Bé gi¸o dôcvμ ®μo t¹o bé y tÕ
tr−êng ®¹i häc y hμ néi
TrÞnh ThÞ BÝch Ngäc
Nghiªn cøu
c¸c h×nh th¸I l©m sμng vμ ®iÒu trÞ
l¸c c¬ n¨ng cã ®é l¸c kh«ng æn ®Þnh
Chuyªn ngµnh : Nh·n khoa
M· sè : 62.72.56.01
Tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sü y häc
Hμ Néi – 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh t¹i: tr−êng §¹i häc y Hµ Néi
H−íng dÉn khoa häc:
Ph¶n biÖn 1 : PGS.TS.NguyÔn Hång Giang
Ph¶n biÖn 2 : PGS.TS.§ç Nh− H¬n
Ph¶n biÖn 3 : PGS.TS.Hoµng Ngäc Ch−¬ng
LuËn ¸n ®· ®−îc b¶o vÖ tr−íc héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp nhµ n−íc
Häp t¹i: Tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi
Vµo håi: 08 giê ngµy 10 th¸ng 3 n¨m 2010
Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i
- Th− viÖn Quèc Gia
- Th− viÖn §¹i häc Y Hµ Néi
- Th− viÖn Th«ng tin y häc Trung −¬ng
- Th− viÖn BÖnh ViÖn M¾t Trung ¦¬ng
GS. Hμ Huy TiÕn
Nh÷ng c«ng tr×nh liªn quan ®Õn luËn ¸n ®· c«ng bè
1- TrÞnh ThÞ BÝch Ngäc, Hµ Huy TiÕn, Hµ Huy Tµi (2007), §¸nh gi¸ kÕt qu¶ b−íc
®Çu cña phÉu thuËt l¸c ngoµi c¬ n¨ng cã ®é l¸c kh«ng æn ®Þnh, T¹p chÝ y häc
thùc hµnh sè 12 n¨m 2008, Bé Y tÕ xuÊt b¶n- trang 58.
2- TrÞnh ThÞ BÝch Ngäc, Hµ Huy TiÕn, Hµ Huy Tµi (2008), §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ
cña l¸c ®iÒu tiÕt quy tô, T¹p chÝ y häc thùc hµnh sè 2 n¨m 2009, Bé Y tÕ xuÊt
b¶n- trang 66.
1
Giíi thiÖu luËn ¸n
1. §Æt vÊn ®Ò
L¸c lµ mét bÖnh kh¸ phæ biÕn, ®· vµ ®ang ®−îc quan t©m trong ngµnh nh·n khoa.
BÖnh l¸c cÇn ®−îc ph¸t hiÖn sím vµ ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶, v× l¸c lµ mét trong nh÷ng
bÖnh g©y mï ë trÎ em. Theo ®iÒu tra dÞch tÔ häc, tû lÖ m¾c bÖnh l¸c trong d©n 3 - 7%
trong ®ã l¸c c¬ n¨ng cã ®é l¸c kh«ng æn ®Þnh (LCNC§LK¤§) lµ h×nh th¸i l©m sµng
th−êng gÆp, chiÕm mét tû lÖ kh¸ cao trong c¸c thÓ lo¹i l¸c c¬ n¨ng (kho¶ng 40- 50%).
Ngµy nay ®iÒu trÞ bÖnh l¸c ngµy cµng ®−îc hoµn thiÖn ®Ó æn ®Þnh chøc n¨ng thÞ gi¸c
hai m¾t vµ t¨ng thÈm mü.
