Ngh thu t và th c ti n c a phong cách qu n lý Nh t B n
S thành công th n kỳ c a công nghi p Nh t sau chi n tranh đã đ c ch rõ là nh "lean ế ượ
production" (m t ph ng th c s n xu t xu t phát t Nh t B n, s n xu t tu n t , theo ươ
nhu c u, d thay đ i, ng c v i ki u s n xu t dây chuy n) tinh th n đoàn k t và s c i ượ ế
ti n không ng ng. Nh ng g n đây, ng i ta nh n ra đó cũng chính làc đi m y u c aế ư ườ ế
đ t n c th n kỳ này, ch ng h n nh ch s d ng nhân viên đ n su t đ i, vàc quy ướ ư ế
t c quá kh c, chúng tr thành v n đ hàng đ u trong các tranh lu n v cách qu n lý
Nh t B n. Nh ng nh ng ý ki n m i m đang n i lên trong gi i tr , th h các n qu n ư ế ế
Nh t n ng đ ng và tin t ng r ng n có r t nhi u th mà th gi i ph i h c t p t ǎ ưở ế
ng i Nh t. ườ
N n kinh t Nh t đã b kh n đ n t m vĩ trong su t nh ng n m đ u th p k 90 c a ế ǎ
th k tr c, nh ng r t nhi u công ty, doanh nhân v n n m quy n l c r t l n trong n nế ướ ư
kinh t toàn c u. V y cách qu n lý Nh t B n đóng p gì vào k t qu y?ế ế
S là quá c ng đi u n u nói r ng cách qu n lý ki u Nh t đã t o ra b c phát tri n th n ườ ế ướ
kỳ cho n n kinh t Nh t sau chi n tranh. ế ế
Nh ng ng i không ng h phongch Nh t đã ch ra r ng Nh t B n ch m t s ít ườ
các tru ng d y kinh doanh ch ng h có ti ng t m gì. Và các nt v n ph ng y ế ǎ ư ươ
sau 30 n m đ n đây v n r t v t v khi làm vi c, b i ngu i Nh t kng mu n t n ti nǎ ế
o các chi phí t v n mà cho r ng nên đ dành ti n cho các kho n đ u t "th c s " . Hư ư
không thích ch y theo các ki u cách qu n lý m i nh t, h th v ch ra đ c các chi n ượ ế
l c kinh doanh n đ nh lâu dài.ượ
Tuy nhiên, nhìn vào tr ng m c a nh ng l i phê phán thì rõ ràng là nh ng k hoài nghi
y hoàn toàn sai. Ng i Nh t cũng đã h c đ c r t nhi u v ph ng pháp qu n lý ki nườ ượ ươ ế
th c v qu n lý, đ c bi t t m t nhóm các nhà lý lu n ng i M , nh ng ng i đã ườ ườ
truy n bá ý t ng "lean production" vào Nh t B n. Trong m t đ tài nghiên c u v c i ưở
cách có tên "Cái máy bi n đ i th gi i" c a James Womack, Daniel Jones và Daniel Roosế ế
đã kh ng đ nh quan đi m :"Lean production ph ng th c t t nh t đ con ng i làm ra ươ ườ
m i th . Nó cung c p các s n ph m t t h n, nhi u h n và r h n. Quan tr ng h n là ơ ơ ơ ơ
thúc đ y nhân viên m i v trí t nhà máy đ n ban lãnh đ o làm vi c h t mình h n" ế ế ơ
"Lean production" là con đ c a m t t p h p ý t ng v qu n lý ch t l ng mà các ưở ượ
doanh nhân Nh t đã g p ph i trong su t th i kỳ chi m đóng c a ng i M sau chi n ế ườ ế
tranh. Nói m t cách tóm g n, nh ng ý t ngy ctr ng đ n vi c th c hi n nh ng ưở ế
vi c làm đúng ngay t đ u n h n là t n r t nhi u th i gian đ ki m tra l i, đây m t ơ
ý t ng hi n nhiên nh ng đã đi ng c l i mô hình qu n lý chu n m c th i b y gi .ưở ư ượ
Quan đi m khi đó coi ch t l ng là nh ng mà b n đã ki m tra sau khi b n hn tnh ượ
s n ph m.
