z
Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề
Ph ng pháp gi i bài t p di truy nươ ả ậ ề
Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 1 - L p 07SSớ
Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề
TÌM HI U CÁC B C GI I NHANH M T BÀI TOÁN V LAI 1, 2 HAYỂ ƯỚ Ả Ộ Ề
NHI U C P TÍNH TR NG T NG PH N, S TU NG TÁC GI AỀ Ặ Ạ ƯƠ Ả Ự Ơ Ữ
CÁC GEN KHÔNG ALEN
Vi c nh n d ng các quy lu t di truy n là v n đ quy t đ nh cho vi c gi iệ ậ ạ ậ ề ấ ề ế ị ệ ả
nhanh v các bài toán lai. Đ nh n d ng các quy lu t di truy n ph i d a vào cácề ể ậ ạ ậ ề ả ự
đi u ki n c th c a bài toán.ề ệ ụ ể ủ
+ Đ i v i các bài toán lai v 1, 2 ho c nhi u c p tính tr ng phân ly đ c l pố ớ ề ặ ề ặ ạ ộ ậ
thì ta d a vào:ự
- Các đi u ki n v tính tr ng gen quy đ nhề ệ ề ạ ị
- K t qu c a phép lai đ xác đ nhế ả ủ ể ị
+ Đ i v i bài toán v t ng tác gi a các gen không allen thì ta d a vào:ố ớ ề ươ ữ ự
- D a vào các đi u ki n v phép laiự ề ệ ề
-K t qu phân tích đ i con qua các phép laiế ả ờ
I.Cách nh n d ng quy lu t di truy n:ậ ạ ậ ề
1. Tr ng h p bài toán đã xác đ nh t l phân ly ki u hình đ i con: ườ ợ ị ỷ ệ ể ở ờ
1.1. D a vào k t qu phân ly ki u hình c a đ i con: ự ế ả ể ủ ờ
1.1.1. Khi lai 1 tính tr ng: ạ
Tìm t l phân tích v KH th h con đ i v i lo i tính tr ng đ t đóỉ ệ ề ở ế ệ ố ớ ạ ạ ể ừ
xác đ nh quy lu t di truy n chi ph i.ị ậ ề ố
+ 3:1 là quy lu t di truy n phân tích tr i l n hoàn toàn.ậ ề ộ ặ
Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 2 - L p 07SSớ
Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề
+ 1:2:1 là quy lu t di truy n phân tích tr i không hoàn toàn (xu t hi n tínhậ ề ộ ấ ệ
tr ng trung gian do gen n m trên NST th ng ho c gi i tính.ạ ằ ườ ặ ớ
+ 1:1 ho c 2:1 t l c a gen gây ch t.ặ ỉ ệ ủ ế
+ 9:3:3:1 ho c 9:6:1 ho c 9:7 là tính tr ng di truy n theo t ng tác b tr .ặ ặ ạ ề ươ ổ ợ
+ 12:3:1 ho c 13:3 là tính tr ng di truy n theo quy lu t t ng tác át chặ ạ ề ậ ươ ế
tr i.ộ
+ 9:3:4 là t ng tác át ch do gen l n.ươ ế ặ
+ 15:1 là t ng tác c ng g p ki u không tích lũy các gen tr i.ươ ộ ộ ể ộ
1.1.2. Khi lai 2 hay nhi u c p tính tr ng:ề ặ ạ
+ Tìm t l phân tích v ki u hình th h con đ i v i m i lo i tínhỉ ệ ề ể ở ế ệ ố ớ ỗ ạ
tr ng.ạ
+ Nhân t l KH riêng r c a lo i tính tr ng này v i t l KH riêng c aỉ ệ ẽ ủ ạ ạ ớ ỉ ệ ủ
lo i tính tr ng kia. ạ ạ
N u th y k t qu tính đ c phù h p v i k t qu phép lai thì có th k tế ấ ế ả ượ ợ ớ ế ả ể ế
lu n 2 c p gen quy đ nh 2 lo i tính tr ng đó n m trên 2 c p NST khác nhau, diậ ặ ị ạ ạ ằ ặ
truy n theo đ nh lu t phân li đ c l p c a Menden (tr t l 1:1 nhân v i nhau).ề ị ậ ộ ậ ủ ừ ỉ ệ ớ
Ví dụ: Cho lai hai th cà chua: qu đ -thân cao v i qu đ -thân th p thuứ ả ỏ ớ ả ỏ ấ
đ c 37.5% qu đ -thân cao: 37.5% qu đ -thân th p: 12.5% qu vàng-thânượ ả ỏ ả ỏ ấ ả
cao: 12.5% qu vàng-thân th p. Bi t r ng m i tính tr ng do 1 gen quy đ nh.ả ấ ế ằ ỗ ạ ị
Gi i:ả
+ Xét riêng t ng tính tr ng th h con:ừ ạ ở ế ệ
( 37,5% + 37,5% ) đ : ( 12,5% + 12,5% ) vàng = 3 đ : 1 vàng ỏ ỏ
