Nghiên cứu tình trạng kháng insulin ở bệnh nhân viêm gan virut C mạn tính

TẠP CHÍ Y – DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4 - 2013<br /> <br /> NGHIÊN CỨU TÌNH TRẠNG KHÁNG INSULIN Ở BỆNH NHÂN<br /> VIÊM GAN VIRUT C MẠN TÍNH<br /> Đoàn Việt Cường*; Phạm Thị Thu Thủy**<br /> TÓM TẮT<br /> Khảo sát tình trạng kháng insulin ở 57 bệnh nhân (BN) viêm gan virut C mạn tính dựa vào nồng<br /> độ insulin máu lúc đói, chỉ số HOMA IR, QUICKI và 30 người khỏe mạnh (nhóm chứng). Kết quả:<br /> - Nồng độ insulin máu lúc đói ở BN cao hơn so với nhóm chứng (6,91 ± 4,12 µU/ml so với 3,43 ±<br /> 1,21 µU/ml) (p < 0,01). 87,7% BN tăng insulin máu.<br /> - Giá trị trung bình HOMA IR cao hơn ở nhóm BN (2,23 ± 1,31 so với 0,85 ± 0,64); QUICKI thấp<br /> hơn (0,25 ± 0,06 so với 0,66 ± 0,09) (p < 0,05). Tỷ lệ BN tăng HOMA IR và QUICKI lần lượt là 89,5%<br /> và 85,9%. BN viêm gan virut C mạn tính có bi u hiện kháng insulin.<br /> * T khóa: Viêm gan virut C mạn tính; Kháng insulin.<br /> <br /> INSULIN RESISTANCE IN PATIENTS WITH CHRONIC HEPATITIS C<br /> SUMMARY<br /> Serum levels of fasting glucose and fasting insulin were measured in 57 patients with chronic<br /> hepaitis C and 30 healthy subjects. Using HOMA IR and QUICKI to determine insulin resistance in<br /> patients with chronic hepatitis C.<br /> Results: The levels of serum insulin were significantly higher in patients with chronic hepatitis C<br /> than in healthy subjects (6.91 ± 4.12 µU/ml vs 3.43 ± 1.21 µU/ml) (p < 0.01). HOMA IR was higher<br /> (2.23 ± 1.31 vs 0.85 ± 0.64) and QUICKI was lower (0.25 ± 0.06 vs 0.66 ± 0.09) in paients with<br /> chronic hepatitis C than in healthy ones (p < 0.05). Therefore, patients with chronic hepatitis C had<br /> insulin resistance compared with the control group.<br /> * Key words: Chronic hepatitis C; Insulin resistance.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Gan là một trong những cơ quan lớn<br /> nhất của cơ th , là cơ quan điều hòa<br /> chuy n hóa glucid. Dưới sự điều hòa của<br /> hệ thần kinh và nội tiết, gan giữ cho nồng<br /> độ glucose luôn hằng định. Mối liên quan<br /> giữa bệnh gan mạn tính với tình trạng rối<br /> loạn chuy n hóa glucose đã được đề cập<br /> t rất sớm, do đó có thuật ngữ "đái tháo<br /> <br /> đường do gan" (hepatogenous diabetes).<br /> Trong số các bệnh gan mạn tính, người ta<br /> nhận thấy viêm gan virut C mạn tính làm<br /> tăng nguy cơ xuất hiện tình trạng kháng<br /> insulin và đái tháo đường (ĐTĐ) týp 2. Đ<br /> góp phần tìm hi u thêm vấn đề trên, chúng<br /> tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này nhằm:<br /> Khảo sát tình trạng kháng insulin ở BN viêm<br /> gan virut C mạn tính dựa vào nồng độ insulin,<br /> chỉ số HOMA IR và QUICKI.<br /> <br /> * Bệnh viện 103<br /> ** Trung tâm Y khoa Medic TP. HCM<br /> Chịu trách nhiệm nội dung khoa học: PGS. TS. Hoàng Trung Vinh<br /> GS. TS. Nguyễn Văn Mùi<br /> <br /> 1<br /> <br /> TẠP CHÍ Y – DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4 - 2013<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> Bảng 1: Đặc đi m giới.<br /> <br /> Gồm 87 người, chia làm 2 nhóm:<br /> + Nhóm nghiên cứu: 57 BN viêm gan<br /> virut C mạn tính.<br /> + Nhóm chứng: 30 người khỏe mạnh.<br /> * Tiêu chuẩn lựa chọn: BN được chẩn đoán<br /> viêm gan virut C mạn tính theo khuyến cáo<br /> của Hội Nghiên cứu Bệnh gan châu Âu (2011):<br /> xét nghiệm anti-HCV (+) và HCV-ARN (+)<br /> trong thời gian > 6 tháng và kèm theo bi u<br /> hiện của viêm gan.