Sổ tay luật Truyền thông - Chương trình thông tin Quốc tế

Sổ tay

LUẬT TRUYỀN THÔNG

MEDIA LAW HANDBOOK

Ấn phẩm của Chương trình Thông tin Quốc tế Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, tháng 12/2010 - 1 -

LUẬT TRUYỀN THÔNG Sổ tay Jane Kirtley là Giáo sư Trung tâm Silha về Đạo đức Truyền thông và Luật tại Trường Báo chí và Truyền thông Đại chúng thuộc Đại học Minnesota từ tháng 8 năm 1999. Bà được bổ nhiệm làm Giám đốc Trung tâm Silha vào tháng 5 năm 2000. Trước đó, bà là Giám đốc Điều hành của Ủy ban Phóng viên về Tự do Báo chí ở Arlington, bang Virginia trong suốt 14 năm. Trước khi tham gia Ủy ban Phóng viên, bà Kirtley đã có 5 năm làm luật sư tại hãng luật Nixon, Hargrave, Devans và Doyle ở Rochester, New York, và thủ đô Washington D.C. Bà là thành viên của Đoàn luật sư New York, Washington D.C. và Virginia. Bà Kirtley cũng đã từng làm phóng viên cho tờ Evansville Press (bang Indiana) và tờ The Oak Ridger và Nashville Banner (bang Tennessee).

Toàn văn ấn phẩm này có trên Internet tại địa chỉ: http://www.america.gov/publications/books-content/media-law-handbook.html (tiếng Anh) http://vietnamese.vietnam.usembassy.gov/doc_medialaw.html (tiếng Việt)

- 2 -

NỘI DUNG

Giới thiệu 5

Có nhiều quan điểm khác nhau về vai trò của truyền thông. Mặc dù có những quan điểm khác nhau như vậy, song vẫn có những chuẩn mực về những đặc quyền và trách nhiệm của một nền báo chí tự do trong một xã hội tự do.

Một môi trường tốt cho sự phát triển của các nhà báo 11

Mỗi nước có một hệ thống pháp luật khác nhau. Một số nước có những qui định pháp luật chi tiết, cụ thể, trong khi một số nước khác kết hợp cả luật pháp, qui định và án lệ.

Một khuôn khổ cho một nền báo chí tự do 19

Một xuất phát điểm hữu ích để tạo ra một khuôn khổ cho một nền báo chí tự do là phải cân nhắc xem nhà báo cần có những quyền cơ bản nào để thực hiện được nhiệm vụ của mình.

Tự điều tiết thay cho việc giải quyết bằng tòa án 46

Các nhà báo và cơ quan báo chí có thể phạm sai lầm. Cách giải quyết của tòa án có thể gây những hậu quả đáng buồn cho cá nhân. Các cơ chế tự điều tiết là một phương án thay thế quý giá.

Các trách nhiệm của người làm báo 49

Nhiều tổ chức truyền thông và hiệp hội nhà báo đã tự nguyện áp dụng các thông lệ tiêu chuẩn như những mốc hướng dẫn giúp các nhà báo xác định cách làm công việc của mình sao cho tốt nhất.

59

Những phương tiện truyền thông mới, các nhà báo công dân và những người viết blog

Thế giới tự do của cư dân mạng dường như là sự thể hiện cụ thể của tự do ngôn luận. Những người viết blog có “luật” riêng cho chính họ. Có phải như vậy không?

Tự do trao đổi thông tin và tăng cường xã hội dân sự 65

- 3 -

Ngành báo chí sẽ phát triển tốt nhất ở những nơi mà nền pháp quyền được tôn trọng. Tự do báo chí được bảo vệ tốt nhất thông qua hiến pháp của quốc gia, hoặc bằng luật.

Nhưng điều xấu xa trong hành động bịt miệng không cho người ta bày tỏ ý kiến là ở chỗ nó đã cướp đi quyền làm người; của thế hệ ngày nay cũng như mai sau; những người phản đối một ý kiến vẫn hơn là những người có ý kiến đó.

John Stuart Mill Triết gia v{ nh{ kinh tế học người Anh 1806–1873.

- 4 -

GIỚI THIỆU

Có nhiều quan điểm khác nhau về vai trò phù hợp của truyền thông. Một số người nghĩ rằng các nhà báo cần phải ủng hộ chính phủ và chỉ cung cấp cho công chúng những thông tin mà chính phủ cho là phù hợp. Một số khác lại tin rằng giới báo chí cần phải giám sát chính phủ, phát hiện và đưa tin về sự lạm quyền.

t so ngườ i muo n giờ i bá o chí đo ng vái tro t Politkovskáyá, ngườ i đá bi bá n gu c trong mo vu gie t thue ờ Má txcờvá ná m 2006. p, vá phá i co quán đie m chí nh tri rie ng.

m khá c nháu ờ tư ng nườ c, vá thá t so ngườ i cho rá ng bá o chí phá i to n tro ng

c du co như ng c khá o sá t do Trung tá m y, vá n co như ng c quye n vá trá ch t ne n bá o chí tư do trong mo t Mo ngườ i co su y, đi tie n phong thu c đá y cá c sư nghie Mo t so khá c lá i cho rá ng bá o chí cá n phá i khá ch quán vá kho ng máng tí nh đá ng phá i. Mo vá phá n á nh đườ c cá c đi nh che vá truye n tho ng cu á xá ho i. Co n như ng ngườ i khá c lá i cho rá ng bá o chí ne n nghi ngờ vá thá ch thư c như ng đi nh che háy truye n tho ng đo . Cuo n sá ch ná y cho thá y rá ng má quán đie m khá c nháu như vá chuá n mư c ve như ng đá nhie xá ho m cu á mo i tư do.

c so vờ i mư c 39% trong Thứ ba, một nền báo chí tự do phải là một nền báo chí có trách nhiệm. Quán đie m ve m trá ch nhie chí lá khá c nháu theo tư ng ná m. Đo i vờ i nhie u ngườ i, chuá n mư c trong thờ i bí nh vá o n đi nh co the rá t khá c vờ i chuá n mư c trong thờ i chie n háy lu c quo c giá nguy cá p. Ví du , chí vá i thá ng sáu vu tá n co ng nườ c My ngá y 11/9/2001, mo t cuo First Amendment cu á Die n đá n Tư do cho thá y 46% ngườ i My đườ c pho ng vá n cho rá ng bá o chí đá co “quá nhie u” tư do. Đá y lá mo t tí le cáo hờn so vờ i mư c trườ c khi vu tá n co ng khu ng bo die n rá, hoá cuo c khá o sá t ná m 2009.

t so nguye n tá c cá n bá n vá n

Tuy nhie n mo t ne n bá o chí tư do phá i kho ng he tháy đo i. Mo t vá phá i đưá tin ve đie u đo . bie t đi tí m sư thá t mo i trong Ne n bá o chí đo se kho ng bie t me c tí m kie m vá đá t đe n tí nh chí nh xá c. Bá o vie chí kho ng báo giờ đườ c phe p đưá tin sái sư thá t trong khi bie t ro đie u đo .

t p phá i đem đe n c lá i đe u se đo ng y rá ng ngáy cá c giá , khá n giá vá thí nh giá như ng t ne n bá o chí tư do nhá t vá n phá i hie u ro ng cu á ho vá như ng t xá ho i tư u quá nhá t Trước hết, một nền báo chí tự do và độc lập là điều thiết yếu của bất kì xã hội tự do t ne n bá o chí tư do? nào. Nhưng the ná o lá mo t Trong cuo n sá ch ná y, đie u đo co nghí á lá mo ne n bá o chí kho ng phá i chi u như ng kie m soá t vá qui đi nh kho ng phu hờ p cu á chí nh phu , mo t ne n bá o chí kho ng chi u á nh hườ ng tá i chí nh tư khu vư c tư nhá n, trong đo co cá c co ng ty quá ng cá o, háy như ng á p lư c kinh te vá kinh doánh tư cá c co ng ty tư nhá n. Mo ne n bá o chí tư do vá đo cho đo tho ng tin má ho cá n đe co the thám giá đá y đu vớ i tư cá ch lá co ng dá n cu á mo do. p cu á ho se co há u quá lớ n. Bá o chí co khá c so ng cu á há ng

c giá vá khá n giá , phá i bie t nhá

t so ngườ i co the go i đie u

- 5 -

Thứ hai, một nền báo chí tự do phải là nền báo chí dũng cảm và sẽ đưa tin về những câu chuyện quan trọng đối với độc giả và khán giả mà không phải sợ sệt điều gì hay không thiên vị một bên nào. Ne n bá o chí đo se thá ch thư c cá c giá đi nh, se nghi vá n nhá chư c trá ch, vá se chí bie t đi tí m sư thá t, cho du sư tí m kie m đo se dá n đe n đá u – co the n như ng nới quye n lư c cáo nhá t, đe n đe n tá n như ng ngườ i sờ hư u cá c cờ quán bá o chí , tá vá thá m chí ngáy cá khi đie u đo dá n đe n cá i che t, như trườ ng hờ p cu á nhá bá o Ngá Anná Há u he t cá c xá ho mo rá ng như ng há nh đo quye t đi nh bie n tá đi nh, đo i khi lá há ná ng á nh hườ ng đe n cuo trie u con ngườ i. Gio ng như bá t kí the che co quye n lư c ná o, cờ quán bá o chí cu ng phá i bie t sá n sá ng lá ng nghe như ng lờ i phá n ná n, phá i bie t giá i thí ch như ng quye t đi nh cu á mí nh trườ c đo n lo i vá sư á lo i. Đo ng thờ i ne n bá o chí cu ng phá i dá m đưá rá như ng quán đie m kho ng đườ c lo ng nhie u ngườ i vá phá i du ng cá m đo i má t vờ i như ng lờ i chí trí ch khi cá c nguye n tá c cờ bá n bi đe do á. Mo ná y lá sư tư cáo. Co n to i lá i cho rá ng đo lá du ng cá m.

Tự do ngôn luận và một nền báo chí tự do c co ng bo như ng tho ng tin i trong thờ i khá c như: cá m sư du ng

t. Tu chí nh á n thư

p phá p cá p báng kho ng t vi phá m tư do t á p du ng chung – tư c lá như ng đá o Ở Hoá Ky , nời to i so ng, nghie n cư u vá giá ng dá y, bá o chí no i chung kho ng chi u sư kie m soá t cu á chí nh phu theo luá nhá t cu á Hie n phá p Hoá Ky đá cá m quo c ho i háy cá c cờ quán lá đướ c tho ng quá cá c đá o luá n vá tư do bá o chí . ngo n luá

t đo i đo đá đườ c soá n thá o bờ i c Chie n t ve cá m nghe tro m cá c cuo c no i p (1775–1783), vo n lá mo n thoá i má kho ng đườ c phe p se n đie

phá p: ví du như vie chi tie t ve sư di chuye n quá n đo t so ngoá i le chie n. Mo ngo n tư tho tu c, xu c phá m háy như ng lo i no i gá y go , khie u khí ch co the kí ch đo ng bá o lư c háy há nh đo ng hí nh sư . Vá giờ i truye n tho ng dườ ng như luo n phá i chi u sư đie u chí nh cu á như ng luá luá t á p du ng cho tá t cá mo i đo i tườ ng má kho ng tá ch rie ng như ng nghí á vu háy hí nh thư c xư phá t đo i vờ i bá o chí . Ví du , như ng qui đi nh cu á luá chuye đướ c á p du ng như nháu đo i vớ i cá c nhá bá o cu ng như vờ i doánh nghie p.

c quye n vá trá ch m cu á bá o chí theo cá ch má nh me như ng cu á mo Như ng lờ i tuye như ng nhá cá ch má ng ngáy sáu cuo tránh Giá nh Đo t c lá thờ i ky lá c quán nhưng cu ng đá y bá t trá c. Cá c to á á n My trong suo t hờn hái trá m ná m sáu đo cu ng đá die n giá i Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p Hoá Ky ve đá nhie vá y, nhưng co le kho ng tuye t đo i bá ng. m cho ng lá i vie

t so n nhá t đi nh kho ng đườ c ná y cu ng chi u Nhưng ngáy cá như ng ngoá i le t truye n tho ng má nh me , đo tá c đo lá luo n luo n to n tá i quán nie c chí nh phu tí m cá ch bo p nghe t ne n bá o chí tư t thá m phá n My đá tư ng vie t, vái do. Như mo tro má c nhie n cu á bá o chí lá đưá tin. Chí nh To á á n To i cáo Hoá Ky đá no i ro rá ng mo hí nh thư c ngo n luá bá o ve bờ i bá n Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n

Phía trên: Andrew Hamilton bào chữa cho John Peter Zenger, nhà xuất bản của Tuần san New York Weekly Jour- nal, người đã bị kết án năm 1735 vì tội bôi nhọ Thống đốc Hoàng gia. Hamilton lập luận rằng sự thực trong bài viết của Zenger chính là lời bào chữa cho tội bôi nhọ. Bồi thẩm đoàn đã tha bổng cho Zenger; đây là một hành động mà Hamilton khen ngợi là: “Các ngài đã đặt một nền tảng cao quí trong việc đảm bảo cho tất cả chúng ta rằng Đấng Thiên nhiên và Luật pháp của đất nước chúng ta đã trao cho chúng ta một Quyền – quyền tự do – được đối mặt với và phản đối quyền lực độc đoán bằng cách nói lên và viết lên sự thật”.

