T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
581
NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN KHÁNG THỂ
KHÁNG NHÂN (ANA) DƯƠNG TÍNH Ở BỆNH NHÂN TẠI BỆNH VIỆN E
Trần Thị Vân Hà1, Đặng Bảo Châu2
TÓM TẮT70
Mục tiêu: Khảo sát các yếu tố liên quan đến
một kết quả kháng thể kháng nhân (ANA) dương
tính trên các bệnh nhân tại bệnh viện E. Đối
tượng: 110 bệnh nhân được thực hiện xét
nghiệm kháng thể kháng nhân (ANA 23 profile)
tại Khoa Huyết học, Bệnh viện E. Phương pháp
nghiên cứu: Mô tả cắt ngang, Thống kê T-test,
Chi-q test. Kết quả: Nhóm nghiên cứu 110 bệnh
nhân bao gồm 56 bệnh nhân với triệu chứng lâm
sàng đã được phân loại, khuyến cáo cho các bệnh
tự miễn và 54 bệnh nhân có triệu chứng lâm sàng
không điển hình rõ ràng; 74 (67,3%) bệnh nhân
dương tính với ít nhất một trong 23 tự kháng thể
kháng nhân (ANA) và 36 (32,7%) bệnh nhân cho
kết quả âm tính. Nghiên cứu cũng cho thấy ảnh
hưởng của giới tính tới tỷ lệ ANA dương tính (nữ
có tỷ lệ cao hơn nam) với p = 0,026 nhưng sự
khác biệt giữa ba nhóm tuổi 0 – 20; 21 – 50; 51 –
90 tuổi không có ý nghĩa thống kê. Nghiên cứu
cho thấy mặc dù có mối tương quan giữa tỷ lệ
ANA dương tính và nhóm có triệu chứng lâm
sàng điển hình nhưng kết quả ANA trên tổng thể
nghiên cứu sàng lọc có thể bị ảnh hưởng bởi các
1Bệnh viện E
2Công ty TNHH Thương mại và Kỹ thuật Tràng An
Chịu trách nhiệm chính: Trần Thị Vân Hà
SĐT: 0966491626
Email: tranha23011974@gmail.com
Ngày nhận bài: 01/07/2024
Ngày phản biện khoa học: 01/08/2024
Ngày duyệt bài: 30/9/2024
triệu chứng lâm sàng không điển hình và còn bị
ảnh hưởng bởi giới tính cũng như độ tuổi.
Từ khóa: kháng thể kháng nhân (ANA)
SUMMARY
RESEARCH ON FACTORS
ASSOCIATED WITH POSITIVE
ANTINUCLEAR ANTIBODIES (ANA)
IN PATIENTS AT E HOSPITAL
Objective: Antinuclear antibodies (ANA)
status assessment and related factors in positive
ANA patient in E hospital. Subjects: 110
patients were tested for antinuclear antibodies
(ANA 23 profile) at the Department of
Hematology, E Hospital. Research methods:
Cross-sectional description, T-test, Chi-q test.
Results: 110 patients including 56 patients with
clinical classified symptoms, recommended for
autoimmune diseases screening and 54 patients
with atypical clinical symptoms; 74 (67.3%)
patients were positive for at least one of 23
antinuclear autoantibodies (ANA) and 36
(32.7%) patients tested negative. The study also
showed the effect of gender on the positive ANA
rate (women had a higher rate than men) with p =
0.026 but the difference was between three age
groups 0 -20; 21 – 50; 51 – 90 years old is not
statistically significant. The study found that
although there is a statistical correlation between
the positive ANA rate and research group with
classified clinical symptoms, the ANA results in
the overall screening study may be affected by
the patient's underlying symptoms and also by
gender and age.