<br /> <br /> NHÓM<br /> GIỚI<br /> <br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> - Đối tượng tham gia nghiên cứu được<br /> khám lâm sàng, xét nghiệm glucose máu lúc<br /> đói, insulin máu lúc đói, tính chỉ số HOMA<br /> IR theo công thức của Matthews (1985);<br /> QUICKI theo công thức của Katz (2000):<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 13<br /> <br /> 43,3<br /> <br /> 29<br /> <br /> 50,9<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 17<br /> <br /> 56,7<br /> <br /> 28<br /> <br /> 49,1<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 30<br /> <br /> 100<br /> <br /> 57<br /> <br /> 100<br /> <br /> Tỷ lệ nam/nữ ở 2 nhóm tương đương nhau<br /> (p > 0,05).<br /> Bảng 2: Đặc đi m tuổi.<br /> NHÓM<br /> TUỔI<br /> <br /> Trong đó: Io: nồng độ isulin máu lúc đói;<br /> Go: nồng độ glucose máu lúc đói.<br /> Đi m cắt giới hạn của nồng độ insulin:<br /> X + SD. Đi m cắt giới hạn của chỉ số HOMA<br /> IR: tứ phân vị cao nhất của nhóm chứng.<br /> Đi m cắt giới hạn của chỉ số QUICKI: tứ<br /> phân vị thấp nhất của nhóm chứng.<br /> - Xử lý số liệu: theo phương pháp thống<br /> kê y học sử dụng phần mềm SPSS 15.0.<br /> <br /> NHÓM<br /> CHỨNG<br /> <br /> NHÓM<br /> NGHIÊN CỨU<br /> <br /> p<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> < 40<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 11<br /> <br /> 19,3<br /> <br /> -<br /> <br /> 40 - 49<br /> <br /> 11<br /> <br /> 36,7<br /> <br /> 13<br /> <br /> 22,8<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 50 - 59<br /> <br /> 13<br /> <br /> 43,3<br /> <br /> 22<br /> <br /> 38,6<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 60<br /> <br /> 6<br /> <br /> 20<br /> <br /> 11<br /> <br /> 19,3<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> X ± SD<br /> <br /> 59,2 ± 13,4<br /> <br /> 49,15 ± 11,72<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Độ tuổi trung bình của 2 nhóm tương<br /> đương nhau (p > 0,05).<br /> Bảng 3: Nồng độ insulin máu lúc đói giữa<br /> 2 nhóm.<br /> <br /> HOMA IR = [Insulin (µU/ml) x glucose<br /> (mmol/l)]/22,5 [4].<br /> QUICKI = 1/ [log (Io) + log (Go)] [3]<br /> <br /> p<br /> <br /> %<br /> <br /> - BN đang hôn mê gan nặng.<br /> <br /> - BN nhiễm HBV, đồng nhiễm HCV và<br /> HBV, viêm gan do các nguyên nhân khác.<br /> <br /> NHÓM<br /> NGHIÊN CỨU<br /> <br /> n<br /> <br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> - Đang sử dụng các thuốc có ảnh hưởng<br /> lên chuy n hóa glucose trong thời gian 1<br /> tháng trở lại đây.<br /> <br /> NHÓM<br /> CHỨNG<br /> <br /> INSULIN<br /> (µU/ml)<br /> <br /> NHÓM<br /> CHỨNG<br /> (n = 30)<br /> <br /> NHÓM<br /> NGHIÊN<br /> CỨU (n = 57)<br /> <br /> p<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 3,38 ± 1,25<br /> <br /> 6,92 ± 3,69<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 3,46 ± 1,17<br /> <br /> 6,91 ± 4,14<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 3,43 ± 1,21<br /> <br /> 6,91 ± 4,12<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> p<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> GIỚI<br /> <br /> Ngoài 2 chỉ số HOMA IR và QUICKI,<br /> nồng độ insulin máu lúc đói cũng là một chỉ<br /> số đ đánh giá tình trạng kháng insulin vì<br /> cường insulin máu có th độc lập khởi phát<br /> <br /> 2<br /> <br /> TẠP CHÍ Y – DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4 - 2013<br /> tình trạng kháng insulin, kết hợp với khiếm<br /> khuyết tiết insulin của tế bào β tụy đảo sẽ<br /> dẫn đến ĐTĐ týp 2.<br /> <br /> Chỉ số HOMA IR ở nhóm nghiên cứu<br /> cao hơn so với nhóm chứng. Sự khác biệt<br /> có ý nghĩa thống kê (p < 0,001).