116 117
MOÂNG SÔN THÍ THÖÏC KHOA NGHI HAÙN VAÊN – DIEÃN NOÂM – PHIEÂN AÂM – CHUÙ GIAÛI
[25a] Chö toân Boà Taùt Ma-ha-taùt.
Ma-ha Baùt-nhaõ ba-la-maät.i
Thöôïng lai tu thieát Moâng sôn cam loä phaùp thöïc nhaát
dieân coâng ñöùc vieân maõn, phoå trieâm sa giôùi.
Hoøa nam thaùnh chuùng.ii
i Ñoaïn naøy khoâng dieãn Noâm, taïm dòch laø: “Coâng ñöùc thí thöïc, haïnh cao quyù;
phöôùc ñöùc voâ bieân ñeàu höôùng veà, caàu cho moïi chuùng sinh bò ñaém chìm [trong beå
khoå], ñeàu nhanh choùng ñöôïc veà coõi Phaät Voâ Löôïng Quang (töùc laø Phaät A-di-ñaø).
[Kính leã] taát caû chö Phaät ba ñôøi khaép möôøi phöông; [caùc vò Boà Taùt] Vaên Thuø, Phoå
Hieàn, Quaùn Töï Taïi, cuøng taát caû caùc vò Ñaïi Boà Taùt. Ma-ha Baùt-nhaõ ba-la-maät!
ii Ñoaïn naøy cuõng khoâng dieãn Noâm, taïm dòch laø: “Treân ñaây, coâng ñöùc thieát laäp buoåi
phaùp thöïc vi dieäu ñaõ thaønh töïu troïn veïn, thaám nhuaàn khaép theá giôùi. Chaép tay
ñaûnh leã ñaïi chuùng.”
[25a] Chuùc toáng vaân:
Tieäc baøy cuõng ñaõ vöøa xong,
Canh gaø vaêng vaúng, gioït roàng thaâm thaâm.
Tröôùc ñaøn ngôùt137 gioïng thieàn aâm,
Bình hoa lôït boùng, ñænh traàm phai höông.
Cam loà töôùi khaép möôøi phöông,
Ao sen raøy ñaõ môû ñöôøng sang chôi.
118 119
MOÂNG SÔN THÍ THÖÏC KHOA NGHI HAÙN VAÊN – DIEÃN NOÂM – PHIEÂN AÂM – CHUÙ GIAÛI
[25b] Coâ hoàn ôi, coâ hoàn ôi!
Mau mau nheï böôùc taùch vôøi Taây thieân.
Töø raøy gia chuû bình yeân,
Phöôùc thöøa ñeå laïi trong mieàn nhaân gian.
Tuoåi trôøi, loäc nöôùc chan chan,
Goùt laân138 noái daáu, caàm loan139 in vaàn.
Ngheânh ngang coõi thoï ñaøi xuaân,
Goùt ma laëng baët, chaâu thaàn tieâu dieâu.
Phong löu phuù quyù ñuû ñieàu,
Cuùi ñaàu kính chuùc hoaøng trieàu muoân thu.
121
CHUÙ GIAÛI PHAÀN DIEÃN NOÂM
120
CHUÙ GIAÛI PHAÀN DIEÃN NOÂM
1 Ñoän: goø, ñoài nhoû.
2 Ñaây laø caâu chuù trieäu thænh coâ hoàn (Trieäu thænh chaân ngoân).
3 AÙc vaøng, thoû baïc: dòch töø nhöõng chöõ kim oâ, ngoïc thoá, duøng chæ maët trôøi, maët
traêng, töôïng tröng cho thôøi gian, ngaøy thaùng.
4 Ñuùng ra laø muøi höông, xöa hay duøng laãn loän giöõa maøu vaø muøi.
5 Phaàn vieát baèng möïc xanh laø nguyeân taùc chöõ Haùn, phaàn vieát baèng möïc ñen laø
phaàn dieãn Noâm cuûa dòch giaû.
6 Day: trôû laïi.
7 Lôøi bí maät: töùc maät chuù, coøn goïi chaân ngoân, chaân thuyeân, töùc thaàn chuù. Theo
Maät toâng, chuyeân nieäm thaàn chuù seõ coù uy löïc sieâu vieät, lôïi mình lôïi ngöôøi.
