Ở Ầ
Ầ
PH N M Đ U
Ọ Ề I. LÍ DO CH N Đ TÀI
Th Đ ng là thành t u tiêu bi u nh t c
ơ ườ ự ể ọ ố ọ ươ ấ ủa văn h c Trung Qu c. M i ph ệ ng di n
ơ ườ ạ ế ủ ề ể ộ ọ ủ c a nó đ u đ t đ n trình đ cao c a văn h c . Thi pháp th Đ ng tiêu bi u cho thi
ơ ổ ể ủ ứ ạ ấ ạ ố pháp th c đi n c a Trung Qu c. Do đó nó r t đa d ng, phong phú, ph c t p và sâu
ể ượ ư ế ệ ấ ộ ộ ậ ắ s c. Vì v y hi u đ ả ệ c nó m t cách th u đáo là m t vi c khó ch a nói đ n vi c gi ng
ư ế ụ ượ ả ạ ế ể ả ụ ể ọ ạ d y nh th nào đ h c sinh c m th đ ề c. Đ c m th và truy n đ t h t cái hay, cái
ơ ườ ề ế ộ ộ ậ ẹ ủ đ p c a th Đ ng là m t đi u khó. Vì v y, qua sáng ki n này, tôi xin trình bày m t
ơ ườ ế ậ ủ ề ổ ươ ớ vài suy nghĩ c a cá nhân v “Đ i m i cách ti p c n th Đ ng trong ch ng trình Ng ữ
ậ văn 7 b c THCS”.
ơ ở ậ 1. C s lý lu n:
ọ ướ ậ ộ ơ ườ B ph n văn h c n c ngoài nói chung và th Đ ng nói riêng ở ườ tr ng THCS là
ố ớ ạ ả ộ ạ ọ ả ạ ượ m t m ng khó d y đ i v i giáo viên. Ở ườ tr ệ ng Đ i h c, vi c gi ng d y đ c chuyên
ộ ỗ ườ ộ ộ ỉ ậ ứ ậ ọ môn hoá cao đ , m i ng ọ i ch t p trung nghiên c u m t b ph n văn h c: văn h c
ướ ọ ệ ạ ủ ộ ậ ậ ộ ọ n c ngoài, văn h c Vi t Nam,… th m chí là m t giai đo n c a b ph n văn h c đó
ắ ượ ộ ề ệ ắ ươ ạ nên có đi u ki n đi sâu n m b t đ c n i dung ph ả ng pháp gi ng d y.
ở ườ ữ ườ ữ Trong khi đó các tr ng THCS chúng tôi nh ng ng ự i giáo viên Ng văn th c
ệ ạ ả ố ươ ả ồ ọ ệ hi n gi ng d y theo phân ph i ch ng trình bao g m c văn h c Vi ẫ t Nam l n văn
ướ ặ ệ ơ ườ ẽ ề ậ ọ h c n c ngoài, mà đ c bi ả t là th Đ ng, vì v y s còn nhi u lúng túng khi gi ng
ữ ọ ộ ở ạ ạ ươ ạ d y cho h c sinh. Hàng rào ngôn ng đã là m t tr ng i. Bên c nh đó, ch ng trình
ợ ả ữ ữ ề ầ ổ ớ ụ Ng văn THCS trong nh ng năm g n đây có nhi u đ i m i qua đ t c i cách giáo d c,
ỉ ạ ứ ư ế ẻ ề ọ ớ phân môn Văn h c có nhi u bài khó, ki n th c m i m nh ng ch d y trong m t ti ộ ế t,
ộ ế ậ ỉ ở ậ ắ ượ ữ ạ th m chí hai bài d y ch trong m t ti ể ọ t... B i v y, đ h c sinh n m đ ế c nh ng ki n
ơ ả ứ ứ ế ề ẩ ộ th c, kĩ năng c b n theo chu n ki n th c kĩ năng là m t đi u khó khăn.
1
ướ ụ ữ ứ ể ấ ắ Tr ầ c tình hình y, đ kh c ph c nh ng khó khăn đã nêu trên và đáp ng yêu c u
ứ ừ ể ế ả ả ạ ổ ứ gi ng d y, giáo viên ph i tìm hi u b sung thêm ki n th c t ổ các sách nghiên c u, đ i
ươ ứ ể ề ế ạ ấ ọ ổ ớ ớ m i ph ng pháp d y h c, đ i m i ki m tra, đánh giá, đ xu t nh ng sáng ki n hay,
ấ ư ề ể ệ ể ệ ạ ạ ố kinh nghi m quý, m nh d n th nghi m các chuyên đ đ cùng nhau th ng nh t đ a ra
ữ ươ ể ạ ả ồ ệ ạ ả ọ ờ nh ng ph ng pháp d y h c hi u qu , đ ng th i đi sâu vào bài gi ng đ so n giáo án
ạ ướ ả ọ ậ ượ ố ơ ẫ ọ và gi ng d y h ng d n h c sinh h c t p đ t h n. c t
ơ ở ự ễ 2. C s th c ti n:
ự ự ỡ ơ ườ ườ ấ ả ọ ờ ừ ế ỷ Th Đ ng là thành t u r c r nh t cu văn h c đ i Đ ng (t ế th k VII đ n
ơ ổ ể ể ủ ế ỷ ự ữ ộ ố ồ th k X), là m t trong nh ng thành t u tiêu bi u c a th c đi n Trung Qu c, đ ng
ố ớ ị ơ ườ ờ ướ ử ủ ạ ờ ọ ề th i là c a nhân lo i. Đ i v i l ch s văn h c, th Đ ng ra đ i tr ọ c n n văn h c
ạ ệ ố ớ ạ ế ỷ ầ ọ ệ ấ ọ trung đ i Vi t Nam g n 3 th k . Đ i v i b n đ c Vi t Nam, nh t là h c sinh THCS,
ơ ườ ừ ừ ư ề ả ẩ ầ ả ờ ừ th Đ ng v a là s n ph m tinh th n, v a xa v kho ng cách th i gian, v a x a v ề
ừ ư ặ ả ọ ỉ ưỡ ả ẩ ơ ư m t ngôn t …Nh ng h c th Đ òng không ph i ch chiêm ng ng các s n ph m “c ổ
ể ẫ ượ ủ ế ườ ư ẫ ả ậ v t” mà chúng ta v n hi u đ c ti ng nói c a ng i x a và v n rung c m tr ướ c
ữ ẹ ồ nh ng tâm h n cao đ p.
ơ ườ ệ ư ươ ạ ơ ở ổ Vi c đ a th Đ ng vào ch ng trình d y h c ọ ở ườ tr ng ph thông c s không
ề ớ ạ ớ ữ ả ươ ụ ấ ph i là v n đ m i l v i chúng ta Sách giáo khoa Ng văn ch ng trình giáo d c ph ổ
ươ ộ ượ ơ ườ ữ ề ẩ ư thông đã đ a vào ch ng trình m t l ng không nhi u nh ng tác ph m th Đ ng tiêu
ố ớ ứ ọ ơ ở ơ ườ ể ế ậ ấ ổ ố ớ ọ bi u, song ti p nh n th Đ ng đ i v i l a tu i trung h c c s , nh t là đ i v i h c
ơ ườ ố ấ ề ơ ề ả ớ ở ợ sinh l p 7 là đi u không h đ n gi n. B i th Đ ng v n r t hàm súc, nói ít g i, “ý t ạ i
ừ ạ ừ ẽ ặ ngôn ngo i”, v a có tính ướ ệ ổ c l ậ , c kính, trang nghiêm, v a có tính ch t ch niêm lu t
ể ạ ậ ườ ộ ế ạ ơ ườ ủ c a th lo i. Chính vì v y ng ố i giáo viên mu n d y m t ti t th Đ ng thành công
ộ ự ứ ế ể ắ ả ắ ắ ặ ệ ầ c n ph i có ki n th c ch c ch n, m t s am hi u sâu s c, đ c bi ộ t là m t ph ươ ng
ạ ả ả ậ ợ ượ ơ ườ ộ ể pháp gi ng d y phù h p đ giúp các em c m nh n đ ự c th Đ ng m t thành t u
ạ ơ ủ c a th ca nhân lo i.
2
Ứ Ụ II. M C ĐÍCH NGHIÊN C U
ươ ơ ườ ế ẩ ọ ọ Giúp cho h c sinh có ph ả ng pháp h c tác ph m th Đ ng có k t qu .
ừ ế ậ ọ ượ ắ ủ ừ ớ Giúp h c sinh v a ti p c n đ ơ ừ c v i ý nghĩa sâu s c c a t ng bài th , v a
ướ ắ ượ ầ ơ ườ ủ ể ệ ậ b ắ c đ u n m b t đ c nét ngh thu t tiêu bi u c a bài th Đ ng ( ngôn t ừ ,
ể ậ ố ti u đ i, niêm, lu t…)
ạ ứ ọ ậ ọ T o h ng thú h c t p cho h c sinh.