- 6 -

n đe no đườ c vái tro giá m sá t cu á n lờ i đo i vờ i n thuá phu muo n há n che quye n đo thí phá i co nghí á vu chư ng minh tá i sáo cá n lá m như vá y. Co ng thư c ná y bá o ve bá o chí vá tá o đie u kie trá ch nhie m giá i trí nh cu á chí nh phu .

t to chư c bá o chí co trá ch Trách nhiệm giải trình của báo chí cá n thie t. Nhưng sáu khi như ng nhá bá o như Jáyson Bláir cu á tờ Thời b|o New York đá bi á p le n rá vá sáo che p như ng cá u chuye p, nhie u to chư c đá sư á đo i như ng bán bie n tá qui tá c đá o đư c cu á mí nh đe ne u ro rá ng vie c the u de t háy sáo che p se kho ng đườ c chá p nhá nhie n bờ i bá t cư mo m ná o.

m giá i trí nh? Ở mo t phá p cu ng má u thuá n vờ i nháu. Ví du p t le , đá o luá

t vờ i mo t vá đá o đư c. Breen đá c lá m đu ng trá ch nhie c vá o vie t cu đie t cá nhá n n thoá i tư mo

p lá i đie n thoá i di đo ng, cá c ghi Nhưng ái se lá ngườ i giá m sá t bá o chí ? Ai se lá ngườ i đá m bá o rá ng bá o chí se phá i chi u t so nườ c, cá u trá ch nhie trá lờ i lá chí nh phu . Cá c luá t se qui đi nh chi tie t ve đá o đư c nghe bá o. Ở như ng nườ c ná y, quye n cu á nhá bá o thườ ng phu thuo m cu á mí nh. Vá n đe ờ đá y lá đi nh nghí á cu á chí nh m co the rá t khá c vờ i cá ch phu ve trá ch nhie m chí cu á hie u cu á chí nh giờ i bá o chí , háy thá ngườ i dá n.

Ở cá c nườ c khá c, cá u trá lờ i lá : chí nh bá o chí , c giá vá khá n giá , se lá ngườ i giá m cu ng vờ i đo sá t bá o chí . n rá ng lá m như vá p luá y lá vi phá m như ng p cu á chi lá đá m bá o tí nh t so nườ c, cá c to chư c bá o chí háy cá c t cu á nguo n tin. Chi cu ng đá sá ng suo t

i bá t tuá n Đo i khi giư á cá c qui tá c đá o đư c vá qui đi nh cu á luá như ờ Bá c Ailen, chi Suzánne Breen, bie n tá vie n tá i Belfást cu á tờ Sunday Tribune cu á t tí nh huo ng Dublin đá phá i đo i má kho xư ve phá p luá n đườ c mo nhá nhá n lá ánh tá đá gie t há i hái binh sí tá i Mássereene Bárrácks ờ Antrim. Cá nh sá t đá bá t chi phá i no che p trong má y vi tí nh, vá cá c ghi che p táy vờ i to chư c bá n khá c ve như ng lá n lie n he quá n sư IRA Đí ch thư c. Breen đá phá n đo i, lá nghí á vu nghe nghie bí má chí rá rá ng vie c tuá n theo như ng ye u cá u cu á cờ quán cá nh sá t co the đe do á đe n tí nh má ng c so ng cu á cá c thá nh vie n trong cu á chi vá cuo nh, chi lá i giá đí nh chi . Nhưng ne u chi cho ng le co nguy cờ bi ngo i tu 5 ná m ví to phá p luá t.

t lờ i í ch p lá i như ng phường tie t thá m phá n ờ Belfást c chi Breen phá i c buo n tin tư c Ở mo nhá bá o đe u tuá n theo như ng qui tá c đá o đư c nghe bá o, ví du như qui đi nh cu á Ho i Nhá bá o Quo c giá cu á Vường quo c Anh. Cá c nườ c khá c cu ng qui đi nh như ng chuá n mư c đá o đư c ngáy trong luá t cu á nườ c mí nh. Ở Hoá Ky , mo i to chư c bá o chí lá i co như ng hườ ng dá n đá o đư c rie ng cu á ho . No i chung, như ng qui tá c háy hườ ng dá n ná y đe rá như ng qui đi nh cu á to chư c đe xư lí như ng vá n đe má u thuá n lờ i í ch ve tá i chí nh háy cá c xung đo khá c. n thu nhá c so ng cu á chi , vá đie u

Vá o thá ng 6/2009, mo đá phá n quye t rá ng vie no se lá đe do á đe n cuo ná y đi ngườ c lá i Co ng ườ c chá u A u ve Nhá n quye n.

i dung chí nh tri tre n t cuo t đe cán co no c đie u trá hí nh sư đe tí m hie u t quán chư c chí nh phu đá dánh tí nh cu á mo c vu tí nh bá o nh rá khái trườ c

c quye n tư cho i tie t t. Chi đá phá i như ng nguo n tho ng tin má c qui tá c nghe bá o cu ng cá m pho ng vie n n quá , du nho , tư nguo n tin. y đườ c đưá rá vờ i mu c t p cu á bá o chí cá ve má Chá ng há n như co mo t qui tá c đá o đư c cá m pho ng vie n đưá tin ve co ng ty cu á vờ /cho ng mí nh. Háy co the co qui tá c cá m pho ng vie n thám giá vá o mo c die u há nh phá n đo i, háy dá n mo xe o to cu á mí nh háy trong vườ n trườ c nhá mí nh, háy kho ng đườ c quá n cờ quo c giá tre n ngườ i khi đư ng trườ c o ng kí nh đe đưá tin. Hoá kho ng đườ c nhá Như ng qui tá c như vá c lá đí ch duy trí sư đo t hí nh thư c. thư c te lá n ve má t so thá m p luá n rá ng

- 7 -

Ngườ c lá i, ờ Hoá Ky , pho ng vie n Judith Miller cu á tờ Thời b|o New York đá tư cho i hớ p tá c vờ i mo t cuo nhá n thá n cu á mo tie t lo t đá chí m. Miller đá phá n đo i le to á, ngáy cá khi đá co phá n quye t tư phá p rá ng nhá bá o kho ng co đá lo ngo i tu 85 ngá y vá o ná m 2005. Mo phá n vá ngườ i dá n no i chung đá lá nhá bá o kho ng báo giờ đườ c phe p đá cáo hờn phá p luá t mí nh t. Nhưng cá c chí nh sá ch ve Co ve vie c đưá rá như ng qui tá c đá o đư c ve đưá tin chí nh xá c vá đu ng sư thư c lá kho ng

p cu á mo t so tớ bá o lá i t nho m c ná o đo ? Ở Hoá Ky , sáu

đá o đư c nghe nghie đo i ho i pho ng vie n phá i to n tro ng lớ i hư á giư kí n tho ng tin vờ i ngườ i đá cung cá p tho ng tin cho mí nh, ngáy cá khi đie u đo khie n ho phá i ngo i tu . m chí lá “cáy đo

n co ng khái ve cá c chu đe ho quán tá m.

t vi chá nh á n đá vie t: “Kho ng co y t y kie n

n du ng như ng qui đi nh đo trong tư ng hoá n c the ná o đườ c coi lá sư i trá i Mo i nườ c lá i co cá c qui đi nh ve phá p lí vá đá o đư c khá c nháu. Như ng ngướ i bie t suy nghí hờ p lí – vá thá m chí chí nh cá c nhá bá o – vá n co the co quán đie m khá c nháu ve cá ch thư c vá cá nh cu the vá ve vie cá n bá ng hờ p lí giư á cá c lờ i í ch xá ho ngườ c nháu.

đo máng tí nh thie ng lie ng đo i vớ i mo to n giá o háy dá n to khi tá p chí khie u dá m Hustler mí á mái giá o sí Jerry Fálwell, To á á n To i cáo đá phá n quye t i tư do phá i bie t khoán dung rá ng mo t xá ho trườ c như ng lờ i no i thá c” đe n vá thá o đá m bá o mo i ngướ i co the tránh luá luá Như lờ i mo tườ ng ná o đườ c go i lá sái lá m. Du mo ná o đo co ve á c y đe n đá u đi chá ng nư á, thí chu ng tá vá n chờ đe y kie n đo đườ c chá n chí nh lá i kho ng phá i nhờ lường tá m cu á cá c vi thá m phá n vá bo i thá m đoá n, má bá ng sư phá n đo i tư cá c luo ng y kie n khá c”. Sự riêng tư và bôi nhọ

t cá c mo u vie t pho ng vie n vi phá m bí má

t cá nhá n u qui đi nh như Lie nhá n co the đườ c coi lá phu hờ p kho ng? Ở Hoá Ky , To á á n To i cáo đá phá n quye t rá ng bá o chí co quye n co ng bo te n cu á mo bi xá m há i tí nh du c. Nhưng lie vá y co đu ng kho ng? c đá ng sáu lờ i Má t khá c, vá o thá ng 3/2008, U y bán Nhá n quye n Lie n hờ p quo c đá tho ng quá nghi quye t c “phí bá ng to n giá o”. Vá nhie u nườ c le n á n vie hie t cá m n náy vá n giư vá á p du ng cá c đá o luá phí bá ng háy xá m phá m phá m giá cu á bá t kí mo t ngườ i ná o, ke cá cu á quán chư c chí nh phu - ngáy cá khi như ng sư vie phí bá ng đo lá co thá t. u co đu ng kho ng khi mo t nhá bá o co the t quán chư c nhá nướ c rá lá m tro cướ i Lie đem mo hoá c mí á mái mo t cá i te n háy hí nh á nh ná o To á á n To i cáo Hoá Ky chưá báo giờ u ng ho no lư c cu á chí nh phu trong vie c ngá n bá o chí

Phía trên: Phóng viên Judith Miller của tờ Thời báo New York đã bị bỏ tù vì tội bất tuân pháp luật vì chị đã từ chối yêu cầu của tòa án trong việc tiết lộ tên người đã cung cấp thông tin cho mình. Miller, cùng với đội ngũ trợ giúp pháp lý của mình, đang rời khỏi tòa án quận ở thủ đô Washington vào ngày 29/6/2005.

- 8 -

t. c tránh t “đo n ná y lư á ve vie n như ng cuo c co the truy cư u trá ch

m hí nh sư đo i vờ i nhá bá o theo luá p háy kho ng. Ví du , ớ Trung Quo c, vie t to t giá n c i, bá t ke t t luo ng y kie n đo ng. Nhưng ngáy cá khi t,

t, nhá t lá khi ngườ i tá cho ng bo n khu ng bo y se đá nh đo t theo do i, cu ng như hu y Be n cá nh tá t cá như ng vá n đe đá y phư c tá p no i tre n lá mo i quá n” như ng ngườ i vie t blog vá “nhá bá o co ng dá n” kho ng bie t ro dánh tí nh vá dườ ng như kho ng the kie m soá t đướ c, ho hoá t đo t tí nh nhưng lá i ng đá y nhie kho ng he đườ c đá o tá o háy co bá t kí chư ng chí nghe bá o ná o. Ro rá ng lá ho se đo ng go p ng vá o mo p đá y so ng đo c lá như ng bá i bá o chí nh thư c. Nhưng lie u xu hườ ng thá ch thư c như ng truye n tho ng vá đá o ngườ c cá c qui tá c co dá n đe n như ng no lư c má nh me hờn trong vie c kie m soá t bá o chí háy kho ng?

kho ng đườ c co ng bo như ng tho ng tin má Thí nh thoá ng lá i xuá t hie luá nhie đie đá nh cá p bí má t quo c giá lá mo ngườ i đo lá ái, vá đi nh nghí á the ná o lá bí má quo c giá thí lá i rá t ro giá đi nh rá ng ho kho ng vi phá m phá p luá u co đu ng kho ng khi nhá bá o co ng bo lie như ng tho ng tin má rá ng lá m như vá ve như ng ky thuá hoá i như ng no lư c tí nh bá o nhá m duy trí án toá n vá án ninh?