<br /> <br /> - Nồng độ insulin máu lúc đói ở BN viêm<br /> gan virut C cao hơn so với nhóm chứng. Sự<br /> khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,01).<br /> Dựa vào nồng độ insulin máu lúc đói của<br /> nhóm chứng lấy điÓm cắt giới hạn là 4,64<br /> µU/ml, chúng tôi thấy: tỷ lệ BN viêm gan<br /> virut C có tăng nồng độ insulin máu lúc đói<br /> chiềm tỷ lệ cao (87,7%). Khi đi m cắt giới<br /> hạn này lớn hơn 4,64 µU/ml, xuất hiện tình<br /> trạng cường insulin (kháng insulin).<br /> <br /> Kết quả trên phù hợp với nghiên cứu<br /> của các tác giả khác trên thế giới. Hoda AE<br /> Satar và CS khi nghiên cứu trên 50 BN viêm<br /> gan virut C không có ĐTĐ so với nhóm<br /> chứng tương đương về tuổi, giới, chỉ số<br /> BMI, nhận thấy: ở nhóm nghiên cứu chỉ số<br /> HOMA IR là 4,9 ± 1,69 so với nhóm chứng<br /> là 0,99 ± 0,28 (p < 0,0001) [1]. Imezaki và<br /> CS (2008) nghiên cứu trên 952 BN, bao<br /> gồm BN viêm gan virut C, viêm gan B mạn<br /> tính và BN đã điều trị hết virut viêm gan C<br /> bằng interferon nhận thấy: tỷ lệ kháng insulin<br /> ở nhóm viêm gan C cao hơn có ý nghĩa<br /> thống kê so với nhóm viêm gan B (54,3%<br /> so với 36,3%, p < 0,05) và so với nhóm đã<br /> điều trị hết viêm gan C bằng interferon<br /> (54,3% so với 35,7%, p < 0,05) [2].<br /> <br /> Các rối loạn chuy n hóa glucose ở BN<br /> viêm gan virut C rất đa dạng bao gồm: rối<br /> loạn glucose máu lúc đói, rối loạn dung nạp<br /> glucose và §T§. Cơ chế bệnh sinh của rối<br /> loạn chuy n hóa glucose ở BN viêm gan<br /> virut C cũng chưa thực sự được sáng tỏ.<br /> Nhưng các nghiên cứu đã đặt ra giả thuyết<br /> về tình trạng kháng insulin ở BN viêm gan<br /> virut C là cơ chế quan trọng trong việc khởi<br /> phát các rối loạn chuy n hóa glucose. Đ<br /> đánh giá tình trạng kháng insulin trong<br /> nghiên cứu này, chúng tôi sử dụng 2 chỉ số<br /> đó là chỉ số HOMA IR và QUICKI.<br /> Bảng 4: So sánh chỉ số HOMA IR giữa 2<br /> nhóm.<br /> NHÓM<br /> CHỨNG<br /> (n = 30)<br /> <br /> HOMA IR<br /> GIỚI<br /> <br /> NHÓM<br /> NGHIÊN CỨU<br /> (n = 57)<br /> <br /> NHÓM<br /> CHỨNG<br /> (n = 30)<br /> <br /> QUICKI<br /> GIỚI<br /> <br /> NHÓM<br /> NGHIÊN<br /> CỨU (n = 57)<br /> <br /> p<br /> <br /> n<br /> <br /> X ± SD<br /> <br /> n<br /> <br /> X ± SD<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 13<br /> <br /> 0,68 ±<br /> 0,09<br /> <br /> 29<br /> <br /> 0,26 ±<br /> 0,04<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 17<br /> <br /> 0,65 ±<br /> 0,1<br /> <br /> 28<br /> <br /> 0,24 ±<br /> 0,08<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> Chung<br /> <br /> 30<br /> <br /> 0,66 ±<br /> 0,09<br /> <br /> 57<br /> <br /> 0,25 ±<br /> 0,06<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> p<br /> <br /> n<br /> <br /> X ± SD<br /> <br /> n<br /> <br /> X ± SD<br /> <br /> 13<br /> <br /> 0,86 ±<br /> 0,62<br /> <br /> 29<br /> <br /> 2,26 ±<br /> 1,43<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 17<br /> <br /> 0,84 ±<br /> 0,67<br /> <br /> 28<br /> <br /> 2,18 ±<br /> 1,15<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Chung<br /> <br /> 30<br /> <br /> 0,85 ±<br /> 0,64<br /> <br /> 57<br /> <br /> 2,23 ±<br /> 1,31<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Bảng 5: So sánh QUICKI giữa 2 nhóm.<br /> <br /> BN viêm gan virut có QUICKI thấp hơn<br /> so với nhóm chứng. Sự khác biệt có ý nghĩa<br /> thống kê (p < 0,05).<br /> Một chỉ số nữa cũng thường được dùng<br /> trong lâm sàng đ đánh giá tình trạng<br /> kháng insulin đó là chỉ số QUICKI. Chỉ số<br /> QUICKI ở nhóm chứng là 0,66 ± 0,09; còn<br /> ở BN viêm gan virut C là 0,25 ± 0,06.