!
708
MỐI QUAN HỆ GIỮA CHẾ ĐỘ ĐÃI NGỘ CEO VÀ RỦI RO CỦA
DOANH NGHIỆP: NGHIÊN CỨU TRÊN CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM
ThS. Trần Trọng Phong
SV.Trần Văn Bằng
Nguyễn Song Phương
Viện Ngân hàng - Tài chính, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
SV.Bùi Thu Giang
Khoa Kế hoạch và Phát triển, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
Tóm tắt
Bài viết này nghiên cứu về mối quan hệ giữa chế độ đãi ngộ CEO và rủi ro của
doanh nghiệp. Sử dụng dữ liệu của 54 công ty được niêm yết trong giai đoạn năm
2007 - 2014, tác giả xác định mối liên hệ giữa lương của CEO với những rủi ro doanh
nghiệp thông qua hai rủi ro điển hình: biến động thu nhập và biến động giá cổ phiếu.
Việc này được thực hiện bằng cách chạy dữ liệu mảng với 2 mô hình: mô hình ảnh
hưởng cố định (FEM), mô hình ảnh hưởng ngẫu nhiên (REM) và kiểm định Hausman
để lựa chọn mô hình phù hợp. Kết quả cho thấy mối quan hệ giữa chế độ đãi ngộ CEO
và rủi ro của doanh nghiệp là không rõ ràng, kết quả này là phù hợp với những phân
tích trên cả hai rủi ro. Phát hiện của nghiên cứu này sẽ cung cấp một cái nhìn tổng thể
về mối quan hệ giữa chế độ đãi ngộ CEO và rủi ro của doanh nghiệp, từ đó áp dụng
cho các công ty để điều chỉnh chính sách đãi ngộ CEO một cách hợp lý.
Từ khóa: CEO, doanh nghiệp, đãi ngộ, rủi ro.
Abstact
This paper aims at studying the relationship between CEO compensation and
risk taking of Vietnamese firms. Using data of 54 listed companies in the period from
2007-2014, the relationship between salary of CEO and firm risks is determined
through two typical risks: volatility of income and volatility of stock price. The study
used array data, with two models: Fix effect model (FEM) and Random effect model
(REM), and Hausman test to choose a suitable one. It was pointed that there is no
clear relationship between CEO compensation and business risks. This result was
consistent with the analysis on both of two risks. The findings provide an overview of
the relationship between income of managers and firm risks, from that companies can
adjust the reasonable compensative policies.
Key words: CEO, company, compensation, risk.
1. Giới thiệu
!
!
709
Gần đây, tiền lương rất cao của các nhà điều hành cao cấp, đặc biệt là của CEO
đang là một vấn đề nóng ở Việt Nam. Sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008,
nhiều công ty đã gặp phải những khó khăn trong việc vượt qua và duy trì vị thế của
mình trong môi trường cạnh tranh khốc liệt như vậy; tuy nhiên, lương của CEO và các
khoản đãi ngộ khác đã leo thang một cách đáng kể. Vấn đề ở chỗ liệu có tồn tại sự liên
quan giữa lương của CEO với hiệu suất của công ty. Tiền công bản chất là những ưu
đãi dành cho các CEO để họ hành động liên kết với các cổ đông và cải thiện hiệu quả
hoạt động công ty. Một điều dễ hiểu là để gặt hái được những lợi ích đó, CEO có thể
đưa ra những quyết định mang tính rủi ro để nâng cao lợi nhuận. Trong một số trường
hợp, những quyết định đó có thể được khen thưởng nhờ kết quả là những khoản lợi
nhuận khổng lồ; tuy nhiên, điều này lại có thể dẫn đến những tổn thất rất lớn, nhưng đó
là điều bình thường khi CEO cho rằng đó là điều tất yếu để có những kết quả kinh
doanh tốt. Các CEO có thể ra những quyết định mà các công ty không mong muốn,
chẳng hạn như ông Hoàng Xuân Quyền, cựu CEO của Ngân hàng Liên Việt. Các CEO
được trả lương cao hàng đầu thường làm trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, là ngành
có nhiều bê bối liên quan đến tài chính. Năm 2011, ông đã ký những hợp đồng cầm
cố cổ phiếu OTC trái phép để cho khách hàng vay tiền. Khi những khách hàng vỡ
nợ, Ngân hàng Liên Việt phải chịu tổn thất, còn CEO thì bị bắt giữ. Nhiều vụ bê
bối xảy ra gần đây trong năm 2014 bao gồm CEO của Ocean Bank, bà Nguyễn
Minh Thu bị bắt giữ vì không tuân thủ luật quản lý kinh tế. Những khả năng như
thế này đặt ra một câu hỏi: Liệu chế độ lương thưởng của các CEO có ảnh hưởng
đến mức độ chấp nhận rủi ro hay không? Nghiên cứu này được tiến hành để tìm ra
câu trả lời cho câu hỏi trên. Những câu hỏi và các giả thuyết sau đây kết hợp với
các tài liệu nghiên cứu trước đó là những định nghĩa cơ bản, tổng quan về chế độ
đãi ngộ CEO ở Việt Nam, phương pháp nghiên cứu, kết quả nghiên cứu, kết luận và
một số kiến nghị cho quản trị doanh nghiệp.