Ố ƯỢ Ờ Ứ Ạ III. Đ I T NG, PH M VI, TH I GIAN NGHIÊN C U
ố ượ ứ 1. Đ i t ng nghiên c u
ể ọ ố Khách th : H c sinh kh i 7
ứ ạ 2. Ph m vi nghiên c u:
ươ ố ớ ữ Ch ng trình Ng văn kh i l p 7
ứ ờ 3. Th i gian nghiên c u:
ừ ế T tháng 9/2011 đ n tháng 1/2013
Ứ Ệ Ụ IV. NHI M V NGHIÊN C U
ầ ừ ạ ớ ướ ữ Trong quá trình d y môn Ng Văn l p 7 tôi đã d n t ng b c tìm ra cách t ổ
ể ạ ạ ộ ậ ủ ứ ứ ể ệ ậ ộ ch c ho t đ ng nh n th c, tìm hi u th lo i, n i dung và ngh thu t c a tác
ơ ườ ẩ ể ọ ả ố ơ ph m th đ ế ng đ h c sinh ti p thu bài gi ng t t h n.
ƯƠ Ứ V. PH NG PHÁP NGHIÊN C U
ươ ự ờ ớ Ph ng pháp d gi thăm l p
ươ ợ Ph ổ ng pháp phân tích, t ng h p, so sánh...
3
Ầ Ộ
PH N N I DUNG
Ơ ƯỜ Ủ Ặ Ể I. Đ C ĐI M C A TH Đ NG
ấ ủ ư ể ặ ư Đ c đi m chung nh t c a t ệ duy ngh thu t ậ th Đ ng ơ ườ là t duy quan h ệ, nói
ề ố ồ ứ ệ ệ cách khác nó theo đúng bi n ch ng ngh thu t ậ . Đi u này có ngu n g c sâu xa là s ự
ồ ủ ư ể ế ố ở ờ ạ ủ ộ phát tri n đ n đ chín mu i c a t duy Trung Qu c ộ th i đ i hoàng kim c a xã h i
ườ ế Ở ậ ủ ự ộ ể ư phong ki n (nhà Đ ng). đó có s h i nh p c a ba dòng t ư ưở t ng, ba ki u t duy
ươ ự ộ ộ ể ủ tiêu bi u c a ph ng Đông là ệ Nho, Ph tậ , Lão. S h i nh p này là m t quá trình bi n ậ
ộ ư ủ ứ ể ự ủ ễ ch ng. Nó dung h i u đi m c a ba dòng t ư ưở t ng: tính th c ti n và duy lý c a Nho
ấ ừ ủ ề ệ ấ ạ ậ gia, tính ch t huy n di u, vô vi c a Đ o gia, tính ch t t ế ủ bi và siêu th c a Ph t giáo;
ế ướ ẫ ể ư ờ ộ ế ư ộ ồ đ ng th i nó cũng ch c l n nhau, không có m t ki u t duy nào đ c chi m u th ế
ặ ượ ủ ộ ở ề ế ư ờ (m c dù Nho đ c ng h b i tri u đình), khi n cho t ố duy Trung Qu c th i này đã
ộ ự ướ ớ ề ể ư ạ ượ đ t đ c m t s quân bình. Nó h ng t i cái cao siêu nh ng không h vi n vông, nó
ụ ầ ự ư ễ ợ ườ ượ ự h p lý và th c ti n nh ng không dung t c t m th ng; Nó tìm đ c s dung hoà trong
ệ ố ấ ươ ữ ể ạ ế ự ế ệ ấ nh ng quan h th ng nh t, t ng giao đ đ t đ n s hoà di u. Vì th nó “b t bình”
ử ằ ự ệ ạ ầ ỡ ị ố ữ ứ khi s hoà di u b phá v và ng x b ng cách v ch tr n, t ệ ố cáo nh ng quan h đ i
ấ ộ ậ l p, b t công trong xã h i.
ơ ườ ỹ ọ ư ủ ặ ướ ệ ở ế Đ c tr ng m h c c a th Đ ng tr ể c h t bi u hi n tính hàm súc, ít l ờ i
ề ở ờ ậ ế ứ ơ ườ ế ấ ẽ ặ ỗ nhi u ý, ý ngoài l ơ ố i. K t c u th Đ ng lu t h t s c ch t ch , m i bài th gi ng
ư ộ ả ộ ằ ộ ấ ề ượ ệ nh m t bài toán gi i đáp m t v n đ xã h i b ng hình t ơ ườ ậ ng ngh thu t. Th Đ ng
4
ố ứ ậ ằ ứ ữ ế ệ ậ ắ ố lu t đúc k t nh ng kinh nghi m quá kh nâng lên thành lu t b ng tr c đ i x ng. Đ i
ố ứ ẫ ấ ố ứ x ng chính là mâu thu n th ng nh t trong âm thanh, đ i x ng càng cao, hài hòa càng
l n. ớ
ẽ ấ ẻ ế ứ ộ ệ ơ ườ Nhìn vào công th c m t bài th Đ ng, ta s th y ngay dáng v ti ủ t ki m c a
ữ ệ ấ ứ ệ ề ỉ ỉ nó: bài ngũ ngôn tuy t cú ch có 20 ch , bài th t ngôn t ơ tuy t nhi u h n cũng ch có 28
ươ ữ ữ ữ ư ệ ẻ ẹ ộ ơ ỉ ch mà thôi. M t bài th năm ch tuy t cú v n v n ch có hai m i ch , nh ng càng ít
ữ ả ắ ừ ữ ở ơ ườ ầ ớ ượ ử ụ ch , càng ph i cân nh c cho nên t ng ậ th Đ ng lu t ph n l n đ ấ c s d ng r t
ấ ứ ể ặ ơ ườ ầ ọ ắ đ t. Đ c đi m c u t cũng góp ph n làm cho th Đ ng thêm súc tích, cô đ ng. Các
ả ơ ườ ườ ỉ ự ự ủ ế ế tác gi th Đ ng th ng ít khi nói h t, nói tr c ti p ý tình c a mình mà ch d ng lên
ệ ể ạ ố ộ ả ự ậ ụ ủ ả ừ ữ ố hàng lo t m i quan h đ cho đ c gi lu n ra d ng ý c a tác gi t nh ng m i quan t
ệ h đó.
ế ứ ộ ơ ườ ử ụ ữ ề ề ộ Nh ng nhà th Đ ng s d ng đ tài h t s c r ng rãi, đ tài xã h i, thiên nhiên,
ộ ố ủ ữ ử ế ề ề ề ề ị l ch s và cá nhân, đ tài v chi n tranh, đ tài v cu c s ng c a nh ng con ng ườ i
ộ ấ ả ọ ơ ố trong xã h i. Ngòi bút thi nhân đã lên sâu vào t t c m i n i, xung phá và ch n cung
ư ầ ữ đình u ám cũng nh vào gi a qu n chúng nhân dân.
Ơ ƯỜ Ữ Ậ II. Ứ Ể Ế NH NG CĂN C Đ TI P C N TH Đ NG
ơ ườ ề ấ ả ộ ị ượ Có m t đi u r t thú v khi kh o sát các bài th Đ ng đ ư c đ a vào
ươ ơ ượ ư ữ ệ ố ch ng trình Ng văn 7 THCS hi n hành đó là trong s năm bài th đ c đ a vào
ươ ể ơ ể ế ả ố ch ệ ng trình thì có đ n b n bài là th tuy t cú dù đây không ph i là th th tiêu
ể ủ ườ ể ườ ạ ớ ứ ế bi u c a Đ ng thi. Có th ng i biên so n đã quan tâm t ậ i h ng thú ti p nh n
ữ ắ ổ ơ ạ ế ữ ủ ọ c a h c sinh ph thông. Chúng thích nh ng bài th ng n mà l i k t tinh nh ng giá
ơ ợ ượ ị ộ ủ ẫ ơ ổ ữ ả ế tr đ c đáo c a th ca c . V n kh i g i đ c nh ng rung c m tinh t ữ , nh ng
5
ủ ắ ả ồ ườ ẫ ầ ỏ ưở kho nh kh c thăng hoa c a h n ng i, v n th a mãn nhu c u th ứ ng th c văn
ươ ạ ị ố ẩ ợ ớ ươ ủ ệ ạ ch ng mà l i phù h p v i nh p s ng kh n tr ờ ng c a th i hi n đ i.
ự ế ả ọ ậ ề ạ ả ọ ị Trong th c t ả gi ng d y và h c t p, c giáo viên và h c sinh đ u b ám nh
ơ ườ ơ ườ ủ ở b i “th Đ ng khó” đúng là có nguyên do c a nó: Th Đ ng cách xa chúng ta
ờ ư ả ạ ệ ậ ả ề c v không gian, th i gian và t duy ngh thu t. V l ổ ẻ i, tâm lí tu i tr ngày nay
ể ả ể ậ ượ ữ ộ ế ấ r t nôn nóng khó có th tĩnh tâm đ c m nh n đ c nh ng rung đ ng t ủ vi c a
ư ả ồ ướ ộ ươ ẳ ạ ộ tâm h n nh c m xúc tr c m t ánh tà d ư ơ ng, m t cánh hoa r i ch ng h n. Ch a
ề ự ả ộ ố ủ ề ệ ả ồ ể ế k đ n rào c n v văn hóa, v s tr i nghi m cu c s ng đ cho tâm h n có s ự
ơ ườ ể ả ủ ự ậ phong phú đ c m nh n s hàm súc, tinh túy c a th Đ ng. Tuy nhiên không
ể ể ả ơ ph i không có cách đ hi u bài th .
