TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 59/2022 41
PHÁT TRIỂN DU LỊCH HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM
TẠI HOÀNG THÀNH THĂNG LONG CHO SINH VIÊN
KHOA VĂN HOÁ DU LỊCH, TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI
Phạm Thị Bích Thuỷ
Trường Đại học Thủ đô Hà Nội
Tóm tắt: Du lịch ngày càng được coi là một hình thức “trốn thoát” tạm thời thế giới hiện
thực mà con người đang tương tác hàng ngày. Du lịch là một cuộc tìm kiếm những trải
nghiệm phi thường, những giá trị chân thực, mới lạ đầy phấn khích như cuộc tìm kiếm bản
thân. Và ngày nay, người ta gọi nó là “du lịch trải nghiệm”. Trong những năm gần đây,
du lịch không chỉ là một nhu cầu quan trọng trong đời sống của con người, du lịch còn trở
thành hình thức học tập đem lại nhiều lợi ích thiết thực trong các môi trường giáo dục.
Phương pháp học tập thông qua các hoạt động trải nghiệm cũng đã khẳng định vai trò của
nó trong việc giúp người học tích cực, chủ động lĩnh hội kiến thức và kỹ năng. Bởi vậy, ở
tất cả các bậc học, mô hình du lịch học tập trải nghiệm đã được nghiên cứu và áp dụng,
nhằm nâng cao chất lượng chất lượng dạy và học, đưa hoạt động và mục tiêu học tập gắn
liền, mật thiết hơn với thực tiễn cuộc sống sinh động. Ở bậc đại học, đối với các ngành đào
tạo du lịch và định hướng du lịch thì nhu cầu du lịch học tập trải nghiệm càng trở nên cần
thiết hơn bao giờ hết. Bởi vậy, trong phạm vi của bài báo, nhóm tác giả đã thực hiện nghiên
cứu về du lịch trải nghiệm, học tập trải nghiệm và tiến hành khảo sát nhu cầu của sinh viên
Khoa Văn hoá – Du lịch, Trường Đại học Thủ đô Hà Nội đối với hoạt động du lịch học tập
trải nghiệm tại di sản văn hoá thế giới Hoàng Thành Thăng Long. Từ đó làm căn cứ để
minh chứng cho tính hữu ích của hình thức giáo dục này và là cơ sở đề xuất giải pháp
nhằm phát triển du lịch học tập trải nghiệm một cách hiệu quả hơn trong giáo dục đại học
nói chung, giáo dục đại học chuyên ngành du lịch nói riêng.
Từ khoá: Du lịch trải nghiệm, học tập trải nghiệm, nhu cầu du lịch học tập trải nghiệm,
sinh viên, Hoàng Thành Thăng Long.
Nhận bài ngày 28.2.2021; gửi phản biện, chỉnh sửa, duyệt đăng ngày 26.4.2022
Liên hệ tác giả: Phạm Thị Bích Thuỷ; Email: ptbthuy@daihocthudo.edu.vn
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Du lịch trải nghiệm là một xu hướng mới, đang nổi lên và nhiều triển vọng trong ngành
du lịch trên toàn thế giới. Hiện nay, du lịch trải nghiệm được coi là một hình thức du lịch
mới, để phân biệt với “du lịch đại chúng” của những năm trước. Du lịch trải nghiệm hướng
42 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI
tới mục tiêu là khách du lịch được khám phá sâu hơn, nhiều hơn các giá trị của điểm đến, họ
là người đồng sáng tạo tích cực thay vì chỉ là người tiêu dùng dịch vụ một cách thụ động và
thuần tuý. Cùng với đó, đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục đang được Nhà nước và các
cơ sở giáo dục quan tâm, trong đó “học đi đôi với hành” trở thành nội dung trọng tâm của
mục tiêu đổi mới giáo dục. Học qua trải nghiệm được cho là một lý thuyết học tập đóng vai
trò trung tâm trong đào tạo theo năng lực (Nguyễn Văn Hạnh, 2017). Dạy – học trải nghiệm
là phương pháp dạy học bao gồm nhiều hình thức mà người học được trải nghiệm để chủ
động chiếm lĩnh tri thức và kỹ năng (Nguyễn Thị Ngọc Phúc, 2018). Xuất phát từ đặc điểm
của du lịch trải nghiệm và học tập trải nghiệm mà hình thức du lịch học tập trải nghiệm đang
ngày càng trở nên phổ biến ở các loại hình và đơn vị giáo dục. Qua khảo sát, trong chương
trình đào tạo của các ngành du lịch và định hướng du lịch của trường Đại học Thủ đô Hà Nội
hầu hết đều thiết kế các học phần liên quan đến học tập trải nghiệm ngoài thực tế. Hoạt động
du lịch học tập trải nghiệm của sinh viên diễn ra khá phong phú và đa dạng dưới nhiều hình
thức khác nhau, đem lại hiệu quả tích cực trong việc dạy và học. Những năm gần đây, các
ngành học cũng đã chủ động liên kết với các công ty du lịch, điểm đến du lịch tổ chức các
chuyến du lịch học tập trải nghiệm gắn với đặc thù của từng ngành học, từng học phần giúp
người học cụ thế hoá những kiến thức vào thực tiễn, qua đó hình thành thế giới quan và định
hướng nghề nghiệp một cách thiết thực hơn. Mặt khác, các “tour” du lịch học tập trải nghiệm
giúp sinh viên hứng thú trong việc tiếp cận tri thức; lĩnh hội kiến thức và kỹ năng một cách
tự nhiên không gò ép, giáo dục đào tạo theo đó đạt hiệu quả cao hơn.