( 37,5% + 12,5% ) cao : ( 37,5 % + 12,5% ) th p = 1 cao : 1 th pấ ấ
+ Nhân 2 t l này ( 3 đ : 1 vàng ) ( 1 cao : 1 th p ) = 3 đ -cao : 3 đ -th pỉ ệ ỏ ấ ỏ ỏ ấ
: 1 vàng-cao : 1 vàng-th p, phù h p v i phép lai trong đ bài. V y 2 c p gen quyấ ợ ớ ề ậ ặ
đ nh 2 tính tr ng n m trên 2 c p NST khác nhau.ị ạ ằ ặ
1.2. D a vào k t qu phân ly ki u hình trong phép lai phân tích:ự ế ả ể
D a vào k t qu c a phép lai đ xác đ nh t l và lo i giao t sinh ra c aự ế ả ủ ể ị ỷ ệ ạ ử ủ
các cá th c n tìm.ể ầ
+ N u t l KH 1:1 thì đó là s di truy n 1 tính tr ng do 1 gen chi ph iế ỉ ệ ự ề ạ ố
+ N u t l KH 3:1 thì đ c di truy n theo quy lu t t ng tác gen, trongế ỉ ệ ượ ề ậ ươ
tính tr ng có 2 ki u hình.ạ ể
- T ng tác b tr 9:7ươ ổ ợ
- T ng tác át ch 13:3ươ ế
- T ng tác c ng g p 15:1ươ ộ ộ
+ N u có t l KH 1:2:1 thì tính tr ng đ c di truy n theo quy lu t t ngế ỉ ệ ạ ượ ề ậ ươ
tác gen trong tr ng h p tính tr ng có 3 ki u hình.ườ ợ ạ ể
- T ng tác b tr 9:6:1ươ ổ ợ
- T ng tác át ch l n 9:3:4ươ ế ặ
Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 3 - L p 07SSớ
Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề
- T ng tác át ch tr i 12:3:1ươ ế ộ
+ T l KH 1:1:1:1 là s di truy n t ng tác b tr 1 tính tr ng có 4 ki uỉ ệ ự ề ươ ổ ợ ạ ể
hình 9:3:3:1 ho c là lai 2 c p tính tr ng tuân theo đ nh lu t phân ly đ c l p có tặ ặ ạ ị ậ ộ ậ ỉ
l ki u hình là 9:3:3:1.ệ ể
2.N u đ bài không xác đ nh t l phân li ki u hình c a đ i con mà chế ề ị ỷ ệ ể ủ ờ ỉ
cho bi t 1 ki u hình nào đó con lai.ế ể ở
+ Khi lai 1 c p tính tr ng, t l 1 ki u hình đ c bi t b ng ho c là b i sặ ạ ỉ ệ ể ượ ế ằ ặ ộ ố
c a 25% (hay ủ
4
1
).
+ Khi lai 2 c p tính tr ng mà t l 1 ki u hình đ c bi t b ng ho c là b iặ ạ ỉ ệ ể ượ ế ằ ặ ộ
s c a 6.25% (hay ố ủ
16
1
), hay khi lai n c p tính tr ng mà t t l c a KH đã bi tặ ạ ừ ỉ ệ ủ ế
cho phép xác đ nh đ c s lo i giao t c a b (ho c m ) có t l b ng nhau vàị ượ ố ạ ử ủ ố ặ ẹ ỉ ệ ằ
b ng 25% ho c là c s c a 25%.ằ ặ ướ ố ủ
Đó là các bài toán thu c đ nh lu t Menden.ộ ị ậ
Ví d :ụ Cho lai 2 cây đ u thu n ch ng khác nhau 2 c p tính tr ng t ngậ ầ ủ ặ ạ ươ
ph n, Fả1 thu đ c toàn b cây thân cao - hoa đ . Cho Fượ ộ ỏ 1 t p giao Fạ2 thu đ cượ
16000 cây trong đó có 9000 cây thân cao - hoa đ . Hai c p tính tr ng trên b chiỏ ặ ạ ị
ph i b i quy lu t di truy n.ố ở ậ ề
A. T ng tác át chươ ế C.T ng tác b trươ ổ ợ
B. Phân li đ c l pộ ậ D. T ng tác c ng g pươ ộ ộ
Gi i:ả
T l cây cao- đ thu đ c th h Fỉ ệ ỏ ượ ở ế ệ 2 là
16000
9000
=
16
9
= 56.25% là b i sộ ố
c a 6.25% ủ
Đó là bài toán thu c đ nh lu t Mendenộ ị ậ
=> Ch n đáp án Bọ
3.Tính tr ng do 1 hay 2 gen quy đ nh? Xác đ nh ki u gen t ng ng c a cạ ị ị ể ươ ứ ủ ơ
th lai: ể
Tùy vào s t h p đ i con c a t ng phép lai và tính tr i l n hoàn toànố ổ ợ ở ờ ủ ừ ộ ặ
hay không hoàn toàn th h lai. ở ế ệ
+ Phép lai hai cá th d h p (th ng là cho F1 giao ph i v i nhau) cho sể ị ợ ườ ố ớ ố
t h p không quá 4 thì th ng do 1 gen quy đ nh; s t h p h n 4 nh ng khôngổ ợ ườ ị ố ổ ợ ơ ư
