn ư c lưu gi , trưng bày t i nhi u vi n b o tàng nư c ngoài. S n ph m c a ngh th công truy n th ng là s k t tinh lao ng v t ch t và lao ng tinh th n, nó ư c t o nên b i bàn tay tài hoa và óc sáng t o c a ngư i th th công. Nhi u s n ph m truy n th ng có tính ngh thu t cao, m i s n ph m là m t tác ph m ngh thu t, trong ó ch a ng nh ng nét c
19 s c c a văn hoá dân t c, ng th i th hi n nh ng s c thái riêng, c tính riêng c a m i LN. Ngh truy n th ng, c bi t là ngh th công m ngh là nh ng di s n quý giá mà các th h cha ông ã sáng t o ra và truy n l i cho các th h sau. Ngày nay, n n s n xu t công nghi p hi n i phát tri n m nh m , các s n ph m công nghi p ư c s d ng và tiêu th kh p nơi. Tuy nhiên, các s n ph m th công truy n th ng v i tính c áo và tinh x o c a nó v n r t c n thi t và có ý nghĩa i v i nhu c u i s ng c a con ngư i. Nh ng s n ph m này là s k t tinh, s b o t n các giá tr văn hoá lâu i c a dân t c, là s b o lưu nh ng tinh hoa ngh thu t và k thu t truy n t i này sang i khác, t o nên nh ng th h ngh nhân tài ba v i nh ng s n ph m c áo mang b n s c riêng. Vì v y, nh ng công ngh truy n th ng quan tr ng c n ư c b o lưu và phát tri n theo hư ng hi n i trong quá trình CNH, H H t nư c. - Các làng ngh góp ph n t o l p cơ s v t ch t k thu t và chuy n d ch cơ c u kinh t nông thôn theo hư ng công nghi p hoá, hi n i hoá. Trong quá trình v n ng và phát tri n, các LN ã có vai trò tích c c trong vi c góp ph n tăng t tr ng c a công nghi p, ti u th công nghi p và d ch v , thu h p t tr ng c a nông nghi p, chuy n lao ng t s n xu t nông nghi p có thu nh p th p sang ngành ngh phi nông nghi p có thu nh p cao hơn. Th c t trong l ch s , s ra i và phát tri n các LN ngay t u ã làm thay i cơ c u kinh t nông thôn. S tác ng này ã t o ra m t n n kinh t a d ng nông thôn, v i s thay i v cơ c u, phong phú, a d ng v lo i hình s n ph m. LN không ch cung c p tư li u s n xu t cho khu v c nông nghi p mà còn có tác d ng chuy n d ch cơ c u trong n i b ngành nông nghi p. Ch ng h n khi ngành ngh ch bi n phát tri n, yêu c u nguyên li u t nông nghi p ph i nhi u hơn, a d ng hơn và