Ngày nay, các nhà qu n lý Nh t v n nói v Joseph Juran, A.V. Feigenbaum và đ c bi t là
W. Edwards Deming v i thái đ r t kính tr ng. T nh ng n m 50, m t gi i th ng hàng ǎ ưở
n m mang tên Deming Prize đã đ c trao cho nh ng ti n b xu t s c trongng nghi p.ǎ ượ ế
Không m y tên tu i M c a mình, nh ng Deming và b n bè c a ông r t đ c chào đón ư ượ
Nh t. Khi h thuy t gi ng, c h i tr ng ch t c ngc k s các giám đ c s n ế ườ ư
su t. B t c m t n ph m nào c a h đ u ngay l p t c đ c d ch sang ti ng Nh t và ượ ế
đ c các n qu n lý tn c n c chào đón.ượ ướ
Ng i Nh t nh n ra r ng s n ph m c a h ph i đáp ng m t cách tuy t v ng các tiêuườ
chu n qu c t . N n kinh t Nh t b tr n át b i kinh t M và hàng hoá M tràn ng p th ế ế ế
tr ng Nh t. Nh ng chun gia kinh t M s1/2n sàng đ n đ gi ng gi i cho ng iườ ế ế ườ
Nh t v qu n lý ch t l ng r t hi m hoi quý giá. Đi u đó gi i thích t i sao mà ý ượ ế
t ng c a Deming đ c chào đón nh v y Nh t. Đ t n c Nh t ch t ch i ch ngưở ượ ư ướ
nhi u nhà kho đ l u nguyên li u cũng nh s n ph m ng tháng tr i. Sau chi n tranh, ư ư ế
ng i Nh t ch ng th phí ph m nh ng nguyên li u quý giá đ t o ra các s n ph m hayườ
y móc kém ch t l ng. Đ t n c Nh t cũng thi u công nhân tay ngh cao s ượ ướ ế
kh ng ho ng c a công nghi p Nh t khi n cho công nhân không s1/2n lòng làm vi c v i ế
đ ng l ng ch t đói n a. Ch c là ch đ t n c a thích món "sushi" m i th u hi u ươ ế ướ ư
nhanh đ n th s c n thi t c a giao hàng "ngay l p t c "("just in time" delivery)ế ế ế
Th o là " lean production" ?ế
Ngu n g c c a các ý t ng y là bên kia Thái nh D ng, nh ng có 2 ng i Nh t là ưở ươ ư ườ
-- Kiichiro Toyoda, ng i đ ng đ u Toyota, và Taiichi Oh no, cánh tay ph i c a ông ta đãư ơ
chuy n các h c thuy t thành h th ng s n xu t m i. H đã sang M đ h c h i v s n ế
xu t s l ng l n trong nhi u thángo nh ng n m 50, đ m hi u t i sao h th ng s n ượ ǎ
xu t m i l i thành ng cách đ làm cho nó t t h n. H nh n th y r ng cách th c s n ơ
xu t th nh hành Nh t đã l i th i và ng phí v công s c, nguyên li u và th i gian. H
nh n th y r ng ng i công nhân l p ráp chính là ng i làm t ng thêm giá tr s n ph m ườ ườ ǎ
n u công nhân ph i làm vi c mi t mài trên dây chuy n ch y liên t c s khi n nh ngế ế
l i s n ph m nhân lên không ng ng.
Hai nhà đi unh cu i cùng đã k t h p các ph n r i r c l i đ t o ra m t h th ng s n ế
xu t m i. Hãng Toyota g i là đó H th ng s n xu t Toyota còn nh ng ngu i khác t
g i đó là "lean prroduction". T t ng chính c a nó là chuy n m c tiêu tr ng tâm c a s n ư ưở
xu t t quy mô sang th i gian.