Đá y kho ng phá i lá như ng cá u ho i de trá lớ i. Vá cu ng se kho ng co cá u trá lờ i de dá ng cho như ng cá u ho i đo . Tính minh bạch

c so ng vờ i tư do bá o chí kho ng he de . Đie u c du co như ng quán ngá i như vá y, song t ngư “tí nh minh bá ch” đá gá n như trờ p, vá bi phí i dá n sư . Cá cá c Vie đo co nghí á lá ngướ i tá co the bi phá n đo i, bi ngá c nhie n, bi quá y rá y, bi cán thie bá ng – ngá y ná o cu ng vá y.

c so ho á dư lie ng, nguo n kinh phí , vá co ng tá c quá n lí cu á u vá sư pho bie n cu á

n tho ng tin lá i lá m ná y sinh như ng vá n

quye n sờ hư u trí tue c bá o ve t hờn lá như ng n Mo t ne n bá o chí tư do cu ng co the co khie m khuye t vá đo i khi kho ng đá p ư ng đườ c he t như ng gí ngườ i tá kí vo ng ve no . Nhưng như ng ne n dá n chu đáng phá t trie n khá p the giờ i đáng há ng ngá y chư ng to rá ng ho co đu du ng khí vá sư tư tin đe cho n sư hie u bie t hờn lá ngu do t, cho n lá y sư thá tho ng tin tuye n truye n, bá ng cá ch chá p nhá vá á p du ng ly tườ ng ve bá o chí tư do. t vá i ngườ i to i đá ho á sư tie p cá n tho ng t mo i đe do á đo i vờ i cá c quye n cờ So ng vờ i tư do bá o chí kho ng de . Nhưng to i bie t rá ng to i se kho ng the so ng kho ng co đie u đo . c so ng t thá nh vie n bo i thá m — Jáne Kirtley

- 9 -

Má thuá thá nh chuá n mư c trong xá ho to chư c cu á nhá nườ c lá n tư nhá n đe u chi u như ng sư c e p phá i co ng khái ve cá c hoá t đo mí nh. Vie Internet co the go p phá n vá o sư minh bá ch ná y. Nhưng vie c tá t cá mo i ngườ i đe u đườ c tie p cá đe mớ i ve án ninh vá sư rie ng tư, vá no lá m cho vie vá tho ng tin co bá n quye n trờ ne n ngá y cá ng kho khá n, phư c tá p hờn. Trờ tre u tháy, mo lá i coi co ng nghe tin lá mo bá n khá c, ví du như quye n đườ c co cuo rie ng tư, háy như mo đoá n cu á My đá tư ng vie t, lá “muo n đướ c đe ye n [bo má t mí nh]”. c mo

Mặc dù việc công nhận phẩm giá và các quyền bình đẳng khác của tất cả các thành viên trong gia đình nhân loại là nền tảng của tự do, công lí và hòa bình trên thế giới, …

Tuyên ngôn To{n cầu về Nh}n quyền, Liên Hợp Quốc, 1948.

- 10 -

Chương 1: MỘT MÔI TRƯỜNG TỐT CỔ VŨ CHO CÁC NHÀ BÁO

Mỗi nước có một hệ thống pháp luật khác nhau. Các quốc gia trên nền tảng luật dân sự như Đức và Pháp thường áp dụng những qui định pháp luật chi tiết, cụ thể, qui định rõ về quyền lợi, trách nhiệm và nghĩa vụ của các nhà báo. Ở các quốc gia theo thông luật như Hoa Kỳ và Vương quốc Anh kết hợp cả luật pháp, qui định và án lệ, tạo ra bộ các nguyên tắc pháp lí chung về tự do báo chí, ngay cả khi các qui định pháp luật này không phải lúc nào cũng liên quan trực tiếp tới các nhà báo.

i to n tro ng vá p n á nh, p bờ i chí nh quye n tin má kho ng bi cán thie vá kho ng bi giờ i há n. Đie u luá t ná y kho ng ngá n cá n cá c nhá nườ c ye u cá u giá y phe p hoá t đo ng đo i vờ i cá c co ng ty đie háy cá c há ng phá t thánh vá truye n hí nh”.

t

t phá p vá đá o Tuy nhie n, như ng qui đi nh máng tí nh tuye đo i đo cu ng đướ c phá n tí ch ro the m trong Co ng ườ c: Du mo i nườ c co như ng cá ch tie p cá n phá p lí cu the khá c nháu song bá o chí chá t lườ ng to t luo n phá t trie n ờ như ng xá ho thư c thi ne n phá p quye n. Chí nh cá c nhá lá phá p, cá c nhá lí luá n vá cá c trie t ho c giá, trong đo co Kho ng tư , Milton, Rousseáu, Meiklejohn, Mill, vá như ng ngườ i khá c đá tá o lá p ne n tá ng tri thư c cho luá đư c truye n tho ng đướng đá i.

c thư c hie n cá c quye n tư do ná y, ví no Các chuẩn mực quốc tế

t n, há n che hoá

n mo t xá ho

i phá m, má t trá i dá n chu , ví lờ i í ch án ninh quo c i, t tư xá sư c kho e, tinh thá n, bá o Cá c chuá n mư c quo c te đá m bá o cho quye n n. Nhưng như ng chuá n mư c tư do ngo n luá ná y cu ng thư á nhá t so cờ sờ phá p lí đe n. Tuye n nhá nườ c há n che tư do ngo n luá ngo n Toá n cá u ve Nhá n quye n cu á Đá i ho i đo ng Lie n hớ p quo c vá o ná m 1948 đá khá ng đi nh tá i đie u 19 rá ng:

c phá t t, đá m bá o thá m quye n vá “Vie báo há m cá quye n lờ i vá nghí á vu , co the phá i chi u sư đie u chí nh cu á cá c thu tu c, c hí nh phá t do luá đie u kie phá p qui đi nh vá lá đie u cá n thie t trong mo giá, toá n ve n lá nh tho , háy án toá n xá ho nhá m ngá n ngư á to i, nhá m bá o ve ho ve thánh dánh háy quye n cu á như ng ngườ i khá c, nhá m ngá n ngư á vie tá n tho ng tin má tí nh kho ng thie n vi cu á ngá nh tư phá p”. n vá u quo c te , cá c co ng ườ c, cá c hie

“Mo i ngườ i đe u co quye n tư do co chí nh kie n vá tư do ngo n luá n; quye n ná y báo go m tư do giư cá c quán đie m má kho ng bi cán thie p, tư do tí m kie m, tie p nhá chiá se tho ng tin vá y tườ ng tho ng quá bá t kí phường tie n truye n tho ng ná o vá kho ng bi giờ i há n”.

Đie u 29 cu ng qui đi nh ro quye n ná y:

n khá c. Co the u ná y lá khá c n lá

p Nhie u tá i lie ườ c cu ng co cá ch tie p cá n tường tư , trong đo phá i ke đe n Co ng ườ c Quo c te ve Quye n Dá n sư vá Chí nh tri , Hie n chường chá u Phi ve Nhá n quye n vá Co ng ườ c chá u My ve Nhá n quye n, cu ng như nhie u vá n kie cá c chi tie t trong như ng tá i lie nháu song tá t cá đe u coi tư do ngo n luá quye n cờ bá n, nhưng quye n ná y co the bi há n che bờ i như ng đá o luá t phu hờ p nhá m bá o ve cá c lờ i í ch xá ho i chí nh đá ng. t phá p nhá m “… đườ c qui đi nh bờ i luá đá m bá o sư co ng nhá n vá to n tro ng thí ch đá ng quye n vá sư tư do cu á ngướ i khá c vá nhá m đá p ư ng như ng ye u cá u chí nh đá ng t tư co ng co ve đá o đư c, trá ng vá phu c lờ i t xá ho chung trong mo i dá n chu ”.

Các chuẩn mực quốc gia

Tường tư , đie u 10 cu á Co ng ườ c Chá u A u ve Nhá n quye n cu ng chí ro :

Hie n phá p cu á cá c quo c giá cu ng đá m bá o cho quye n tư do bá o chí . Ví du , Đie u 25 Hie n phá p Vường quo c Bí ná m 1831 đá ghi ro :

- 11 -

n. “Mo i ngườ i đe u co quye n tư do ngo n luá Quye n ná y báo go m quye n tư do đườ c giư n vá chiá se tho ng cá c quán đie m, tie p nhá

ng ho á Kyrgyz cu ng tuye n bo “truye n p sư kie m duye Co tho ng tư do” nhưng cu ng cu the ho á tuye n bo ná y trong Đie u 17 (2):

ng ho á t cu á nườ c Co c thư c hie

“Bá o chí đườ c tư do; kho ng báo giờ đườ c thie t lá t ná o; kho ng đườ c ye u cá u án ninh tư cá c tá c giá , cá c nhá xuá t bá n vá cá c nhá in. Khi tá c giá cu á mo t tá c phá m bá o chí đườ c bie t ro vá đáng cư tru ớ Bí , kho ng đướ c truy to nhá xuá t bá n, nhá in háy nhá phá t há nh”.

Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p Hoá Ky phe chuá n ná m 1791 cu ng khá ng đi nh chá c chá n: t tư xá ho t tư hie n phá p. Nhưng trong quá n, tinh thá n ve cá c quye n vá

c lá i kho ng đườ c phe p tho ng quá t p rá mo luá “Hie n phá p vá Luá Kyrgyz há n che đo i vờ i vie n cá c quye n vá quye n tư do đườ c cho phe p chí trong trườ ng hờ p nhá m đá m bá o quye n vá tư do cu á ngườ i khá c, đá m bá o án toá n vá trá i, toá n ve n lá nh tho vá bá o trá ve trí nh thư c hie cá c quye n tư do hờ p hie n kho ng đườ c phe p bi á nh hườ ng”.

n, tư do bá o chí t quo c giá ná o tre n i ho p o n ho á cu á dá n chu ng; n lá tuye “Quo c ho như ng bo t to n tro ng vie to n giá o, háy cá m đoá n tư do to n giá o; háy há n che tư do ngo n luá háy quye n ho vá quye n kie n nghi Chí nh phu giá i quye t bá t bí nh cu á dá n chu ng”.

t so luá n nhưng kho ng coi n quye n tư do ngo n luá t đo i. Ví Co the no i rá ng kho ng mo the giờ i coi quye n cờ bá n vá pho quá t ve tư t đo i. Quye n ná y co the bi do ngo n luá há n che vá đie u chí nh khi cá c quye n lie n quán khá c đườ c coi lá quán tro ng hờn nhie u. He quá lá mo t tư do bá o chí co the lá m suy ye u tư do bá o chí hờn lá tá ng cườ ng bá o ve t ne n bá o chí tư do. mo

Các đạo luật gây khó khăn cho các nhà báo

t vá cá c qui đi nh t – há n che do chí nh phu đá Hie n phá p cu á cá c quo c giá khá c cu ng co ng nhá quye n tư do ná y lá quye n tư do tuye du , Đie u 8 Hie n phá p Senegál đá m bá o quye n tư do ngo n luá n vá tư do quán đie m song cu ng coi cá c quye n ná y lá “đo i tườ ng đie u chí nh vá bi há n che bờ i luá phá p luá t”. Tường tư , Đie u 36 (1) Hie n phá p Sư kie m duye đo i vớ i tư do ngo n luá t rá n vá bá y to y kie n – lá

Phía trên: Tự do báo chí được bảo vệ theo Tu chính án thứ nhất của Đạo Luật về các Quyền trong Hiến pháp Hoa Kỳ.

- 12 -

 Qui trí nh xin giá y phe p bá t buo

t ne n bá o chí tư t ví du đie n hí nh đá xá y rá vá o ngá y trờ ngá i lờ n nhá t đe do á mo do. Sư kie m duye t co nhie u hí nh thư c:

 Rá soá t bá t buo

c

 A p đá

c trườ c khi xuá t bá n

 Thue vá phí đá

nh ngư ng xuá t bá n trong quá t buo i le tườ ng t le trí nh to tu ng m. Dư á tre n tho ng tin nghe đườ c tư má y

 Ru t quye n đườ c bá o ve

c bie t đá m cu á cá nh sá t, CNN cu ng đá i Twitter đe đưá tin, Duye n há i chá m trá n tá u thu y khi

phá p ly vo n đườ c c cá c doánh tráo cho cá c co ng dá n hoá nghie p khá c Mo 11/9/2009 khi mạ ng truye n hì nh cạ p CNN vạ Duye n há i Hoá Fox đưá tin lư c lườ ng Cá nh ve Ky đá no su ng vá o mo t chie c tá u khá nghi tre n so ng Potomác ờ thu đo Wáshington, kho ng xá Lá u Ná m Go c, nời To ng tho ng Báráck Obámá đáng dư mo nie do lie n lá c bo sư du ng má ng xá ho “Cá nh ve Obámá đe n thá m Lá u Ná m Go c, bá o cá o nghe đướ c quá má y do lie n lá c bo đá m cu á cá nh sá t cho háy đá xá y rá no su ng”.

c bá t giám, cu ng co the

Mo i đe do á ve cá c hí nh phá t sáu xuá t bá n, như phá t hí nh sư hoá há m doá vá há n che đá ng ke khá ná ng hoá t ng cu á cá c cớ quán bá o chí , tướng tư như đo bá t kí sư kie m duye t trườ c xuá t bá n ná o.

t cuo t phá n , kho ng t so nườ c chuye n che vá mo t cuo

t”. Ví

t vie n vá bá o ve n tho ng tin xá c c tư do gư i háy nhá

Tinh vi hờn nhưng đá ng e ngá i kho ng ke m lá m vá nghí á vu cu á cá c qui đi nh ve trá ch nhie bá o chí . Mo t ne n dá n chu đo i ho i bá o chí phá i xuá t bá n “dư n đá đườ c kie m chư ng” háy “sư thá kie du , Đie u 20(d) Hie n phá p Tá y Bán Nhá chí ro , “Cá c quye n ná y đườ c co ng nhá … trong vie thư c dườ i bá t kí hí nh thư c ná o”. (đườ c nhá n má nh)

