TƯ LIỆU FOLKLORE


|

@
TƯ LIỆU 1lăn hoá
HỘI HỌ& VỚI 12 CON GiIáP
TRẤN MÃ)
_¬—_
-
Họa sĩ Lê Chí Dùng đang vẽ các con giáp. Ảnh do tác giả cung cấp
khuyết của mặt trăng, đến mùa xuân hoa nở, mùa thu lá rụng, hết ngày đến đêm, hết mưa lại nắng... Nhân loại đã quan sát quy luật chu kì tuần hoàn của thiên thể và phát minh ra lịch. Ở Trung Quốc, người ta tính lịch bằng cách kết hợp thiên can và địa chị.
TH 3000 năm trước, từ hiện tượng tròn,
Thiên can gồm: Giáp, At, Bính, Đinh, Mậu. Kí, Canh, Tân, Nhâm, Quý.
Địa chỉ gồm: Tí, Sửu, Dân, Mão, Thìn, TỊ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi.
Thiên can và địa chi lần lượt ghép với nhau đến 60 năm thì vừa hết một vòng. lại bắt đầu từ Giáp Tí, vòng ây gọi là lục thập hoa giáp. Cùng lúc, phát minh về âm đương, ngũ hành, bát quái, cửu cung rồi cung phi, cung mệnh, rồi chế, hoá, sinh, khác... đã giúp con người lí giải cuộc sống phức tạp quanh mình. Thế là Bốc phệ rađời. Đáng kể nhất có bói Dịch (bằng xóc
thé, gieo đồng xu) xem lá số tử vị, số tử bình, rồi lục nhâm đại độn... Mỗi môn có một phong cách và hấp dân riêng biệt (và cùng chính xác lắm). Bàn đến Bốc phệ rất phức tạp và còn nhiều tranh cãi, trong khuôn khổ bài này người viết chỉ đám đưa vài ý nhỏ xoay quanh 12 con giáp và liên quan giữa chúng với hội hoạ mà thôi.
Như trên đã nói: Tí, Sửu, Dần, Mão, Thìn, TỊ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi. Tức: Chuột, Trâu, Hổ, Mèo, Rồng, Rắn. Ngựa, Dê, Khi, Gà, Chó, Lợn. Không hiểu người xưa dựa vào tiêu chí gì để chọn con vật, mà bỏ sót mấy con người viết rất thích như: Con voi (to, khoẻ, hiển lành, thông minh), con cá kình (tướng dưới nước) hay con đại bàng (vua trên trơi)... Còn đã phân tích hay đở ra, con gì cũng có hai mặt: thí dụ: chuột vui vẻ, xởi lới, nhưng hay lo vặt. Rắn khôn ngoan, có ý chí, thích phô trương
°*Hội viên Hội Mi thuật Viêt Nam. 74
TRẦN MÃ


