Lý Thường Kiệt - Dấu chân trên đất Tống
Lời tựa cho cuốn Lý Thường Kiệt của Giáo sư
Hoàng Xuân Hãn
Từ đời Tần, mỗi lúc có một họ thống nhất Trung
Hoa, họ ấy liền nghĩ đến việc chiếm các nước nhỏ
xung quanh. Tần có Nhâm Hiêu, Triệu Đà; Hán có
Lộ Bác Đức, đều đã đạt mục đích là diệt họ đang cầm
quyền ở đất Việt.
Sau trong khoảng độc lập hoàn toàn trở lại ở nước ta,
những cuộc xâm lăng bắt đầu từ đời Tống, dưới triều
Tống Thái Tông, tướng Tống tưởng lấy nước ta dễ,
đã khinh cử, nên thất bại hoàn toàn bởi tay Lê Hoàn.
Lần thứ hai, dưới triều Tống Thần Tông, thế vua
Tống và Tể tướng Vương An Thạch rất to, nên sự
xuất quân được dự bị một cách cẩn thận và đầy đủ:
quân hơn 10 vạn, sửa soạn một năm, tướng tá tinh
nhuệ, kế hoạch định rõ từng chi tiết.
Đáng lẽ nước ta lúc ấy bị đổi thành châu quận của
Tống. May ! Đương thời, có một vĩ nhân cầm quyền,
có đủ óc chính trị, biết kết thúc nhân tâm, có cao tài
lợi dụng thời cơ, có kinh nghiệm điều binh khiển
tướng.
Bậc ấy là Lý Thường Kiệt.
Bằng một trận tấn công chớp nhoáng, Thường Kiệt
phá các căn cứ địch, trước khi Tống khởi việc động
binh; rồi rút về, cương quyết cố thủ trên sông, ngăn
cản xâm lăng xuống đồng bằng. Khí hậu nóng, lam
chướng độc, địa thế hiểm, thêm vào sự bất lực của
tướng Tống, sự bất hoà giữa các kẻ cầm quyền chung
quanh Tống Thần Tông, khiến cho trận tấn công vĩ
đại của Tống phải ngừng trước cửa Thăng Long, gần
nơi lăng tẩm nhà Lý và trước cánh đồng phì nhiêu ở
trung nguyên nước ta.
Thường Kiệt hiểu thời cơ, chịu tạm nhường về thể
diện, khiến Tống lui quân và ta bảo toàn binh lực.
Sau đó, Thường Kiệt biết dùng ngoại giao dựa vào
binh lực ấy làm hậu thuẫn, mà đòi được đất đã mất.
Cuối cùng không những Tống không dám dòm ngó
nước cõi ta, mà bắc thuỳ của nước Việt lại được
khuếch trương và củng cố.
Đó là kỳ công của Lý Thường Kiệt.
Đối với một anh hùng dân tộc bậc nhất trong lịch sử
nước ta, sử sách ta tuy có ghi công, nhưng chép sự
nghiệp một cách sơ sài và sai lạc. Lại thêm các nhà
văn phụ hoạ; làm cho ngày nay chúng ta rất mơ hồ về
đoạn sử oanh liệt nhất của tiền nhân.
Trong hồi năm 1943, vì tránh máy bay oanh tạc Hà
Nội, tôi đã phải theo trường học vào Thanh Hoá.
Trong khi nhàn rỗi, tôi đã để ý tìm tòi cổ tích, mà tôi
biết có nhiều ở trong vùng. Tôi đã may mắn tìm thấy
bốn tấm bia còn rõ chữ, trong đó có ba bia ghi công
Lý Thường Kiệt đối với các chùa. Tôi đã sắp công bố
sự phát giác kia liền. Nhưng tôi nghĩ đối với các vũ
công của Lý Thường Kiệt, sử sách há lại không có
đâu chép kỹ càng, để ta có thể soạn lại một sách kể
lại toàn bộ sự nghiệp sao ?
Sau khi tìm tòi cẩn thận, tôi đã thấy một bộ sách đời
Tống để lại, là Tục tư trị thông giám trường biên. Tuy
nay đã mất lỗ một vài phần, nhưng trong năm trăm
hai mười quyển còn nguyên, ta có thể lượm lặt những
sự có liên quan đến việc bang giao Tống Lý.
Nhờ đó ta biết được một cách tường tận việc Lý
Thường Kiệt đánh Tống, việc Tống xâm lăng nước
ta, việc ta điều đình đòi đất. Những chi tiết vụn vặt
rất nhiều, khiến ta có thể sống lại, hàng ngày, những
phút của vua tôi nhà Tống lo việc đánh nước ta, và
nhờ đó, biết công lao của Lý Thường Kiệt.
Tham khảo với các sách cũ khác, soạn bởi người
Tống hay người ta, tôi dọn xong quyển sách này. Tuy
nhan đề Lý Thường Kiệt, nhưng thật ra là bang giao
với Tống của nước ta về thế kỷ thứ XI, trong triều
Lý.
Chắc độc giả sẽ trách sự chênh lệch trong cách chép
chuyện Tống và chuyện Lý : chuyện Tống đã kỹ càng
mà chuyện Lý đơn sơ. Tác giả cũng lấy điều đó làm
ân hận. Nhưng lỗi là tại dân tộc ta, hoặc đã ít biên
chép việc đương thời để di truyền lại đời sau, hoặc
không biết giữ những vết tích xưa; cho nên nay rất
hiếm tài liệu của ta về việc ta. Tôi cũng biết rằng,