Duye n há i c chí nh phu

ng ná o tre n Duye n há i kho ng xin lo i ve c đưá tin phá i chí nh xá c. c tá i trườ c kiá, ờ đo c ná y, chí hư á he n se c bán há nh tin c Tờ Chicago Tribune cho háy phá i má t tờ i gá n 30 phu t đe cạ c mạ ng truye n hì nh đo xạ c đi nh rá ng ho đá nghe lo m đườ c như ng tráo đo i quá bo đá m – trong đo co ngườ i đá tá o rá tie ng “pá ng pá ng” vá tuye n bo rá ng “chu ng to i đá bá n 10 phá t” – nhưng đo chí mo trong mo p thườ ng le c die n tá phá i lá mo c tá n co ng. Thư kí Bá o chí cu á Nhá trá ng Robert Gibbs đá chí trí ch cá c má ng truye n hí nh ví đá gá y hoá ng loá n, vá cho rá ng c “Trườ c khi chu ng tá đưá tin ve như ng vie như the , kie m chư ng lá mo c to t”. CNN khá ng đi nh rá ng trườ c khi đưá tin ve vu vie c ná y, há ng đá lie n lá c vờ i vá n pho ng quán he co ng chu ng cu á lư c lườ ng Cá nh ve Duye n há i Hoá Ky vá đườ c bie t Cá nh ve kho ng bie t gí ve bá t kí hoá t đo so ng. Cá nh ve phá n mí nh trong vu vie xem xe t lá i “qui trí nh cu á chu ng to i vá vie cho n thờ i gián cho cuo c die n tá p”.

n đá chí trí ch giờ i truye n c ná y vá i vá ng đưá tin ve vu vie t khi bie t ro đie u Ngườ i tá co the hie u đườ c vie mong muo n rá ng vie Trong cá c che đo đo tho ng tin tuye n truye n vá vie tư c do i trá rá t pho bie n, dá n chu ng kháo khá t tí m kie m tho ng tin khá c ờ nhie u nguo n khá c. Vá ne n tá ng cá n bá n cu á mo t ne n bá o chí co lường tá m lá kho ng pho ng vie n ná o muo n co ng bo tho ng tin sái sư thá đo .

c đo i ho i tí nh chí nh xá c lá i lá m dá y t? Ai quye t t thi trướ ng truye n Nhưng vie le n nhie u cá u ho i: Đá u lá sư thá đi nh? Chí nh phu ?

m ve sư t thườ ng se tháy đo i theo thờ i gián. Khi tin n, đie u bán đá u tườ ng lá sư n đo Chá c chá n lá tá t cá cá c nhá bá o cá n phá i tí m kie m sư chí nh xá c. Nhưng khá i nie thá no ng so t xuá t hie thá t co the ho á rá lá i kho ng chí nh xá c.

- 13 -

Cá c nhá bí nh luá tho ng ví đá vo cho rá ng cá c má ng truye n hí nh le rá phá i hoá n đưá tin cho đe n khi co the kie m chư ng cá c chi tie t. Nhưng ví du ná y cho thá y con đướ ng che nh ve nh cu á cớ quán bá o chí khi đưá tin so t de o. Trong mo tho ng ngá y cá ng cá nh tránh gáy gá t, á p lư c phá i lá ngườ i đá u tie n đưá tin lá rá t lờ n. Khá u u truye n tho ng cu á há ng tin Associáted hie Press “Đưá tin đá u tie n, nhưng phá i đưá tin chí nh xá c” dườ ng như trờ ne n xá lá trong mo t ng kho ng ngư ng, 24 giờ /ngá y, the giờ i vá 7 ngạ y/tuạ n, nơi mạ kho ng chì giơ i truye n tho ng má cá như ng ngườ i vie t blog háy

t he quá khi chí nh t sư vie t vờ i vie như ng “nhá bá o co ng dá n” khá c đe u co the quán sá t vá đưá tin ve mo c ngáy khi no xá y rá. c bán t cho ng xu c phá m, theo đo cá m

t hí nh phá t tư p kho ng co y t sá c to c háy to n giá o ná o đo . Há ng t so c Lie n hie c phá i chi u phá t hoá c bi ru t giá y CNN vá Fox co đá ng chi u mo phí á chí nh phu ví ru i ro tá c nghie háy kho ng? Ở Hoá Ky , cá u trá lờ i lá “Kho ng”. Nhưng ờ cá c quo c giá khá c, sờ suá t ná y co the dá n đe n vie phe p. t tướng tư . Má c du lớ i t ờ mo i nườ c lá Duye n há i t đá ng lo ngá i, song í t nhá t lá vá n

n Vá n đe ná y lá m ná y sinh mo phu tuye n bo the ná o lá sư thá há nh cá c luá chí trí ch nhá vuá, nư hoá ng, cá c chí nh tri giá, cá c quán chư c chí nh phu , bie u tườ ng quo c giá, háy mo loá t quo c giá tre n the giờ i, báo go m mo nườ c thuo p chá u A u, Lie n báng Xo Vie t cu , chá u A , chá u Phi vá chá u My Lá tinh đá bán há nh cá c đá o luá le qui đi nh trong tư ng đá o luá khá c nháu, song nhí n chung cá c đá o luá t đo đe u qui đi nh khá lo ng le o vá mớ ho , de đướ c chí nh phu tháo tu ng đe trư ng tri ngườ i cho ng đo i vá dá p tá t sư chí trí ch.

t vá n đe khá c ná y sinh khi no lư c trá n á p

m the ná o trong vie c xá c

n? Thư c te bá o chí t. i tư do, chí nh ngườ i dá n chư t trong nhie u cá ch đe tí m rá sư thá t xá ho

t tờ bá o Sư co đưá tin ve lư c lườ ng Cá nh ve Hoá Ky thá đe tho ng tin kho ng nhá t quá n đá đướ c giá i quye t nhánh cho ng. Vờ i cá c vá n đe như hie tườ ng trá i đá t đáng no ng le n háy cá c cuo c c y te , cá c dư kie khu ng hoá ng tá i chí nh hoá n m hờn. Lá m the ná o n dá n dá n, chá se xuá t hie đe cá c nhá bá o xá c minh đướ c sư thá t t tá i mo thờ i đie m nhá t đi nh? Vá chí nh phu , co ng chu ng co trá ch nhie đi nh vá die n giá i cá c dư kie chí lá mo Trong mo t cờ quán chí nh phu mờ i lá kho ng phá i mo ngườ i xem xe t cá c dư kie n tư nhie u nguo n khá c nháu trườ c khi quye t đi nh đá u lá sư thá t.

n mo tá nhá tie n tri

Mo cá c á n phá m máng tí nh “đu ng chá m” vườ t c bá t nguo n tư quá cá c bie n giờ i quo c giá hoá cá c chu the phi chí nh phu . Vu vie c đie n hí nh nhá t lá vá o thá ng 2/1989, lá nh tu tinh thá n cu á Irán Ayátolláh Ruholláh Khomeini đá tuye n bo se thườ ng tie n cho cá i che t cu á tá c giá ngườ i Anh Sálmán Rushdie – tá c giá cuo n tie u thuye t Những vần thơ của quỷ – tá c phá m má Khomeini cho rá ng “đá cho ng lá i giá o lí cu á đá o Ho i”. Vá o thá ng 9/2005, mo Đán má ch lá Jyllánds-Posten đá phá t há nh loá t tránh bie m hoá xá luá Mohámmád. Há nh vi ná y cu ng đá bi quy lá c bá ng bo to n giá o. Sáu đo đá co nhie u cuo

t ví du đie n hí nh khá c, vá o ná m i đo ng Bạ o An Lie n hơ p quo c đạ ke u t so đá i n vá n ro ng ờ quo c giá t cá u ho i

m đo i vờ i cá c há nh vi bá o lư c cu á khá n Trong mo 1996, Ho go i Ruándá xá c minh vá đo ng cư á mo phá t thánh co há nh vi xu i giu c thu há kí ch đo ng bá o lư c tre n die ná y. Trườ ng hờ p ná y ne u le n mo quán tro ng: Truye n tho ng co phá i chi u trá ch nhie giá , thí nh giá háy đo c giá háy kho ng?

m đá đườ c chá p nhá n lá u náy ve như ng sư n li ch sư cu ng co the bi trư ng phá t. Ở Tho t to

c gie t ngườ i Do Thá i há ng loá t n vie

ng ná y đá vi phá m Bo t Hí nh sư luá Như ng ái vie t bá i thá ch thư c như ng quán nie kie Nhí Kí , se lá mo i á c ne u go i cá c vu gie t cho c há ng loá t ngườ i A cme ni trong Chie n t chu ng. Trong tránh The giờ i Thư nhá t lá die ná m 2007, nhá n vá t tá n phá t xí t Ernst Zu ndel đá bi bo tu ớ Đư c sáu khi đưá rá cá c tuye n bo phu nhá trong Chie n tránh The giờ i Thư hái đá xá y rá, há nh đo cu á nườ c Đư c.

Phía trên: Ernst Zündel, tác giả cuốn Nhân vật Hitle mà chúng ta yêu quí và lý do tại sao và là người xuất bản cuốn Có phải thực sự sáu triệu người đã chết?, đã bị tống giam với mức án cao nhất theo Luật nước Đức năm 2007 vì đã kích động hận thù và phủ nhận việc thảm sát người Do Thái trong Chiến tranh Thế giới Thứ hai. Việc phủ nhận hành động thảm sát bị coi là tội danh hình sự tại nhiều nước châu Âu.

- 14 -

n co the đườ c chá p nhá n cho vie n. No i ngá n go n, cờ luá che ná y tá o đie u kie t, c tư kie m duye há n che tránh cá i vá sư bá t đo ng quán đie m.

n há nh đá i phá t thánh truye n hí nh, bie u tí nh bá o lư c vá như ng lờ i đe do á se gie t ho á sí ve loá t tránh ná y. Như ng lờ i buo i c to bá ng bo to n giá o kho ng chí do ngườ i Ho i giá o đưá rá. Má i cho đe n thá ng 7/2008, Thướ ng n Anh quo c mờ i bo phie u tho ng quá vie vie c xo á bo cá c đie u luá i dánh bá ng bo vá t ve to bo i nho to n giá o.

Cấp giấy phép bắt buộc

t cờ che khá c co the gá y kho khá n cho cá c c c sư du ng giá y phe p bá t buo n minh lá t cờ quán ná o đo

c chí đi nh mo t so c nhie n” trong n há nh “đo t thư vu khí kie m duye

Thá m chí ờ như ng quo c giá má bá t kí c| nh}n ná o cu ng co quye n vie t bá i, như ng ngườ i tí m cá ch vá truye n hí nh cá p, Internet, háy thá m chí lá cá c cơ quan bá o in cu ng vá n co the phá i xin giá y phe p hoá t đo ng. Do chí nh bá n chá t cu á mí nh, cá c đá i phá t thánh truye n hí nh vá truye n hí nh cá p bi há n che ve so lườ ng vá phá m vi trong mo t khu vư c đi á lí nhá t đi nh. Há u he t cá c quo c giá đe u cho rá ng mo m vái cu á chí nh phu co the se phá i đá m nhie tro “cá nh sá t giáo tho ng”, chi u trá ch nhie m phá n bo tá n so phá t so ng cho cá c đá i phá t thánh truye n hí nh ná y, hoá nhá vá c quye n má cung cá p di ch vu phá t thánh truye n hí nh cá p vá Internet. Mo nhá bá o lá vie cu á chí nh phu . Ngườ i tá thườ ng bie cờ che ná y giu p đá m bá o rá ng chí như ng ngườ i co đu phá m chá t phu hờ p mờ i đườ c phe p há nh nghe bá o. Nhưng như Leonárd Sussmán thuo c Ngo i nhá Tư do co tru sờ ờ New York vie t, “Giá y phe p cu á chí nh phu đo i vờ i bá o chí lá mo t lo i thờ i”. Vie c cá p phe p cu á chí nh phu vư á xá c đi nh như ng ái co the lá nhá bá o vư á qui đi nh c the ná o lá đưá tin vá bí nh cá c tie u chí ve vie

Phía trên: Flemming Rose, ở giữa, tác giả loạt tranh biếm họa gây nhiều tranh cãi mô tả Đấng tiên tri Mohammad, được xuất bản bởi tờ báo Đan Mạch Jyllands-Posten năm 2005. Loạt truyện tranh này đã châm ngòi cho một cuộc tranh cãi trong công luận về sự cân đối giữa châm biếm và kiểm duyệt.

