I. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn sáng kiến
Trong những năm gần đây, ngành giáo dục của nước ta đã và đang thực hiện
chương trình giáo dục phổ thông 2018. Đặc biệt là sự quan tâm sâu sắc của Đảng
và nhà nước trong công tác giáo dục, trong đó phải nói đến nghị quyết số 29-
NQ/TW “về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo”. Ngành giáo dục cũng
đang chú trọng đến việc tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống, kĩ năng sống cho
học sinh. Muốn vậy cần tổ chức các hoạt động giáo dục gắn liền với thực tế, thực
hành, tức là tăng cường cho học sinh trải nghiệm nhằm phát huy tính sáng tạo của
học sinh.
Việc học thông qua làm, học đi đôi với hành và học từ trải nghiệm đều giúp
người học đạt được tri thức và kinh nghiệm nhưng theo các hướng tiếp cận không
hoàn toàn như nhau, trong đó trải nghiệm có ý nghĩa giáo dục cao nhất và có phần
bao hàm cả học và thực hành.
Hoạt động trải nghiệm là một hoạt động giáo dục được Bộ Giáo dục và Đào
tạo xây dựng dự thảo từ tháng 01/2018. Đây là một chương trình giáo dục bắt
buộc từ lớp 1 đến lớp 12, ở Tiểu học gọi là Hoạt động trải nghiệm, ở Trung học
cơ sở và trung học phổ thông gọi là Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp.
Thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm định hướng, tạo điều kiện
cho học sinh quan sát, suy nghĩ và tham gia các hoạt động thực tiễn, qua đó tổ
chức khuyến khích, động viên và tạo điều kiện cho các em tích cực nghiên cứu,
tìm ra những giải pháp mới, sáng tạo những cái mới trên cơ sở kiến thức đã học
trong nhà trường và những gì đã trải qua trong thực tiễn cuộc sống, từ đó hình
thành ý thức, phẩm chất, kĩ năng sống và năng lực cho học sinh.
Các em được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động,
từ thiết kế hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù
hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân. Các em được trải nghiệm,
được bày tỏ quan điểm, ý tưởng, được đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động,
được thể hiện, tự khẳng định bản thân, được tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt
động của bản thân, của nhóm mình và của bạn bè... Từ đó, hình thành và phát
triển cho các em những giá trị sống và các năng lực cần thiết.
2. Tính cấp thiết của vấn đề
Học sinh phổ thông nói chung và học sinh tiểu học nói riêng, hiện nay kĩ
năng sống của các em còn rất nhiều hạn chế. Trong quá trình giáo dục chúng ta
thường mới chỉ quan tâm đến việc dạy chữ mà chưa quan tâm tới việc cho học
sinh tự mình trải nghiệm thực tế. Vì vậy việc thích ứng với xã hội, với cuộc sống
xung quanh là một vấn đề khó đối với các em. Trong các kĩ năng như tương trợ
nhau, giao tiếp, diễn đạt trước đám đông được các thầy cô giáo tích cực hình thành
nhưng chưa thể hiện được nhiều. Học sinh còn thụ động trong các hoạt động, ảnh
hưởng đến quá trình hình thành, phát triển năng lực phẩm chất của các em. Vậy
làm thế nào để tổ chức cho học sinh trải nghiệm học các kiến thức ở môi trường
bên ngoài đạt hiệu quả? Đó là lí do tôi chọn sáng kiến “Một số biện pháp nâng
2
cao hiệu quả Hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh lớp 2” tại trường Tiểu
học Số 2 Khe Sanh. Hi vọng có thể cùng chia sẻ với các đồng nghiệp một vài kinh
nghiệm nhỏ để nâng cao chất lượng giảng dạy.
II. NỘI DUNG
1. Thực trạng của vấn đề
1.1. Thuận lợi
Năm học 2022- 2023, tôi được phân công chủ nhiệm và giảng dạy lớp 2A,
tổng số 30 em học sinh. Đa số các em đều có ý thức học tập, chăm ngoan. Đội
ngũ cán sự lớp nhiệt tình, đoàn kết. Được sự quan tâm của các cấp lãnh đạo, ban
giám hiệu nhà trường và đặc biệt là hội phụ huynh của lớp.