8 Dòch cuïm töø Voâ giaø cam loä phaùp thöïc, Phaïm aâm laø Baùt giaø vu saéc hoäi. Trai ñaøn
thí thöïc lôùn, thöôøng ñöôïc toå chöùc 5 naêm moät laàn khoâng phaân bieät giaøu ngheøo
sang heøn, khoâng bò haïn cheá, caûn trôû, neân goïi laø voâ giaø. Moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc ñoái
xöû bình ñaúng ñeå nhaän phaùp thí, taøi thí. Ñaïi leã naøy coù ôû AÁn Ñoä ñaõ laâu ñôøi, töø
thôøi vua A Duïc, truyeàn sang Trung Quoác, Vieät Nam vaø Nhaät Baûn, thöôøng do vua
chuùa toå chöùc, vì phí toån raát nhieàu.
9 Töông truyeàn xöa vua Thuïc ñeá maát nöôùc, cheát hoùa laøm chim ñoã quyeân (chim
quoác), ñeâm ñeâm keâu raû rích, khoùc than, luyeán tieác nöôùc nhaø.
10 Tieáp theo caâu naøy, chuû nhaân baûn vaên tröôùc ñaây coù vieát theâm vaøo moät caâu chöõ
Haùn, thay cho hai chöõ “vaân vaân” trong phaàn Haùn vaên ôû treân, coù leõ ñeå khi tuïng
baûn vaên ñöôïc deã daøng hôn, vì duïng yù hai chöõ “vaân vaân” trong phaàn Haùn vaên laø
ñeå khoûi khaéc in laëp laïi caâu naøy: “Duy nguyeän thöøa Tam baûo löïc, tröôïng bí maät
ngoân, thöû nhaät kim thôøi lai thoï voâ giaø cam loà phaùp thöïc.”
11 Choã ngoài cuûa töôùng chæ huy ngaøy xöa traûi da baùo, bieåu loä loøng duõng maõnh. Baây
giôø laø boä chæ huy quaân söï.
12 Haõn maõ: (haõn: moà hoâi) ngöïa chieán chaïy ñoå moà hoâi, chæ coâng traïng.
13 Khoùi lang: (lang: choù soùi) doïc theo bieân giôùi ngaøy xöa, ngöôøi ta döïng caùc ñaøi
cao, treân ñöïng coû khoâ troän vôùi phaân choù soùi. Khi coù giaëc ñeán, ñoát phaân cho khoùi
boác thaúng leân. Nhôø theá, nôi khaùc môùi bieát maø ñeán chi vieän.
14 Do chöõ “phan long phuï phuïng” hay “phan long phuï kyù”, vin vaøo roàng phöôïng,
bieåu töôïng cuûa vua, seõ ñöôïc vinh hieån; cuõng nhö döïa vaøo ngöïa kyù, seõ ñöôïc ñi
xa ngaøn daëm. YÙ noùi caùc baày toâi xöa giuùp vua chuùa, seõ ñöôïc loäc quyeàn to lôùn.
15 Sau caâu naøy thaáy vieát theâm caâu chöõ Haùn ñeå vò trai chuû laëp laïi: “Duy nguyeän
thöøa Tam baûo löïc... ... cam loà phaùp thöïc.”
16 Caùc vua ñôøi Tieàn Haùn, khi xaây laêng thöôøng dôøi daân ñeán laäp moät huyeän ñeå lo
cung phuïng cho laêng; 5 laêng caùc vua Cao toå, Hueä ñeá, Caûnh ñeá, Vuõ ñeá vaø Chieâu
ñeá ñeàu ôû phía baéc kinh ñoâ Tröôøng An, di daân phaàn ñoâng giaøu coù, sinh hoaït xa
xæ. Vì theá coù töø nguõ laêng taøi tuaán, aùm chæ boïn con chaùu caùc nhaø giaøu coù.
17 Bieån hoaïn: chæ quan tröôøng, chính tröôøng.
18 Trang Töû naèm mô hoùa thaønh böôùm. Tænh ra, khoâng bieát mình laø böôùm hay böôùm
laø mình. Hoàn böôùm chæ cuoäc ñôøi nhö giaác mô ngaén nguûi.
19 Döông quan: quan laø cöûa, döông quan laø cöûa veà döông gian, coõi traàn.
20 Tao oâng maëc khaùch: chöõ “tao” chæ vaên chöông, chöõ “maëc” chæ saùch vôû; 4 chöõ
naøy chæ giôùi vaên nhaân, ngheä só.