2. Tổng quan các nghiên cứu liên quan và phát triển giả thuyết nghiên cứu
2.1. Tổng quan nghiên cứu
Rủi ro là một trong những vấn đề trung tâm của mỗi doanh nghiệp. Trên thế giới
đã có nhiều nghiên cứu về rủi ro và các nhân tố tác động đến rủi ro cho doanh nghiệp.
Các công ty từ khi thành lập ban đầu đã có sự phân cấp nhất định về chức năng, nhiệm
vụ. Mỗi mức trách nhiệm khác nhau thì phải được hưởng thù lao khác nhau (Vieito,
2012). Mối quan hệ giữa lương thưởng cho các quản lý và rủi ro doanh nghiệp đã được
nghiên cứu nhiều trên thế giới, tuy nhiên tại Việt Nam thì gần như không có.
!
710
John và cộng sự (1995) cho rằng lương thưởng của cán bộ quản lý có ảnh hưởng
đến việc ra quyết định của doanh nghiệp, tác động này bị nhân rộng ra khi quyết định
của quản lý và vấn đề rủi ro đạo đức cùng xuất hiện. Carpenter (2000), Ross (2004)
cho rằng các nhà quản lý được nhận mức đãi ngộ cao trong thời gian dài thì có thể
giảm thiểu các quyết định đầu tư rủi ro.
Houston và James (1995) đã so sánh lương thưởng của CEO của các tổ chức
ngân hàng và phi ngân hàng trong khoảng thời gian 1981-1990, bằng cách xác nhận
xem liệu các ngân hàng có vốn mỏng, có vấn đề về tổ chức và các ngân hàng mang
tính chất "too big too fail" có xu hướng sử dụng phương pháp lương thưởng một cách
công bằng để gia tăng mức chấp nhận rủi ro hay không. Họ tìm ra rằng các CEO của
ngân hàng thì không có sự đãi ngộ hoàn toàn công bằng như các tổ chức phi ngân
hàng, và các ngân hàng mang tính chất "too big too fail" thì không có những lựa chọn
đầu tư tốt.
Palia và Porter (2004) đã nghiên cứu sự tác động của yếu tố lương thưởng cho
cán bộ quản lý đến rủi ro của ngân hàng, và họ kết luận rằng mức lương và thưởng
thêm cho CEO có mối quan hệ ngược chiều với rủi ro. Kết quả họ tìm được còn chỉ ra
rằng giá trị cổ phiếu do giám đốc điều hành nắm giữ thì có quan hệ cùng chiều với rủi
ro của ngân hàng.
Chen và cộng sự (2006) đã tiến hành nghiên cứu mối quan hệ giữa những ưu đãi
cho CEO và rủi ro trên mẫu hơn 500 ngân hàng thương mại trong khoảng thời gian
1992-2000 và có kết luận rằng việc phân chia lương thưởng cho CEO có gây ra rủi ro
cho ngân hàng.
Cooper, Gulen và Rau (2009) đã có nghiên cứu và kết luận rằng việc điều chỉnh
lương cho CEO sẽ có tác động tiêu cực đến thu nhập mang lại cho các nhà cổ đông
trong tương lai 5 năm kể từ lúc bắt đầu điều chỉnh. Họ tìm ra rằng nếu tăng lương cho
CEO lên 10% thì khoản thu nhập trong 5 năm tiếp theo có thể giảm đến 13%.
Ju, Leland và Senbet (2002) đã phân tích về vai trò của các lựa chọn trong việc
đãi ngộ cho các nhà quản lý. Họ kết luận rằng mỗi lựa chọn đấy có thể mang lại quá
nhiều hoặc hạn chế đến tối đa rủi ro cho doanh nghiệp tùy thuộc vào mức độ ưa thích
hay e ngại rủi ro của nhà quản lý.