- 15 -

t khá

c ve ngườ i sờ hư u no ” như lờ i mo tá cu á ng tá c vie n A.J. Liebling cu á tá p chí Người c sờ t so nươ c cho phe p cạ c cạ nhạ n c mo t bá i bá o lie n t há ng truye n tho ng p co đướ c tá n so phá t so ng lá rá t kho c lá t, thie u chí nh xá c, thie u thie n chí hoá luá n cu á cá c bo p luá

t rá lá nhá nườ c co ná o đo i vờ i cá c c tư do tráo đo i y kie n đo i

Ne u kho ng co loá i giá y phe p ná y, ái cu ng co the phá t so ng bá ng cá ch sư du ng tá n so gio ng u quá lá mo i á m như cu á nhá há ng xo m. Há thánh se trờ ne n ho n loá n. Ngáy cá ne u như y, khi chí nh phu cho n rá ngườ i đườ c phe p vá vá n tư , đie u đo lá i co n há nh truye n tho ng đie the cá n trờ sư lưu chuye n tư do cu á cá c do ng tho ng tin. Ở mo t vá i quo c giá co truye n tho ng đá i phá t thánh truye n hí nh công thuo hư u nhá nườ c, vie đo ne u kho ng no i lá kho ng the . Co n ờ như ng nườ c má cá c há ng truye n tho ng chu ye u lá cu á tư nhá n thí cá u ho i đá the soi mo i kí đe n mư c đo quye t đi nh ve chường trí nh vá bie n tá p trong khi rá soá t cá c đờn xin cá p phe p lá n đá u háy xin giá há n giá y phe p đá cá p. i đe như ng p đườ c no i le n y Internet cung cá p cho mo i ngườ i mo ná ng chưá tư ng co trong giáo tie p má kho ng cá n dư á vá o bá o chí , truye n hí nh háy bá t kí phường tie n truye n tho ng truye n tho ng ná o khá c. Nhưng nhie u quo c giá vá n duy trí cá c qui đi nh phá p lí co tư thờ i ky “tư do bá o chí thuo co New York. Mo đướ c quye n phá n ho i lá i mo quán đe n bá n thá n ho má ho cho rá ng sái sư thá c co chu đí ch xá u. Lá t ná y lá n há nh cá c đá i t so í t cá nhá n vá ví chí co mo phá t thánh háy vo tuye n truye n hí nh hoá c bá o chí , cho ne n vie ho i rá ng bá o chí phá i tá o cờ ho ngườ i co quán đie m đo i lá kie n cu á mí nh. t má t, mo t so ngườ i cho rá ng so ng phá t ng, ví y phá i đườ c vá t di ch vu t truye n ng háy như trong Bo n há nh như mo Luá

c đưá tin đe n lờ i vá sư cá n thie t cu á co ng n tư ng rá i, ne n loá i hí nh truye n p lờ n hờn cu á t khá c, cá c đá i phá t i dung. Má n hờn vá

t cá n thá u gá y tránh cá i. Như t thá m phá n To á á n To i cáo cu á Hoá Ky t chung ve ngo n luá i phí bá ng, xá m phá m tho ng tin cá nhá n, Mo thánh truye n hí nh lá nguo n lư c co ng co vá co ng co tho ng ná m 1934 cu á Hoá Ky đá ne u ro : phá i “ví lờ i í ch, sư tie chu ng”. Ví bá n chá t cu á truye n tho ng đie lá sư quá ng bá ro tho ng ná y phá i chi u sư cán thie chí nh phu ve no thánh truye n hí nh cu ng cá n co quye n tư chu p tường tư như cá c á n phá m in, trong bie n tá ví the chu ng chí ne n bi đie u chí nh bờ i cá c bo luá n, ví du như qui đi nh ve to vá khie u dá m. t to

Qui định pháp luật và Internet c t loá i hí nh truye n tho ng mờ i, t cờ quán Bá t nguo n tư y tườ ng cho rá ng mo bá o chí phá i co nghí á vu đưá tin mo t cá ch công bằng, quye n đươ c phạ n ho i cu ạ co ng p chu ng đá há n che phá n ná o quye n bie n tá p t há ng tin bá ng cá ch đo i ho i bie n tá cu á mo u má le rá ho vie n phá i co ng bo như ng tá i lie kho ng muo n co ng bo . Khi cá c bie n tá p vie n phá i de chư ng hờn trong vie trá nh phá i đá ng như ng lờ i phá n ho i, ke t quá lá ho phá i tư kie m duye co ng bo í t hờn cá c tá i lie lờ i mo đá vie t trong mo t t vu lie n quán đe n đá o luá ve quye n đườ c phá n ho i cu á báng Floridá: “Mo t tờ bá o háy tá p chí kho ng phá i lá mo chư c co ng í ch chi u sư đie u tie t ‘hờ p ly ’ cu á chí nh phu trong như ng vá n đe á nh hườ ng đe n nhá n đi nh chu quán cu á bá o giớ i ve vie ne n in cá i gí ”.

i dung kho ng c cá c nhá bá o so . Vá o ná m

ng cá nhá n tre n p nhie u há n che nghie m t đo i vờ i cá c nhá cung cá p di ch vu n luá

- 16 -

c phá t há nh cá c tá i lie u trư c Mí á mái tháy, Internet, vo n co khá ná ng khie n cho ái cu ng co the trờ thá nh ngườ i xuá t bá n, lá i khuye n khí ch sư phá n ho i trư c tie p đe n ngườ i vie t blog hoá 2006, Nghi vie n chạ u A u đạ tho ng quạ c bá t khuye n nghi cu á U y bán chá u A u ve vie c á p du ng quye n phá n ho i đo i vờ i truye n buo tho ng trư c tuye n. U y bán cu ng bie n rá ng cá c há n che cờ ho c ve kho ng gián vá thờ i gián to n tá i ờ cá c hí nh thư c truye n tho ng truye n tho ng như bá o in háy vo tuye n truye n hí nh n kho ng á p du ng vờ i má ng truye n tho ng đie Vờ i mo i mo chí nh phu lá i thư c thi cá c no lư c nhá m kie m t so quo c giá, trong đo co soá t tho ng tin. Mo Trung Quo c, Irán, Ará p Xe u t vá Tuynidi đá phong to á cá c tráng web co no phu hờ p vờ i ne n tá ng vá n ho á vá chí nh tri cu á ho , theo do i cá c hoá t đo Internet vá thie t lá ngá Internet. Ngáy cá cá c quo c giá đá co ne n tá ng dá n chu tư lá u như Austráliá, Phá p, A n Đo vá c á p du ng hí nh Hoá Ky cu ng đá phong to á hoá phá t đo i vờ i vie tuye n đườ c cho lá kho ng phu hờ p.

 Tá i sáo mo

 Tá i sáo phá p luá

c thư c n quye n phá n ho i. Vá o ná m 2009, cờ quán t u y bán cá p phe p lá i kho ng co t bo ng phá t há nh mo t cuo n sá ch má ho cho rá ng c mo t qui p phá p Philippin cu ng xem xe t dư luá i dung đi ngườ c vờ i đá o đư c co ng quye n dư ng hoá t đo phim hoá co no ng? co i, phá i dá nh quye n t lá i kho ng đườ c cá m t chu ng to c như ng lờ i phá t bie u phá n bie ng há háy kí ch đo n thu ? t hí nh thư c khá c cu á kie m tư , lá m giá m đá ng ke chi phí đo i vờ i vie hie lá đi nh rá ng cá c cá nhá n phá t ngo n tre n Internet, ke cá như ng ngườ i vie t blog vá vie t bá i tre n cá c má ng xá ho phá n ho i cho bá t kí ái cho rá ng ngườ i vie t đo đá sái. Vie c đưá tin bá i chi u sư phá n ho i thư c chá t cu ng lá mo duye t. n mo t xá ho

t dườ ng như hờ p tí nh Cân đối các lợi ích hợp pháp nhưng cạnh tranh với nhau

 Tá i sáo chí nh phu lá i kho ng co quye n

Khí á cá nh đá ng suy ngá m nhá t cu á cá c chí nh sá ch kie m duye t lá thoá t nhí n chu ng co the to rá phu hờ p vá hờ p lí .

 Tá i sáo to á á n lá i kho ng đườ c cá m mo

c mo u má t cờ quán bá o chí phá t t cu á nhá m mu c đí ch bá o ngá n cá n vie há nh tá i lie ve án ninh quo c giá? i giá i quye t như ng vá n đe Bá t luá ná y rá sáo thí đie u nguy hie m lá ờ cho như ng chí nh sá ch kie m duye hờ p lí ná y lá i thườ ng xuye n đườ c sư du ng n há n che tư do bá o chí vá lá m phường tie cuo i cu ng lá há n che sư truye n bá cá c quán đie m háy cá c y tướ ng í t ngướ i bie t đe n. Đie u ná y kho ng máng há m nghí á lá tư do bá o chí se đá o ngườ c hoá c ne n đá o ngườ c như ng giá tri cờ bá n khá c. Thá ch thư c lá ờ cho phá i tí m rá cá ch cá n đo i cá c lờ i í ch hờ p phá p nhưng t cá nh tránh vờ i nháu. Đá y kho ng phá i lá mo nhie m vu de dá ng. t t i dánh gie t t vờ i to nhá bá o đưá tin ve tie n á n tie n sư cu á mo bi cá o đáng đo i má ngườ i?

 Tá i sáo mo ye u cá u mo hí nh á nh đe lo du như dánh tí nh cu á mo bi lá m du ng tí nh du c?

- 17 -

t cá nhá n lá i kho ng co quye n t há ng truye n hí nh kho ng phá t tho ng tin đờ i tư cu á ho , ví t ngườ i con tư ng

Tự do báo chí đóng vai trò quan trọng đối với bản chất của một nhà nước tự do: nhưng tự do báo chí phải dựa trên việc không áp dụng các hình thức kiểm duyệt trước khi xuất bản và không áp dụng các hình thức kiểm duyệt đối với các vấn đề hình sự khi xuất bản.

William Blackstone Thẩm ph|n, th{nh viên bồi thẩm đo{n, Gi|o sư người Anh 1723–1780

- 18 -

Chương 2: MỘT KHUÔN KHỔ CHO NỀN BÁO CHÍ TỰ DO

Một xuất phát điểm hữu ích để chúng ta xây dựng khuôn khổ về tự do báo chí là phải cân nhắc xem nhà báo cần có những quyền thiết yếu nào để thực hiện được nhiệm vụ của mình. Các quyền này phải bao gồm quyền không bị hạn chế bày tỏ quan điểm, quyền không tiết lộ thông tin, quyền tiếp cận thông tin của chính phủ và qui trình xét xử của tòa án, quyền được chỉ trích quan chức chính phủ và các nhân vật nổi tiếng, quyền được thu thập và công bố thông tin có giá trị tin tức về các cá nhân, giới hạn việc chính phủ cấp giấy phép cho các nhà báo và các cơ quan báo chí, và quyền chỉ phải chịu những hạn chế hẹp và chi tiết đối với ngôn ngữ biểu đạt.

Không hạn chế trước n lá hờ p phá p ờ nhie u quo c giá.

t so bo i cá nh trong đo sư há n

 Phá i xá c đi nh ro mo

co ng nhá Dườ i đá y lá mo che trườ c co the đườ c coi lá phu hờ p:

 Vie

t lờ i í ch chí nh đá ng.

c há n che ne n ờ phá m vi he p, chí vư á

đu đe đá m bá o lớ i í ch chí nh đá ng đo .

 Vie

c kho ng bi kie m duye

 Cá n phá i the hie

c há n che phá i sư du ng tư ngư chí nh xá c vá ne n co thờ i há n cá ng ngá n cá ng to t. t bướ c tie n quán n ro rá ng le c. Quye n cá p giá y phe p cu á nh há n che c đe

 Cá n phá i co tho ng bá o ve le

ná y thư c sư thu c đá y lờ i í ch đo hoá ngá n chá n mo i nguy há i đá đườ c xá c đi nh. t cá c n há nh vá cá cá c á n

nh há n che vá n trườ c

tá o cờ ho khi á p đá i đe mo i ngườ i phá n bie t le nh há n che .

Thá m phá n ngườ i Anh the kí 18 Williám Bláckstone đá cho rá ng “Tư do bá o chí thư c t sư lá đie u thie t ye u đo i vờ i bá n chá t cu á mo nhá nườ c tư do: nhưng đie u ná y phá i đá t tre n ne n tá ng lá kho ng co như ng há n che trước đo i vớ i cá c á n phá m, chư kho ng phá i dư á tre n vie t đe tí m rá vá n đe hí nh sư sau khi đá đườ c phá t há nh”. Quán đie m cu á Bláckstone lá mo tro ng vườ t bá chí nh phu Anh quo c, quye n kie m duye cờ quán bá o chí đáng vá phá m má như ng to chư c ná y đườ c phe p xuá t t hí nh thư c ngá m há n che tư do bá n lá mo n. Bá ng cá ch ye u cá u ngư ng phá t ngo n luá há nh á n phá m thá m chí ngáy cá trườ c khi chu ng đườ c co ng bo , chí nh phu bo p nghe t vie n vá sư bá t đo ng chí nh kie n. c thá o luá t le

 Tho ng tin má

Như ng loá i lờ i í ch ná o co the đườ c coi lá quán tro ng vá chí nh đá ng vá lá ly do hờ p ly đe á p đá nh há n che trướ c khi xuá t bá n? Cá c lớ i í ch đo co the lá – nhưng kho ng chí lá – như ng lờ i í ch sáu:

t hoá c tho ng tin kinh doánh;

 Tho ng tin cá nhá n co tí nh rie ng tư cáo;

t ngo n luá

 Cá c tá i lie

 Tho ng tin lie n quán đe n mo

n song o ng vá n n rá ng cá n co cá c hí nh phá t sau phá t u đá đườ c co ng nhá n bá n quye n; Nhưng theo quán đie m cu á Bláckstone, nhá xuá t bá n se chi u trá ch nhie m thí ch đá ng đo i vờ i như ng tho ng tin má ho quye t đi nh co ng bo . Bláckstone muo n rá ng chí nh phu kho ng co quye n kie m duye chá p nhá há nh.

