Nghiên cứu thiết kế, lập trình phần mềm thư viện học liệu số phục vụ huấn luyện và đào tạo tại trường Trung cấp Quân y số 2

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8 - 2013<br /> <br /> NGHIÊN CỨU THIẾT KẾ, LẬP TRÌNH PHẦN MỀM THƢ VIỆN<br /> HỌC LIỆU SỐ PHỤC VỤ HUẤN LUYỆN VÀ ĐÀO TẠO<br /> TẠI TRƢỜNG TRUNG CẤP QUÂN Y SỐ 2<br /> Mai Thị Ánh Nga*; Hoàng Thi*; Lê Trung Thắng**<br /> Nguyễn Thị Hạnh*; Nguyễn Đức Phương**<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu lập trình phần mềm Thư viện học liệu số tích hợp Website nhà trường gồm các<br /> nhóm chức năng chính: hệ thống, danh mục, độc giả, biên mục, tra cứu OPAC, bản tin, báo cáo<br /> thống kê, trợ giúp. Bước đầu đánh giá thử nghiệm tại Trường Trung cấp Quân y 2, kết quả 100%<br /> chuyên gia công nghệ thông tin (CNTT) và cán bộ, học viên tham gia thử nghiệm đều đồng ý phần<br /> mềm hoàn toàn có thể triển khai ứng dụng tại nhà trường.<br /> * Từ khóa: Phầm mềm thư viện; Thiết kế, Lập trình.<br /> <br /> Design and programming digital library of Learning<br /> Resource software for training courses in<br /> milirary medical school no 2<br /> Summary<br /> A study was aimed to program Digital Library of Learning Resource intergrated with Portal<br /> including functions: System, Items, Readers info, Catalog, OPAC, Portal, Report, Help. Result of<br /> evaluation testing at Military Medical School N o 2 was shown as follows: 100% of the volunteers<br /> o<br /> agreed with application of this software at the MMS N 2.<br /> * Key words: Library software; Design; Programming.<br /> <br /> ®Æt vÊn ®Ò<br /> Tài liệu được hiểu là dạng vật chất đã<br /> ghi nhận thông tin ở dạng văn bản, âm<br /> thanh, hình ảnh nhằm mục đích bảo quản<br /> và sử dụng [8].<br /> Học liệu số được hiểu là tài liệu được tạo<br /> lập bằng phương pháp kỹ thuật số, tổ chức<br /> theo tiêu chuẩn nghiệp vụ nhất định bao<br /> gồm các nguồn thông tin phục vụ mục đích<br /> đào tạo và nghiên cứu phục vụ đào tạo như:<br /> sách giáo khoa, giáo trình, bài giảng, tài liệu<br /> <br /> tham khảo, luận án, luận văn, khóa luận, tạp<br /> chí khoa học kỹ thuật, kỷ yếu hội nghị khoa<br /> học…[3, 8]. Có thể phân loại học liệu theo<br /> cấu tạo: văn bản, âm thanh, phim, hình ảnh<br /> và dạng dữ liệu chuyên ngành (phần mềm,<br /> mô phỏng…) [8]; theo thuộc tính: học liệu<br /> tĩnh, học liệu đa phương tiện, học liệu tương<br /> tác; theo mục đích quản lý và sử dụng: học<br /> liệu mở cho phép người dùng sử dụng tự do<br /> miễn phí và học liệu chỉ sử dụng khi cấp<br /> quyền; theo mục đích giảng dạy: học liệu bắt<br /> buộc đọc và học liệu tham khảo [4].