ơ ườ ể ể ư ề ấ ộ T t nhiên đ hi u m t bài th Đ ng có nhi u cách. Sau đây tôi xin đ a ra
ứ ự ế ố ữ ơ ấ ả ứ ủ ế ố nh ng căn c d a trên các y u t hình th c c a bài th . T t c các y u t hình
ơ ườ ứ ủ ề ừ ề ả ạ ấ th c c a th Đ ng đ u có kh năng t o nghĩa: Nhan đ , t , câu, c u trúc, niêm,
ậ ầ ố Ở ỉ ệ ố ơ ả ứ lu t v n, đ i... ễ ế đây, tôi ch h th ng 5 căn c mà tôi cho là c b n và d ti p
ấ ớ ọ ậ ớ nh n nh t v i h c sinh l p 7.
ơ ề 1. Nhan đ bài th :
ề ủ ấ ứ ề ủ ẩ ọ ộ Nhan đ c a b t c tác ph m nào cũng quan tr ng, nhan đ c a m t bài th ơ
ườ ọ ườ ộ ợ ế ớ ể ậ Đ ng càng quan tr ng. Nó th ng là m t g i ý đ xâm nh p vào th gi i ngh ệ
ậ ủ ồ ươ ề ơ ẫ ạ ươ thu t c a bài th . Trong nhan đ “H i h ư ủ ng ng u th ” c a H Tri Ch ng, ch ữ
ồ ạ ư ấ ẫ ơ ị ẫ ấ ề “ng u” cho th y ông không h có ý đ nh làm th , nh ng r i l i ng u nhiên c t bút.
ớ ấ ế ư ằ ẫ ấ ộ Nh ng đ ng sau cái ng u nhiên y là m t nguyên c t t y u đó là tình quê trong
ỉ ạ ư ợ ủ ẽ ông lúc nào cũng căng nh s i dây đàn, ch ch m kh vào cũng đ ngân nga, chính
ậ ả ứ ơ ữ ặ ả ậ ẫ ố nó đã b t n y t th khi g p tình hu ng c m xúc. Vì v y ch “ng u” càng làm
ứ ủ ặ ả ề tăng s c n ng c a tình quê trong lòng tác gi ấ . Nhan đ cho th y bao tâm tình H ạ
6
ươ ử ế ả ồ ươ ệ ắ ớ ơ ứ ề Tri Ch ng g i h t c vào vi c h i h ng ch không h nh c t i h n 50 năm
ể ơ ướ ế ậ ạ ơ ố vinh hi n n i kinh thành. Xu h ể ng ti p c n bài th là khám phá tr ng hu ng bi u
ệ ủ ươ hi n c a tình quê h ng.
ả ấ ề ơ Tuy nhiên không ph i b t bài th nào nhan đ cũng có ý nghĩa.
ậ ố ệ 2. Ngh thu t đ i:
ơ ườ ắ ắ ố ở ậ ộ Trong bài th Đ ng làm theo lu t, đ i tr thành nguyên t c b t bu c, đ ượ c
ự ứ ẽ ặ ả ả ẫ ỏ ị quy đ nh ch t ch , đòi h i ph i có s cân x ng c thanh l n ý.
ề ừ ố ả ạ ừ ố ớ ừ V thanh : các t đ i nhau ph i cùng lo i, danh t đ i v i danh t . Ví d ụ
ừ ố ớ ừ ị ị ụ l ch l ch tích nhân đ i v i ố ớ th đ aử ị ; tính t đ i v i tính t , ví d đ i v i ố ớ thê thê; tên
ố ớ riêng đ i v i tên riêng, ví d ụ Hán D ngươ đ i v i ố ớ Anh Vũ; s t ố ừ ố ớ ố ừ ư đ i v i s t ; h
t ừ ố ớ ư ừ đ i v i h t ...
ơ ườ ể ậ ớ V ýề : trong th đ ng lu t, thanh đi đôi v i ý nên khi tìm hi u thanh thì
ế ả ượ ả ế ắ ặ ớ ớ ườ ph i luôn chú ý đ n ý, khi đ c c thanh v i ý thì m i “đ t”. N u g p tr ợ ng h p
ữ ừ ườ ả ổ ừ ạ ể ợ ầ c n gi ả ý thì ph i hi sinh t . Tr ng h p này có th ph i đ i t lo i này v i t ớ ừ
ề ượ ế ẫ ạ ụ ố ỉ ạ Hoàng H c lâu lo i kia d n đ n hi n t ng đ i không ch nh. Ví d trong bài , Thôi
ệ ộ ừ ứ ừ ắ ủ Hi u dùng đ ng t ố ớ “kh ” đ i v i danh t ậ ố “lâu”. Theo nguyên t c c a lu t đ i,
ơ ậ ả ố ữ ẩ ấ trong tác ph m th lu t th t ngôn bát cú thì hai liên gi a ph i đ i nhau. Đi vào
ự ế ơ ử ụ ố ở ả ủ ấ th c t sáng tác c a các cá nhân ta th y có nhà th s d ng đ i ầ c hai liên đ u
ỉ ừ ủ ả ạ ố ỗ ế liên cu i (Đăng cao – Đ Ph ). Vì th , khi gi ng d y không nên ch d ng l ạ ở i
ậ ố ủ ệ ệ ầ ị ế vi c phát hi n cách khai thác lu t đ i theo quy đ nh c a thi nhân mà c n thi ả t ph i
ậ ạ ờ ị ự ụ ệ ồ ể ư l u ý khai thác d ng ý ngh thu t t o đi m sáng trong s phá cách, đ ng th i đ nh
ướ ụ ể ọ ố ế ổ ể ả ấ h ậ ng cho h c sinh v n d ng v n hi u bi ợ t t ng h p đ lý gi i th u đáo hình
ứ ệ ậ ả ử ụ ễ ả ắ ự ộ ằ ứ ủ th c ngh thu t mà tác gi s d ng nh m di n t đ c l c n i dung ý t c a bài
th .ơ
7
ậ ố ụ ạ ủ ệ ơ Hoàng H c lâu Ví d khi phân tích lu t đ i trong bài th c a Thôi Hi u, nhà
ứ ễ ả ắ ở ắ nghiên c u Nguy n Kh c Phi đã có cách lý gi i khá sâu s c: ngay hai câu th ơ
ể ệ ự ử ụ ứ ụ ầ ơ ố ệ ầ đ u mà th đã s d ng hình th c đ i th hi n s phá cách đ y d ng ý tái hi n
ể ố ớ ự ấ ạ ạ th c tr ng cái còn và cái m t. Dùng “hoàng h c” (loài chim) đ đ i v i “Hoàng
ộ ự ữ ầ ạ ừ ạ H c” (tên l u) là m t s phá cách n a, song cho hai t ư ậ đó va ch m nhau nh v y
ổ ậ ượ ớ ệ ữ ạ ấ ố m i làm n i b t đ c m i quan h gi a cái còn và cái m t, tâm tr ng bàng hoàng
ố ủ ế ơ ể ố ượ ứ ớ ừ ti c nu i c a nhà th . Theo thông l ệ ừ t “kh ” không th đ i đ c v i t “lâu”
ế ở ứ ễ ệ ẫ ạ ơ song nhà th Thôi Hi u v n c làm th b i vì di n đ t cái đã đi xa mãi không
ộ ừ ạ ượ ạ ở ạ ằ ừ ằ b ng đ ng t ễ mà di n đ t đ c cái còn l i, tr l i không gì b ng danh t .
ơ ứ ể ố ế ệ ặ ố ố Trong bài th t tuy t có th đ i ho c không đ i, n u có đ i chúng ta chú ý
ệ ượ ở ộ ệ ể ệ ả ố ơ hi n t ng ti u đ i làm cho bài th tuy t cú có kh năng m r ng bình di n miêu
ả ể ệ t và th hi n.
ừ 3. T (nhãn t ự )
ả ự ư ự ế ả ơ Không ph i bài th nào cũng có nhãn t , nh ng n u có ph i dành s quan
ỉ ộ ừ ề ả ầ ủ ậ ơ tâm thích đáng. Nhi u khi ch m t t ề làm b t lên c th n thái c a bài th . Nhi u
ộ ự ỗ ộ ự ỉ bài không ch có m t nhãn t mà có m t chu i các nhãn t ổ ậ , cùng nhau n i b t ý
ơ ử ắ tình nhà th g i g m.
4. Câu
ơ ườ ế ấ ườ ứ ợ ấ ớ ẻ ỏ K t c u câu trong các bài th Đ ng th ng l ng l o nên s c g i r t l n.