 Cá c tá i lie

t cuo n tư do bá o t quo c giá hie m khi thư c hie i phá m đáng đườ c tie n há nh hoá c đie u trá c đáng t đo i như lờ i ke u go i cu á to thu lí ; t ngoá i vo ng phá p

u khie u dá m hoá c phi đá o đư c.

- 19 -

Mo chí đườ c tuye Bláckstone bá ng cá ch đá t mo i hí nh thư c há n che trườ c đo i vờ i bá o luá chí . Trong phá n ná y, chu ng tá se xem xe t mo t n đườ c so hí nh thư c há n che tư do ngo n luá

n dá n nhie u nhá t

t rá mo i u co no nh cá m phá t há nh the m cá c tá i lie

t t má

n ho

Nhưng co le ly do đườ c vie lá án ninh quo c giá. Vá n đe ná y đá t, tí nh the kho xư đo i vờ i cá c nhá bá o. Mo kho ng nhá bá o ná o muo n lá m to n há i đe n án c truye n bá tho ng ninh quo c giá tho ng quá vie t t mo i đe do á thư c sư . Nhưng má tin tá o rá mo khá c, cá c quán chư c chí nh phu co the lá m du ng ly do bá o ve án ninh quo c giá đe bie cho như ng há nh vi kie m duye t trá n lán.

nh

Richárd M. Nixon đá co thuye t phu c to á á n rá le dung ná y. To á á n To i cáo đá phá n quye t ngườ c lá i vờ i y đo đo cu á Chí nh phu . “Bá t kí he tho ng há n che trườ c ná o khi đe n vờ i To á á n cu ng đe u bi coi lá kho ng co giá tri hờ p hie n”. To á á n To i cáo Hoá Ky đá lưu y vá ke t luá n rá ng trong trườ ng hờ p ná y, chí nh phu đá kho ng “đá p ư ng đướ c nghí á vu to lớ n lá chí rá đườ c lí do chí nh đá ng đe thư c thi le cá m”.

u tư Lá u Ná m Go c. Sáu khi Thời b|o p luá

t loá t cá c đoá n t ve sư thám chie n cu á u má

To á á n To i cáo Hoá Ky đá xem xe t vá n đe ná y trong vu Thời b|o New York kiện Hoa Kỳ ná m 1971, thườ ng đườ c bie t đe n vờ i cá i te n Vu á n Tá i lie New York bá t đá u co ng bo mo trí ch tư cá c tá i lie My ờ Vie t Nám, chí nh quye n To ng tho ng Phá n quye t ngá n go n đo kho ng giu p chu ng tá hie u đườ c nhie u lá m ve cá ch lá n cu á To á á n. Kho co the bie t đườ c trong tường lái như ng đie u kie ly đe bán há nh le n ná o se đườ c coi lá ly do hờ p nh há n che trườ c. Chu ng tá

Phía trên: (từ bên phải) Phóng viên Neil Sheehan, Quản lí biên tập A. M. Rosenthal, và Biên tập viên tin tức quốc tế James L. Greenfield đã tạo nên một phần trong đội ngũ các nhà báo của tờ Thời báo New York chịu trách nhiệm xuất bản Phóng sự Lầu Năm Góc, công bố thông tin lấy từ các tài liệu của chính phủ Hoa Kỳ về sự tham gia của Mỹ trong Chiến tranh Việt Nam.

- 20 -

c Spycatcher xá y rá trườ c khi má ng

t t rá mo n truye n tho ng mờ i ná y đáng đá

chí bie t rá ng chí nh phu đá kho ng đá p ư ng đướ c nghí á vu cu á mí nh trong trướ ng hớ p cu the ná y. To á á n kho ng no i rá ng chí nh phu se kho ng báo giờ thư c hie n đườ c nghí á vu đo .

c á p đá n. Mo c T{i liệu Lầu Năm Góc đá

t rá o cá n há u như kho ng the vườ t t cu á chí nh phu lá y

p bờ i n lá đườ c thá nh lá t tráng Web tư nhá

, cá c nhá bá o, t sư há n che trườ c ná o đo i vờ i vie n mo go c

Tre n thư c te , vu vie tá o rá mo quá đo i vờ i sư kie m duye cờ án ninh quo c giá ờ Hoá Ky . Ke tư đo đe n nh ngá n náy, To á á n To i cáo chưá tư ng rá le chá c bá o chí co ng bo tho ng tin ve án ninh quo c giá, ngáy cá trong bo i cá nh há n 11/9. u sư kie

u, ví du như

i My , cá m

n há nh cu á nhá tu Vi nh Guántánámo t ve cá c tá i khoá n ngá n há ng

m đo i vờ i no i dung cá c tá i

Vu vie Internet trờ ne n pho bie n. Ngá y náy, phường tie t cá c hí nh thư c thá ch thư c lờ n cho vie há n che tư do ngo n luá t ví du đie n hí nh lá trườ ng hờ p Wikileáks. Vá o thá ng 2/2008, t vi thá m phá n lie n báng ờ Cáliforniá đá mo bán le nh cá m ví nh vie n đo i vờ i Wikileáks – mo “như ng ngườ i phá n đo i che đo cá c nhá toá n ho c vá cá c nhá co ng nghe Hoá đe n tư My , Đá i Loán, Chá u A u, Austráliá vá Nám Phi”, như ng ngườ i đá tuye n bo rá ng nhie m vu cu á ho lá “phời bá y như ng há nh vi p phi đá o đư c trong … chí nh phu vá cá c tá đoá n”. Wikileáks cho phe p ngướ i sư du ng đướ c co ng bo rá t nhie u loá i tá i lie qui đi nh giá p chie n cu á quá n đo náng vá vá tho ng tin má Thu y Sí . Đi á chí web ná y tuye n bo rá ng ho kho ng co trá ch nhie lie u má ngườ i sư du ng tung le n má ng. ng rá i ờ

u ho á te n p tư c phá i kho á vá vo hie

c truy cá

t gí đe má giư nư á. Đu ng lu c cá c

n le n đe n đí nh cáo, tờ tá p chí c tránh luá u tho ng quá truy cá p cá c đi á chí trung gián t

nh cá m đá u tie n

c vu cu á MI5. Quo c nh nh. “Ro rá ng lá trong tá t cá t so trườ ng hờ p he t n lá đie u nh há n che ngo n luá c bie đo chí nh lá nườ c Anh, nời má

Ví thá m quye n phá p ly chí giờ i há n trong t phá m vi lá nh tho , ne n chí nh phu cu á mo quo c giá se luo n gá c há n p kho khá n trong vie che co ng bo tho ng tin tre n phá m vi toá n the giờ i. Vá o cuo i như ng ná m 1980, y đi nh cu á c xuá t chí nh phu Anh quo c nhá m há n che vie bá n cuo n Spycatcher, ke lá i ho i ư c cu á mo t c du p vie n MI5, đá to rá vo í ch. Má cư u đie To á á n Anh đá cá m xuá t bá n tá c phá m ná y song cuo n sá ch vá n lưu há nh ro Austráliá, Scotlánd, lá phá n lá nh tho Lie n hie p Anh nời kho ng chi u á nh hườ ng phá n quye t cu á To á á n Anh quo c. Cá c á n bá n cu á p vá o nườ c Anh cuo n sá ch ná y vá n thá m nhá c tho ng quá cá c quo c giá ná y. To á á n Anh buo phá i dờ bo le nh cá m ná y vờ i lí do á n phá m ná y đá lưu há nh ờ cá c nườ c khá c ne n chá ng co n bí má cuo The Economist cu á Anh đá đe chư á rá mo tráng trá ng vờ i do ng chư : “Tá i tá t cá cá c quo c giá, ngoá i trư mo c giá cu á chu ng tá t nườ c, đo đướ c đo c ớ tráng ná y như ng do ng to m tá t cu á cuo n Spycátcher, cuo n sá ch cu á tá c giá Peter Wright, mo t cư u đá giá ngoá i le n ve cuo n sá ch cuo n sá ch vá như ng bí nh luá á y bi cá m xuá t bá n. Đo i vờ i 420.000 đo c giá cu á chu ng tá ờ nườ c Anh, tráng ná y đườ c đe t phá p đu ng lá mo tro ng – vá luá t con lư á”.

- 21 -

nh cu á To á á n ye u cá u Dynádot, lá co ng ty Le Cáliforniá đá đá ng kí te n mie n cho Wikileáks, ngáy lá p cá c vá n mie n, vá phá i phong to á vie bá n. Nhưng tờ Thời b|o New York đá cho rá ng ngáy cá sáu khi Dynádot á p du ng le nh cá m tre n đi á chí ná y thí ngườ i sư du ng tre n toá n the giờ i vá n co the tí m rá no vá đo c cá c tá i lie đướ c đá ng kí ớ Bí , Đư c vá quá n đá o Christmás. Hái tuá n sáu khi le đướ c bán bo , chí nh vi thá m phá n bán le ná y đá bá i bo le cá c trườ ng hờ p, trư mo sư c đá t, le kho ng the cho phe p”, Thá m phá n Jeffrey nh cá m White vie t. O ng cu ng đá thá y rá ng le u lư c vá “gá y bán đá u má o ng đưá rá lá phi hie rá tá c đo ng trá i vờ i mong muo n lu c bán đá u” ví no chí cá ng lá m cho co ng chu ng quán tá m hờn đo i vờ i cá c tá i lie u cu á Wikileáks má tho i.

n khá c se đườ c bá n đe n chi tie t hờn

Cá c loá i hí nh há n che , cá n trờ quye n tư do ngo n luá trong cá c phá n sáu.

To á á n buo dánh tí nh c Goodwin phá i tie t lo ngườ i đá cung cá p tho ng tin cho ánh “nhá n dánh co ng lí ” đe co ng ty ná y co the lá m thu tu c kie n lá i ngườ i đưá tin ná y.

n u ng Bảo vệ nhà báo khỏi sự ép buộc công bố thông tin le nh ná y, Goodwin đá khá ng á n le n ECtHR, nguo n tin p luá n rá ng theo Đie u 10 cu á

n thuá t vá tho ng tin chưá đườ c co ng bo lá quye n n lờ i cho tư

c o ng rá đo i chá t vá tie t lo

ho no i p n rá ng trong trườ ng hờ p ná y kho ng co lờ i n minh cho vie ng bie c

c tráo đá t lá trong c bie

ng

Sáu khi To á phu c thá m vá Thườ ng vie ho theo đo o ng lá Co ng ườ c chá u A u ve Nhá n quye n (ECHR), chí co cá c trườ ng hờ p bá t thườ ng mờ i đu cờ sờ đe buo dánh tí nh nguo n tin. Ve phá n mí nh, Chí nh phu Anh lá luá í ch co ng co quye n cho pho ng vie n, đá trườ ng hờ p xá u nhá t nguo n tin đá há nh đo vo trá ch nhie m khi cung cá p tho ng tin kinh doánh má t cu á co ng ty cho Goodwin. p đo

c lá c quye n ná y, bá o chí se má t đi khá ná ng

Quye n cu á nhá bá o đườ c bá o ve má quán tro ng đe tá o đie u kie do tho ng tin vá quye n đườ c bie t cu á co ng chu ng. Cá c pho ng vie n phá i co khá ná ng bá o đá m vớ i cá c nguo n tin cu á mí nh rá ng dánh tí nh cu á ho se đườ c giư kí n đe khí ch le t cá ch thoá i má i. Cá c pho ng vie n cu ng rá mo ke t quá co đườ c tư phá i co khá ná ng bá o ve cá c nguo n tin trườ c sư kie m soá t cu á chí nh c cu á cá c to chư c tư nhá n nhá m duy phu hoá p. Ne u kho ng co cá c trí quye n bie n tá đá giá m sá t chí nh phu vá phánh phui cá c vu thám nhu ng. n ví To á cho c truy tí m ng t nguo n quye n giư bí má qui tá c đá o đư c truye n tho ng To á đá xư Goodwin thá ng kie rá ng lờ i í ch cu á co ng ty trong vie nguo n tin kho ng lờ n hờn lờ i í ch co ng co trong vá n đe bá o ve tin cu á cá c nhá bá o: t cho cá c t trong cá c nguo n tin bá o chí lá mo

n cá n bá n cho tư do bá o chí

đo , cá c nguo n t nhá bá o vi phá m lờ i hư á bá o

c đưá tin đe n co ng chu ng ve

t se kho ng đườ c như ng nguo n tin khá c tin y trong tường lái. Ví lí do đo , cá c nhá bá o se m chí ngáy cá i bá t tuá n to á cá c nguo n tin cu á ho thá c to