quá 16 th ng do 2 gen quy đ nh.ườ ị
* Ví dụ Khi lai F1 d h p đ c Fị ợ ượ 2 phân ly t l 11: 2: 2: 1 (t ng có 16 tỉ ệ ổ ổ
h p) thì ch c ch n không ph i là 1 gen quy đ nh.ợ ắ ắ ả ị
+ Phép lai phân tích F1: n u cho s t h p không quá 4 nh ng không ph iế ố ổ ợ ư ả
1:1, lúc này l i do 2 gen quy đ nh...ạ ị
Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 4 - L p 07SSớ
Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề
* Ví dụ Khi lai phân tích đ c 3 đ : 1 xanh (4 t h p) thì cũng ch c ch nượ ỏ ổ ợ ắ ắ
không ph i là 1 gen.ả
+ Lai F1 v i 1 cá th b t kì: s t h p t i đa khi lai hai cá th d h p v iớ ể ấ ố ổ ợ ố ể ị ợ ớ
nhau, t đó có th lo i tr các kh năng không đúng.ừ ể ạ ừ ả
*Ví dụ Khi lai hai cá th b t kì v tính tr ng A mà cho con t i 8 t h p thìể ấ ề ạ ớ ổ ợ
ch c ch n tính tr ng do 2 gen quy đ nh, trong đó 1 cá th d h p c 2 gen, 1 cáắ ắ ạ ị ể ị ợ ả
th d h p 1 gen (th ng là d h p và đ ng h p l n gen còn l i)...ể ị ợ ườ ị ợ ồ ợ ặ ạ
4. Gen này có gây ch t không?ế
D u hi u c a ki u này là s t h p đ i con không ch n, có th là 3,ấ ệ ủ ể ố ổ ợ ở ờ ẵ ể
7,.. thay vì 4, 8... Đây là 1 d u hi u ít g p nh ng v n ph i nghĩ đ n.ấ ệ ặ ư ẫ ả ế
N u đ i con phân ly t l đ c bi t VD 2:1 thì g n nh có th ch c ch nế ờ ỉ ệ ặ ệ ầ ư ể ắ ắ
là gen gây ch t, và th ng là gây ch t tr ng thái đ ng h p tr i.ế ườ ế ở ạ ồ ợ ộ
5. Các tr ng h p riêng:ườ ợ
+ D a vào k t qu phân li ki u hình c a F1 lai v i c th khác. c n chúự ế ả ể ủ ớ ơ ể ầ
ý nh ng t l đ c bi t sau đây: 7:1; 4:3:1; 6:1:1; 5:3 đây là t l c a tính tr ngữ ỉ ệ ặ ệ ỉ ệ ủ ạ
n y sinh do t ng tác gen, tùy t ng tr ng h p c th mà xác đ nh chính xácả ươ ừ ườ ợ ụ ể ị
tính tr ng đ c xét, di truy n theo quy lu t di truy n nào.ạ ượ ề ậ ề
+ Tr ng h p đ ng tr i d a vào đi u ki n nh : 1 tính tr ng đ c quiườ ợ ồ ộ ự ề ệ ư ạ ượ
đ nh b i 1 c p gen có 3 alen, Iị ở ặ A = IB > IO. S ki u gen t i đa là 6, s ki u hình t iố ể ố ố ể ố
đa là 4.
Ví d :ụ Màu lông c a m t loài cú mèo ch u s ki m soát c a dãy đa allenủ ộ ị ự ể ủ
x p theo th t tính tr i gi m d n là: Rế ứ ự ộ ả ầ 1 (lông đ ) > Rỏ2 (lông đen) > R3 (lông
xám). Hãy xác đ nh Ki u gen c a cú lông đ , lông đen và lông xám.ị ể ủ ỏ
Gi i:ả
Dãy đa allen x p theo th t tính tr i gi m d n là: Rế ứ ự ộ ả ầ 1 (lông đ ) > Rỏ2 (lông
đen) > R3 (lông xám)
KG c a cú lông đ có th là: Rủ ỏ ể 1R1; R1R2; R1R3
KG c a cú lông đen có th là: Rủ ể 2R2; R2R3
KG c a cú lông xám có th là: Rủ ể 3R3
II. Ph ng pháp gi i bài t p: ươ ả ậ
Tùy t ng yêu c u c a bài toán mà ta có các ph ng pháp gi i khác nhau.ừ ầ ủ ươ ả
1. Trong phép lai 1, 2 hay nhi u c p tính tr ng t ng ph n:ề ặ ạ ươ ả th ng g p 2ườ ặ
d ng chínhạ
- D ng toán thu n: cho bi t tính tr ng (hay gen) tr i, l n t đó tìm t lạ ậ ế ạ ộ ặ ừ ỷ ệ
phân tích đ i sauờ
- D ng toán ngh ch: cho bi t k t qu đ i con t đó tìm ki u gen c a bạ ị ế ế ả ờ ừ ể ủ ố
mẹ
Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 5 - L p 07SSớ