nhưng ích kỉ và keo kiệt, đa nghị. Gà bận rộn, lo toan, tham công tiếc việc nhưng dễ b¡ quan... Có lẽ những đặc tính trên là do người ta suy từ đặc điểm các con vật mà ra. Nhưng không phủ nhận một thực tế là, trải qua mấy ngàn năm lịch sử, 12 con giáp đã trở thành dấu ấn không phai trong tâm lí, tình cảm của nhân loại. Hiện tượng 12 con giáp không chỉ ảnh hưởng tới một con người mà còn ảnh hưởng tới tâm lí, khí chất, nếp nghĩ, phong tục tập quán của cả một cộng đồng và trở thành nét văn hoá rất riêng của Á Đông.
Trong hội hoa, từ lâu, các con vật đã có mặt. Tranh Đôn Hoàng của Tàu vẽ nhiều con ngựa đẹp, đời sau có Từ Bi Hồng, hoạ gia vẽ ngựa nổi tiếng thế giới, được nhân dân Trung Quốc yêu mến gọi là: Từ Mã. Trong DI Hoà Viên có một pho tượng trâu nổi tiếng bằng đồng, xa hơn còn có bức thập mục ngưu đồ. Còn con rồng, nó có mặt ở khắp nơi, từ đình, chùa, lăng, miếu cho đến nội thất nhà dân, nhưng nhiều nhất vẫn là ở chốn cung đình. Ngay cả những con vật tầm thường, nhỏ bé như con gà, con lợn... cũng được các nghệ nhân Việt Nam đưa vào tranh như em bé ôm gà, gà mẹ gà con, lợn ăn cây dáy ở tranh Đông Hồ... mà hàng trăm năm nay lưu hành rộng rãi trong dân gian, nhất là những vùng thôn đã...
Ngày nay, các hoa sĩ hiện đại cũng ham thích vẽ 19 con giáp. Tiêu biểu có Nguyễn Tư Nghiêm, hoạ gia duy nhất còn sống của bộ tứ. Mỗi độ xuân về, ông lại lui cui hàng giờ với Tí, Sửu, Dần, Mão... các con vật của ông như được hô thần. Với nét bút run rẩy, con rồng ông vẽ như vừa bay từ trong chùa ra. Trong 12 con giáp, tôi cho con chó là khó vẽ nhất, bởi ngoại hình của nó không đẹp. Ây thế mà Nguyễn tiên sinh đã vẽ con chó cực đẹp, đó là một gia đình nhà chó (ước mong sự xum vầy, đoàn tụ) với bố, mẹ, hai con (sinh đẻ rất đúng kế hoạch) gam mầu cực nhã, chỉ có đen, trắng và nâu, thế thôi. Tôi nghĩ, với một người như ông, con gì thì con, ông cũng vẽ thành đẹp được. Ở các con giáp của ông, vừa có hồn Đông Hồ, khí Hàng Trống, thần của tranh thờ, hơi thỏ Pi-cat-sô, nét Nhật, mầu Tàu... lẳng
vảng đâu đó là tượng mồ Tây Nguyên... Nguyễn Tư Nghiêm, mỗi độ xuân về, bằng một cái nhìn, không nói, ông xuất lực ra đầu bút với nỗi niềm mong cho cõi trầm luân này yên bình. Nguyễn Sáng cũng là một hoạ sĩ vẽ con giáp tài tình. Con ngựa của ông đượm vẻ phù điêu mái đình, nhưng tài nhất vẫn là con mèo, cổ nhân nói: "Người sao, của vậy", con mèo Nguyễn Sáng đầy uy lực, dữ dội, mắt vằn lên, gọi nó là cọp thì đúng hơn, con vật của Nguyễn Sáng bao giờ cũng đầy phong ba. Nhắc đến con trâu, không thể không nhắc đến Thành Chương, bởi chính ông là kẻ chăn trâu cơ mà. Trâu của ông đơn giản, màu sắc nguyên thuỷ, tương phản đập mạnh, hình tượng vừa dân tộc vừa hiện đại rất đúng đường lối văn hoá văn nghệ... Hoa sĩ Phạm Viết Hồng Lam cũng thường vẽ các con giáp, ông thường vẽ con vật trên giấy mầu quét điệp, các con vật ông vẽ nhiều vẻ Đông phương, gần giống chữ Phạn nhà phật, thần kì nhất là năm Tị, ông vẽ con rắn. Nom nó loằn ngoằn toát ra thần khí hào phóng của người nghệ sĩ đang sống nơi u tịch. Còn hoạ sĩ trẻ Phạm Minh Tuấn thì khai triển cả 19 con giáp một lúc trong một khung vuông to chứa cả 12 tranh con, vẽ theo lối hiện đại, siêu thực, cả lập thể, màu xanh đồ tươi rói, rất khí thế.
Hoa sĩ Lê Trí Dũng cũng là một người ham thích vẽ 12 con giáp, mười mấy năm thể nghiệm ông thấy hợp nhất với mình là con ngựa. Ngựa của ông vặn vẹo đủ kiểu như khối Ru-bich. Số ngựa đẻ lên đến hàng nghìn con, gần đây, ông vẫn vẽ con giáp nhưng trên những chất liệu khác. Những con giáp thương ngự trong các hình tròn. Đó chính là những cái thót lớn bé, to nhỏ và những chiếc đĩa sơn mài đầy dân dã. Sau phút giao thừa, khi các nghi thức với trời, đất, thánh thần, tổ tiên xong, thành phố chìm trong tĩnh lặng tuyệt vời thì ông bắt đầu phóng bút vẽ con giáp năm ấy. Mùa xuân Giáp Thân này, Lê Trí Dũng xin gửi đến bạn đọc những con khỉ với lời chúc thông minh, nhanh nhẹn, năng nổ, hoạt bát và nhiều thu hoạch.
T.M