1.2. Khó khăn
Hoàn cảnh gia đình học sinh không đồng đều, một số em có hoàn cảnh khó
khăn như: (em Yến Nhi do bố mẹ li hôn, bố không quan tâm đến con cái, mẹ đi
sang Lào buôn bán để kiếm tiền nên em phải ở nhờ nhà cậu). Nhiều em có hoàn
cảnh khó khăn (hộ nghèo, cận nghèo) nên đầu năm đến lớp còn thiếu thốn sách
vở và đồ dùng học tập. Việc quan tâm để giúp đỡ các em về học tập cũng như về
các mặt giáo dục khác của gia đình học sinh cũng có phần hạn chế. Bố mẹ lo kiếm
sống nên phần lớn việc giáo dục các em đều giao phó cho nhà trường. Điều này
không chỉ ảnh hưởng đến việc học mà còn ảnh hưởng đến sự hình thành nhân cách
của các em.
Sau một thời gian giảng dạy trên lớp, tôi nhận thấy các em phần lớn đều
chăm ngoan nhưng còn rụt rè, thiếu tự tin, chưa mạnh dạn trong các hoạt động
của lớp, của trường. Lớp trưởng, lớp phó chưa phát huy hết năng lực của bản thân.
Đặc biệt kĩ năng sống, sự trải nghiệm thực tế vẫn còn rất hạn chế, học sinh ít được
cùng giáo viên trải nghiệm thực tế ở ngoài trường học, học sinh chưa được chiêm
ngưỡng hay tự tay làm các công việc thường ngày của cuộc sống.
Cụ thể, kết quả điều tra của học sinh vào đầu năm học 2022 - 2023 như sau:
Mức độ
đạt được
Các phẩm
chất và năng lực
Đầu năm học
Tốt
Đạt
Cần cố gắng
SL
TL (%)
SL
TL (%)
SL
TL (%)
Chăm chỉ
15
50,0
15
50,0
0
0
Trung thực
17
56,7
13
43,3
0
0
Trách nhiệm
15
50,0
15
50,0
0
0
Tự chủ và tự học
14
46,7
16
53,3
0
0
Giao tiếp và hợp tác
15
50,0
15
50,0
0
0
Giải quyết vấn đề và
sáng tạo
13
43,3
17
56,7
0
0
3
2. Mô tả, phân tích các giải pháp áp dụng sáng kiến
2.1. Mô tả quá trình thực hiện
Tôi nhận lớp vào tháng 8/ 2022, ngay từ khi được nhà trường phân công chủ
nhiệm lớp là tôi bắt tay ngay vào công tác khảo sát, điều tra, tìm hiểu học sinh.
Từ những kết quả điều tra trên, tôi đã mạnh dạn đưa ra các biện pháp sau:
2.1.1. Xây dựng các kĩ năng làm việc cho học sinh
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo coi trọng các hoạt động thực tiễn mang tính
tự chủ của học sinh, về cơ bản là hoạt động mang tính tập thể trên tinh thần tự chủ
cá nhân, với sự nỗ lực giáo dục giúp phát triển sáng tạo và cá tính riêng của mỗi
cá nhân trong tập thể. Đây là những hoạt động giáo dục được tổ chức gắn liền với
kinh nghiệm, cuộc sống để học sinh trải nghiệm và sáng tạo. Do vậy tôi đã hướng
dẫn các em các kĩ năng như: kĩ năng làm việc nhóm (Người trưởng nhóm phải
đóng vai trò là chất xúc tác kết nối các thành viên trong cùng một nhóm. Đặc biệt,
trưởng nhóm cũng phải có khả năng quyết định, tiếp thu ý kiến và đặt ra những
mục tiêu phù hợp cho năng lực chung của nhóm mình), kĩ năng lắng nghe và phản
hồi tích cực, kĩ năng ghi chép, thu thập xử lí thông tin, kĩ năng ra quyết định.