<br /> <br /> * Tr-êng Trung cÊp Qu©n y 2<br /> ** Häc viÖn Qu©n y<br /> Ng-êi ph¶n håi (Corresponding): Lª Trung Th¾ng (letrungthang@yahoo.com)<br /> Ngµy nhËn bµi: 5/6/2013; Ngµy ph¶n biÖn ®¸nh gi¸ bµi b¸o: 29/8/2013<br /> Ngµy bµi b¸o ®-îc ®¨ng: 16/9/2013<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8 - 2013<br /> Danh từ thư viện (Bibliotheque) xuất phát<br /> từ tiếng Hy Lạp, trong đó “Biblio” là sách<br /> và “Thêka” là bảo quản, theo nghĩa đen<br /> thư viện được hiểu là nơi tàng trữ và bảo<br /> quản sách. Thư viện là nơi cất giữ, lưu trữ,<br /> bảo quản tài liệu theo một cách thức, quy<br /> ước xác định nhằm phục vụ nhu cầu tra<br /> cứu, tìm kiếm và sử dụng thông tin của<br /> độc giả một cách nhanh nhất, dễ dàng và<br /> chính xác [8].<br /> Ngày nay, với sự phát triển “vũ bão” của<br /> CNTT, các thư viện truyền thống dần bị<br /> thay thế bởi thư viện điện tử và thư viện số.<br /> Theo Philip Baker, thư viện điện tử<br /> (Electronic Library) và thư viện số (Digital<br /> Library) là hai khái niệm hoàn toàn khác<br /> nhau, trong đó thư viện điện tử quản lý tài<br /> liệu truyền thống và tài liệu số, còn thư viện<br /> số chỉ quản lý tài liệu số [8]. Ngược lại,<br /> Joan M. Reitz cho rằng thư viện số vừa<br /> quản lý tài liệu truyền thống vừa quản lý<br /> tài liệu số. Khác hoàn toàn với hai quan<br /> điểm trên, nhiều học giả Việt Nam cho rằng<br /> “Thư viện điện tử quản lý tài liệu truyền<br /> thống và các nghiệp vụ liên quan, còn thư<br /> viện số quản lý tài liệu số” [8]. Trong nghiên<br /> cứu này, chúng tôi sử dụng khái niệm thư<br /> viện số theo quan điểm của Philip Baker và<br /> học giả Việt Nam.<br /> Trường Trung cấp Quân y 2 có nhiệm vụ<br /> đào tạo các nhân viên y tế quân sự và dân<br /> sự bậc trung - sơ học. Trong những năm<br /> qua, nhà trường luôn quan tâm chú trọng<br /> ứng dụng CNTT phục vụ huấn luyện - đào<br /> tạo. Tuy nhiên, do một số khó khăn chưa<br /> thể đầu tư mua sắm hệ thống phần mềm<br /> thư viện điện tử - thư viện số nên hiện tại<br /> công tác thông tin thư viện nói chung và<br /> công tác quản lý học liệu số tại nhà trường<br /> nói riêng còn nhiều hạn chế.<br /> Nhằm khắc phục những hạn chế nêu trên,<br /> chúng tôi thực hiện nghiên cứu này nhằm:<br /> <br /> - Xây dựng phần mềm Thư viện học liệu<br /> số phục vụ huấn luyện và đào tạo.<br /> - Đánh giá thử nghiệm tại trường Trung<br /> cấp Quân y 2.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> - Đối tượng nghiên cứu : hệ thố ng phầ n<br /> mề m thư viện học liệu số tích hợp Website<br /> theo công nghệ Web, mô hình mạng, phục<br /> vụ huấn luyện và đào tạo.<br /> - Đối tượng đánh giá ứng dụng thử<br /> nghiệm phầ n mề m: 50 cán bộ - giáo viên tại<br /> khối cơ quan chức năng và các bộ môn khoa, 67 học viên hệ trung học quân y của<br /> Trường Trung cấp Quân y 2.<br /> - Đối tượng đánh giá công nghệ<br /> , kỹ<br /> thuật phầ n mề m : 15 cán bộ chuyên ngành<br /> CNTT và các cán bộ thư viện điện tử hiện<br /> đang công tác tại Trường Trung cấp Quân y<br /> 2 và Học viện Quân y.