ử ầ ệ “C đ u khán minh nguy t
ầ ư ố ươ Đê đ u t c h ng”
ầ ẩ (Ng ng đ u nhìn trăng sáng
ầ Cúi đ u nh c h ớ ố ươ ) ng
8
ỉ ộ ố ượ ữ ủ ơ ụ ể Câu th không có ch ng , không ch m t đ i t ng c th nào nên t ừ ả c m
ủ ấ ứ ủ ạ ấ ả ở ả xúc r t riêng c a Lí B ch tr thành c m xúc chung c a b t c ai trong hoàn c nh
tha h ngươ
ế ầ 5. Ph n k t
ộ ệ ố ộ ấ ể ậ ầ ỉ Nói chung, bài lu t thi là m t c u trúc ch nh th , m t h th ng tu n hoàn
ệ ố ượ ấ ậ ớ ữ ộ khép kín. H th ng đó đ ệ ộ c c u trúc m t cách có quy lu t v i nh ng quan h n i
ạ ẽ ồ ế ớ ệ ặ ố ờ ớ ạ t i ch t ch , đ ng th i có m i liên h phong phú v i th gi i bên ngoài t o nên s ự
ọ ạ ệ ộ ạ ủ ạ ợ g i ý sâu xa mà ta quen g i là ý t i ngôn ngo i. Quan h n i t ậ ộ i c a m t bài lu t
ượ ể ệ ở ậ ầ ố ế ự ố ợ ố ụ ệ thi đ c th hi n niêm, lu t, v n, đ i, ti t đi u và b c c. Đó là s ph i h p có
ậ ủ ẻ ằ ầ ầ ắ ắ ẵ ố ị quy lu t c a thanh âm (b ng, tr c), ng t nh p (ch n, l ), v n và không v n, đ i và
ự ậ ủ ố ướ ữ ừ ế ầ ừ không đ i. S v n hành c a xu h ng tr tình là đi t xa đ n g n, t ạ ả ngo i c nh
ữ ượ ộ ơ ế ồ ạ ể ở ế đ n n i tâm, và khi tr đ c tình r i thì bài th k t thúc, đóng l ữ i đ m ra nh ng
ả ớ ườ ọ ậ ậ ờ ặ ý c nh m i trong tâm trí ng i đ c. Do v y, bài lu t thi bao gi cũng gieo n ng ý
ở ủ ề ủ ế ậ ầ ầ ơ nghĩa ph n k t. ế Ph n k t t p trung ch đ c a bài th . Khi phân tích, khám phá,
ế ượ ầ ư ạ ụ ể ợ ưở ườ ọ ph n k t đ c coi nh h t nhân quy t đ g i liên t ủ ng c a ng ồ i đ c, đ ng
ư ộ ề ề ể ể ơ ướ ả ờ ẽ th i nó cũng nh m t ti n đ đ hi u các hình nh th tr c đó. Cũng vì l đó mà
ườ ả ắ ầ ơ ườ ằ ậ ằ ộ ố có ng i cho r ng làm m t bài th Đ ng lu t ph i b t đ u b ng câu cu i. Và
ườ ệ ộ ườ ế ỏ ử ặ ấ ng i ta quan ni m m t kêt hay th ờ ng là cái k t b l ng ho c b t ng .
ơ ế ạ ạ ủ ề ươ ế ộ Câu th k t trong bài “ Phong Ki u d b c” c a Tr ế ng K là m t cái k t
ờ ấ b t ng .
Phiên âm
ệ ạ ề ươ Nguy t l c ô đ s ng mãn thiên
ố ầ ư ỏ Giang phong ng h a đ i s u miên
ơ ự ạ Cô Tô thành ngo i Hàn S n t
ạ ề D bán chung thanh đáo khách thuy n
9
ơ ướ ữ ỉ ộ ả ế ữ ả Bài th 4 câu. Hai câu tr c ch 14 ch mà l ậ h t nh ng gì c m nh n t t
ượ ủ ữ ế ầ ơ ư ộ đ ả ỗ c n i xóm b n, c n i “s u miên” c a l ề khách. Câu 3 nh m t “thoái tri u”
ử ệ ế ấ ấ ờ ộ ộ ế ể đ câu 4 b t ng xu t hi n đ c tôn m t ti ng chuông. N a đêm ti ng chuông văng
ế ế ề ả ọ ị ẳ v ng v ng đ n thuy n khách. Ti ng chuông thong th buông trong đêm tĩnh m ch,
ổ ộ ế ế ạ ầ ớ ti ng chuông chùa ph đ chúng sinh tìm đ n b u b n v i ng ườ ữ i l ơ khách cô đ n.
ộ ế ớ ổ ộ ư ế ố ỗ Ti ng chuông ph đ này đã đ a toàn b th gi i mông lung, tăm t ộ i, h n đ n
ướ ạ ờ ỉ ỉ ạ ự ẹ ố trong hai câu tr c đó sang “b ng n” (b kia), ch còn l i s nh nhõm gi ng nh ư
ộ ự ố ộ ả ạ ộ ả ượ ể ề m t s đ n ng . Tác gi đã l i dùng đ ng t tĩnh, m n âm thanh đ truy n hình
ả ư ộ ể ố ế ắ ể ế ế nh. Ti ng chuông chùa nh m t sinh th s ng đ n đ khai thông b t c, hoàn
ế ớ ỉ ậ ủ ộ ầ ệ ơ ơ ở ch nh th gi ộ i ngh thu t c a bài th , nâng bài th lên m t t m cao. M ra m t
ườ ưở ớ ườ ọ ề ự ạ ậ tr ng liên t ng m i trong lòng ng ổ ộ ủ i đ c v s ph đ c a đ o Ph t cho
ụ ọ ủ ữ ổ ườ nh ng kh não và d c v ng c a con ng i.
Ụ Ẩ Ậ Ế Ể III. TI P C N TÁC PH M C TH
Ồ ƯƠ Ư ủ Ẫ ạ ươ 1. Bài H I H NG NG U TH c a H Tri Ch ng
Nguyên tác:
? ? ? ?
?? ? ?, ?? ?
?? ? ?, ? ??
?? ??, ? ? ?
??? ? ?? ?
Phiên âm:
10
ể ế ạ ồ Thi u ti u li gia, lão đ i h i
ươ ả ấ ồ H ng âm vô c i, m n mao t i.
ươ ấ ươ ồ Nhi đ ng t ế ng ki n, b t t ứ ng th c
ứ ế ấ Ti u v n: Khách tòng hà x lai?
ị D ch nghĩa:
ờ ừ ẻ ớ ề R i nhà t lúc còn tr , già m i quay v
ư ụ ọ ổ Gi ng quê không đ i, nh ng tóc mai đã r ng
ẻ ặ ế ặ Tr con g p m t, không quen bi t
ườ ỏ ở ơ ế C i h i: Khách n i nào đ n?
ị ơ D ch th :
ẻ ề Khi đi tr , lúc v già
ẫ ọ ế Gi ng quê v n th , tóc đà khác bao.
ẻ ạ Tr con nhìn l không chào
ơ ườ
ậ
ạ
ộ
ọ
ị
(Ph m Sĩ Vĩ d ch, trong Th Đ ng, t p I, NXB Văn h c, Hà N i, 1987)
ỏ ằ ở ố ạ H i r ng khách ch n nào l ơ i ch i?
Ồ ƯƠ Ư Ẫ NG NG U TH 1.1. Nhan đ : ề H I H
ồ ở ề H i: tr v
ươ ươ H ng: làng, quê h ng
ẫ ẫ ờ Ng u: tình c , ng u nhiên
ư Th : ghi l ạ i
ẫ ế ớ ề ổ ấ ơ ơ: Ng u nhiên vi t nhân bu i m i v quê ề Nhan đ bài th cho th y nhà th không
ế ặ ơ ị ươ ờ ừ ộ ự ề h có ý đ nh làm th khi đ t chân đ n quê h ơ ng. Bài th ra đ i t ẫ m t s ng u
ư ằ ấ ẫ ấ ủ ộ nhiên, tình c . ờ Nh ng đ ng sau cái ng u nhiên y là cái t t nhiên c a m t tình yêu
ặ ườ ỉ ầ ộ ộ ự ớ quê sâu n ng, th ng tr c, ch c n có duyên c là dâng trào b c l .
ậ ố ệ 1.2. Ngh thu t đ i
11
ươ ủ ế ủ ể ả ứ ế ể ạ Ph ơ ng th c bi u đ t ch y u c a bài th là bi u c m gián ti p, thông qua t ự
ả ở ậ ọ ừ ữ ưở ừ ươ ự s và miêu t . B i v y, đ c t ng câu t ng ch , t ư ạ ng nh H Tri Ch ng đang
ệ ả ạ ả ư ộ ể ạ k l i vi c, đang t i c nh m t cách khách quan, vô tình. Nh ng qua m t h ộ ệ l
ố ố ỉ ượ ử ụ ượ ộ th ng đ i cân ch nh đ c s d ng, ng ườ ọ ạ i đ c l i khám phá đ ố c m t kh i tình u
ầ ẩ u n, tràn đ y phía sau.
ả ề ừ ạ ơ ầ ữ ế ố lo i và ý nghĩa: ỉ a) Câu th đ u đ i cân ch nh gi a 2 v câu c v t
><
Câu thơ Ý nghĩa ể ế Thi u ti u ỏ Tr nhẻ li gia đi lão đ iạ già l nớ h iồ về
ừ ừ ừ ạ T lo i Danh từ ộ Đ ng t Danh từ ộ Đ ng t
ữ ắ ớ ơ ậ ữ ố ế thi u ti u Câu th 7 ch nh c t ộ ờ i hai m c trong cu c đ i nhân v t tr tình: ể lão
ạ ự ổ ẻ ổ đ iạ (tu i tr tu i già); t o d ng hai s đ i l p: ề ở ề ự ố ậ li – hồi (đi, xa nhà – v , tr v
ạ ừ ơ ả ờ ẽ ể ự ư ấ nhà). Tho t nhìn thì câu t đ n gi n, l k t i l ầ nhiên nh ng c u trúc đó đã ng m
ẩ ộ ờ ủ ả ộ ộ ự ắ ế ườ ơ ả n m t s s p x p. Nó khái quát cu c đ i c a c m t con ng ị i. Câu th gi n d
ả ộ ư ứ ư ệ ườ ừ thi u ế nh vô tâm nh ng hàm ch a cái nhìn chiêm nghi m c m t quãng đ ng t
ể ườ ấ ồ ỉ ả ế ợ ổ ẻ ồ ti u li gia đ n ế lão đ i h i ạ ồ . Con ng i y tu i tr tang b ng h th tr h t n công
ớ ướ ở ề ư ậ ế danh, già m i b ấ c chân tr v quê cũ. Vui đ y nh ng cũng ng m ngùi bi t bao!