Học sinh hoạt động nhóm
2.1.2. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về Hoạt động trải nghiệm sáng tạo
Tôi giới thiệu, hướng dẫn cho học sinh ngay từ đầu năm học để các em hiểu
về mục đích, các hình thức, cách tổ chức Hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Thông
qua đó, học sinh cả lớp biết lựa chọn hình thức tổ chức phù hợp với nội dung,
nắm được các bước cơ bản cần thực hiện, trách nhiệm của từng cá nhân khi tham
gia các hoạt động.
Dựa trên chủ điểm từng tháng, điều kiện, khả năng của bản thân, của lớp, của
nhà trường, của địa phương, tôi cho các em cùng thảo luận, tìm hiểu về các hoạt
động có thể tổ chức được. Việc này sẽ tạo tâm thế sẵn sàng thực hiện cho học sinh.
Ví dụ: Kết thúc hoạt động tháng 10, chuẩn bị cho hoạt động của tháng 11,
tôi gợi ý để học sinh xây dựng ý tưởng cho hoạt động:
Theo các em, tháng 11 có ngày lễ nào lớn nhất (20/11). Vậy các em có suy
nghĩ gì về ngày đó? Học sinh sẽ trả lời nhiều ý khác nhau( có thể là ngày lễ tri ân
thầy cô giáo...) Trên cơ sở đó, tôi sẽ hướng dẫn cho học sinh thực hiện một hoạt
4
động có ý nghĩa để chào mừng ngày nhà giáo Việt Nam đó là thi làm thiệp ,viết
thơ, viết văn, thể hiện tình cảm của mình đối với thầy cô giáo .
Học sinh được trải nghiệm làm thiệp nhân ngày 20/11
2.1.3. Tổ chức và duy trì tốt hoạt động của đội ngũ Ban cán sự lớp
Ban cán sự lớp là cánh tay đắc lực của tôi trong các hoạt động của lớp. Vì
vậy sau khi ổn định nề nếp của lớp, tôi giao việc cho ban cán sự lớp thực hiện các
nhiệm vụ quản lí lớp, duy trì tổ chức sinh hoạt 15 phút đầu giờ, sinh hoạt lớp,
khuyến khích các em tích cực tham gia trang trí không gian lớp học theo chủ điểm
của tháng, tổ chức các hoạt động vui chơi như sinh nhật theo quý vào tiết sinh
hoạt, ban cán sự của lớp tự phân nhiệm vụ thực hiện như trang trí bảng, văn nghệ,
cắt hoa, gói quà... và hoạt động đố vui để học, đăng kí tham gia các câu lạc bộ.
Tôi chỉ đóng vai trò là người tư vấn giúp đỡ. Làm như vậy các em mới có cơ hội
bộc lộ khả năng của bản thân, mạnh dạn, tự tin, có ý thức, trách nhiệm với công việc.
2.1.4. Tổ chức dạy học trên lớp với nhiều hình thức, phương pháp
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo không gọi là môn học mà là hoạt động giáo
dục. Môn học được tạo nên bởi một hoặc một vài lĩnh vực khoa học nên nội dung
của nó được cấu trúc chặt chẽ còn hoạt động giáo dục sử dụng tích hợp kiến thức,
kỹ năng của nhiều lĩnh vực để thực hiện mục tiêu hoạt động của mình.
Vì thế khi dạy học trên lớp, tôi đã tổ chức đa dạng các hình thức, phương
pháp dạy học khác nhau: cá nhân, nhóm, trò chơi, đố vui, các kĩ thuật dạy học tích
cực, tham quan dã ngoại, ứng dụng công nghệ thông tin...