21 Cöûa huyønh (huyønh moân), chæ tröôøng hoïc.
22 Tröôøng thi xöa chung quanh troàng gai ñeå khoù xaâm nhaäp. Caâu naøy noùi caûnh só
töû thi taøi ôû ñoù.
23 Löûa ñoùm, töùc ñeøn ñom ñoùm (huyønh ñaêng). Huyønh laø con ñom ñoùm. Xöa, Xa
Daän ngheøo, baét ñom ñoùm cho vaøo tuùi laøm ñeøn ñeå hoïc, goïi laø huyønh song, hoïc
beân song cöûa baèng ñeøn ñom ñoùm.
24 Chæ söï cheát, vì khi aáy teân tuoåi ñöôïc vieát treân maûnh luïa hoàng, goïi laø minh tinh,
ta hay noùi laø trieäu.
25 Phi tích: cuõng nhö tích tröôïng, caây gaäy cuûa taêng só, duøng chæ giôùi tu haønh thoaùt
tuïc.
26 Hoaøng hoa thuùy truùc: chæ Phaät phaùp, nhaát laø Thieàn toâng. Do caâu “Thuùy truùc
hoaøng hoa phi ngoaïi caûnh” ñeå chæ taát caû caùc phaùp ñeàu laø Phaät phaùp.
27 Coå noâ: laø loaøi traâu baïc vaø choàn caùo, chæ chung suùc vaät haï ñaúng, chæ nhöõng ngöôøi
caên cô thaáp keùm, khoù giaùc ngoä. Chöõ duøng laáy ôû Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc, lôøi
cuûa ngaøi Nam Tuyeàn noùi vôùi haønh giaû Cam Chí. Hai caâu nguyeân vaên yù noùi caùc
nam nöõ tu só caên cô thaáp keùm, duø ñaøm luaän Phaät phaùp, ñoïc tuïng thaàn chuù cuõng
khoâng ngoä ñaïo.
28 Hai caâu naøy duøng caùc töø hoaøng quan, vuõ phuïc ñeå chæ muõ cuûa aån só vaø aùo cuûa
ñaïo só.
29 Cuõng nhö ñoäng Ñaøo Nguyeân, chæ nôi thaàn tieân ôû.
30 Tam hoa: laáy töø chöõ tam hoa tuï ñænh. Ñaïo giaùo tu luyeän chaân khí ñeán möùc thaønh
töïu, tinh hoa doàn veà nôi cao nhaát.
122 123
MOÂNG SÔN THÍ THÖÏC KHOA NGHI CHUÙ GIAÛI PHAÀN DIEÃN NOÂM
31 Quan nieäm ngaøy xöa cho raèng thaân ngöôøi goàm 4 yeáu toá hoïp laïi: ñaát, nöôùc, löûa
vaø gioù, goïi chung laø töù ñaïi.
32 Chæ nôi tu luyeän cuûa ñaïo só vaø loø luyeän thuoác tieân.
33 Chæ ñaøn cuùng teá.
34 Ngöôøi ôû troï.
35 Nhöõng ngöôøi laøm ngheà buoân baùn ngöôïc xuoâi.
36 Ñöôøng deâ, hay ñöôøng ruoät deâ, chæ ñöôøng quanh co khuùc khuyûu.
37 Söùc löïc ñang maïnh meõ; sung söùc.
38 Giöõa röøng göôm ñao, chæ nôi chieán tröôøng ñaày hieåm nguy cheát choùc.
39 Lieàu mình, ñem tính maïng ra so taøi cho ñeán cheát.
40 Toát ñoà: binh só, lính trôn.
41 Ngöôøi saûn phuï ngaøy xöa phaûi loùt chieáu rôm naèm, ngoài chôø sinh con raát toäi
nghieäp.
42 Chæ nieàm vui, haïnh phuùc vôï choàng sum hoïp.
43 Chöõ duøng theo Kinh Thi, noùi ñieàm sinh con trai.
44 Chöõ duøng theo Kinh Thi, sinh con trai cho chôi ngoïc chöông, sinh con gaùi cho
chôi ñoà keùo sôïi baèng ñaát nung. YÙ noùi vieäc sinh con trai hay gaùi chöa theå bieát.