ế ụ ạ ậ ứ ứ ề ỉ ố b) Câu th hai ti p t c t o l p các ý đ i, cân ch nh và v hình th c và ý nghĩa
th :ơ
12
><
ươ ọ Câu thơ Ý nghĩa H ng âm Gi ng quê ả vô c i không đ iổ ấ m n mao tóc mai iồ t thay đ iổ
ừ ừ ừ ạ T lo i Danh từ ộ Đ ng t Danh từ ộ Đ ng t
ệ ữ ế ấ ộ ố ổ ổ ộ ạ M i quan h gi a m t cái đ i m t cái không đ i, cái b t bi n cái v n
ể ể ể ể ể ế ồ bi n, linh h n th xác, cái có th ki m soát cái không th ki m soát toát lên
ề ả ế ự ự ặ ặ ộ ệ ủ ể đi u c m đ ng: m c cho b dâu th s , m c cho s nghi ờ t ngã c a th i gian làm
ủ ứ ẫ ươ ươ ế ả ụ r ng tóc mai ta v n là đ a con c a quê h ng, bao tâm tình th ng m n và c tâm
“Giäng quª kh«ng ®æi” lµ biÓu hiÖn c¶m ®éng vÒ ẫ ọ ồ h n v n dành tr n cho quê.
tÊm lßng son s¾t, thñy chung víi quª hư¬ng. Qua ®ã, câu th ơ thÓ hiÖn t×nh
ộ ỗ ừ yªu quª s©u nÆng cña t¸c gi¶. Câu t ừ ườ d ng nh ư ư ấp ủ m t n i vui m ng nh ng
ồ ộ ồ ồ ẹ ầ ẫ ớ ươ cũng đ y h i h p, b i h i: tình quê v n v n nguyên, ta nh quê h ề ắ ng nhi u l m.
ệ ươ Li u quê h ớ ng còn nh ta chăng?
ơ ứ ố ậ ử ụ ữ ữ ế ố Câu th th ba không còn đ i ý gi a hai v câu mà s d ng đ i l p gi a cái c)
ữ ở ề ộ ở có và cái không, gi a cái nhìn b ngoài ( ự ứ ỉ ki nế ) và s th c t nh, ng ra bên trong
(th cứ ):
ươ ấ ươ Câu thơ Nhi đ ngồ t ế ng ki n b t t ứ ng th c
13
Ý nghĩa ><
ồ ươ ử ầ ệ ự ừ ứ ơ ng ki n Nhi đ ng t ế n a đ u câu th báo hi u s vui m ng, náo n c. Sau
ở ề ườ ặ ẻ ơ ẻ ầ ố ơ h n 50 năm tr v , ng ồ ắ i g p đ u tiên là lũ tr , vui l m vì tr th trong su t, h n
ơ ạ ử ế ự ụ ẫ ụ ấ ươ b t t ng th c nhiên . Nh ng ư ứ n a sau câu th l i đem đ n s h t h ng. C già
ồ ậ ư ứ ừ ẻ ế ừ ậ thì háo h c, m ng vui, v v p nh ng lũ tr thì không quen bi t. Th t m ng vui
ư ủ ế ấ đ y nh ng t i lòng bi t bao!
Ở ơ ố ể ệ ậ ố ự ữ ư ế ệ câu th cu i, ngh thu t đ i không tr c ti p th hi n trên câu ch nh ba d)
ơ ầ ặ ừ ạ ư ủ ả ụ câu th đ u mà l n ng p trong ý nghĩa, sâu xa t m ch tâm t , tình c m c a nhà
th :ơ
ế ấ ứ Ti u v n: Khách tòng hà x lai?
ệ ố ậ ố ượ ạ ự ở ự ố ậ ữ M i quan h đ i l p đ c t o d ng đây là s đ i l p gi a mong ướ c
ườ ở ề ớ ự ế ệ ườ ề ớ ồ ậ ủ c a ng i tr v v i th c t ữ hi n h u. Ng ồ ộ i v v i bao h i h p, v v p nh ớ
ươ ữ ả ế ư ậ th ợ ng, bao hình dung trông đ i nh ng c nh tình thân thi ầ t. Nh ng va đ p đ u
ủ ứ ẻ ầ ơ ỏ ạ ủ tiên c a nhà th sau bao háo h c là câu h i trong tr o mà đ y xa l ẻ c a lũ tr :
ứ ữ ế ộ ườ ề Khách tòng hà x lai? M t ch “khách” đã bi n ng i v thành k b v . ẻ ơ ơ Sau
ế ườ ủ ụ ấ ẩ ấ ấ ấ ồ ỗ ồ ti ng c i, h n nhiên y ta th y n gi u n i bu n th m thía c a c già. Ta xa quê
ờ ở ạ ươ ế ấ ườ ủ lâu quá, gi tr thành khách l trên chính quê h ng. L y ti ng c i c a lũ tr ẻ
ễ ả ế ủ ườ ứ ồ ươ di n t ẹ ti ng khóc ngh n lòng c a ng i xa x h i h ng.
1.3. Câu k t ế
ẫ ộ ố ả ạ ầ ạ ơ ồ ấ Su t c ba câu m ch th đi nhanh l p đ y tâm tr ng bu n vui l n l n, t ủ i
ủ ứ ồ ộ ủ ừ ừ ộ ườ ồ ươ t i m ng m ng, náo n c h i h p c a m t ng i mà cái khao khát h i h ng p ấ ủ
ộ ờ ố ườ ở ề ơ ữ ế ố ị ạ su t m t đ i ng i gi ờ ượ đ c tr v quê. Đ n câu cu i nh p th s ng l i nh ư
ồ ủ ế ẹ ờ ự ứ ế ấ ỉ ồ ồ phanh g p. Cái háo h c, b i h i tan bi n ch còn s bu n t i đ n ngh n l i. Câu
14
ừ ơ ố ạ ỏ ử ư ư ả ả ả ộ ố th cu i ng ng l ạ ầ i b l ng m t kho ng tr ng đ y ám nh nh kho ng l u b ch
ứ ủ ề ẫ ưở ặ ợ trong b c tranh th y m c g i nh u suy ng m, liên t ng.
ứ ồ ồ ừ ừ Cái háo h c b i h i, m ng m ng t ủ ủ ướ i tr i t ậ ắ c đó hay cái đ ng lòng ng m
ự ạ ể ế ậ ngùi sau này t u chung l ệ ủ i cũng là bi u hi n c a tình quê tha thi t. Vì v y mà sách
ụ ữ ớ ơ ể ệ ộ ế Bài th bi u hi n m t cách chân giáo khoa Ng văn 7, trong m c ghi nh , vi t:
ự ắ ậ ỉ ươ ế ủ th c mà sâu s c , hóm h nh mà ng m ngùi tình yêu quê h ắ ng th m thi ộ t c a m t
ườ ố ắ ừ ớ ặ ở ề ả ng i s ng xa quê lâu ngày trong kho nh kh c v a m i đ t chân tr v quê cũ.
ế ố ừ ữ ư ữ ề ưở Nh ng k t n i nh ng đi u v a khám phá ta còn có nh ng liên t ng khác.
ư ườ ơ ắ ầ ả ồ ổ Tình quê không đ i, nh ng con ng ậ i thì khác r i. Nhà th b t đ u c m nh n
ượ ế ậ ậ ộ ờ ị ướ ự ầ ủ ấ đ ạ c quy lu t cu c đ i: v n v t luôn bi n d ch tr ờ c s v n xoay c a đ t tr i.
ươ ấ ủ ề ở ề ươ Quê h ng mà ngày đêm ta p ni m vui ngày tr v , quê h ơ ng mà lúc nào n i
ớ ờ ỗ ạ ườ ở ề ỗ ấ đ t khách ta cũng canh cánh n i nh gi đây thành xa l . Ng ạ i tr v b ng l c
ế ự ồ ủ ệ ả ồ lõng ngay trên chính quê mình. Ta nghĩ đ n s đ ng c m, đ ng đi u c a bài th ơ
ủ ế ớ ộ ơ này v i m t bài th khác c a Ch Lan Viên:
ở ạ ơ Tr l ổ ớ ồ i An Nh n tu i l n r i
ỏ ẳ ạ ơ B n ch i ngày nh ch ng còn ai
ề ơ ớ ự N n nhà nay d ng c quan m i
ẽ ạ ỏ ườ ẳ Ch ng l thăm quê l i h i ng i.