Đặc biệt là phương pháp bàn tay nặn bột. Dạy học theo phương pháp bàn tay
nặn bột chính là tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo ngay trong từng môn học
Ví dụ: Bài Thực vật sống ở đâu? - Môn tự nhiên xã hội học lớp 2. Các em
rất hứng thú khi tự mình tìm hiểu và chiếm lĩnh tri thức.
2.1.5. Tạo cơ hội cho mọi đối tượng học sinh tham gia vào cả quá trình
của hoạt động trải nghiệm sáng tạo
Thông qua Hoạt động trải nghiệm sáng tạo, học sinh được phát triển khả năng
sáng tạo và cá tính riêng của mỗi cá nhân trong tập thể, qua đó hình thành những
năng lực, kỹ năng sống, phẩm chất tốt đẹp của học sinh.
5
Chính vì thế, để tổ chức Hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh, tôi đã
hỗ trợ các em thực hiện đầy đủ các bước cơ bản sau:
Bước 1. Xây dựng ý tưởng
Bước 2. Xây dựng kế hoạch
Bước 3. Công tác chuẩn bị thực hiện
Bước 4. Tổ chức thực hiện
Bước 5. Đánh giá kết quả thực hiện
Khi các em tham gia đầy đủ vào từng bước sẽ giúp hình thành và rèn luyện
các phẩm chất năng lực cần thiết: năng lực tổ chức, năng lực giao tiếp, tự giải
quyết vấn đề vv… Vậy nên tôi luôn đồng hành, giúp đỡ các em thực hiện một cách
tốt nhất các bước cơ bản trên.
Ví dụ: Hoạt động gói bánh chưng, bánh tét ngày Tết.
Tôi chia lớp thành 5 nhóm:
Bước 1. Xây dựng ý tưởng
Nhóm trưởng sẽ điều hành cả nhóm cùng xây dựng ý tưởng cho việc gói bánh
chưng, bánh tét, trang trí và viết bài thuyết trình.
Bước 2. Xây dựng kế hoạch
Nhóm trưởng sẽ điều hành các thành viên trong đội định hình những công
việc cần làm là gì? Cần chuẩn bị những nguyên liệu, dụng cụ gì? Những ai thực
hiện?
Tùy các em có thể viết trong vở theo trình tự về nội dung, hình thức, công
tác chuẩn bị, thời gian, địa điểm, đối tượng tham gia,... hoặc các em xây dựng bằng
hình vẽ,.. Như vậy, ngay từ hoạt động này, các em được bộc lộ nhiều khả năng:
Ngôn ngữ, giao tiếp, phân tích, phán đoán, lắng nghe, cách trình bày, tổng hợp,
tính toán… Đó là cái đích mà tôi đang cần ở các em. Vì thế phát huy vai trò của
học sinh từ bước 2 là quan trọng để các em làm tốt các bước tiếp theo.
Bước 3. Trong quá trình học sinh chuẩn bị thực hiện bước này, tôi theo dõi,
giúp đỡ học sinh việc chuẩn bị các đồ dùng như giấy gói bánh, khuôn để gói, dây,
bài thuyết trình của học sinh ... để phục vụ cho hoạt động.
Bước 4. Học sinh tiến hành thực hiện công việc. Trong quá trình các em thực
hiện, tôi luôn giúp đỡ và theo dõi. Tôi quan tâm đến những tình huống nảy sinh
và sự sáng tạo trong cách giải quyết của các em. Điều này giúp tôi có thể đánh giá
đúng những phẩm chất năng lực của học sinh.
Bước 5. Đây là bước cuối cùng của hoạt động, tôi cho học sinh tự đánh giá lại
quá trình hoạt động. Tự nhận xét về sản phẩm của đội mình và đội bạn. Từ đó
bình bầu đội thắng cuộc, khen thưởng.
Nội dung đánh giá phải được tổng hợp lại từ việc xây dựng ý tưởng đến tất
cả các bước tổ chức thực hiện. Thông qua đây giúp học sinh có khả năng tư duy
sâu hơn, việc giao tiếp được mạnh dạn, tự tin, ý thức trách nhiệm của các em được
bộc lộ.