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cƣ́u.<br /> - Phương pháp chuyên gia: lấy ý kiến tư<br /> vấn của các chuyên gia CNTT và chuyên<br /> gia thư viện có kinh nghiệm trong triển khai<br /> nghiên cứu lập trình và ứng dụng thư viện<br /> điện tử - thư viện số.<br /> - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: thu<br /> thập số liệu tổng quan; tham khảo và lựa<br /> chọn các phương pháp, kỹ thuật lập trình.<br /> - Phương pháp điều tra kết hợp phỏng<br /> vấn dựa trên bảng câu hỏi: tiến hành điều<br /> tra thu thập số liệu dựa trên bảng câu hỏi<br /> được chuẩn bị từ trước, kết hợp trực tiếp<br /> phỏng vấn sâu trong đánh giá ứng dụng<br /> thử nghiệm phần mềm.<br /> - Phương pháp, kỹ thuật, công nghệ thiết<br /> kế và lập trình phần mềm: sử dụng mô hình<br /> Webbased Client/Server, bộ công cụ MS Visual<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8 - 2013<br /> Studio 2010; ngôn ngữ lập trình Visual Basic<br /> kết hợp một số ngôn ngữ nhúng JavaScrip,<br /> Ajax, Jquery; hệ quản trị cơ sở dữ liệu<br /> MicroSoft SQL Server2008 R2; chuẩn tiếng<br /> Việt Unicode.<br /> - Biên mục học liệu theo chuẩn Dublin<br /> Core. Sử dụng các tập tin tài liệu văn bản<br /> dạng: .doc, .pdf, .ppt kết hợp sử dụng các<br /> chuẩn nén: .zip hoặc .rar; các học liệu dạng<br /> phim, video, âm thanh sử dụng các chuẩn:<br /> .avi, .mpeg, .flv, .swf; ảnh học liệu sử dụng<br /> chuẩn: .jpg, .png, .bmp, gif.<br /> - Kỹ thuật hiển thị học liệu đọctrực tuyến<br /> thông qua lập trình Module chuyên dùng<br /> đọc các tập tin PDF và SWF nhưng không<br /> cho sao chép.<br /> - Kỹ thuật lập trình an ninh bảo mật: bảo<br /> mật dữ liệu tài khoản theo thuật giải mã hóa<br /> 1 chiều SHA2-512. Ghi nhật ký hệ thống<br /> bao gồm tham số địa chỉ IP và địa chỉ MAC.<br /> Kiểm tra các truy vấn trên URL và thông tin<br /> nhập vào các mục tìm kiếm để phòng<br /> chống Hacker tấn công SQL Injection.<br /> - Phương pháp thống kê và xử lý số liệu:<br /> theo phương pháp toán học thông thường<br /> trên phần mềm MS. Excel.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Xây dựng biên mục học liệu số.<br /> Xây dựng biên mục học liệu số sử dụng<br /> chuẩn quốc tế Dublin Core: gồm 15 yếu tố<br /> cơ bản:<br /> - Nhan đề (Title): tên của nguồn thông<br /> tin thường do tác giả hoặc nhà xuất bản đặt<br /> cho học liệu.<br /> - Tác giả (Creator): người hoặc cơ quan<br /> chịu trách nhiệm chính về nội dung trí tuệ<br /> của nguồn thông tin.<br /> - Đề mục (Subject): chủ đề của nguồn<br /> thông tin và được thể hiện bằng từ vựng có<br /> <br /> kiểm soát gồm tiêu đề, đề mục, số phân<br /> loại…<br /> - Mô tả (Description): thể hiện nội dung<br /> của nguồn thông tin bao gồm phần tóm tắt<br /> của học liệu dạng văn bản hoặc nội dung<br /> của học liệu dạng MultiMedia.