Â`
SỞ GD&ĐT NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT PHAN ĐĂNG LƯU
----------------------
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP TRANH LUẬN
TRONG DẠY HỌC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
HƯỚNG TỚI PHÁT TRIỂN TƯ DUY PHẢN BIỆN
CHO HỌC SINH THPT
Người thực hiện đề tài:
NGUYỄN THỊ TÂM
Lĩnh vực:
Ngữ văn
Tổ bộ môn:
Văn – Ngoại ngữ
Số điện thoại liên lạc:
0388.341.879
Năm học: 2021-2022
MỤC LỤC
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ .......................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1
2. Điểm mới, đóng góp của sáng kiến. ................................................................... 2
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU .................................................................. 3
Chương 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ........................................... 3
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 3
1.1.1. Tình hình nghiên cứu việc phát triển tư duy phản biện trong dạy học đọc
hiểu văn bản cho học sinh THPT ........................................................................ 3
1.1.2. Tình hình nghiên cứu việc vận dụng phương pháp tranh luận trong dạy
học đọc hiểu văn bản hướng tới phát triển tư duy phản biện cho học sinh THPT
............................................................................................................................. 3
1.2. Cơ sở khoa học của đề tài ................................................................................ 4
1.2.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................. 4
1.2.2. Cơ sở thực tiễn .......................................................................................... 7
Chương 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP VÀ CÁCH THỨC TỔ CHỨC VẬN DỤNG
PHƯƠNG PHÁP TRANH LUẬN TRONG DẠY HỌC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
HƯỚNG TỚI PHÁT TRIỂN TƯ DUY PHẢN BIỆN CHO HỌC SINH THPT
................................................................................................................................. 10
2.1. Một số nguyên tắc khi vận dụng phương pháp tranh luận trong dạy học
đọc hiểu văn bản hướng tới phát triển tư duy phản biện cho học sinh THPT 10
2.1.1. Xác định rõ mục đích của tranh luận, làm nổi bật nội dung bài học ...... 10
2.1.2. Lựa chọn vấn đề tranh luận phù hợp và cân đối về mặt thời gian khi tổ
chức tranh luận .................................................................................................. 10
2.1.3. Sử dụng tranh luận phải đảm bảo tính vừa sức, trình độ và tâm lý HS .. 10
2.1.4. Sử dụng tranh luận phải kết hợp nhuần nhuyễn với các phương pháp dạy
học khác góp phần nâng cao hiệu quả giờ đọc hiểu văn bản ............................ 10
2.2. Một số biện pháp sử dụng phương pháp tranh luận trong dạy học đọc
hiểu văn bản hướng tới phát triển tư duy phản biện cho học sinh THPT ...... 11
2.2.1. Thiết kế câu hỏi rèn luyện tư duy phản biện cho học sinh ..................... 11
2.2.2. Xây dựng các tình huống dạy học có vấn đề .......................................... 14
2.2.3. Tổ chức đọc hiểu văn bản theo mô hình lớp học đảo ngược (Flipped
classroom) ......................................................................................................... 22
2.2.4. Tổ chức hoạt động tranh biện ................................................................. 30
2.3. Tiến trình tổ chức phương pháp tranh luận trong dạy học đọc hiểu văn
bản hướng tới phát triển tư duy phản biện cho học sinh THPT ...................... 33
2.3.1. Chuẩn bị tổ chức tranh luận .................................................................... 33
2.3.2. Tổ chức hoạt động tranh luận ................................................................. 34
2.3.3. Kiểm tra, đánh giá kết quả bài học theo hoạt động tranh luận ............... 34
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VỀ VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG
PHÁP TRANH LUẬN TRONG DẠY HỌC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN HƯỚNG
TỚI PHÁT TRIỂN TƯ DUY PHẢN BIỆN CHO HỌC SINH THPT ............. 36