Đi uy đ c th c hi n b ng 3 cách. Đ u tiên là bi n m i nhân viên thành m t ng i ượ ế ườ
ki m tra ch t l ng s n ph m, có trách nhi m phát hi n và ngay l p t c s a l i dù ượ
nh nh t cho s n ph m khi nó v a x y ra t i quy trình c a anh ta. Thay vì l p m t phòng
chuyên trách v qu n lý ch t l ng nh các đ i th c nh tranh ng i M đã làm, Toyota ượ ư ườ
cho phép các công nhân có quy n d ng ngay dây chuy n s n xu t l i khi v a phát hi n ra
l i.
ch th 2 là th c hi n ki u s n xu t "đúng lúc". T i các n c khác, các nhà công ướ
nghi p s n xu t các b ph n s n ph m "ch đúng d p" cho đ n khi ng i ta c n đ n. ế ư ế
c nhà s n xu t ch t đ ng các chi ti t s n ph m t n kém c a h qua nhi u ngày hay ế
th m chí nhi u tu n trong nhà kho, tng ch a. c b ph n n m ph b i cho đ n khi ế
chúng đ c dùng t i. Ng i Nh t ch s n xu t các b ph n vào "đúng lúc", đókhiượ ườ
chúng đ c c n t i. Các b ph n s đ c chuy n t i đúng lúc chúng c n đ c s d ngượ ượ ượ
trong dây chuy n s n xu t.
ch th 3 đ ti t ki m th i gian là s n xu t "h ng theo nhu c u". Các b ph n s n ế ướ
ph m các nhà máy ph ng Tây th ng đ c chuy n đ n d i s s p x p, thúc đ y ươ ườ ượ ế ướ ế
c a các n cung c p. ng hoá đ c ch t đ ng khi nó ch a đ c dùng t i. V i ph ng ượ ư ượ ươ
pháp "h ng theo nhu c u", các b ph n ch s n xu t khi đ c đ t hàng. Ví d Toyota,ướ ượ
ng i ta đ t 1 chi c th g n vào m i h p c a các nhà cung c p mô t c nguyên li uườ ế
đ ng trong đó. Khi chi c th đ c g i tr l i nhà cung c p thì coi nh m t đ n đ t ế ượ ư ơ
ng ti p theo.ế
Ph ng th c s n xu t này đang thách th c nguyên lý c b n c a ph ng th c s n xu tươ ơ ươ
s l n đã và th m chí đang th ng tr h c thuy t s n xu t. S n xu t hàng lo t hay s l n ế
d a trên 2 y u t là quy s n xu t và chuyên môn hoá. ng nhân ph i ngày càng đ c ế ượ
chuyên môn hoá đ làm t t h n n a ph n vi c c a mình. Và các nhà máy ph i m r ng ơ
càng l n càng t t đ t ng quy mô s n xu t. Tuy nhiên, ng i Nh t đã nh n ra r ng ǎ ườ
ph ng pháp s n xu t này có 2 đi m y u. ươ ế
Th nh t là ph ng pháp s n xu t hàng lo t truy n th ng không có kh n ng đáp ng ươ ǎ
đ c s bi n đ i nhanh chóng c a nhu c u. Trong ph ng pháp s n xu t hàng lo t,ượ ế ươ
ng i ta thích gi c ki u m u đ c tiêu chu n hoá c a s n ph m h n là th nghi mườ ượ ơ
các s n ph m m i. M t ph n do chi phí đ thay đ i dây chuy n s n xu t quá cao, m t
m t khác là do công nhân đã quen làm ph n vi c đã đ c chuyên môn hoá cao c a mình. ượ
C i ti n s n ph m có nghĩanhà máy ph i đóng c a trong nhi u tháng đ máy móc ế
đ c đi u ch nh l i công nhân cũng ph i đào t o l i. Đ ng th i các nhà s n xu t ph iượ
ném đi hàngi thành ph m đã b l i th i trong kho. Và khi cách s n xu t hàng lo t có đ
th i gian thay đ i đ đ a ra s n ph m m i thì nhu c u c a th tr ng có th l i thay đ i. ư ườ