Nguyªn nh©n vµ c¬ chÕ bÖnh sinh cña LCNC§LK¤§ cßn nhiÒu quan ®iÓm ch−a
râ rµng, h×nh th¸i l©m sµng ®a d¹ng víi c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ phøc t¹p v× vËy trong
nhiÒu thËp kû qua, c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thÓ
lo¹i l¸c c¬ n¨ng cã ®é l¸c kh«ng æn ®Þnh nh−: Bielschowsky (1940), Grant (1950),
Lavat (1972), Cupper (1976), QuÐrÐ (1977), Hardesty (1978), Jampolsky (1978),
Hugonnier (1978), Lang J (1980), Gobin (1984), Helveston (1993), Spielmann
(1998), Mulvihill (2000), Lambert ( 2003), Patrick (2004), Lowery (2006)… ViÖt
Nam ®· cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Hµ Huy TiÕn (1982) vµ NguyÔn Ngäc
Hoµnh (1980), Hµ Huy TiÕn vµ Ph¹m Ngäc BÝch (1982), Hµ Huy Tµi (2004)… vÒ
®iÒu trÞ mét sè h×nh th¸i cña LCNC§LK¤§ nh− l¸c quy tô h·m, l¸c cã phèi hîp víi
héi chøng A, V…víi c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ kh¸c nhau: phÉu thuËt Faden, lïi c¬ cã
vßng quai, lïi chÐo c¬ trùc ngang, can thiÖp vµo c¬ chÐo… kÕt qu¶ b−íc ®Çu rÊt ®¸ng
khÝch lÖ tuy nhiªn sè l−îng nghiªn cøu cßn Ýt, hiÖn ch−a cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu
vÒ c¸c h×nh th¸i l©m sµng vµ ®iÒu trÞ l¸c c¬ n¨ng cã ®é l¸c kh«ng æn ®Þnh.
Tr−íc thùc tÕ trªn yªu cÇu cÇn ph¶i cã mét nghiªn cøu hÖ thèng, toµn diÖn vÒ
c¸c h×nh th¸i l©m sµng vµ ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ cña LCNC§LK¤§, v× vËy “Nghiªn
cøu c¸c h×nh th¸i l©m sµng vµ ®iÒu trÞ l¸c c¬ n¨ng cã ®é l¸c kh«ng æn ®Þnh” ®−îc thùc
hiÖn nh»m hai môc tiªu :
1.M« t¶ c¸c h×nh th¸i l©m sµng cña LCNC§LK¤§.
2. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®iÒu trÞ phÉu thuËt vµ kh«ng phÉu thuËt cña LCNC§LK¤§.
2. §ãng gãp míi cña luËn ¸n
Lµ nghiªn cøu ®Çu tiªn cña ViÖt Nam tr×nh bµy ®Çy ®ñ, cã hÖ thèng vµ toµn diÖn
vÒ c¸c h×nh th¸i l©m sµng vµ ®iÒu trÞ LCNC§LK¤§.
C«ng tr×nh ®· ®−a ra ®−îc mét sè ®Æc ®iÓm l©m sµng LCNC§LK¤§, víi c¸c
ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ phï hîp tuú tõng h×nh th¸i l©m sµng cña LCNC§LK¤§. BÖnh
nh©n trªn 14 tuæi l¸c ph©n kú cã ®é l¸c kh«ng æn ®Þnh, hîp t¸c tèt, sÏ thùc hiÖn phÉu
thuËt ®iÒu chØnh chØ ®Ó t¨ng tû lÖ thµnh c«ng cña phÉu thuËt.
3. Bè côc cña luËn ¸n:
LuËn ¸n cã 135 trang gåm: §Æt vÊn ®Ò (2 trang), 4 ch−¬ng: ch−¬ng 1 - Tæng quan
(34 trang), ch−¬ng 2 - §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu (17 trang), ch−¬ng 3 -
KÕt qu¶ nghiªn cøu (39 trang), ch−¬ng 4 - Bµn luËn (38 trang), KÕt luËn (2 trang).
2
Ngoµi ra cßn cã 142 tµi liÖu tham kh¶o gåm 21 tiÕng ViÖt, 104 tiÕng Anh, 17
tiÕng Ph¸p, 3 phô lôc, 39 b¶ng, 11 biÓu ®å, 21 h×nh, môc lôc, ¶nh minh häa, mÉu bÖnh
¸n nghiªn cøu, danh s¸ch bÖnh nh©n.