Há u he t cá c bo đe u ye u cá u cá c nhá bá o phá i bá o má t pho ng vie n, nguo n tin cu á ho . Đo i vờ i mo đá y vư á lá vá n đe so ng co n vư á lá vá n đe dánh dư . Mo má cá bá o ve khi đie u ná y khie n ho bi buo á n.

n đá c quye n cu á cá c pho ng vie n c co ng nhá

c bá o ve

t xá ho

n tho ng tin tá i chí nh má

t co ng ty tư mo ng đá ng sớ tie m tá ng cu á le nguo n tin đo i vờ i vie t bie c tie t nh buo c thư c thi quye n tư y kho ng phu n phá p như vá

- 22 -

n Vie đá đướ c To á á n chá u  u ve Nhá n quye n (ECtHR) khá ng đi nh đá y thuye t phu c quá vu Goodwin kiện nước Anh (1996). Vu kie n ná y lie n quán tờ i pho ng vie n Williám Goodwin, ngườ i đá tie p nhá t cu á mo đo ng y se bá o má tuye n bo rá ng tá i lie xin đườ c le thờ i cu ng xin đườ c le t nguo n tin má o ng đá t dánh tí nh. Co ng ty ná y đá u ná y bi đá nh cá p vá đá nh cá m co ng bo tho ng tin, đo ng t Bá t tuá n nh theo Luá Bá o ve như ng đie u kie … Ne u kho ng co sư bá o ve tin co the e ngá i kho ng giu p đờ bá o chí trong vie như ng vá n đe co ng chu ng quán tá m. He quá lá vái tro giá m sá t cu á bá o chí se bi xo i mo n vá khá ná ng bá o giờ i cung cá p tho ng tin chí nh xá c, đá ng tin cá y co the phá i chi u như ng á nh hườ ng tie u cư c. Xe t đe n tá m quán tro ng cu á vie cá c nguo n tin bá o chí đo i vờ i tư do bá o chí i dá n chu vá xe t đe n tá c trong mo đo lo do ná y, mo hờ p vờ i Đie u 10 cu á Co ng ườ c, trư khi chư ng minh đườ c rá ng co như ng ly do n bie quán tro ng hờn cá n phá i thư c hie phá p ná y ví lờ i í ch cu á co ng chu ng.

t cu á cá c nhá bá o co the lá m nhu t chí

t phá p c du luá

t đo i cho tá t cá

c quye n tuye t tie n há nh trong quá trí nh tá c

p cu á cá c nhá bá o, song í t nhá t to á á n

c buo

n t dánh tí nh nguo n tin vá cá c

Tá t cá cá c quo c giá thá nh vie n cu á ECHR đe u c phá i tuá n thu quye t đi nh ve Goodwin, buo m chí co n co tá m nhưng quye t đi nh ná y thá á nh hườ ng vườ t rá kho i phá m vi Lie n hie p chá u A u. Cá c to chư c quo c te vá cá c to chư c khu vư c khá c, báo go m cá U y bán Lie n My ve Nhá n quye n vá U y bán chá u Phi ve cá c Quye n con ngườ i cu ng đá rá tuye n bo co ng nhá quye n bá o má tho ng tin chưá đườ c co ng bo cu á cá c nhá bá o. c cá c

t vá i quo c giá, đá c quye n cu á cá c nhá tin má như ng nguo n tin tie m ná ng khá c, như ng ngườ i má ví lí do ná y háy lí do khá c, cá n giư kí n dánh tí nh cu á ho ”. Má kho ng dá nh đá cá c tráo đo i má nghie cu ng đá co ng nhá c phá i tie t lo n rá ng vie như ng nguo n tin ná y chí xá y rá khi kho ng co n phường cá ch ná o khá c, co tí nh đe n vie quye n quán tro ng khá c cu á co ng chu ng bi đe do á.

tho ng tin theo ye u

t đo i trong vie t so quo c giá khá c cu ng dá nh cho cá c nhá c quye n kho ng phá i rá khái trườ c to á t so trườ ng hờ p cu the . Khoá ng 20 t cho phe p cá c nhá cá c

t Tư do Bá o chí t phá n trong Hie n phá p c quye n lờ n cho

luá t quo c giá co ng nhá

t so đá t

t so í t cá c trườ ng hờ p như khi nguo n tin bi nghi lá giá n c máng to i phá n quo c, hoá c khi mo t

c quye n nhưng như ng

t vu á n hí nh sư . Luá t phá p

t nhá bá o lá m lo dánh

Ở mo bá o co n đườ c đưá vá o hie n phá p. Ví du , Hie n phá p Páláu ghi ro , “Kho ng pho ng vie n hờ p phá p ná o buo c phá i tie t lo cá u cu á chí nh phu háy bi bo tu ví tư cho i tho ng tin co đườ c trong quá kho ng tie t lo trí nh đie u trá tá c nghie p”. Luá cu á Thu y Đie n, lá mo quo c giá, cu ng đá dá nh cá c đá cá c nhá bá o, trư mo ngoá i le đie p hoá bi cá o chí rá rá ng tho ng tin đườ c tí m kie m rá t c bá o chư á cho ánh tá/ quán tro ng đo i vờ i vie co tá trong mo cu ng qui đi nh rá ng mo tí nh nguo n tin khi kho ng đườ c phe p cu á nguo n tin đo co the bi truy to .

ná y tháy đo i theo tư ng t quo c giá, như ng n ná y co the co phá m vi tuye t t hờ p hie n. Ví du ờ Nhá Mo bá o đá trong mo quo c giá đá tho ng quá luá bá o co quye n tuye c bá o ve nguo n tin cu á ho , trong so đo co Me hico , Inđo ne xiá, Mo dá mbí ch, vá Tho Nhí Kí . Pho bie n hờn lá cá c bo n c quye n cu á cá c nhá bá o trong mo mo so trườ ng hờ p cu the . Ví du , A cme niá cho phe p cá c nhá bá o co đá c quye n ná y co the bi xo á bo trong như ng đá trườ ng hờ p tho ng tin co lie n quán trư c tie p t vu á n nghie m tro ng, khi lờ i í ch cu á tờ i mo tho ng tin cho co ng chu ng lá rá t c tie t lo vie lờ n. Ở mo t vá i quo c giá, trong đo co Đư c vá Hoá Ky , qui che bá o ve báng. Gio ng như cá c đá o luá qui che bá o ve đo i hoá c giớ i há n.

c du 39 báng vá thu đo

“quye n tư

i đá xem xe t luá t dá nh cho t ná y

n cho mo t đá o luá t lie n báng đe co ng

n đá

c quye n cu á cá c pho ng vie n. Đie u ná y nhá bá o cu á tư ng báng t bá o ve

n. To á cu ng đá ke t luá t nguo n tin lá mo

t cờ n t phá n n như Hie n

- 23 -

Tá i cá c quo c giá khá c, to á á n cu ng qui đi nh c quye n cu á nhá bá o co the đườ c vie rá ng đá dá n tư cá c đie u luá t Bá n, vá o ná m 2006, To á á n To i cáo xá c đi nh rá ng Đie u 21 trong Hie n phá p đá m bá o quye n tư do ngo n luá n đo ng thờ i bá o ve do lá y tin” cu ng như co ng bo tin tư c. Ở Cánáđá ná m 2008, To á á n phu c thá m báng Ontário đá xư thá ng kie t pho ng vie n tư cho i co ng bo nguo n tin ve cá c bá o cá o đie u t cu á thá nh pho lie n quán tờ i mo trá má sờ y te phi lờ i nhuá rá ng quye n bá o má quán tro ng trong tư do ngo n luá chường ve cá c Quye n vá Tư do cu á Cánáđá đá co ng nhá n. To á cho rá ng, “Vie nguo n c tie t lo Ở Hoá Ky , má Wáshington D.C. đá bán há nh luá cá c nhá bá o, Quo c ho nhưng vá n chưá tho ng quá (tí nh đe n mu á he ná m 2010) mo nhá co nghí á lá luá chí đườ c á p du ng trong thu tu c to tu ng ờ báng đo chư kho ng đườ c á p du ng trong he tho ng to á á n lie n báng. (Đe tí m hie u tho ng tin chi tie t hờn ve vái tro cu á cá c đá o luá t, cá c he tho ng to á á n báng vá lie n báng, há y xem cuo n

 Tho ng tin ná y quán tro ng hoá

t vu vie

Kh|i qu|t về hệ thống luật ph|p Hoa Kỳ tá i đi á chí http://www.ámericá.gov/publicátions/ books/outline-of-u.s.-legál-system.) c rá t thie t c ná o đo (ví i t te n to

ye u đe giá i quye t mo du như bá ng chư ng đo i vờ i mo phá m đá co to i dánh).

 Thá m phá n phá i thá y rá ng lờ i í ch cho

i co cá c quán đie m cu the c xá c đi nh đá

c tie t lo ng đo ng trong vie

c quye n hie c quye n cu á cá c tho ng tin, u quá phá i trá c tie t lo ng đo ng trong vie lờ n hờn lờ i c đe tho ng tin

 A p du ng vờ i ái? Mo

Má c du mo i xá ho khá c nháu ve vie nhá bá o đe kho ng bi e p buo song mo t cờ che đá lờ i đườ c như ng cá u ho i sáu đá y: co í ch cho co tư do lưu há nh.

c quye n ro

p tho ng tin, p háy xuá t bá n tin tư c vá co ng

n ho c bá o ve án toá n cho

ng rá i se t đá á p du ng vờ i tá t cá cá c cá nhá n há nh nghe bá o háy kho ng? (Tư c lá tá t cá như ng ái thám giá vá o quá trí nh thu thá vie t, bie n tá bo tho ng tin rá co ng chu ng, du như ng ngườ i ná y co đườ c trá lường háy kho ng đướ c trá lướng). p đo c lá

 Co giờ i há n theo lí nh vư c truye n tho ng

c p. Ở Hoá c bán há nh

t luá u quá nhá t cho cá c nhá bá o tư nhie u ná m p kho khá n, ví e ngá i bo n

Chi tie t cuo i cu ng lá chi tie t kho xe t đoá n nhá t. Khi ná o thí mo t lờ i í ch khá c co the lờ n hờn quye n cá n bá n ve tư do bá o chí ? Trong như ng trườ ng hờ p lie n quán đe n án ninh quo c giá chá ng há n, cá c cờ quán chí nh phu rá ng vie thườ ng bie ngườ i dá n lá mu c tie u quán tro ng hờn vie bá o ve thá m quye n bie n tá Ky , cá c no lư c lie n báng trong vie mo t bá o ve náy vá n đáng gá t đo đe khu ng bo co the lờ i du ng chí nh đá o luá lie n lá c vờ i nháu má kho ng phá i chi u sư giá m sá t cu á cá nh sá t.

t. Vie c bá o ve

 No bá o ve

háy kho ng? Đá c quye n hie kho ng chí bi giờ i há n trong phá m vi cá c cờ quán truye n tho ng chí nh tho ng lá bá o in vá phá t thánh truye n hí nh. Cờ che ná y cá n phá i báo go m cá cá c tá c giá sá ch, như ng ngườ i vie t blog vá như ng ngườ i co ng bo tho ng tin hoá c tá c phá m cu á ho tre n Internet.

như ng nguo n tin ná o? Đá c

n phá i báo go m kho ng chí i á c tá n bá o vá bi trie

p đe n trườ c phie n to á chie n tránh đe đưá rá

t vờ i Cá c pho ng vie n chie n tránh phá i đo i má nhie u thá ch thư c đá t bí má c bie nguo n tin co the lá đie u thie t ye u đe bá o đá m sư án toá n cu á cá c nhá bá o. Nhưng đie u gí se n má t xá y rá khi nhá bá o lá i lá nhá n chư ng tá chư ng kie n như ng to u tá bá ng chư ng?

quye n toá n die dánh tí nh cu á cá c nguo n tin, má cá cá c tho ng tin, tá i lie u chưá đườ c co ng bo như cá c bư c á nh, cá c ghi che p, cá c cuo n bá ng, cá c bá n thá o vá cá c sá n phá m bá o chí chưá đườ c co ng bo khá c.

c t t cờ che đá c quye n tuye

p đe n trong mo tin má c nhá bá o tie t t phá i đưá rá

c. Nhie u ná m sáu khi Rándál đá tho i t chu ng. Cá c c to i die

Ne u kho ng co mo đo i, ngướ i ná o tí m cá ch e p buo lo t vá cá c nguo n tin má đướ c lí do chí nh đá ng. Cá c quo c giá co như ng tie u chuá n khá c nháu nhưng thườ ng co chung như ng nhá n to sáu:

 Kho ng the lá y đườ c tho ng tin ná y tư bá t ky nguo n ná o khá c kho ng lie n quán đe n bá o chí , sáu khi đá thư sư du ng he t cá c bie

Vá o ná m 1993, pho ng vie n tờ Washington Post Jonáthán C. Rándál đá pho ng vá n Rádosláv Brdjánin, mo t ngườ i Serbi dá n to chu nghí á, ngườ i má pho ng vie n ná y đá đe t bá i bá o ve thánh trư ng cá chu ng to lá m bá o, Brdjánin bi buo co ng to vie n muo n đưá bá i vie t cu á Rándál lá m bá ng chư ng trườ c To á á n Hí nh sư Quo c te cu á Lie n hờ p quo c ve Nám Tư (ICTY). Khi luá Rándál, cư u pho ng vie n ná y đá bi trie t sư bá o chư á ye u cá u đườ c thá m vá n che o p rá u tá