Nh c đi m th 2 là t l s n ph m l i cao khó có th đ c ch p nh n. Sau m t qượ ượ
trình s n xu t l n s r t khó phát hi n ra l i s n ph m. Đi u này có nghĩab ph n b
l i s không b phát hi n cho đ n khi cái ô tô thành ph m b h ng c. S d ng h n ế ơ
khi công nhân đ ng trong 1 công đo n c a dây chuy n s n xu t phát hi n ra l i sau m i
ng đo n nh . Và m t công nhân làm vi c trên m t công đo n nh s c m th y mình
gi ng nh m t ng i th khéo léo h n là ph i làm vi c m t cách máy móc nh m t bánh ư ườ ơ ư
r ng trong m t c máy l n.ǎ
Th c t , s n xu t hàng lo t t ng quy mô s n xu t b ng cách bu c công nhân ph i làm ế ǎ
vi c v t v h n. Ng c l i, "lean production" làm cho công nhân ph n nào c m th y ơ ượ
gi ng nh lao đ ng b ng trí óc v i s thông minh khéo léo c a mình. Ng i công nhân có ư ườ
th th y đ c k t qu lao đ ng c a mình - t t hay x u- trong quá trình s n xu t c a ượ ế
ng ty. V vai vui v v i đ ng nghi p n u công vi c đ c th c hi n t t, và tr n cau ế ượ
n u ng c l i.ế ượ
"Lean production" d n t i vi c xem xét l i các gi i h n c a công ty -- đ c bi t là m i
liên h v i nhà cung c p. ph ng Tây, nhà s n xu t ô tô ph i tr i qua 2 b c. Đ u tiên ươ ướ
h ph i th t làm toàn b các chi ti t trong chi c ôc a h , sau đó phân chia các chi ế ế
nhánh s n xu t t ng ph n. Sau đó, khi th tr ng ngày càng c nh tranh h n, các công ty ườ ơ
y ph i ch n l a m t h th ng s n xu t th hai d a trên các nhà cung c p c nh tranh.
H gi i thi u v i r t nhi u nhà cung c p các b n v chi ti t c a nh ng b ph n mà h ế
c n sau đóh p đ ng 1 n m v i nhà cung c p nào co giá h p lý nh t. ǎ
Mô hình qu n lý dây chuy n cung c p c đi n c a ng i Nh t, mà d n đ u là Toyota, ườ
l i khác hoàn toàn. Các nhà cung c p có th là các công ty riêng r hay là thành viên c a 1
keiretsu (liên k t v i nhau do n m gi c ph n c a nhau). Ho c cách khác là công ty mế
đ i x coi chúng nh các đ i tác h n là thúc đ y chúng c nh tranh l n nhau. Các nhà cung ư ơ
c p c g ng cung c p các nguyên li u k p th i đ đ i l i m i quan h lâui v i n
s n xu t chính. Các công ty cũng c ng c m i quan h này b ng cách ti n c các giám ế
đ c nh c a mình vào các v trí cao trong các công ty cung c p ho c là thành viên trong
keiretsu. nghĩa là m i b ph n trong chu i cung c p có th cùng chia s tài nguyên
cũng nh thông tin do v y s gi m đ c lãng phí th i gian s n xu t. Th m chí ngày nay,ư ượ
Toyota có th thi t k và s n xu t ô tô nhanh g p 2 l n hãng Detroit. ế ế
Ngh thu t và th c ti n c a phong cách qu n lý Nh t B n
(VDC/vhy 10/4/2002)
(ti p theo)ế
N u "lean production" là h t nhân c a "s th n kỳ Nh t B n",ế
thì có 2 nhân t mãi cho đ n g n đây ng i ta cũng cho ế ườ
thành ph n không th thi u đ c: h c thuy t c i ti n liên t c ế ượ ế ế
hay là kaizen (ti ng Nh t) giá tr c a đoàn k t, đ c bi t làế ế