45 YÙ noùi ñaõ cheát. Nguyeân taùc duøng “quy tröôøng daï”, chæ veà caûnh aâm phuû, quanh
naêm khoâng thaáy maët trôøi.
46 Chæ nhöõng tröôøng hôïp cheát khi sinh nôû do bò baêng huyeát khoâng caàm ñöôïc.
47 Ñaây noùi veà hình thöùc noâ leä thôøi xöa, con caùi nhaø ngheøo bò baùn laøm toâi tôù, phaûi
laøm luïng cöïc nhoïc ñeán cheát; hoaëc bò baùn laøm naøng haàu, ganh tò nhau ñeán maát
maïng.
48 Cöûa muø (u quan): chæ aâm phuû, ñoái laïi vôùi döông quan chæ döông traàn.
49 Laáy phaán son veõ maët, laáy xaï höông öôùp xoâng aùo quaàn. Toaøn caâu nghóa laø caùc
cung phi, giai nhaân veõ maët baèng son phaán, xoâng öôùp xaï höông vaøo aùo quaàn, coát
tranh ñua ñeïp hôn nhau ñeå ñöôïc nhaø vua suûng aùi, ñöôïc choàng yeâu vì.
50 Chæ thuù vui aân aùi.
51 Thaïch Suøng ñôøi Taán giaøu noåi tieáng, laäp trang traïi ôû khe Kim Coác taïi huyeän Haø
Nam. Suøng coù con haùt Luïc Chaâu ñeïp, thoåi saùo hay. Gian thaàn Toân Tuù muoán
chieám ñoaït, Suøng khoâng chòu. Tuù laøm chieáu giaû, sai veä só ñem ñeán baét Suøng.
Suøng cho Luïc Chaâu bieát roõ. Luïc Chaâu nhaûy laàu töï töû ñeå ñaùp taï Suøng. Thô ca ñôøi
sau hay nhaéc ñeán chuyeän naøy.
52 Heùo roäc: raát heùo, heùo queo.
53 Ñòa danh nay thuoäc huyeän Höng Bình, tænh Thieåm Taây (Trung quoác), nôi Döông
Quyù Phi bò thaét coå cheát.
54 Xöông khoâ: dòch thoaùt yù chöõ “khoâ laâu”, ñuùng ra laø caùi soï ngöôøi.
55 Bæ baøng: saün saøng, töôm taát.
56 Chæ nhöõng ngöôøi aên maøy ngheøo ñoùi.
57 Tuø nhaân bò thi haønh aùn töû hình; töû toäi.
58 Xuoâng: vaøo, gaëp phaûi.
59 Nhöõng oan hoàn cheát vì treo coå, uoáng thuoác ñoäc coøn vöông vaán, löu luyeán, khoâng
ñöôïc giaûi thoaùt.
60 Nhöõng oan hoàn cheát vì seùt ñaùnh, bôø ñaát lôû vuøi laáp.
61 Thöôùc reo: loaøi chim khaùch, keâu baùo tin.
62 Nha bay: loaøi quaï bay töù tung.
63 Saùu ñöôøng (luïc ñaïo, cuõng goïi laø luïc thuù): chæ 6 coõi maø chuùng sinh tuøy theo
nghieäp phaûi chòu ñaàu thai vaøo: ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sinh laø ba ñöôøng aùc; trôøi,
ngöôøi vaø a-tu-la laø ba ñöôøng laønh.
64 Dieän Nhieân, hay Dieäm Khaåu, teân ngaï quyû ghi trong kinh ñieån.
65 Ngaï quyû.
66 Li, mò, voõng, löôïng: 4 loaøi yeâu quaùi ôû goã, ñaù sinh ra, hay phaù phaùch ngöôøi. Coù
nôi noùi laø thaàn ñaàm ao, thaàn nuùi. Ñaây duøng vôùi yù chæ chung taát caû caùc loaøi yeâu
ma quyû thaàn...
67 Nghóa caâu naøy noùi keå luoân toå tieân, thaân thích cuûa caùc oan hoàn vaø caùc chuùng
sinh khaùc bò cheát, ñaøy ñoïa trong caûnh khoå.