<br /> Chúng tôi chưa tham khảo được chỉ số<br /> <br /> 3<br /> <br /> TẠP CHÍ Y – DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4 - 2013<br /> QUICKI ở BN viêm gan virut C trong các<br /> nghiên cứu khác. Dựa vào chỉ số HOMA IR<br /> và QUICKI của nhóm chứng lấy tứ phân vị<br /> cao nhất và tứ phân vị thấp nhất của nhóm<br /> chứng thấy BN viêm gan virut C tăng chỉ số<br /> HOMA IR chiếm tỷ lệ cao (89,5%) cũng như<br /> tỷ lệ BN giảm chỉ số QUICKI (85,9%).<br /> Bảng 6: Chỉ số kháng insulin ở 2 nhóm.<br /> NHÓM<br /> CHỨNG<br /> (n = 30)<br /> <br /> NHÓM<br /> NGHIÊN<br /> CỨU (n = 57)<br /> <br /> p<br /> <br /> Tăng<br /> <br /> 3 (10%)<br /> <br /> 50 (87,7%)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Bình<br /> thường<br /> <br /> 27 (90%)<br /> <br /> 7 (12,3%)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Tăng<br /> <br /> 2 (6,7%)<br /> <br /> 51 (89,5%)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Bình<br /> thường<br /> <br /> 28 (93,3%)<br /> <br /> 7 (10,5%)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Giảm<br /> <br /> 4 (13,3%)<br /> <br /> 49 (85,9%)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> THÔNG SỐ<br /> Insulin<br /> <br /> HOMA IR<br /> <br /> QUICKI<br /> <br /> Bình<br /> thường<br /> <br /> 26 (86,7)<br /> <br /> 8 (14,1%)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Như vậy, ở nhóm BN viêm gan virut C<br /> mạn tính không những tăng nồng độ insulin<br /> máu lúc đói, chỉ số HOMA IR, chỉ số<br /> QUICKI mà tỷ lệ BN có tăng các chỉ số trên<br /> đều chiếm tỷ lệ cao. Chứng tỏ BN viêm gan<br /> virut C mạn tính có tình trạng kháng insulin<br /> cao hơn.<br /> KẾT LUẬN<br /> Qua nghiên cứu tình trạng kháng insulin<br /> ở 57 BN viêm gan virut C mạn tính, chúng<br /> tôi rút ra một số kết luận sau:<br /> <br /> - Nồng độ insulin máu lúc đói ở nhóm BN<br /> cao hơn so với nhóm chứng với p < 0,01.<br /> 87,7% BN tăng insulin máu.<br /> - BN viêm gan virut C có tình trạng kháng<br /> insulin cao hơn so với nhóm chứng. Giá trị<br /> trung bình HOMA IR cao hơn (2,23 ± 1,31 so<br /> với 0,85 ± 0,64); giá trị trung bình QUICKI<br /> thấp hơn (0,25 ± 0,06 so với 0,66 ± 0,09)<br /> ở nhóm BN so với nhóm chứng (p < 0,05).<br /> Tỷ lệ BN có tăng HOMA IR và QUICKI lần<br /> lượt là 89,5% và 85,9%.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Hoda Abd El-Satar, et al. Insulin resistance<br /> in patients with chronic hepatitis C infection.<br /> Autralian Journal of Basic and Applied Sciences.<br /> 2010, 4 (10), pp.4554-4558.<br /> 2. Imezaki F, Yokosuka O, Fukai K, Kanda T,<br /> Kojima H, Saisho H. Prevalence of diabetes<br /> mellitus and insulin resistance in patients with<br /> chronic hepatitis C: comparison with hepatitis B<br /> infected and hepatitis C virus cleared paients.<br /> 2008.<br /> 3. Katz A, Nambi SS, Kieren M. QUICKI:<br /> a simple, accurate method for assessing insulin<br /> sensitivity in human. J Clin Endo Met. 2000, 85,<br /> pp.2407-2410<br /> 4. Matthews DR, Hosker JP, Rudenski AS,<br /> Naylor BA, Treacher DF, Turner RC. Homeostasis<br /> model assessment: insulin resisance and beta cell<br /> function from fasting plasma glucose and insulin<br /> in man. Diabetologica.1985, 28, pp.412-419.<br /> <br /> Ngày nhận bài: 4/1/2013<br /> Ngày giao phản biện: 20/2/2013<br /> Ngày giao bản thảo in: 26/4/2013<br /> <br /> 4<br /> <br /> TẠP CHÍ Y – DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4 - 2013<br /> <br /> 5<br /> <br />