khi ng d ng trong k ho ch phát tri n lâu dài. Nh ng vi c mà ế
ông Kenichi Ohmae đã làm là nh ng minh ch ng t t nh t đ
hi u rõ h n 2 nhân t y. ơ
Ông Ohmae r t n i ti ng Nh t B n vì nh ng c g ng c a ế
ông ta trong vi c t ch c m t đ ng chính tr m i. Nh ng ông ta đã n i ti ng trên th gi i ư ế ế
t lúc vi t nh ng cu n sách khi còn là c v n c a công ty McKinsey & Company. ế
Trong su t m t ph n t th k tr c, nh ng ng i n c ngoài và đ c bi t là các doanh ư ế ướ ườ ướ
nhân M , đã b Nh t B n làm cho b ho c và thán ph c. Ohmae đã lý gi i nguyên nhân
cho h - Trong nh ng cu n sách c a mình ông ta đã nêu lên các ví d v cách làm vi c
hi u qu c a ng i Nh t và luôn phê phán cách làm vi c c a ng i M . ườ ườ
Ông Ohmae d ng nh mu n đ cao ph ng th c t o ra các s n ph m m i thông quaườ ư ươ
vi c c i ti n không ng ng c a ng i Nh t. Theo nh ông ta i, s cách tân s d ng ế ườ ư
n u không mang l i cho ng i tiêu dùng nh ng giá tr m i. Ông t ý coi th ng các d ánế ườ ườ
R&D (nghiên c u và phát tri n) l n nh là TV đ phân gi i cao, và s ham mê đáp ng ư
nh ng thách th c ny m t t ng, đ c bi t là trong lĩnh v c gi i trí. B n có th s n xu t ǎ
y pha cà phê t t h n không? Không ch b ng cách thêm vào đó nh ng b ph n đ p m t ơ
n làm cho máyth pha cà phê ngon h n? Có th đ c n u b n thêm vào máy ơ ượ ế
m t thi t b l c n c, vì h ng v c a cà phê ph thu c r t nhi u o ch t l ng c a ế ướ ươ ượ
n c cũng nh vào vi c l c cà phê. B n có th s n xu t m t chi c camera t t h n? T tướ ư ế ơ
nhiên n u b n thêm cho nó tính n ng tiêu c t đ ng (có nghĩa là lo i b l i c a ng iế ǎ ườ
ng có th làm nh h ng đ n ch t l ng c a hình nh) và thêm vào đó tính n ng flash ưở ế ượ ǎ
t đ ng.
M t chi n l c tung ra các s n ph m v i hàng lo t các c i ti n nh r t phù h p v i ế ượ ế
ph ng th c "lean production". Cu i cùng, m t u đi m c a dây chuy n s n xu t linhươ ư
ho t là nó có th thay đ i m t cách d dàng đ ti p thu các sáng ki n m i và th c hi n ế ế
các c i ti n m i. Đi u đó có nghĩa là b n có th thu t ng i mua b ng nh ng phiên ế ư
b n m i c a cùng m t s n ph m cũ. M t ví d kinh đi n c a cách s n xu t này là máy
nghe Sony Walkman. Nó đ c tung ra th tr ng v i hàng tr m hìnhng kích c khácượ ườ ǎ
nhau. Các công ty c a Nh t B n nh Sharp Canon cũng th ng xuyên v t lên nh ư ườ ượ
cách pha tr n các công ngh khác nhau vào cùng m t s n ph m nh k thu t nhi p nh ư ế
o các máy v n phòng. Các nhà s n xu t ô tô c a Nh t th ng cáo già h n các đ i thǎ ườ ơ
c a mình b ng cách nhanh chóng hi n đ i hoá nhi u m u mã s n ph m và c p nh t các
tính n ng m i cho s n ph m nh là g ng và g t n c ki u m i nh t. Ng c l i, cácǎ ư ươ ướ ượ
nhà công nghi p M châu Âu v n b ám nh b i cách ti p c n "m t gi i pháp toàn ế
di n" khi nghiên c u d án.