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
582
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Xét nghiệm tự kháng thể (ANA) là xét
nghiệm đầu tiên được khuyến cáo thực hiện
để giúp chẩn đoán những bệnh nhân có triệu
chứng lâm sàng gợi ý các bệnh tự miễn có
thể xảy ra. Các kháng thể kháng nhân (ANA)
là nhóm tự kháng thể có khả năng liên kết
trực tiếp và phá hủy rất nhiều thành phần
nhân tế bào bao gồm các axít nucleic, protein
nhân tế bào, các ribonucleoproteins, các
thành phần vỏ hạt nhân, bộ máy phân bào, tế
bào chất, bào quan và màng tế bào. Sự hiện
diện của chúng có thể xác định nhiều tình
trạng rối loạn tự miễn dịch. Bệnh tự miễn có
thể xảy ra đơn lẻ đôi khi ở dạng chồng chéo
trên các nền bệnh khác nhau. Bệnh tự miễn
có thể là bệnh hệ thống như bệnh lupus ban
đỏ hệ thống (SLE), xơ cứng bì và viêm đa
cơ/viêm da cơ hoặc một tình trạng cụ thể của
bệnh tự miễn cơ quan như viêm tuyến giáp
và viêm gan…. Việc xác định các mẫu ANA
dương tính và kháng nguyên đích có thể có
mối tương quan và có ý nghĩa quan trọng với
các bệnh tự miễn cụ thể. Chính vì vậy, ngày
nay không chỉ những bác sĩ cơ – xương –
khớp yêu cầu hầu hết các xét nghiệm ANA
làm sàng lọc ban đầu cho bệnh tự miễn mà
xét nghiệm này còn được chỉ định bởi nhiều
chuyên khoa khác nhau bao gồm da liễu,
chăm sóc ban đầu, nội khoa….[1]
Tuy nhiên, ANA dương tính cũng có thể
được thấy ở các bệnh viêm nhiễm không tự
miễn, bao gồm cả nhiễm trùng cấp tính và
mãn tính. Khi xét nghiệm ANA được sử
dụng làm sàng lọc ban đầu ở những bệnh
nhân có triệu chứng lâm sàng không đặc
hiệu, chẳng hạn như sốt, đau khớp, đau cơ,
mệt mỏi, phát ban hoặc thiếu máu, khả năng
có kết quả dương tính do viêm nhiễm sẽ tăng
lên. Tầm quan trọng của ANA dương tính ở
những bệnh nhân không mắc bệnh tự miễn
chưa được biết đến tuy nhiên, các bệnh nhân
dương tính với ANA đều thể hiện một bức
tranh miễn dịch độc đáo [2] biểu hiện ở sự
xuất hiện với hàm lượng cao của các chất
trung gian gây viêm và sự sản sinh ra các
kháng thể [2] cũng như tăng điều hòa biểu
hiện một số gen mã hóa cho interferon typ 1
[3]; gợi ý rằng thậm chí trong trường hợp
không có bệnh tự miễn, ANA dương tính có
thể làm thay đổi sự điều hòa miễn dịch và
ảnh hưởng đến nguy cơ mắc các bệnh khác
[4]. Một số nghiên cứu khảo sát lâm sàng nhỏ
kiến nghị cho thấy ANA dương tính có thể
phản ánh tăng nguy cơ các bệnh về tim
mạch[5], ung thư[6], nhiễm trùng[7] và tăng
nguy cơ gây tử vong (đặc biệt đối với các
bệnh nhân có hiệu giá cao) [5, 8, 9]. Hơn nữa,
một vài nghiên cứu in vitro và trên động vật
đã ghi nhận ảnh hưởng của các tự kháng thể
đến cả việc tăng và giảm tính nhạy cảm với
tình trạng viêm ở một số mô hình bệnh tật [4].
Ví dụ, một số tự kháng thể có thể kích hoạt
quá trình apoptosis [10] và viêm [11], nhưng
một số lại có tác dụng bảo vệ chuột mắc
viêm khớp dạng thấp [12], bệnh giống lupus
[13] và tổn thương thận [14]. Tuy nhiên, mặc
dù có nhiều bằng chứng chỉ ra rằng, ở người
một số trường hợp bệnh không phải bệnh tự
miễn có thể gây ảnh hưởng đến kết quả ANA
dương tính nhưng ý nghĩa lâm sàng thực sự
của nó đối với những bệnh này vẫn còn khó
để xác định do khó thực hiện nghiên cứu
theo dõi lâm sàng trên lượng lớn bệnh nhân
với đa dạng nhiều mặt bệnh khác nhau. Bên
cạnh đó một tỷ lệ ANA dương tính nhất định
cũng được tìm thấy ở nhóm người khỏe
mạnh và bị tác động bởi một vài yếu tố khác
như tuổi, giới tính, dân tộc và phơi nhiễm bởi
các tác nhân môi trường; tương ứng với 12 –
20% ANA dương tính, trong đó 2% có hiệu
giá kháng thể cao. [15, 16].
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
583
Mục tiêu nghiên cứu: Khảo sát các yếu
tố liên quan đến một kết quả kháng thể
kháng nhân (ANA) dương tính trên các
bệnh nhân tại bệnh viện E.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện tại khoa
Huyết học, Bệnh viện E. Chúng tôi sử dụng
số liệu của 110 bệnh nhân đã được thực hiện
xét nghiệm ANA 23 profile bằng phương
pháp sắc ký thanh giấy (immunoblot) trong
khoảng thời gian 1 năm từ tháng 03/2023 đến
tháng 02/2024.
Mẫu huyết thanh được thu thập từ bệnh
nhân theo hướng dẫn tiêu chuẩn
HH.QTMD.15, được bảo quản ở 2 – 8 0C
không quá 14 ngày trong quá trình thực hiện.