68 Caâu naøy noùi toùm laïi, löôïc dòch caû 4 caâu trong baûn chöõ Haùn.
69 Dieãn aâm, töùc dieãn Noâm baøi Baïch.
70 Noùi chung taát caû caùc coâ hoàn ñi treân khoâng, treân boä vaø döôùi nöôùc.
71 Linh ngöõ: nhaø tuø kín.
72 Chæ caùc beänh ñaäu muøa, dòch taû.
73 Bò seùt ñaùnh.
74 Bò buøa chuù thö phuø.
75 Quyû söù.
76 Oan gia nghieäp baùo tích luõy töø nhieàu ñôøi.
77 Baøy ra toû töôøng, roõ raøng tröôùc maët.
78 Ngöôøi chöùng quaû A-la-haùn khoâng coøn rôi vaøo luaân hoài sinh töû nöõa, goïi laø voâ
sinh.
124 125
MOÂNG SÔN THÍ THÖÏC KHOA NGHI CHUÙ GIAÛI PHAÀN DIEÃN NOÂM
79 Chöõ trieàu (朝), khoâng theå phieân aâm laø ñìu; ñoïc laø chieàu khoâng thoâng duïng baèng
ñoïc laø chìu. Phöông aâm mieàn Trung vaãn noùi “chìu hiu” neân coù leõ dòch giaû duøng
vôùi yù naøy.
80 Soï ngöôøi luoân maát maét, nhìn vaøo saâu hoaém.
81 Hoäi minh döông: trai ñaøn thí thöïc. Minh chæ aâm giôùi, caùc ngaï quyû; döông chæ
döông gian, caùc tieân nhaân. Phaùp hoäi thí thöïc cho chuùng sinh caû 2 coõi. Coøn goïi
laø thuûy luïc hoäi, My sôn thuûy luïc.
82 Phaàn coøn laïi cuûa trang naøy goàm moät caâu chaân ngoân vaø baøi trieäu thænh, ñeå
nguyeân vaên chöõ Haùn khoâng dieãn Noâm.
83 Ñaõ noùi ôû phaàn ñaàu veà duyeân khôûi kinh Cöùu baït Dieäm Khaåu, do ngaøi A-nan gaëp
vieäc vaø thöa thænh.
84 Tieâu dieän quyû: nghóa ñen laø quyû bò chaùy xeùm maët, ñoàng nghóa vôùi “dieän nhieân
(maët chaùy)”. Töông truyeàn Boà Taùt Quaùn AÂm thò hieän hình töôùng quyû naøy ñeå cöùu
ñoä caùc chuùng sinh ñang chòu khoå nôi aâm caûnh, neân coøn toân xöng laø Tieâu Dieän
Ñaïi só, cuõng töùc laø Dieän Nhieân Vöông Boà Taùt. Daân gian thöôøng goïi laø oâng Tieâu,
ñöôïc thôø ôû caùc chuøa vôùi hình töôùng voâ cuøng döõ tôïn, löôõi theø ra raát daøi.
85 Chæ hoaøng gia.
86 Chöùc teå töôùng, naém quyeàn ñieàu haønh caùc quan khaùc, töông ñöông vôùi thuû töôùng
ngaøy nay.
87 Ñeàm: ñeïp ñeõ, dòu daøng. Caâu naøy noùi caùc cung phi myõ nöõ nhan saéc ñeïp töôi
nhö hoa.
88 Chaêm lo kinh teá, toå chöùc giaùo duïc cho nhaân daân.
89 Tríu meán, löu luyeán.
90 Baên xaêng: xoâng xaùo.
91 Chöõ 𠴥 goàm chöõ traàm (沈) vaø boä khaåu (口), coù nhieàu caùch ñoïc khaùc nhö “thoøm,
thuøm”... nhöng theo ngöõ caûnh naøy thì ñoïc laø “raàm” thích hôïp hôn. Hôn nöõa,
ngay sau noù laø chöõ “roä” (𡀔) hôïp thaønh cuïm töø moâ taû aâm thanh: raàm roä.
92 Laáy töø thaønh ngöõ “haïo thuû cuøng kinh” (皓首竆經), nghóa laø “baïc ñaàu vôùi saùch
vôû ñeå nghieàn ngaãm nghóa lyù, vaên chöông”.
93 Xöa, Toân Khang ngheøo quaù, khoâng coù ñeøn, ñeâm nöông theo aùnh tuyeát laáp laùnh
beân cöûa soå ñeå ñoïc saùch.
