PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lí do chọn đề tài
Hiện nay chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực đã trở
thành xu hướng giáo dục quốc tế. Nhiều nước trên thế giới đã có sự thay đổi
mạnh mẽ theo hướng chuyển từ dạy học truyền thụ kiến thức sang dạy học phát
triển năng lực người học.
Ở nước ta Đại hội XII của Đảng xác định: Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, đồng
bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục - đào tạo theo hướng coi trọng phát triển
phẩm chất, năng lực của người học; hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân theo
hướng hệ thống giáo dục mở, học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập; đổi
mới căn bản công tác quản lý Giáo dục-Đào tạo, bảo đảm dân chủ, thống nhất;
tăng quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục-đào tạo; coi
trọng quản lý chất lượng; phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục,
đáp ứng yêu cầu đổi mới; đổi mới chính sách, cơ chế tài chính, huy động sự
tham gia đóng góp của toàn xã hội, nâng cao hiệu quả đầu tư để phát triển Giáo
dục - Đào tạo.
Đổi mới phương pháp dạy học cần phải đáp ứng mục tiêu giáo dục mới đó
là không chỉ nhằm trang bị kiến thức mà còn chú trọng đến vận dụng kiến thức
kĩ năng vào cuộc sống, đặc biệt quan tâm đến phát triển năng lực sáng tạo, năng
lực giải quyết vấn đề phù hợp với hoàn cảnh. Điều đó có nghĩa dạy học không
chỉ đơn thuần truyền đạt, cung cấp thông tin mà chủ yếu rèn luyện khả năng tìm
kiếm và chiếm lĩnh tri thức.
Môn lịch sử được coi là môn học khô khan, nhiều sự kiện khó nhớ, nhiều
học sinh sợ, không thích học lịch sử. Điểm kiểm tra môn lịch sử trong các kì thi
không được cao.
Giờ học lịch sử diễn ra đơn điệu, học sinh thiếu vốn kiến thức nên bài học
chủ yếu do giáo viên truyền thụ, hướng dẫn.
Quan niệm xã hội cho rằng môn lịch sử là môn phụ, cơ hội nghề nghiệp và
việc làm không cao, tính ứng dụng không nhiều.
Trước thực trạng đó, là một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy môn lịch sử
tôi luôn trăn trở về việc dạy học của mình: Làm thế nào để nâng cao chất lượng
dạy và học môn lịch sử ? Làm sao các em học sinh yêu thích lịch sử và học lịch
sử ngày càng có hiệu quả hơn? Muốn nâng cao chất lượng dạy học lịch sử, trước
hết người giáo viên phải tạo được hứng thú, khơi gợi niềm đam mê học tập cho
học sinh một cách tự giác. Trong thực tế dạy học lịch sử ở trường chúng tôi
trong những năm gần đây các giáo viên đã tích cực đổi mới phương pháp dạy
học, trong đó vận dụng có hiệu quả PPĐV. Do đó các giờ học lịch sử trở nên
sinh động, học sinh hứng thú hơn, chủ động hơn.
Nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử và tạo hứng thú học tập cho học
sinh, tôi áp dụng sáng kiến “ Sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch
sử nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh ở trường THCS”, với mong muốn
chia sẻ những kinh nghiệm hiểu biết của mình tới đồng nghiệp, áp dụng vào
thực tiễn dạy học để nâng cao chất lượng bộ môn.
II. Mục đích nghiên cứu
- Vận dụng PPĐV nhằm tạo hứng thú học tập, nâng cao hiệu quả bài học.
- Vận dụng PPĐV nhằm phát triển năng lực của học sinh.
III. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
- Phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử áp dụng cho nhiều bài học
Lịch sử trong chương trình lịch sử từ lớp 6 đến lớp 9. Đặc biệt trong chương
trình GDPT mới trong môn lịch sử và địa lí lớp 6,7(phân môn Lịch sử).
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn lịch sử ở trường THCS.
- Đối tượng: Học sinh lớp 6A,B,C,D; 7B,C, D; 8A trường THCS Tản Đà năm
học 2022-2023
IV. Phương pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu lí luận: nghiên cứu tài liệu, các công trình nghiên cứu về
PPĐV, phương pháp dạy học lịch sử, sách giáo khoa, các chủ trương chính sách
của Đảng và Nhà nước về đổi mới giáo dục và đào tạo…
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm: khảo sát ý kiến của giáo viên, của học
sinh về Phương pháp Đóng vai. Dự giờ đồng nghiệp, trao đổi ý kiến với giáo
viên, xây dựng hệ thống các câu hỏi, phiếu điều tra để điều tra thực trạng.
- Phương pháp thống kê toán học: sử dụng phương pháp thống kê toán học để
xử lí kết quả thực nghiệm để rút ra kết luận, chứng minh tính khả thi của đề tài.
V. Tính mới của đề tài.
- Sử dụng PPĐV trong dạy học đã được tiến hành và áp dụng ở nhiều môn
học như: GDCD, Ngữ văn, Địa lí…Trong những năm trở lại đây, do yêu cầu đổi
mới dạy học, kiểm tra đánh giá môn Lịch sử, nhiều giáo viên đã quan tâm, trăn
trở hơn đến các tiết dạy, áp dụng các phương pháp dạy học tích cực để phát triển
năng lực học sinh. Những biện pháp đó được đúc rút trong một số sáng kiến
kinh nghiệm hay các đề tài nghiên cứu.
Tuy nhiên trong những sáng kiến đó, mặc dù các phương pháp tích cực đã
được sử dụng để nâng cao hiệu quả bài học nhưng chưa có nhiều sáng kiến đề
cập đến sử dụng phương pháp đóng vai. Còn những nghiên cứu ở các diễn đàn
có nêu sử dụng phương pháp đóng vai tạo hứng thú học tập nhưng chưa nêu quy
trình áp dụng trong các giờ học.