Ảnh hưởng của việc đãi ngộ dành cho CEO đến rủi ro được xem là một chỉ số
hàng đầu cho các cuộc khủng hoảng tài chính (Balachandran và cộng sự , 2011). Bằng
việc sử dụng dữ liệu mảng từ 117 tổ chức tài chính trong khoảng thời gian 1995-2008,
họ đã coi khủng hoảng tài chính như là một môi trường để kiểm tra mối lên hệ giữa
chính sách đãi ngộ và xác suất vỡ nợ. Kết quả cho thấy lương thưởng công bằng sẽ làm
!
!
711
tăng khả năng vỡ vợ, ngược lại việc trả lương thưởng cho CEO theo các mức độ khác
nhau sẽ làm giảm điều này.
Crawford và cộng sự (1995), Harjoto và Mullineaux (2003) đều tìm ra rằng CEO
của các ngân hàng có mức vốn thấp thì sẽ nhận được một lượng giá trị cổ phiếu lớn
hơn, và các khoản tài trợ được xem như là một biện pháp khuyến khích chuyển dịch
rủi ro gây ra bởi việc đãi ngộ CEO.
Palia và Porter (2004) đã nghiên cứu việc đãi ngộ cho nhà quản lý có tác động
như thế nào đế rủi ro của ngân hàng (được đo bằng độ lệch chuẩn của lợi nhuận trên cổ
phiếu). Họ kết luận rằng lương và tiền thưởng cho CEO có mối quan hê ngược chiều
với rủi ro, rằng rủi ro sẽ giảm khi lương thưởng của quản lý tăng lên.
Có thể thấy, đãi ngộ CEO và rủi ro đã được nghiên cứu nhiều song hiện nay tại
Việt Nam còn chưa có một bài nghiên cứu về vấn đề này cho các doanh nghiệp, tổ
chức trong nước. Chính vì vậy, tác giả quyết định thực hiện bài nghiên cứu này để cho
được những nhận định về mối liên hệ này ngay tại Việt Nam, từ đó đưa ra các khuyến
nghị chính sách quản lý nhân lực để hạn chế rủi ro, gia tăng hiệu quả kinh doanh cho
doanh nghiệp.
2.2. Đề xuất các biến
2.2.1. Các biến liên quan đến chế độ đãi ngộ CEO và các biến độc lập khác
Dựa trên các nghiên cứu trước và điều kiện của bài nghiên cứu, tác giả đề xuất
các biến độc lập như sau:
Bảng 1. Tóm tắt các biến độc lập trong mô hình
Tên biến
Định nghĩa
Đơn vị
Compensation
Tổng các khoản lương và thưởng của CEO, nếu
kiêm chủ tịch thì cộng thêm lương của chủ tịch
Triệu VND
CEO_Ownership
Tỷ lệ cổ phần của CEO trong công ty
%
CEO_Representative
Tỷ lệ cổ phần mà CEO sở hữu và đại diện cho
thành viên gia đình hoặc người thân của CEO đó
(trong trường hợp công ty nhà nước kiểm soát)
%
!
712
Tên biến
Định nghĩa
Đơn vị
CEO_Tenure
Số năm làm việc CEO
Năm
ROA
Lợi nhuận trên tổng tài sản, tính bằng cách lấy lợi
nhận ròng chia cho tổng tài sản
%
Riskt-1
Mức độ rủi ro của công ty phát sinh trong năm t-
1 (rủi ro sẽ được đề cập chi tiết hơn)
%
Net_income
Thu nhập ròng của công ty trong báo cáo thu
nhập
Triệu VND
Interest
Lãi suất bình quân
%
Inflation
Tỷ lệ lạm phát bình quân
%
Duality
CEO có kiêm chủ tịch hay không, nhận giá trị là
1 nếu có, là 0 nếu không
SOE
Công ty là doanh nghiệp nhà nước hay tư nhân,
nhận giá trị là 1 nếu là nhà nước, 0 nếu là tư nhân
Family
CEO có quan hệ gia đình với Hội đồng Quản trị
hay không, nhận giá trị là 1 nếu có, là 0 nếu
không
Nguồn: Tổng hợp của nhóm tác giả
2.2.2. Các biến liên quan đến rủi ro
Qua tham khảo các nghiên cứu trước đây, kết hợp với điều kiện của bài nghiên cứu,
nhóm tác giả lựa chọn hai loại rủi ro là biến động thu nhập và biến động giá cổ phiếu.
Biến động thu nhập
Biến động thu nhập thể hiện biến động trong hoạt động của công ty, được tính
dựa trên thu nhập của công ty. Công thức dùng cho rủi ro này được tính toán bởi John,
Litov, Yeaung (2008):