2. NỘI DUNG
2.1. Du lịch trải nghiệm
Hình thức du lịch trải nghiệm bắt đầu xuất hiện từ những năm 1990, với sự phát triển
của dòng khách đi du lịch bằng cách tự lái xe riêng để được trải nghiệm nhiều hơn. Đến năm
1999, thuật ngữ “trải nghiệm” đã được đưa ra trong khái niệm “nền kinh tế trải nghiệm” bởi
hai nhà kinh tế học Joseph Pine và Jim Gilmore. Ông giải thích rằng, kinh tế thế giới cơ bản
đã trải qua các thời kỳ: kinh tế nông nghiệp, kinh tế công nghiệp, kinh tế dịch vụ và giờ đây
là kinh tế trải nghiệm. Vì thế, trải nghiệm được xem là sự tiến bộ cao nhất của nền kinh tế,
từ việc lựa chọn nguyên liệu, sản xuất hàng hóa, phân phối dịch vụ đến tổ chức trải nghiệm.
Trong khi hàng hóa là hữu hình, dịch vụ là vô hình thì trải nghiệm là những kỷ niệm đáng
nhớ. Trải nghiệm của mỗi cá nhân là riêng có, nó biểu hiện trong một khoảng thời gian và
thường liên quan nhiều đến cảm giác, cảm xúc của con người. Trải nghiệm xảy ra khi có sự
tham gia của khách hàng (từ bị động đến chủ động ) và có sự liên kết với môi trường tự nhiên
và xã hội xung quanh (từ tiếp nhận – quan sát đến cảm nhận – hòa mình).
Hai nhà khoa học đã chứng minh mô hình của mình dựa trên phân tích về sự tăng trưởng
của du lịch và ngành giải trí Hoa Kỳ tại các điểm tham quan như công viên giải trí, các buổi
hòa nhạc, rạp chiếu phim, các sự kiện thể thao,… Kết quả là ngành du lịch và giải trí tại các
địa điểm đó đều có sự vượt trội về giá cả, việc làm cũng như sự đóng góp và tổng sản phẩm
quốc nội so với các lĩnh vực khác. Giải thích của các ông là các doanh nghiệp này đều cung
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 59/2022 43
cấp những trải nghiệm được đánh giá cao vì chúng độc đáo, đáng nhớ và thu hút các cá nhân
theo những cách cá nhân hóa.
Hình 1. Mô hình bốn lĩnh vực và
chiều kích của trải nghiệm của
Joseph Pine và Jim Gilmore1
Từ khái niệm thuật ngữ “trải
nghiệm”, đến nay, các nhà nghiên
cứu đã đưa ra nhiều cách hiểu khác
nhau về “du lịch trải nghiệm”. Theo
Abhinav.G “Du lịch trải nghiệm
trái ngược với du lịch đại chúng
trước đây – chỉ tập trung vào các
tour du lịch trọn gói và các kỳ nghỉ
với mức độ tham gia của các cá
nhân thấp. Du lịch trải nghiệm cho thấy hơn là mô tả. Du lịch trải nghiệm khuyến khích du
khách tích cực tham gia trải nghiệm thực tế và thúc đẩy con người tham gia các hoạt động
ngoài trời, hoà nhập vào các nền văn hoá và cộng đồng. Theo nghĩa này, nó rất cá nhân
hoá. Về cơ bản, du lịch trải nghiệm phải thu hút cả năm giác quan của du khách”2. Natalia
Tur Mari cho rằng “Du lịch trải nghiệm là một dịch vụ kinh tế đáng nhớ, độc đáo và phi
thường, là kết quả của một quá trình đồng sáng tạo theo giai đoạn dựa trên các hoạt động
kinh doanh và sự nâng cao có chủ đích của điểm đến cho nhận thức và cảm xúc của du khách
nhằm mục đích tạo ra giá trị”3. Có thể nói thuật ngữ “Du lịch trải nghiệm” có rất nhiều cách
tiếp cận khác nhau, nhưng tựu chung lại, nó đã trở thành một thuật ngữ bao gồm rất nhiều
loại hình du lịch và khách du lịch như du lịch văn hoá, du lịch sinh thái, du lịch giáo dục, du
lịch di sản, du lịch tự nhiên,… Ở đâu các hoạt động thể hiện sự nhạy cảm với môi trường,
sự tôn trọng văn hoá bản địa và tìm kiếm sự học hỏi và trải nghiệm hơn là chỉ quan sát và
ngắm nhìn thì ở đó có du lịch trải nghiệm. Du lịch trải nghiệm liên quan đến sự tham gia chủ
động tích cực, hoà mình, thậm chí là đắm mình của người tham dự.