Vì vậy đề tài “Sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử
nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh ở trường THCS” đã hệ thống quy
trình thiết kế và sử dụng các dạng đóng vai trong dạy học Lịch sử có thể áp dụng
để nâng cao hiệu quả bài học Lịch sử ở trường THCS.
PHẦN II: NỘI DUNG
I. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc vận dụng Phương pháp đóng vai vào
dạy học Lịch sử
1. Cơ sở lí luận
1.1. Phương pháp dạy học tích cực
- Phương pháp dạy học tích cực là khái niệm để chỉ những phương pháp
giáo dục hướng tới việc hoạt động hóa, chủ động hóa nhận thức của người học,
nghĩa là tập trung vào tính chủ động sáng tạo của người học chứ không phải tập
trung vào phát huy tính chủ động của người dạy.
- Khi giáo viên dạy học bằng phương pháp dạy học tích cực, học sinh thấy
được học chứ không bị học. Học sinh được chia sẻ những kiến thức và kinh
nghiệm của mình đồng thời với việc bổ sung những kiến thức, kinh nghiệm
không chỉ từ người thầy mà còn từ chính các bạn trong lớp. Học sinh hạnh phúc
khi được học, được sáng tạo, được thể hiện, được làm. Dạy bằng phương pháp
giảng dạy tích cực chính là tìm mọi cách giúp học sinh được chủ động trong việc
học, cho các em được làm việc, được khám phá tiềm năng của chính mình. Và
muốn học sinh có được sự tự tin và tin tưởng vào giá trị của chính mình, các em
cần được học theo phương pháp chủ động. Chỉ khi các em được tự khám phá
kiến thức, tự học, tự làm và tự bổ sung cho nhau thì kiến thức mới trở thành tri
thức của người học, chuyển thành hành động, thành thói quen hàng ngày của họ.
- Môn lịch sử ở trường trung học cơ sở nhằm giúp học sinh có được những
kiến thức cơ bản, cần thiết về lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới, góp phần hình
thành ở học sinh thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước,
truyền thống dân tộc, cách mạng, bồi dưỡng các năng lực tư duy, hành động và
thái độ ứng xử đúng đắn trong cuộc sống xã hội.
-Vì vậy phương pháp dạy học môn Lịch sử rất phong phú, đa dạng, bao
gồm các phương pháp hiện đại (thảo luận nhóm, dự án, đóng vai...) và các
phương pháp truyền thống (trực quan, kể chuyện...). Để việc dạy học có hiệu
quả, người giáo viên phải biết lựa chọn các phương pháp phù hợp với bài học,
với đối tượng học sinh nhằm tạo cho học sinh hứng thú học tập. Theo luật giáo
dục Việt Nam, "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự
giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm từng lớp học, môn
học, bồi dưỡng phương pháp tư duy, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào
thực tiễn, tác động đến tư tưởng tình cảm đem lại niềm vui, hứng thú học tập
cho học sinh". Vì vậy trong quá trình dạy học tôi đã áp dụng PPĐV trong dạy
học Lịch sử nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh.
1.2. Phương pháp đóng vai và vai trò của PPĐV trong dạy học lịch sử
*Khái niệm phương pháp đóng vai
- Phương pháp đóng vai là một trong những PPDH tích cực, nhằm phát huy
cao độ tính tự giác, độc lập, sáng tạo của người học. Trong quá trình nghiên cứu
tôi gặp rất nhiều các định nghĩa khác nhau về phương pháp đóng vai, tuy nhiên
trong đề tài này tôi sử dụng định nghĩa của tài liệu Bồi dưỡng giáo viên thực
hiện chương trình sách giáo khoa mới, đó là “Đóng vai là phương pháp tổ chức
cho người học thực hành “ làm thử” một số cách ứng xử nào đó trong một tình
huống giả định”. Với định nghĩa này các tác giả tiếp cận phương pháp đóng vai
theo hướng nhấn mạnh vai trò của người học qua việc thể hiện quan điểm thái độ,
hành vi của mình trước tình huống được giao. Giáo viên nêu các tình huống mở
để người học sáng tạo kịch bản, lời thoại phù hợp với nội dung, kĩ năng của mình.
* Vai trò của phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử
- Phương pháp đóng vai có những vai trò quan trọng trong quá trình đổi
mới PPDH Lịch sử ở trường phổ thông, tạo hứng thú học tập cho học sinh, nâng
cao chất lượng dạy học bộ môn.
- Phương pháp đóng vai làm phong phú thêm phương pháp dạy học cho
giáo viên, góp phần tích cực vào xu thế đổi mới PPDH Lịch sử ở trường phổ
thông cơ sở.
- Phương pháp đóng vai có khả năng kích thích tư duy sáng tạo của người
học (sáng tạo trong giải quyết tình huống, sáng tạo trong xây dựng kịch bản, thể
hiện hình tượng nhân vật…). Do vậy phương pháp đóng vai có thể kết hợp với
phương pháp thuyết trình để làm cho bài học sinh động, hạn chế nhược điểm và
phát huy những ưu điểm của phương pháp dạy học truyền thống.
- Phương pháp đóng vai giúp học sinh nhận thức sâu sắc hơn nội dung lịch sử
đang học, phát triển trí tuệ và phẩm chất nhân cách cho HS. Ngoài việc cung cấp
kiến thức sát với nội dung bài học, đóng vai giúp phát triển khả năng tư duy, sáng
tạo của người học, kích thích người học đưa ra nhiều ý tưởng mới cho bài học.