Ch−¬ng 1. Tæng quan
1.1. §Æc ®iÓm gi¶i phÉu - sinh lý vËn nh·n vµ sinh bÖnh cña l¸c c¬ n¨ng cã ®é l¸c
kh«ng æn ®Þnh, øng dông trong chÈn ®o¸n l©m sµng vµ phÉu thuËt l¸c
1.1.1 §Æc ®iÓm gi¶i phÉu vµ sinh lý vËn nh∙n
§Æc ®iÓm gi¶i phÉu c¬ vËn nh·n
- Mçi m¾t cã s¸u c¬ vËn nh·n ngo¹i lai
+ Bèn c¬ th¼ng: th¼ng trªn, th¼ng d−íi, th¼ng trong vµ th¼ng ngoµi.
+ Hai c¬ chÐo: c¬ chÐo trªn hay c¬ chÐo lín vµ c¬ chÐo d−íi hay c¬ chÐo bÐ.
- ThÇn kinh chi phèi: C¬ th¼ng ngoµi do d©y VI, c¬ chÐo trªn do d©y IV, cßn l¹i
do d©y III chi phèi.
- C¸c c¬ vËn nh·n cÊp m¸u chñ yÕu tõ nh¸nh cña ®éng m¹ch m¾t (trõ c¬ th¼ng
ngoµi tõ ®éng m¹ch lÖ).
Ngoµi s¸u c¬ vËn nh·n ngo¹i lai trong nh·n cÇu cßn hai c¬ vËn nh·n néi t¹i lµ c¬
thÓ mi vµ c¬ co ®ång tö cïng liªn quan ®Õn ®éng t¸c vËn nh·n trong ph¶n x¹ ®iÒu tiÕt-
quy tô.
Sinh lý vËn nh·n
Chi phèi bëi hai quy luËt chÝnh: Quy luËt Sherington vµ quy luËt Hering. Ngoµi
ra, quy luËt Donders chi phèi ®éng t¸c xoay cña nh·n cÇu, gióp cho sù hoµn chØnh cña
hÖ thèng vËn nh·n.
C¸c ®éng t¸c vËn nh·n lu«n ho¹t ®éng ®ång bé phèi vËn vµ ®èi vËn víi nhau ë
mét hoÆc gi÷a hai m¾t.
1.1.2 C¬ chÕ bÖnh sinh cña l¸c c¬ n¨ng cã ®é l¸c kh«ng æn ®Þnh
Trong nhiÒu n¨m qua c¸c nhµ l¸c häc trªn thÕ giíi ®−a ra c¸c gi¶ thuyÕt vÒ c¬
chÕ bÖnh sinh LCNC§LK¤§.
- ThuyÕt do ®iÒu tiÕt: do rèi lo¹n ®iÒu tiÕt vµ quy tô
- ThuyÕt vÒ thÇn kinh: do sù khiÕm khuyÕt cña hÖ thèng thÇn kinh trung −¬ng víi
quan ®iÓm cña c¸c nhµ l¸c häc nh− Jampolsky, Costenbader, Knapp... Mäi tr−êng hîp
LCNC§LK¤§ ®−îc g¾n liÒn víi mét sè khiÕm khuyÕt cña sù ®iÒu phèi tõ trung −¬ng
xuèng hoÆc nh÷ng rèi lo¹n cña sù phèi hîp gi÷a ®iÒu tiÕt - quy tô.
+ L¸c ph©n kú kh«ng æn ®Þnh “lµ s¶n phÈm cña tæn th−¬ng thÇn kinh”.
+ L¸c quy tô ®iÒu tiÕt: do rèi lo¹n gi÷a ®iÒu tiÕt- quy tô.
- ThuyÕt do: c¬, hoµng ®iÓm ë lÖch vÞ trÝ b×nh th−êng, hîp thÞ, vµ do di truyÒn...
- T¨ng ho¹t c¬ chÐo trªn vµ d−íi lµ nguyªn nh©n l¸c phèi hîp héi chøng A vµ V.
- T¨ng ho¹t c¬ chÐo trªn lµ nguyªn nh©n cña héi chøng Brown.
- Nguyªn nh©n héi chøng DVD do t¨ng ho¹t c¬ th¼ng trªn hoÆc c¬ chÐo d−íi.