2.2. Học tập trải nghiệm
Học tập thông qua trải nghiệm là một phạm trù bao hàm nhiều phương pháp, trong đó,
người dạy khuyến khích người học tham gia trải nghiệm thực tế, sau đó phản ánh, tổng kết
lại để tăng cường hiểu biết, phát triển kĩ năng, định hình các giá trị sống và phát triển tiềm
năng bản thân, tiến tới đóng góp tích cực cho cộng đồng và xã hội. Từ thời cổ đại, con người
đã có những hiểu biết nhất định về ý nghĩa và vai trò của hoạt động thực tế với việc học tập
của mỗi cá nhân. Ở phương Đông, hơn 2000 năm trước, Khổng Tử (551 - 479 TCN) nói:
“Những gì tôi nghe, tôi sẽ quên. Những gì tôi thấy, tôi sẽ nhớ. Những gì tôi làm, tôi sẽ hiểu”.
Ở phương Tây, Aristotle (384 - 332TCN) cho rằng “Những điều chúng ta phải học trước rồi
mới làm, chúng ta học thông qua làm việc đó”. Đây được coi là nguồn gốc tư tưởng đầu tiên
của giáo dục thông qua hình thức hoạt động trải nghiệm. Đến cuối thế kỉ XIX, nhà tâm lý
Trải
nghiệm
ả
Trải
nghiệm
ụ
Trải
nghiệm
Trải
nghiệm
Bị thu hút
Đắm mình
Tham gia
chủ động
Tham gia
bị động
44 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI
học Kurt Lewin đưa ra mô hình học tập trải nghiệm 4 giai đoạn: Kinh nghiệm cụ thể (giai
đoạn 1); Thu thập dữ liệu, quan sát và phản ánh về kinh nghiệm đó (giai đoạn 2); Phân tích,
khái quát để hình thành các khái niệm trừu tượng và khái quát (giai đoạn 3); Thử nghiệm
những ứng dụng của khái niệm trong tình huống mới (giai đoạn 4).
Hình 2. Mô hình học tập trải nghiệm của
K.Lewin7
Đến học giả David Kolb, mô hình học tập trải
nghiệm đã được quy trình hóa với các giai đoạn
và thao tác. Ông nhấn mạnh kinh nghiệm đóng vai
trò trung tâm trong quá trình học và lĩnh hội kiến
thức: “Học tập là quá trình mà kiến thức được tạo
ra thông qua việc chuyển đổi kinh nghiệm. Kết
quả của kiến thức là sự kết hợp giữa nắm bắt kinh
nghiệm và chuyển đổi nó”.
Hình 3. Mô hình học trải nghiệm của D.Kolb
(1984)4
Chu trình học tập trải nghiệm của D.Kolb gồm
4 bước như sau:
Bước 1 - Trải nghiệm cụ thể (Concrete
Experience - CE): Học tập thông qua các hoạt
động, hành vi, thao tác cụ thể, trực tiếp gắn với bối
cảnh thực tế như: đọc tài liệu, nghe giảng, xem
video về chủ đề đang học... Tất cả các yếu tố đó sẽ
tạo ra các kinh nghiệm nhất định cho người học và
trở thành “nguyên liệu đầu vào” quan trọng của quá trình học tập. Bước 2 - Quan sát phản
ánh (Reflective Observation - RO): Người học phân tích, đánh giá các sự kiện và kinh nghiệm
đã có. Sự đánh giá này mang yếu tố “phản ánh” (người học suy nghĩ trở lại các hoạt động và
kiểm tra một cách hệ thống những kinh nghiệm đã trải qua, phát hiện những đặc điểm, ý nghĩa
của nó). Từ đó, người học sẽ nhìn nhận vấn đề một cách hệ thống, rút ra được các bài học cũng
như định hướng mới cho chặng đường học tập tiếp theo. Bước 3 - Trừu tượng hóa khái niệm
(Abstract Conceptualization - AC): Sau khi có được quan sát chi tiết cộng với suy tưởng sâu
sắc, người học tiến hành khái niệm hóa các kinh nghiệm đã nhận được. Bước này chính là
bước quan trọng để các kinh nghiệm được chuyển đổi thành “tri thức”, hệ thống khái niệm
và bắt đầu lưu giữ lại trong não bộ. Bước 4-Thử nghiệm tích cực (Active Experimentation -
AE): Đây là bước cuối cùng để người học xác nhận hoặc phủ nhận các khái niệm từ bước
trước bằng cách đưa các giả thuyết vào thực tiễn để kiểm nghiệm hay nói khác hơn, người
học sử dụng lý thuyết để giải quyết vấn đề và ra quyết định.