<br /> - Xuất bản (Publisher): cơ quan tổ chức<br /> chịu trách nhiệm tạo lập, xuất bản nguồn<br /> thông tin trong định dạng thực.<br /> - Tác giả phụ (Contributor): cá nhân hay<br /> tổ chức có đóng góp về mặt trí tuệ cho học<br /> liệu nhưng không phải là tác giả chính.<br /> - Ngày tháng (Date): ngày tháng có liên<br /> quan đến việc tạo lập hay xuất bản hay<br /> công bố học liệu.<br /> - Loại hình (Type): hình thức vật chứa<br /> nội dung học liệu.<br /> - Mô tả vật lý (Format): định dạng vật lý<br /> và kích thước, kích cỡ, thời lượng… của<br /> học liệu đồng thời chỉ rõ là phần mềm hay<br /> phần cứng.<br /> - Định danh học liệu (Identifier): dãy ký<br /> tự hoặc số nhằm thể hiện tính đơn nhất của<br /> học liệu như: URLs, URNs, ISBN, ISSN…<br /> - Nguồn gốc (Source): nguồn gốc học<br /> liệu được tạo thành, có thể bao gồm siêu<br /> dữ liệu về nguồn thông tin thứ 2 để khai<br /> thác học liệu hiện hành.<br /> - Ngôn ngữ (Language): ngôn ngữ của<br /> nội dung học liệu được thành lập theo quy<br /> tắc: RFC 1766.<br /> - Liên kết (Relation): định danh dùng cho<br /> nguồn thứ 2 và những mối quan hệ của nó<br /> với học liệu hiện hành. Yếu tố này thể hiện<br /> kết nối giữa các nguồn học liệu có liên quan<br /> với nhau.<br /> - Nơi chứa (Coverage): những đặc tính<br /> về không gian hoặc thời gian của học liệu.<br /> Không gian nơi chứa chỉ một vùng sử dụng<br /> địa danh hoặc tọa độ. Đặc tính thời gian<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8 - 2013<br /> trong yếu tố này chỉ ra khoảng thời gian mà<br /> học liệu đề cập tới và thường sử dụng tên<br /> thời kỳ.<br /> - Bản quyền (Right): thông tin về tình<br /> trạng bản quyền, kết nối tới thông tin về tình<br /> trạng bản quyền hoặc dịch vụ cung cấp<br /> thông tin bản quyền học liệu.<br /> 3. Thiết kế - lập trình phần mềm Thƣ<br /> viện học liệu số.<br /> * Nhóm chức năng Quản trị hệ thống:<br /> Gồm chức năng phục vụ quản trị hệ<br /> thống:<br /> - Cấp tài khoản cho người sử dụng: cấp<br /> tài khoản cho cán bộ thư viện sử dụng<br /> phần mềm.<br /> - Phân quyền sử dụng: phân quyền và<br /> phân các chức năng cho tài khoản, có thể<br /> phân theo cá nhân hoặc theo nhóm quyền.<br /> - Cấp tài khoản cho độc giả: cấp tài khoản<br /> cho độc giả là cán bộ, giáo viên, học viên<br /> sử dụng đăng nhập để được quyền đọc<br /> trực tuyến hoặc Download tập tin học liệu.<br /> - Đổi mật khẩu: cho phép người sử dụng<br /> đổi mật khẩu.<br /> - Nhật ký hệ thống: ghi lại mọi thao tác<br /> hoạt động của người sử dụng kể từ khi<br /> đăng nhập, gồm các thông tin: thời gian, tên<br /> tài khoản, tên người sử dụng, tên đơn vị,<br /> địa chỉ IP và MAC máy tính, các thao tác đã<br /> thực hiện trong phiên làm việc… để người<br /> quản trị theo dõi và xử trí.