3.1. Mục đích, yêu cầu thực nghiệm .................................................................... 36
3.2. Đối tượng, địa bàn, thời gian và quy trình thực nghiệm ............................ 36
3.2.1. Đối tượng thực nghiệm và địa bàn thực nghiệm .................................... 36
3.2.2. Thời gian thực nghiệm ............................................................................ 36
3.2.3. Quy trình thực nghiệm ............................................................................ 36
3.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm ...................................................................... 50
3.3.1. Kết quả nhận thức của học sinh .............................................................. 50
3.3.2. Kĩ năng vận dụng kiến thức vào các tình huống thực tiễn ..................... 51
3.3.3. Mức độ hứng thú của HS đối với giờ học đọc hiểu văn bản .................. 51
PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................... 52
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 54
PHỤ LỤC ............................................................................................................... 55
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG SÁNG KIẾN
Nội dung
Viết tắt
Giáo viên
GV
Học sinh
HS
Phổ thông
PT
Phương pháp
PP
Phương pháp dạy học
PPDH
Văn bản
VB
Năng lực
NL
Tư duy phản biện
TDPB
Trung học phổ thông
THPT
Sách giáo khoa
SGK
Giáo dục
GD
Giáo dục - Đào tạo
GD - ĐT
Chương trình
CT
Thực nghiệm
TN
Đối chứng
ĐC
1
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Xu hướng của GD thế giới hiện nay là chú trọng phát triển TDPB cho
người học. Với GD Việt Nam, phát triển TDPB là một hướng đi hiệu quả cho mục
tiêu dạy học phát triển NL của HS. Nghị quyết số 29/NQ-TW của Ban Chấp hành
Trung ương về đổi mới căn bản toàn diện GD - ĐT đã xác định mục tiêu trọng tâm
của GD, dạy học là chuyển từ tiếp cận tri thức sang tiếp cận NL người học để có
thể đào tạo những công dân đáp ứng được xu thế toàn cầu hóa. Yêu cầu của thực tế
hiện nay là cần dạy cho người học PP chiếm lĩnh tri thức, chứ không phải cung cấp
tri thức. Vì thế, phát triển TDPB được xem là một trong những bước đi cần thiết
nhằm đưa hoạt động GD, dạy học đi vào quỹ đạo phát triển NL hiện nay.
1.2. Thực tế trong học tập và trong cuộc sống hiện nay luôn chú trọng đến
hoạt động tranh luận. Trên các diễn đàn, chương trình truyền hình cũng xuất hiện
những chương trình hình thành và rèn luyện năng lực TDPB cho HS như Trường
Teen hay Thanh niên nói. HS cần phải tự mình kiến tạo tri thức; xây dựng được
chính kiến của bản thân; có khả năng đánh giá và phản biện đưa ra các lí lẽ sắc sảo,
cách lập luận chặt chẽ để phản bác lại quan điểm của người khác, đồng thời bảo vệ
quan điểm của mình.
1.3. Môn Ngữ văn trong hệ thống chương trình GDPT đóng vai trò quan
trọng trong việc rèn luyện và phát triển các NL thiết yếu của người học, như: NL
ngôn ngữ, NL thẩm mỹ, tự học và sáng tạo…. Chính vì vậy việc phát triển NL cho
người học thông qua môn Ngữ văn cũng là một yêu cầu tất yếu. Ở các nền GD tiên
tiến, môn Ngữ văn được xem là một trong những môn học có thế mạnh để rèn
luyện TDPB cho người học. Chính vì vậy, phát triển TDPB cho HS qua dạy học
đọc hiểu văn bản trong CT Ngữ văn THPT là việc làm cần thiết, phù hợp với mục
tiêu bồi dưỡng phẩm chất, NL người học qua môn học.
1.4. Phương pháp tranh luận phù hợp với đặc trưng của bộ môn Ngữ văn nói
chung và đọc hiểu văn bản nói riêng. Áp dụng phương pháp tranh luận sẽ góp phần
giúp HS hiểu rõ bản chất vấn đề; phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo
của học sinh; có quan điểm, chính kiến rõ ràng trước mọi vấn đề; rèn luyện cho các
em nhìn nhận các nội dung dưới góc độ nhiều chiều; hình thành NL TDPB.
Từ thực tế trên, chúng tôi quyết định chọn thực hiện đề tài “Vận dụng phương
pháp tranh luận trong dạy học đọc hiểu văn bản hướng tới phát triển tư duy
phản biện cho học sinh THPT”. Chọn đề tài này, người viết muốn góp phần phát
triển TDPB cho HS một cách hiệu quả, góp phần đổi mới PPDH theo định hướng
phát triển NL của HS, hướng đến mục tiêu đào tạo những công dân năng động,
sáng tạo, tự tin, đáp ứng tốt yêu cầu của đất nước trong thời kỳ hội nhập.