ạ ạ ả ố ẽ ể ả ộ T i sao l i có c nh hu ng chua chát đó? Có l ả đ x y ra c nh ng này là
ừ ồ ừ ắ ộ ầ ở ề ổ ươ vì t lâu l m r i, t cái bu i “li gia” thi nhân đã không m t l n tr v quê h ng,
ư ế ầ Năng m a thì gi ng năng đ y/ Anh năng đi ta xa quê lâu quá mà theo l ẽ ườ th ng thì:
ạ ầ ả l i me th y năng th ng ươ (ca dao). Ph i chăng đây là l ờ ạ ỗ ủ l ớ ứ i c a đ a con v i i t
ườ ẹ ươ ng i m quê h ng?
Ư Ơ Ộ Ố ủ Ọ Ạ 2. Bài V NG L S N B C B c a LÝ B CH
15
Nguyên tác
? ? ? ? ?
???????,
? ? ? ? ? ? ? ?
???????,
????????
Phiên âm
ế ậ ử ươ Nh t chi u H ng Lô sinh t yên,
ộ ố ả ề Dao khan b c b qu i ti n xuyên.
ư ự Phi l u tr c há tam thiên xích,
ạ ử ị Nghi th Ngân Hà l c c u thiên.
ị D ch nghĩa
ặ ờ ươ ế M t tr i chi u núi H ng Lô, sinh ngàn khói tía
Xa nhìn dòng thác treo trên dòng sông phía tr cướ
ổ ẳ ư ả ố ừ ướ Thác ch y nh bay đ th ng xu ng t ba nghìn th c
ơ ự ỡ Ng là sông Ngân r i t ầ chín t ng mây.
ị ơ D ch th
ọ ươ ắ N ng r i H ng Lô khói tía bay,
ướ Xa trông dòng thác tr c sông này.
ướ ẳ ố ướ N c bay th ng xu ng ba nghìn th c,
ưở ả ỏ ộ T ng d i Ngân Hà tu t kh i mây
ươ ơ ườ ư ị ộ ọ (T ậ ng Nh d ch, trong Th Đ ng, t p II, NXB Văn h c, Hà N i, 1987)
Ư Ơ Ộ Ố ề Ọ 1.1. Nhan đ : V NG L S N B C B
ọ ừ V ng: trông t xa
16
ư ơ ộ ở ỉ ư L S n: núi L tên m t dãy núi ố t nh Giang Tây, Trung Qu c
ướ ả ố ộ b c: n c trên núi ch y xu ng
ố ả b : v i
ữ ư ề ắ ọ ơ ượ ả ầ ớ Nhan đ bài th ng n g n trong 5 ch nh ng gói ghém đ c c cái th n l n lao
ườ ọ ế ị ủ ả ứ ừ ủ c a bài th . ơ V ngọ cho ng i đ c bi t v trí quan sát c a tác gi : đ ng t xa nhìn
ạ ị ế ấ ơ ượ ặ ế ạ l i. V th y không giúp nhà th nêu rõ đ ể c đ c đi m chi ti ư t nh ng l ư i có u
ế ỗ ợ ệ ả ả ậ ộ ượ ẻ th h tr vi c miêu t c nh m t cách bao quát, tô đ m đ c v hùng vĩ và hoành
ứ ế ậ B c, bộ ủ ả tráng c a c nh v t. ố n u đ ng tách riêng không đ l ể ạ ấ ượ i n t ữ ng ng nghĩa
ề ế ạ ậ ợ ộ gì nhi u. Khi x p c nh nhau, chúng mang m t ý tình sâu đ m, g i m n t ở ấ ượ ng
ư ơ ề ả ướ ả ố ầ đ u tiên v c nh L S n: thác n ư ộ ấ c trên núi ch y xu ng, nhìn xa nh m t t m
ậ ư ơ ừ ủ ả ọ ố ạ ư ả v i treo d c, buông r xu ng. C nh v t L S n t ề nhan đ là tĩnh t i nh ng báo
ấ ạ ở ữ ệ ấ ề hi u nh ng đi u b t tĩnh, b t t i phía sau.
ậ ố ệ 1.2. Ngh thu t đ i
ự ệ ể ạ ừ ố ệ Nhìn tr c di n, Lí B ch không đ câu t ậ ố đ i nhau chan chát. Ngh thu t đ i
ầ ẩ ố ớ ế Ở ạ ầ ơ ầ ữ ng m n trong m ch th và gi a 3 câu đ u đ i v i câu k t. ạ 3 câu đ u, Lí B ch
ướ ư ơ ữ ằ ạ ọ ẽ ứ đã khéo léo tô v b c tranh thác n ẽ ứ c L S n b ng nh ng nét h a m nh m , d t
ươ ủ ư ệ ặ ọ ướ ườ ọ ả khoát. C nh “lò h ng” đ c tr ng c a ng n núi hi n ra tr ắ c m t ng i đ c: làn
ặ ờ ể ả ơ ướ h i n c ph n quang ánh sáng m t tr i chuy n thành màu tím v a r c r v a k ừ ự ỡ ừ ỳ
ơ ứ ướ ổ ầ ầ ướ ả Ở o. câu th th hai, dòng n c tuôn trào đ m m, d ắ ắ ặ i con m t l ng ng m
ừ ả ụ ủ ạ ắ ợ ủ ố t ế xa c a Lí B ch, ch t bi n thành d i l a tr ng r ấ ộ ắ xu ng, yên ng, b t đ ng
ự ế ủ ữ ả ộ treo lên gi a kho ng vách núi và dòng sông. Cái đ ng c a th c t đi vào trong th ơ
ế ằ ừ ủ ậ ạ thành cái tĩnh b ng tài bi n hóa ngôn t ơ ứ c a b c tiên thi Lí B ch. Câu th th 3
ố ầ ầ ụ ộ ộ ỗ ố ộ đ t ng t hóa tĩnh thành đ ng. Dòng l a thiên nhiên b ng ch c m m bay xu ng
ướ ề ắ ơ ả ợ ướ 3000 th c. Câu th nh m trúng nhi u đích t và g i: thác n c hùng vĩ, núi cao,
ố ự ứ ả ệ ự ủ ướ ư ơ ườ s n d c d ng đ ng. Đó là c nh tráng l th c c a thác và núi n c L S n. Câu
17
ơ ườ ọ ề ả ủ ả ả ậ ố ư th cu i đ a ng i đ c vào c nh huy n o c a c nh v t. Hai ch ữ nghi thị di nễ
ả ấ ạ ẻ ẹ ư ề ầ ầ ố ơ t r t đ t đi u đó. V đ p nh sông Ngân r i xu ng tr n gian góp ph n hoàn
ứ ọ ư ơ ỉ ch nh b c h a L S n.
1.3. Nhãn tự
ư ơ ỗ ọ ạ ự ơ ủ V ng L S n b c b ” M i câu th c a “ ộ ố l ộ i có m t nhãn t ả riêng: sinh, qu i,
ươ ươ ư ạ ọ ỉ ổ ậ ở phi l u, l c. Ng n núi H ng Lô n i b t b i “khí bao trùm trên đ nh H ng Lô
ư ươ ị ờ ư ơ ư ủ ễ ậ m t mù nh h ng khói” (l ệ i nh n xét c a nhà s Tu Vi n trong L s n kí) Cái
ớ ủ ả ươ ị ươ ướ ữ ạ m i c a Lí B ch là miêu t H ng Lô m t mù s ng khói d ắ i nh ng tia n ng
ặ ờ ớ ộ ườ ặ ờ ư ệ ấ ỉ m t tr i. V i đ ng t ừ sinh, d ọ ng nh ch khi ánh sáng m t tr i xu t hi n, m i
ớ ượ ở ố ả ộ ơ ờ ế ế ỗ ậ v t m i đ c sinh sôi n y n , s ng đ ng h n bao gi h t. Trong chu i bi n hóa
ộ ộ ở ơ ứ ộ ư ự ả ừ qu i, phi l u, tr c há tĩnh – đ ng, đ ng – tĩnh câu th th 2 và 3, đ ng t đã làm
ụ ượ ợ ả ể ệ ậ ệ tròn nhi m v đ c giao. Qu iả (treo) bi u hi n vô cùng sát h p c m nh n nhìn t ừ
ề ở ả ướ ư ả ụ ề ạ xa v dòng thác: ữ kho ng gi a, thác n c nh d i l a treo cao, m m m i và
ể ế ể ộ ở ơ ứ ế ả ố uy n chuy n. N u đ ng t ừ qu iả ư câu th th 2 gi ng nh chi c máy nh nhanh
ụ ạ ả ắ ạ ủ ầ ướ ở tay ch p l i kho nh kh c tĩnh t i th n thái c a thác n c thì ơ ứ câu th th 3, hai
ư ứ ẳ ạ ộ ch ữ phi (nh bay) và tr cự (th ng đ ng) l ấ i tài tình hóa tĩnh thành đ ng. Núi th p,
ướ ể ượ ườ s ả n thoai tho i thì thác n c không th nào “ phi l uư ” và “tr c háự ” đ ự c. S tráng
ệ ủ ứ ọ ượ ợ ừ ự ấ ặ ở l c a b c h a thiên nhiên đ c g i lên t các nhãn t ừ y, ta t ng g p ữ nh ng
ế ả ạ T o phát B ch Đ thành ơ câu th trong “ ”:
ừ ạ ế “Triêu t B ch đ thái vân gian
ấ ậ Thiên lý Giang Lăng nh t nh t hoàn
ưỡ ề ấ ụ ạ L ng ng n viên thanh đ b t tr
ạ Khinh chu dĩ quá v n trùng san”
ừ ạ ế ữ (Sáng t B ch đ gi a ngàn mây
ặ ọ ộ Muôn d m Giang Lăng tr n m t ngày
18
ượ ờ ế Ti ng v ứ n đôi b kêu không d t
ẹ ề Ngàn non thuy n nh đã qua ngay)
Ở ơ ố ượ ấ ắ ị ơ ố câu th cu i, ch ữ l cạ (r i xu ng) đ c dùng r t đ c đ a vì dòng Ngân Hà
ư ạ ổ ề ắ ằ ầ ờ ố v n n m theo chi u ngang v t qua b u tr i, còn dòng thác núi L l i đ theo
ữ ữ ứ ẽ ề ẳ ừ ư chi u th ng đ ng. Nh ng nét v thiên nhiên phóng túng, nh ng câu t “cam d chi
ạ ế ấ ượ ị ọ v ” đ ng l i bi t bao nhiêu n t ng!