<br /> - Nhật ký an ninh hệ thống: khi phát hiện<br /> có dấu hiệu bị tấn công, hệ thống sẽ tự<br /> động ghi và chặn IP của máy tính tấn công,<br /> đồng thời tự động gửi email báo cho quản<br /> trị hệ thống biết để xử trí.<br /> - Cấu hình Banner và Footer: cho phép<br /> thay đổi ảnh, thông tin Banner và Footer trên<br /> giao diện Website.<br /> <br /> * Nhóm chức năng danh mục hệ thống:<br /> Bao gồm các chức năng cho phép người<br /> quản trị tạo lập và định nghĩa các danh mục<br /> sử dụng trong phần mềm như: loại học liệu,<br /> nhà xuất bản, đơn vị, tên nơi chứa, loại tài<br /> khoản, nhóm quyền...<br /> * Nhóm chức năng Quản lý Biên mục<br /> học liệu:<br /> Cho phép quản lý, cập nhật, sửa chữa<br /> biên mục học liệu. Các thông tin thuộc tính<br /> của học liệu khi upload tập tin sẽ được<br /> phần mềm tự động nhận dạng, như: định<br /> dạng tập tin, dung lượng, kích thước… Học<br /> liệu sau khi cập nhật sẽ được phân cấp bảo<br /> mật và phải được “Duyệt’ mới chính thức<br /> phát hành trên Website.<br /> * Nhóm chức năng Quản lý Website:<br /> - Quản lý Bản tin: biên soạn, cập nhật,<br /> sửa chữa, xem thử, phê duyệt bản tin.<br /> - Quản lý Thông báo: biên soạn, cập<br /> nhật, sửa chữa, xem thử, phê duyệt thông<br /> báo. Phần mềm tự động căn cứ “thời gian<br /> hết hạn thông báo” để hiển thị hoặc ngừng<br /> hiển thị thông báo trên Website.<br /> - Quản lý thông tin giới thiệu nhà trường:<br /> biên soạn, cập nhật, sửa chữa, xem thử,<br /> phê duyệt hiển thị trên Website thông tin<br /> giới thiệu nhà trường như: giới thiệu, Ban<br /> Giám hiệu, tổ chức, nội quy thư viện, liên<br /> hệ, trợ giúp...<br /> - Quản lý Album ảnh: quản lý hình ảnh<br /> tư liệu của nhà trường theo dạng album<br /> trên Website.<br /> - Quản lý Quảng cáo - Liên kết: quản lý<br /> các quảng cáo hoặc liên kết.<br /> * Nhóm chức năng Tra cứu - Thống kê Báo cáo:<br /> - Thống kê học liệu: tra cứu, tìm kiếm,<br /> tổng hợp học liệu thông qua kết hợp các<br /> tiêu chí tìm kiếm theo yếu tố Dublin Core.<br /> Kết quả trả về trình bày ở dạng bảng thông<br /> tin chi tiết.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8 - 2013<br /> - Thống kê bản tin: tra cứu, tìm kiếm,<br /> thống kê bản tin với các chức năng tương<br /> tự trên.<br /> - Thống kê thông báo: tra cứu, tìm kiếm,<br /> thống kê thông báo với chức năng tương tự<br /> như trên.<br /> - Theo dõi nhập học liệu: thống kê, tổng<br /> hợp học liệu theo đơn vị nhập liệu và thời<br /> gian nhập liệu phục vụ theo dõi, đôn đốc<br /> các đơn vị nhập học liệu.<br /> - Theo dõi nhập tin: thống kê, tổng hợp<br /> bản tin theo đơn vị nhập liệu và thời gian<br /> nhập liệu, với các chức năng tương tự<br /> như trên.<br /> * Nhóm chức năng Thông tin trợ giúp:<br /> - Hướng dẫn biên mục: hướng dẫn sử<br /> dụng chức năng biên mục học liệu.