Từ những lý thuyết trên, có thể thấy mô hình học tập trải nghiệm là mô hình lôi cuốn
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 59/2022 45
người học vào các hoạt động tư duy phản biện, giải quyết vấn đề và ra quyết định trong
những hoàn cảnh cụ thể với từng cá nhân. Phương pháp này tạo ra những cơ hội để người
học tổng kết và củng cố lại những ý tưởng và kĩ năng của mình thông qua việc phản hồi,
phân tích và chiêm nghiệm; từ đó có khả năng ứng dụng những ý tưởng và kĩ năng đã tiếp
thu vào những tình huống mới. Nếu như phương pháp giáo dục truyền thống, đối tượng trung
tâm là giáo viên, nhiệm vụ của người dạy là truyền thụ kiến thức, người học thụ động lĩnh
hội, ít liên hệ với thế giới bên ngoài; thì phương pháp giáo dục qua trải nghiệm sẽ hướng đến
lấy người học làm trung tâm, nhiệm vụ của người dạy là sắp xếp và tổ chức quá trình học
tập, định hướng nội dung học tập, còn người học là người chủ động thực hiện nhiệm vụ và chiếm
lĩnh tri thức, môi trường học tập có thể diễn ra ngay trong cuộc sống, ngay trong những bối cảnh
thực tiễn, bởi thế quá trình học tập có sự liên hệ mật thiết với thế giới bên ngoài.
2.3. Phương pháp nghiên cứu
Mục tiêu của nghiên cứu nhằm tìm hiểu nhận thức của sinh viên về du lịch học tập trải
nghiệm, cũng như nhu cầu và thực trạng hoạt động du lịch học tập trải nghiệm của sinh viên
khoa văn hoá du lịch tại Hoàng Thành Thăng Long. Vì vậy nhóm tác giả đã sử dụng các
phương pháp nghiên cứu sau:
- Thu thập, phân tích và tổng hợp các tài liệu, nghiên cứu liên quan đến du lịch trải
nghiệm, học tập trải nghiệm trong và ngoài nước để làm sáng tỏ lý thuyết của hướng tiếp cận
này. Quan phân tích thấy được hoạt động học tập trải nghiệm được áp dụng khá phổ biến ở
bậc đào đạo đại học. Chính vì thế, nghiên cứu sẽ tiếp tục vận dụng và làm sáng tỏ hình thức
du lịch trải nghiệm và học tập trải nghiệm đối với sinh viên ngành du lịch và ngành Việt
Nam học có định hướng du lịch của khoa Văn hoá – Du lịch, Đại học Thủ đô Hà Nội.
- Khảo sát thực tế: Để phục vụ cho việc thu thập dữ liệu, chúng tôi tiến hành khảo sát
bằng hình thức lấy mẫu ngẫu nhiên qua bảng hỏi “google form” đối với sinh viên 4 khoá học
của 3 ngành đào tạo của khoa Văn hoá – Du lịch (Quản trị dịch vụ du lịch và lữ hành, Quản
trị khách sạn, Việt Nam học). Kết quả thu được 201 phiếu khảo sát của sinh viên 3 ngành
học, 4 khoá đào tạo và 23 lớp hành chính. Nội dung khảo sát tập trung vào các vấn đề sau:
Thông tin về đối tượng khảo sát, nhận thức của sinh viên về du lịch học tập trải nghiệm, nhu
cầu của sinh viên về du lịch học tập trải nghiệm tại Hoàng Thành Thăng Long,…
- Phỏng vấn sâu: Lãnh đạo khoa Văn hoá – Du lịch, Trưởng bộ môn, giảng viên, đại
diện Trung tâm bảo tồn di sản Thăng Long. Nội dung phỏng vấn tập trung vào: Tầm quan
trọng của học tập trải nghiệm; nội dung thực hành, thực tế theo chương trình đào tạo; hình
thức tổ chức, công tác chuẩn bị cho các hoạt động thực tế; các giải pháp nâng cao hiệu quả
du lịch học tập trải nghiệm.
- Phương pháp xử lý thông tin: Kết quả khảo sát được xử lý bằng công cụ phân tích và
biểu đồ hoá của “google form”.
2.4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận
2.4.1. Khái quát về giá trị của di sản văn hoá thế giới Hoàng Thành Thăng Long và các