1.4. Câu k tế
ư ả ơ ượ ơ ế ố ớ ả Nh đã phân tích, câu th k t đ i v i c 3 câu th trên. C nh đ c so sánh có
ư ặ ạ ầ ả ườ ọ ẫ ả ậ ượ ự ph n phóng đ i nh ng đ t trong văn c nh, ng i đ c v n c m nh n đ c s chân
ậ ự ả ự ế ợ ố ở ộ ượ th t, t nhiên. Câu cu i này qu th c là m t danh cú b i đã k t h p đ ộ c m t
ươ ả ầ cách tài tình cái o và cái chân, cái hình và cái th n: H ng Lô có mây mù bao ph ủ
ở ướ ượ ư ộ ả ụ ơ ử nên xa trông thác n c đã đ c hình dung nh m t d i l a treo l l ng. Đám
ả ụ ạ ế ễ ấ ườ ọ ưở ế ả mây mù và d i l a b ch y d khi n ng i đ c liên t ng đ n d i Ngân Hà. Mà
ế ề ượ ư ộ Ngân Hà, trong truy n thuy t Trung Hoa, cũng đ ậ c coi nh m t dòng sông th t
ạ ơ ệ ủ ộ ả ơ ự s . Bên c nh đó, câu th đã l ộ ả ượ đ t t c m t c m giác kì di u c a nhà th do hình
ả ướ ể ạ ợ ư ị ậ ữ ườ ọ nh thác n c g i lên và đ l i nh ng d v đ m đà trong lòng ng i đ c. Khép
ơ ạ ị ủ ư ữ ẫ ầ ọ bài th l i, v n âm vang nh ng d ba đ y ý v c a dòng sông Ngân trong V ng L ư
ơ ộ ố S n b c b .
Ạ Ứ ủ Ạ 3. Bài TĨNH D T c a LÝ B CH
Nguyên tác
???
? ? ? ? ? ,
? ? ? ? ? ?
19
? ? ? ? ? ,
??????
Phiên âm
ệ ề Sàng ti n minh nguy t quang,
ị ượ ươ ị Nghi th đ a th ng s ng.
ử ầ ệ ọ C đ u v ng minh nguy t,
ầ ư ố ươ Đê đ u t c h ng.
ị D ch nghĩa
ầ ườ Ánh trăng sáng đ u gi ng,
ươ ặ ấ ỡ Ng là s ng trên m t đ t.
ẩ ầ ắ ầ Ng ng đ u ng m v ng trăng sáng,
ầ ớ Cúi đ u nh quê cũ.
ị ơ D ch th
ườ ọ ầ Đ u gi ng ánh trăng r i,
ỡ ặ ấ ủ ươ Ng m t đ t ph s ng.
ầ ẩ Ng ng đ u nhìn trăng sáng,
ớ ố ươ ầ Cúi đ u nh c h ng.
ươ ơ ườ ư ị ọ ộ (T ậ ng Nh d ch, trong Th Đ ng, t p II, NXB Văn h c, Hà N i, 1987)
Ạ Ứ ề III.1. Nhan đ : TĨNH D T
ặ Tĩnh: im l ng, yên tĩnh
D : đêmạ
ứ ả ứ T : ý t , c m nghĩ
ơ ỏ ằ ữ ấ ủ ả ả Tên bài th sáng t r ng 20 con ch y không ch tâm t c nh mà chuy n t ể ả i
ữ ữ ủ ả ợ ứ ả ơ đi nh ng c m, nghĩ c a nhà th . Đêm yên tĩnh g i nh ng ý t , xúc c m.
20
ậ ố ệ III.2. Ngh thu t đ i
Ở ơ ầ ỡ ưở ữ ặ ự ươ ư ọ hai câu th đ u, đ c m t ch , ng t ng nh không có s t ả ng ph n a)
ố ứ ư ừ ệ ấ ẫ hay đ i x ng nào xu t hi n. Nh ng ng m nghĩ t ng câu t ừ ạ , l ỡ ộ ự ố i òa v m t s đ i
ự ồ ữ ả ậ ắ ữ ự ắ ậ l p gi a cái th t và cái o, gi a s ch c ch n và s h nghi. Tính t ừ minh (sáng)
ượ ừ ẳ ậ ị và danh t ừ quang đ ộ c đ ng t hóa (ánh sáng > sáng) kh ng đ nh cái có th t: ánh
ằ ặ ườ ạ ả trăng đêm nay v ng v c soi t ỏ ướ tr c gi ậ ủ ng. Khúc x qua lăng kính c m nh n c a
ụ ấ ể ạ ậ ả th ngượ Lí B ch, cái ánh sáng giàn gi a y không còn là th t mà chuy n thành o:
ươ ặ ấ ạ ơ nươ g (s s ng trên m t đ t). Trong tình tr ng m màng ( ổ ấ ỡ ự ế nghi: ng ), s bi n đ i y
ệ ấ ộ ự ư ỡ ợ xu t hi n m t cách t ắ nhiên và h p lý: trăng sáng quá nên nhìn ng nh màu tr ng
ả ạ ườ ầ ậ ượ ướ ủ ươ c a s ng. Lí B ch không ph i là ng ả i đ u tiên c m nh n đ c. Tr c ông, nhà
ươ ừ ơ ệ ự ạ ố ế D nguy t t thu s ng th Tiêu C ng đã t ng vi t: “ ươ ” (Trăng đêm gi ng nh ư
ở ươ ả ậ ươ s ng thu). Tuy nhiên, Tiêu C ng, c m nh n đó hình thành nên phép so sánh đ ể
ả ở ự ế ổ ừ ậ ạ ả ừ ắ ắ miêu t , còn Lí B ch, s bi n đ i t th t thành o, t ch c ch n thành m h ơ ồ
ạ ể ệ ủ ắ ả ộ ườ l i th hi n m t kho nh kh c nghĩ suy c a con ng i.
ố ở ể ệ ố Phép đ i hai câu cu i th hi n rõ ràng: b)
Câu 3 ử ầ C đ u ừ ạ T lo i ĐT+DT Ý nghĩa ấ c t, nâng >< Ý nghĩa cúi đ uầ ừ ạ T lo i ĐT+DT Câu 4 Đê đ uầ
ầ đ u lên xu ngố
khán ĐT trông xa >< lo nghĩ ĐT tư
minh TT+DT trăng sáng >< quê cũ TT+DT cố
nguy tệ h ngươ
21
ủ ể ể ể ủ ừ ế ạ ẩ ầ ố ộ C đ u ử ầ v a ti p n i m ch hành đ ng c a ch th : ng ng đ u đ ki m tra l ạ i
ỡ ở ơ ể ừ ạ ả c m giác nghi thị (ng là) ứ ở trên có đúng không v a m ra m ch th đ câu th 4
ủ ề ủ ẩ ầ ỏ ộ bung t a tình ý. Ng ng đ u nhìn lên là hành đ ng c a b ngoài, c a lý trí. Còn cúi
ố ả ể ể ươ ộ ầ ữ Khán ầ đ u xu ng ( đê đ uầ ) không ph i đ ki m tra s ng hay là trăng m t l n n a.
ở ề ạ ữ ề ộ là trông, là nhìn b ngoài thì tư l i là nh ng b n b , cái nhìn vào bên trong. Hai
ơ ứ ự ố ậ ự ề ề ỗ ộ ủ câu th ch a đ ng nhi u đ i l p trong chu i hành đ ng: b ngoài là s logic c a
ộ ừ ư ủ ế ẩ ộ ớ hành đ ng t ng ng đ n cúi nh ng bên trong là nghĩ suy c a m t lòng nh quê.
ư ệ ế ậ ả ườ ướ ể ứ Cái o di u, ch a th t khi n con ng i ng ậ ự c lên đ ch ng th c. Còn cái có th t,
ườ ự ạ ủ ể ế ả ặ trĩu n ng, th ng tr c l ẩ i khi n ch th ph i cúi nhìn sâu trong tâm can. Ng ng
ủ ấ ầ ả ắ ộ ố ỉ ườ ầ đ u, cúi đ u – ch trong kho nh kh c đã đ ng m i tình quê, đ th y bình th ng,
ặ ả ế ệ ọ ươ tình c m đó canh cánh, sâu n ng bi t bao. “V ng nguy t hoài h ộ ng” quen thu c
ế Ấ ậ ệ ạ ầ ớ ỗ ươ ẫ là th . y v y mà v i Lí B ch, v ng minh nguy t kia, n i hoài h ng kia v n ch ỉ
ủ ạ là c a riêng Lí B ch mà thôi.