<br /> - Hướng dẫn nhập tin: hướng dẫn sử<br /> dụng chức năng quản lý bản tin và thông<br /> báo trong đó bao gồm hướng dẫn sử dụng<br /> trình soạn thảo FCK Editor.<br /> - Thông tin giới thiệu phần mềm: thông tin<br /> giới thiệu phiên bản và bản quyền phần mềm.<br /> * Cổng thông tin giao tiếp độc giả:<br /> Cổng thông tin giao tiếp độc giả là giao<br /> diện Website của phần mềm giao tiếp với<br /> người dùng trên mạng gồm các chức năng:<br /> - Chuyên mục tin tức và sự kiện: đăng<br /> tải, trình bày, hiển thị bản tin hoạt động của<br /> nhà trường.<br /> - Chuyên mục học liệu: đăng tải, trình<br /> bày, hiển thị học liệu theo các cách thức<br /> trình bày khác nhau để độc giả có thể dễ<br /> dàng tiếp cận. Các thông tin về học liệu<br /> được phần mềm tự động nhận dạng và<br /> hiển thị trình bày: dạng tập tin văn bản,<br /> dạng video và dạng ảnh.<br /> - Chuyên mục tra cứu - tìm kiếm OPAC:<br /> cho phép độc giả tra cứu tìm kiếm nâng cao.<br /> - Thông tin giới thiệu nhà trường và<br /> thư viện: thông tin giới thiệu nhà trường,<br /> <br /> giới thiệu Ban Giám hiệu, trung tâm thư<br /> viện, nội quy thư viện, góp ý liên hệ…<br /> - Thống kê, tổng hợp học liệu: các chuyên<br /> mục thống kê, tổng hợp học liệu theo chuyên<br /> ngành, theo loại học liệu, theo định dạng<br /> học liệu… để độc giả dễ dàng tiếp cận, tra<br /> cứu thông tin.<br /> - Ảnh tư liệu: album hình ảnh tư liệu giới<br /> thiệu quảng bá nhà trường.<br /> - Quảng cáo - liên kết: Banner quảng<br /> cáo liên kết với Website của các cơ quan,<br /> đơn vị.<br /> 4. Kết quả đánh giá ứng dụng thử<br /> nghiệm.<br /> * Đánh giá công nghệ, kỹ thuật thiết kế lập trình:<br /> Đánh giá về công nghệ, kỹ thuật thiết kế<br /> lập trình trên các đối tượng cán bộ chuyên<br /> trách CNTT và cán bộ quản lý thư viện, sử<br /> dụng 02 mức đánh giá: “Đạt yêu cầu” và<br /> “Không đạt yêu cầu”. Kết quả thu được cho<br /> thấy 100% các ý kiến đánh giá ở mức “Đạt<br /> yêu cầu” cho cả 04 tiêu chí: công nghệ sử<br /> dụng, kỹ thuật lập trình, chức năng nghiệp<br /> vụ thư viện và thiết kế hình thức giao diện<br /> của phần mềm.<br /> * Đánh giá sử dụng trên đối tượng cán<br /> bộ - giáo viên:<br /> Đánh giá sử dụng sau khi cho cán bộ giáo viên sử dụng phần mềm trong 2 tuần<br /> với 3 mức đánh giá: “Đạt yêu cầu, đồng ý<br /> triển khai ứng dụng” hoặc “Đạt yêu cầu<br /> nhưng cần sửa chữa” và “Không đạt yêu<br /> cầu, cần lập trình lại”; thu được kết quả:<br /> 100% cán bộ - giáo viên đều đánh giá “Đạt<br /> yêu cầu, đồng ý triển khai ứng dụng” cho cả<br /> 3 tiêu chí: chức năng nghiệp vụ thư viện,<br /> giao diện giao tiếp người dùng và hình thức<br /> của phần mềm.<br /> * Đánh giá sử dụng trên đối tượng học viên:<br /> Đánh giá sử dụng sau khi cho các học<br /> viên trung học quân y thử nghiệm sử dụng<br /> <br />