Dựa vào biểu hiện lâm sàng, xét nghiệm
miễn dịch sắc ký thanh giấy immunoblot xác
định đa tự kháng thể kháng nhân được chỉ
định.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Xét nghiệm miễn dịch sắc ký thanh giấy
immunoblot
Xét nghiệm ANA 23 profile là xét
nghiệm định tính invitro dựa trên nguyên lý
phương pháp miễn dịch sắc ký thanh giấy,
xác định đồng thời 23 loại kháng thể kháng
nhân khác nhau trong huyết thanh/huyết
tương bệnh nhân. Các thanh xét nghiệm được
phủ với 23 loại kháng nguyên tinh sạch:
dsDNA, nucleosomes, histones, SS-A, Ro-
52, SS-B, nRNP/Sm, Sm, Mi-2α, Mi-2β, Ku,
CENP A, CENP B, Sp100, PML, Scl-70,
PM-Scl100, PM-Scl75, RP11, RP155,
gp210, PCNA và DFS70. Các thanh xét
nghiệm được ủ với mẫu huyết thanh/ huyết
tương pha loãng (1:101) trong 30 phút trên
máy lắc bập bênh. Sau khi rửa ba lần,
conjugate liên hợp enzyme được bổ sung và
ủ trong 30 phút trên máy bập bênh ở nhiệt độ
phòng. Sau khi rửa, cơ chất được tiếp tục bổ
sung và ủ trong 10 phút (dựa theo hướng dẫn
của hãng EUROIMMUN Medizinische
Labordiagnostika AG, Đức). Thanh xét
nghiệm sau khi được rửa sạch và làm khô
được đánh giá bằng phần mềm
EuroLineScan. Những kết quả cho giá trị
dương tính ở ít nhất một trong 23 kháng thể
kháng nhân (ANA) được nghiên cứu được
kết luận là một kết quả “dương tính”, đối với
những kết quả thu được giá trị nghi ngờ được
đánh giá là một kết quả “âm tính” (theo
khuyến cáo của hãng EUROIMMUN
Medizinische Labordiagnostika AG, Đức).
[17]
Phân tích thống kê
Số liệu về chẩn đoán lâm sàng và kết quả
xét nghiệm ANA 23 profile được thu thập và
phân tích bằng phần mềm SPSS 26.0, so
sánh các tỷ lệ bằng Chi-square test hoặc T-
test với p < 0,05 được coi là có ý nghĩa thống
kê.
2.3. Đạo đức nghiên cứu
Nghiên cứu mô tả cắt ngang, không can
thiệp, không gây tác hại cho bệnh nhân,
không ảnh hưởng đến quá trình điều trị của
bệnh nhân, không tăng thêm chi phí cho bệnh
nhân.
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
584
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 1. Nhóm bệnh * Kết quả ANA. (1) nhóm có triệu chứng lâm sàng đặc trưng, (2)
nhóm có triệu chứng lâm sàng không đặc trưng/ không phải bệnh tự miễn
Kết quả
Tổng số
Âm tính
Dương tính
Nhóm nghiên cứu
1
Số ca
14
42
56
%
25.0%
75.0%
100.0%
2
Số ca
26
28
54
%
48.1%
51.9%
100.0%
Số ca
36
74
110
%
32.7%
67.3%
100.0%
Nhận xét: Trong số 110 bệnh nhân
nghiên cứu, 56 bệnh nhân với triệu chứng
lâm sàng được khuyến cáo liên quan đến các
bệnh tự miễn và 54 bệnh nhân có triệu chứng
không điển hình; 74 (67,3%) bệnh nhân
dương tính với ít nhất một trong 23 tự kháng
thể kháng nhân (ANA) và 36 (32,7%) bệnh
nhân cho kết quả âm tính. Có mối tương
quan khác biệt rõ ràng giữa tỷ lệ ANA dương
tính giữa nhóm bệnh nhân triệu chứng lâm
sàng được khuyến cáo liên quan và nhóm
không điển hình với p = 0,01. Nhóm bệnh
nhân có triệu chứng được khuyến cáo liên
quan xuất hiện ít nhất một trong 23 tự kháng
thể kháng nhân (ANA) là 75% trong khi đó
nhóm các triệu chứng không điển hình tương
ứng là 51.9%
(A)
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
585
(B)
Hình 1. Phân bổ loại kháng thể kháng nhân đích tương ứng với các triệu chứng lâm sàng
(A) Bệnh nhân với triệu chứng lâm sàng
điển hình, (B) Bệnh nhân với triệu chứng
lâm sàng không điển hình
Nhận xét: Các ca bệnh với triệu chứng
không điển hình có ít nhất một trong 23 tự
kháng thể kháng nhân dương tính bao gồm
đau khớp, bắp chân; viêm phế quản phổi; u;
tăng huyết áp; suy hô hấp; suy tuyến giáp;
nhiễm độc; đau bụng không rõ nguyên nhân;
loét, xuất huyết đường tiêu hóa; lao phổi;
hen; dị ứng; bệnh nhiễm trùng/ nhiễm virut –
vi khuẩn; bệnh giảm mao mạch xuất huyết di
truyền (HHT); tổn thương gan; và các bệnh
da khác. Mật độ phân bổ tự kháng thể đặc
hiệu ở từng mặt bệnh được biểu hiện trên
hình 1
Hình 2. Phân bố độ tuổi giữa nam và nữ