III.3. Nhãn t :ự
ạ ượ ặ ộ ự sàng – ơ ả M ch th , c m xúc đ ỗ c đ t trong m t chu i liên hoàn các nhãn t :
ử ở Ở nghi – c – khán – đê – t ử ư. Nghi, c , khán, đê, t ư đã trình bày trên. đây, ng ườ i
ế ỉ ậ ế vi t ch t p trung vào ch ữ sàng. N u thay sàng b ng ằ án, trác (bàn) thì ý nghĩa câu
ơ ẽ ổ ườ ọ ẽ ả ồ ọ th s đ i khác vì ng i đ c s nghĩ là tác gi đang ng i đ c sách. Còn sàng l iạ
ườ ọ ằ ộ ơ ườ ợ g i cho ng ứ ằ i đ c nghĩ m t cách có căn c r ng nhà th đang n m trên gi ng.
ằ ườ ử ứ ế ấ ớ N m trên gi ng mà thao th c m i nhìn th y ánh trăng xuyên qua c a. N u thay
ủ ơ ướ sàng b ng ằ đình (sân), hàm nghĩa c a câu th cũng khác đi ngay. Trăng tr c sân
ướ ườ ờ ố ơ ườ ộ ộ ả đâu ph i trăng tr c gi ng. Nhà th Án Thù đ i T ng d ạ ng đã h i ng Lí B ch
ở ưở ạ trong tâm t ng khi h bút:
ệ ấ ậ ổ Minh nguy t b t am li h n kh
22
ộ ể Tà quang đáo hi u xuyên chu h
ổ ậ ủ ả ẳ ỗ ệ ể (Trăng sáng ch ng am hi u n i kh h n c a c nh bi t li
ẫ ứ ế ế ế V n c chênh ch ch chi u xuyên mãi vào phòng cho đ n sáng)
ố ươ ẽ ế ế ẹ ườ Đêm trăng sáng ch n tha h ng dù đ p đ đ n đâu cũng khi n ng i nhìn trăng
ở ạ ự ả ằ ả ọ ỗ ệ ph i tr n tr c. Không ph i vì n i trăng c c sáng mà b i t i “vong nguy t hoài
ươ h ng”.
Ọ
Ệ
IV. BÀI H C KINH NGHI M
ố ớ ọ ơ ườ ệ ổ ế ậ ụ ớ ế ả 1. K t qu áp d ng vi c đ i m i cách ti p c n th Đ ng đ i v i h c sinh
kh i 7:ố
ạ ớ ố ớ ọ ọ ạ Năm h c 2011 – 2012, tôi d y l p 7D (sĩ s l p là 40 h c sinh). Sau khi d y
ơ ườ ế ế ệ ậ xong các bài th Đ ng, tôi ti n hành kiêm tra 1 ti ụ t. Nhìn chung, vi c v n d ng
ừ ố ượ ư ự ễ ạ ứ ể ạ ọ ủ c a h c sinh t bài d y vào th c ti n ch a cao, s l ng bài đ t m c đi m t ừ
ả ể ề ế ậ ướ trung bình đ n trung bình khá còn nhi u, th m chí còn có c đi m d i trung bình.
ả ụ ể ư ế K t qu c th nh sau:
8.0 – 8.5 7.0 – 7.5 0.0 – 4.5 5.0 – 5.5 6.0 – 6.5 9.0 10.0
7.5%
50%
35%
7.5%
0%
0%
ơ ườ ụ ệ ả ạ ổ ớ Điể m S HSố 3 20 14 3 0 0 ọ Khi áp d ng vi c gi ng d y th Đ ng theo cách đ i m i đã nêu, sang năm h c
ế ể ả ế ớ ớ ố ổ ọ 2012 – 2013, k t qu bài ki m tra 1 ti t v i l p 7C (sĩ s 39 h c sinh) có đ i khác:
23
0.0 – 4.5 5.0 – 5.5 6.0 – 6.5 7.0 – 7.5 8.0 – 8.5 9.0 10.0
2.5%
30%
46%
14%
7.5%
Điể m S HSố 1 12 18 5 3 0 0%
ư ậ Ó cã ®îc mét giê d¹y- häc nãi chung vµ d¹y- häc vÒ t¸c phÈm Nh v y, đ 2.
ộ ố ệ ả th¬ §êng cã hiÖu quả, b n thân tôi rút ra m t s kinh nghi m:
: V i giáo viên ớ
ọ ử ậ ự ấ ị ứ ề ề ả ố ố ế + Ph i th t s yêu ngh , có v n ki n th c nh t đ nh v văn h c s và có v n
ừ ệ t Hán Vi ắ t sâu s c
ơ ườ ứ ể ẩ + Có ý th c tìm và hi u đúng các tác ph m th Đ ng.
ặ ệ + N¾m v÷ng c¸c thÓ th¬ vµ ®Æc trng thÓ lo¹i th Đ ng ơ ườ (đ c bi t là
ệ ạ ự ệ ữ ậ ố ệ ể ố ộ vi c t o d ng các m i quan h ng nghĩa mà ngh thu t đ i là m t tiêu bi u)
ớ ọ : V i h c sinh
ứ ả ọ ớ ọ + H c sinh ph i say mê, h ng thú v i môn h c.
ọ ướ ẩ ở ữ ể ế ề + Nên đ c tr c tác ph m ấ nhà, tìm hi u nh ng v n đ liên quan đ n tác
ph m.ẩ
ả ờ ể ữ ỏ + Tìm hi u và tr l i nh ng câu h i có trong sách giáo khoa.
24
Ầ
Ế
PH N K T
LU NẬ
Tãm l¹i, ®Ó d¹y häc mét t¸c phÈm th¬ §êng cã hiÖu qña kh«ng ph¶i lµ
dÔ. H¬n n÷a, ®Ó xãa ®i t©m lÝ “ng¹i” häc th¬ §êng cña häc sinh còng lµ mét
vÊn ®Ò khiÕn rÊt nhiÒu giáo viên quan t©m. Tõ thùc tÕ gi¶ng d¹y, t«i ®· rót
ra ®îc mét sè kinh nghiÖm, vµ qua ¸p dông ®· thu ®îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt
®Þnh.
ơ ườ ế ậ ớ ổ VËy t«i m¹nh d¹n ®a ra ®Ò tµi: “Đ i m i cách ti p c n th Đ ng trong
” ®Ó c¸c ®ång nghiÖp cïng tham kh¶o. Tuy ươ ữ ậ ch ng trình Ng văn 7 b c THCS
kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong sù ®ãng ế nhiªn, bài vi t này
gãp ý kiÕn cña b¹n bÌ ®ång nghiÖp còng nh Héi ®ång thÈm ®Þnh ®Ó ®Ò tµi
®îc hoµn thiÖn h¬n vµ cã thÓ ¸p dông réng r·i. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
ộ Hà N i, ngày 28/3/2013
ế Tôi xin cam đoan đây là sáng ki n kinh
ệ ủ nghi m c a riêng tôi.
ườ ự ệ Ng i th c hi n ậ ủ ệ Xác nh n c a Ban Giám hi u
25
ị ươ Tô Th Ph ng Dung
Ậ PHÒNG GIÁO D C VÀ ĐÀO T O QU N LONG BIÊN
Ụ ƯỜ ƯỢ Ạ NG THCS TH NG THANH TR
Ế
Ệ
SÁNG KI N KINH NGHI M
TIÕP CËN TH¥ TRUNG §¹I
TRONG CH¦¥NG TR×NH NG÷ V¡N 7 BËC TRUNG HäC C¥ Së Tõ GãC §é
CHó THÝCH, DÉN GI¶I
Ữ
MÔN: NG VĂN
Ị ƯƠ
Ả
: TÔ TH PH
NG DUNG
Ứ Ụ
TÁC GI CH C V : GIÁO VIÊN
26
Ọ
NĂM H C 2014 2015
Ụ
Ụ
Ả
Ệ M C L C TÀI LI U THAM KH O
ữ ụ ậ 7, t p 1, NXB Giáo d c, 2011 1. Sách giáo khoa Ng văn
ữ ụ ậ , t p 1, NXB Giáo d c, 2011 2. Sách giáo viên Ng văn 7
ươ ọ ạ ẩ ươ ng pháp d y h c tác ph m văn ch ng trong nhà tr ườ , ng 3. Ph
ế ụ ữ ệ ễ Nguy n Vi t Ch , NXB Giáo d c Vi t Nam, 2010
ọ ổ ể ạ ủ ữ ọ ệ t Nam 4. Văn h c ch Nôm, tinh hoa sáng t o c a văn h c c đi n Vi
ờ ố ạ – Bùi Duy Tân – TCVH, s 8, năm 1998 th i trung đ i
ọ ệ ả ệ ậ – Bùi Văn Nguyên – t Nam t p II 5. Tài li u tham kh o văn h c Vi
ụ NXB Giáo d c, 1979
ữ ệ ụ ứ ặ ọ – Đ ng Đ c Siêu – NXB Giáo d c, 1997 6. Ng li u văn h c
ể ố ừ ể ọ ễ ọ ườ – Nguy n Ng c San, Đinh ng 7. T đi n đi n c văn h c trong nhà tr
ụ ệ Văn Thi n – NXB Giáo d c, 1998
27