Đi u khôn khéo trong cách qu n lý Nh t B n đã k t h p s c i ti n không ng ng v i ế ế
chi n l c phát tri n lâu dài d a trên s đoàn k t. Ông Ohmae ch ra r ng trong khi cácế ư ế
ng ty c a ph ng Tây t mình theo k lu t nh trong quân đ i v i nh ng m nh ươ ư
l nh kh t khe đ a t trên xu ng và s phân bi t đ i x c ng nh c gi a nh ng ngu i ư
qu n lý v i nhân viên. Ng c l i, các công ty Nh t B n ch u nh h ng sâu s c c a ượ ưở
truy n th ng làm vi c t p th . Ông Ohmae vi t : "C c kỳ đ n gi n, b t c ai cũngth ế ơ
th y r ng m i thành viên trong 1 t p th c a Nh t đ u bình đ ng giúp đ l n nhau".
Không mu n ban ra các m nh l nh t c p trên xu ng, công ty c a Nh t thích chú tr ng
o "nemawashi" (t o d ng s đoàn k t) và "ringi" (chia s quy n ra quy t đ nh). H ế ế
mong mu n m i quy t đ nh đ u đ c đ a ra t các cu c tranh lu n th ng th n, trong đó ế ượ ư
nhà qu n lý ph i đ t đ c s ng h nhi t tình t phía các công nhân. ượ
S lãnh đ o ph i gi ng nh "không khí" ư
Vi c chú tr ng đ n quy t đ nh t p th cho th y ng i Nh t có cách nghĩ đ c tr ng v ế ế ườ ư
ng tác lãnh đ o. Trong khi các ông ch M kênh ki u đ c đoán thì các đ ng s
ng i Nh t c a h khiêm t n và nhã nh n , khi mà các ông ch M thích ra l nh thì cácườ
ông ch Nh t mu n các quy t đ nh đ n v i h . H thích so sánh vi c lãnh đ o v i ế ế
"không khí" - r t c n thi t cho cu c s ng nh ng không nhìn th y đ c và d ng nh ế ư ượ ườ ư
không t n t i. H ng tinh th n t p th lên b ngch hoà mình v i các đ ng nghi p,
đ t t p th lên trên cá nn, qua đó đ t đ c v trí cao nh t, lãnh đ o b ng s doàn ượ
k t ch không b ng m nh l nh. Không có gì là l khi mà ng i lãnh đ o ng i im l ngế ườ
trong ph n l n cu c h p, trong khi các c p d i c a h sôi n i th o lu n, tán thành ho c ướ
không tán thành các chính sách. Ngh thu t lãnh đ o là ph i hi u đ c tâm t c a m i ượ ư
ng i h n là đi u khi n h b ng uy l c c a mình.ườ ơ
Đi u đó cũng có nghĩa là ng i Nh t có quan ni m riêng v đ nh h ng k ho ch lâu ườ ướ ế
dài. V i ph ng Tây, các chi n l c th ng thì rõ ràng c đ nh, đ c đ a ra b i các ươ ế ượ ườ ượ ư
chuyên gia chi n l c và đ c vi t ra thành nh ng k ho ch theo khuôn m u. Trong khiế ượ ượ ế ế
đó Nh t, vi c đó có v tho i mái h n, chi n l c đ c đ a ra b i t p th và đ c ơ ế ượ ượ ư ượ
miêu t b ng s t ng t ng và các nhi m v h n là các k ho ch chính xác. ưở ượ ơ ế