94 Lôõ thôøi, boû lôõ cô hoäi toát ñeïp troâi qua.
95 Caùt aùi töø thaân: döùt boû heát moïi söï luyeán aùi, moïi ngöôøi thaân thích... Chæ nhöõng
ngöôøi xuaát gia theo con ñöôøng tu taäp, xuaát theá.
96 Töï soi chieáu laïi noäi taâm cuûa mình ñeå nhaän ra chaân lyù, baûn chaát cuûa thöïc taïi.
97 Xem naëng nghóa khí, hy sinh tính maïng vì vieäc nghóa.
98 Nöõ tu só cuûa Ñaïo giaùo vaø Phaät giaùo.
99 Caùc ñaïo quaùn, thieàn vieän, tu vieän...
100 Phöôïng loan: chæ duyeân nôï vôï choàng.
101 Thaáu hieåu phaùp voâ vi, töùc laø chöùng ñaéc thaùnh quaû, thaønh ñaïo.
102 Thaày boùi ngaøy xöa duøng mu ruøa ñeå ñoaùn vieäc.
103 Chæ chung caùc ngheà phong thuûy, chieâm tinh.
104 Hung caùt: nhöõng ñieàu laønh döõ, toát xaáu.
105 Baõo maõn: no neâ, aên uoáng ñaày ñuû, thoûa maõn.
106 Nhöõng ngöôøi laøm ngheà buoân baùn, thöông maõi.
107 Höông tænh: laøng xoùm, tænh... ñaây chæ chung nôi queâ höông maø ngöôøi ta sinh
ra vaø lôùn leân.
108 Ñôøi ngöôøi ngaén nguûi, thoaùng qua nhö giaác moäng vinh hoa phuù quyù cuûa Loâ sinh
trong quaùn troï ôû truyeän Hoaøng löông moäng. Chöõ ñieàm thöôøng phieân nieàm, ñeàm
nhö noãi nieàm, eâm ñeàm. Ñaây phieân ñieàm coù leõ thoâng hôn.
109 Chò nhöõng ngöôøi maéc beänh aùc haïi nhö cuøi, ñieân... hoaëc gaëp phaûi tai öông baõo
luït v.v…
110 Xuoâng: gaëp phaûi, vaáp phaûi.
111 Naïn nhaân bò cheát chaùy, cheát chìm.
112 Cöûu hoaïnh: noùi ñuû laø cöûu hoaïnh töû, laø 9 tröôøng hôïp cheát baát ñaéc kyø töû, cheát
do nhöõng nguyeân nhaân taùc ñoäng töø beân ngoaøi chöù khoâng do giaø yeáu, heát tuoåi
thoï; do ñoù goïi laø 9 caùch cheát oan uoång. Noäi dung naøy xuaát phaùt töø kinh Döôïc
Sö, khi Boà Taùt Cöùu Thoaùt daãn lôøi ñöùc Phaät ñeå traû lôøi ngaøi A-nan veà 9 caùch cheát
oan uoång.
113 AÅm huyeát nhöï mao (飲血茹毛): nghóa ñen laø “uoáng maùu, aên loâng”, nghóa laø
aên uoáng theo loái man khai, laïc haäu, duøng ñeå chæ nhöõng nôi coøn chaäm tieán, man
khai, thieáu vaên minh.
114 Nghóa laø than oaùn, traùch moùc trôøi ñaát baát coâng vôùi mình.
115 Ngöôøi thaäp aùc: nhöõng ngöôøi phaïm vaøo 10 ñieàu aùc (baát thieän) laø: gieát haïi, troäm
cöôùp, taø daâm, noùi doái, noùi theâu deät, chöûi ruûa aùc ñoäc, noùi hai löôõi, tham lam,
noùng giaän, si meâ.
116 Töùc laø cuùng thí thöïc.
117 Oan gia nghieäp baùo tích luõy trong nhieàu kieáp vôùi nhau.
118 Ñöôøng ba, naïn taùm: dòch töø caùc thuaät ngöõ tam ñoà, baùt naïn. Tam ñoà laø ba
ñöôøng aùc, hay ba caûnh giôùi xaáu maø ngöôøi taïo nghieäp aùc phaûi ñoïa vaøo, goàm coù:
ñòa nguïc, ngaï quyû vaø suùc sinh. Baùt naïn laø taùm ñieàu kieän baát lôïi, ngaên trôû chuùng