- 24 -

n phá p khá c.

p má chí nh lá thá i đo i le n á n to

c buo c phá i đo i chá t trườ c to á se á nh

phá i lá trung lá á c. … To á á n cá n cá c pho ng vie n tuye n the rá ng cá c cá u chuye n cu á ho lá co thá t”.

t vá n đe khá c co lie n quán lá thá m quye n t nhá n

trườ c to á. Rándál đá tư cho i, o ng giá i thí ch rá ng vie c lá m hườ ng đe n khá ná ng cu á o ng trong vie tin ờ vu ng chie n sư vá án toá n cá nhá n bi đe do á ne u cá c nguo n tin coi o ng lá mo chư ng tie m tá ng.

n mo t so đá c quye n đo i vờ i cá c pho ng

t hoá c tho ng tin cu á

c quye n ná y xá c đi nh

c đie u trá vờ i mu c

nh c du tờ bá o n rá ng theo Tu chí nh á n n trườ ng Đá i ho c Stánford. Má n luá

n rá ng đe thư c hie c cu á mí nh “cá c pho ng vie n chie n c cu á tờ

c lá

bờ i Tu chí nh á n thư tư

p vá ti ch thu bá t

n vờ i mư c đo phá i ty le thuá Mo cu á nhá chư c trá ch ve khá m xe t cá c vá n pho ng truye n tho ng. Vu Zurcher kiện Nhật b|o Stanford (1978) lá mo t trườ ng hờ p To á á n To i cáo Hoá Ky đá chá t vá n thá m quye n p vá n cu á cá c sy quán cá nh sá t đá thá m nhá pho ng mo t tờ bá o sinh vie n cu á trườ ng đá i ho c vá ti ch thu như ng bư c á nh chưá co ng bo t bá o lư c giư á cá nh sá t vờ i ghi lá i xung đo như ng ngườ i bie u tí nh đá chie m đo ng be vie sinh vie n đá bie thư nhá t cu á Hie n phá p Hoá Ky cá nh sá t kho ng đườ c khá m xe t nời lá m vie bá o, song y kie n đá so cu á Thá m phá n To á á n To i cáo Byron White cho rá ng cá c cờ quán c bie bá o chí kho ng đườ c hườ ng qui che đá t c du cá c cờ theo Tu chí nh á n thư nhá t, má quán ná y đườ c bá o ve kho i cá c há nh vi “thá m nhá hờ p ly ” như bá t kí phá p nhá n ná o khá c.

c buo Kho ng đo ng y , Thá m phá n To á á n To i cáo Potter Stewárt lá i vie t:

Vá o thá ng 12/2002, To á phu c thá m đá co ng nhá vie n chie n tránh, ngáy cá khi cá c nguo n tin cu á ho kho ng co n lá bí má ho đá đườ c co ng bo . Đá cá c nhá bá o chie n tránh lá “cá c cá nhá n đá tư ng co thờ i kí đưá tin (hoá t đí ch đưá tin) tư như ng khu vư c co xung đo t c xung đo ve như ng vá n đe lie n quán tờ i cuo đo ”. To á cu ng co ng nhá n co ng vie tránh phá i đườ c coi lá như ng quán sá t vie n p hớn lá như ng nhá n chư ng trướ c to á. đo Ne u kho ng, ho se phá i đo i má t vờ i cá c mo i đe do á thườ ng xuye n hờn vá nghie m tro ng hờn đo i vớ i sư án toá n cu á cá c nguo n tin vá cu á chí nh bá n thá n ho ”. To á cu ng ne u ro , “Mư c đo nguy hie m bá o ve má cá c nhá bá o co the phá i hư ng chi u trong quá trí nh tá c nghie c phá i đo i p”. Ve vie chá t, to á cho rá ng be n rá trá t đo i há u to á phá i chư ng minh rá ng bá ng chư ng má pho ng vie n đo co the cung cá p “co giá tri quán tro ng trư c tie p đe xá c đi nh cá c vá n đe co t lo i cu á vu kie đo tư bá t kí mo n” vá rá ng kho ng the lá y đườ c bá ng chư ng t nguo n ná o khá c.

t trườ ng hờ p gá y tránh cá i. c du hờn 30 cờ quán bá o chí quo c te đá quán đie m cu á Rándál, song Ed

t nhá bá o ngườ i Anh, ngườ i To i cho rá ng bá n thá n vie c cá nh sá t khá m xe t cá c cờ quán bá o chí đá á nh hườ ng đe n quye n tư do bá o chí . A nh hườ ng trư c tie p vá hie n nhie n lá no lá m giá n đoá n hoá t đo ng cu á tớ bá o. Nhưng co n co á nh hướ ng khá c nghie m tro ng hờn … gá y rá bờ i há nh vi khá m xe t kho ng bá o trườ c cu á cá nh sá t t cớ quán bá o chí : khá ná ng lo đo i vớ i mo n đườ c tư cá c nguo n tin rá tho ng tin nhá má t vá dánh tí nh cu á như ng nguo n tin đo .

t Bá o ve

Quye n Rie ng t ná y cá m cá c cờ quán cá nh

- 25 -

u p,” o ng vie t. “To i tin rá ng co như ng Đá p lá i phá n quye t theo đá so ná y, Quo c ho i Hoá Ky đá bán há nh Luá tư ná m 1980. Luá sá t cu á cá c báng lá n lie n báng kho ng đườ c u, sá n phá m bá o chí , háy tư lie ti ch thu tư lie cu á cá c cá nhá n co y đi nh co ng bo như ng tư Vu Rándál lá mo Má u ng ho Vulliámy, mo cu ng đá tư ng đưá tin chie n tránh ờ Bosniá vá đá tư nguye n đo i chá t trong phie n to á xư Milán Kovácevic, cho rá ng quán đie m cu á Rándál lá sái. “Nguye n nhá n sá u xá trong thá i đo phá n đo i cu á tớ Washington Post chí nh lá quán đie m ve phá m chá t cu á cá c nhá bá o: sư trung lá thờ i đie m trong li ch sư … sư trung lá p kho ng

u đo rá co ng chu ng (ví du tư lie t Bá o ve i. Ở Bí , Luá p bi coi lá phá m to

u cu á cá c lá như ng tá i

n tư vong hoá u cá n thie t đe ngá n chá c theo do i cu ng như vie

c u khie u

nghie Nguo n tin cu á Nhá bá o cu ng đe rá sư há n che c tường tư đo i vờ i vie tí m cá ch ye u cá u tie t lo dánh tí nh cu á nguo n tin má t.

c khá m xe t nời lá m vie c bá o ve bí má

No i to m lá i, há u như cá c nườ c đe u đo ng y rá ng vie t cu á cá c nhá bá o lá đie u thie t ye u đe bá o đá m tí nh đo c lá p cu á ho .

Quyền tiếp cận thông tin chính phủ

 Vie

n cá c vá n kie n vá tho ng lie nhá bá o). Trườ ng hờ p ngoá i le lie thường tí ch nghie m tro ng háy tá i lie dá m tre em. Tường tư , vá o ná m 1995, To á phu c thá m New Zeálánd cu ng qui đi nh rá ng c cu á cá c nhá bá o vie chí phu hờ p trong trườ ng hờ p ngoá i le khi đie u đo cá n thie t đe thu c đá y cá c lớ i í ch co ng lí , vá ngáy cá trong cá c trườ ng hờ p ná y, vie c khá m xe t phá i đườ c thư c hie n sáo cho kho ng á nh hườ ng đe n vie c co ng bo tho ng tin. Tá i sáo quye n tie p cá tin chí nh phu lá i co vái tro quán tro ng? c c tie p cá n giu p đá m bá o trá ch nhie m

c khá m xe t

Nhưng ờ như ng nời khá c tre n the giờ i, vie khá m xe t cá c to á bá o die n rá khá thườ ng p c lá xuye n. Ví du , vá o ná m 2004, U y bán Đo Cho ng Thám nhu ng ờ Ho ng Ko ng đá xin 14 le nh khá m xe t cá c cờ quán bá o chí vá nhá rie ng cu á cá c nhá bá o. U y bán ná y muo n tí m hie u dánh tí nh cu á mo t ngườ i cung cá p te n nhá n chư ng cho cờ quán bá o chí . To á phu c thá m đá phá n quye t rá ng cá c cuo ná y lá co cờ sờ .

c du To á á n chá u A u ve Nhá n quye n coi giá i trí nh cu á chí nh phu trườ c ngườ i dá n. t vi thá m phá n to á á n to i cáo cu á To á Mo á n To i cáo Hoá Ky đá vie t: cá c luá t ve tư do tho ng tin cho phe p dá n chu ng bie t ro “chí nh phu đáng lá m gí ” lu c ná y, vá cá như ng gí má chí nh phu đá lá m trong quá n khư . Bá ng cá ch ná y, quye n tư do tie p cá tho ng tin cu á chí nh phu lá mo t co ng cu đá c lư c đe đá u tránh cho ng thám nhu ng vá xá y dư ng lo ng tin cu á dá n chu ng.

p

 Vie mo p vá lưu trư - như ng chí nh phu thu thá tho ng tin ná y thư c chá t đá đườ c chi trá bá ng tie n đo ng thue cu á ngườ i dá n.

c tie p cá n cho phe p dá n chu ng truy cá t so lườ ng kho ng lo cá c tho ng tin, do n

tư do ngo n luá

 Khi cá c nhá bá o co đườ c như ng ghi che p c vá o sư t nguo n tin trong chí nh

Má cá c cuo c khá m xe t to á bá o lá vi phá m Đie u 10 Co ng ườ c chá u A u ve Nhá n quye n, song nhie u quo c giá chá u A u vá n cho phe p thư c hie , chu ng. A o vá Đư c lá hái trườ ng hờ p ngoá i le khi To á A n Hie n phá p Đư c vá o ná m 2007 phá n quye t rá ng cá c vu khá m xe t đá vi phá m n hờ p như ng hí nh thư c bá o ve hie n.

luá

t cho ng khu ng bo tá i ng thá m

m cá c cuo c no i chuye

n thoá i hoá c quá cá c phường tie n ná y, ho kho ng cá n phá i phu thuo tu y hư ng cu á mo phu đe đưá tin ve cá c hoá t đo ng vá cá c há nh vi cu á chí nh phu ; ho co the bie t ro hờn như ng đo ng tie n thue đá đườ c chi tie u rá sáo vá chí nh phu đá xá y dư ng vá thư c thi chí nh sá ch như the ná o. t ná y tráo cho cá c nhá

như đo i vờ i như ng co ng dá n c tie p cá

n tho ng tin chí nh phu No i to m lá i, vie cu á cá c nhá bá o lá co ng cu to i quán tro ng đe xá y dư ng vá duy trí ne n dá n chu . c bie đá

m cá c cuo p ườ c quo c te đá ne u ro chu trường

- 26 -

Tư ná m 2001, cá c bo nhie u nời tre n the giờ i cu ng đá mờ ro quye n cu á cá c cờ quán cá nh sá t vá tí nh bá o, n cho phe p ho nghe tro quá đie tường tư khá c. Cá c luá bá o sư bá o ve khá c, kho ng nhie u hờn háy í t hờn. Tuy nhie n, mo t so quo c giá đá cho phe p cá c cờ quán truye n tho ng đườ c hườ ng sư bá o ve Ở Grudiá, vie c nghe tro cu á nhá bá o ví mu c đí ch tí m hie u bí má t. c đá m thoá i t nghe Nhie u hie thu c đá y tí nh minh bá ch, cu the lá :

phá n kho ng the tá ch rờ i cu á quye n tư do bá o n. chí vá tư do ngo n luá

 Đie u 19 cu á cá Tuye n ngo n Toá n cá u ve Nhá n quye n lá n Co ng ườ c Quo c te ve cá c Quye n Chí nh tri vá Dá n sư đe u đá m bá o quye n đườ c tí m kie m, tie p nhá tho ng tin. Cá u chư ne u trong cá c đie u luá ná y đá toá t le n há m y ve quye n tư do tho ng tin.

 Đie u 9 Co ng ướ c Lie n hie

n vá chiá se t p vư ng chá c ớ chá u  u,

p chá u Phi (ÂU) n ná y lá tie n tờ i sư minh bá ch lờ n hờn cu á

p t hie Hờn 70 quo c giá khá c cu ng đá bán há nh cá c qui đi nh phá p lí ve tư do tho ng tin. Cá c qui đi nh ná y đướ c xá c lá chá u My , í t vư ng chá c hờn ờ chá u A , Trung Đo ng vá chá u Phi. Nhưng chá c chá n xu the hie cá c chí nh phu tre n toá n the giờ i.

Các đạo luật về tự do thông tin

t ve tư do tho ng tin đe u co c tí nh gio ng nháu. Nhie u

luá

 To chư c Cá c nườ c chá u My , Hie n chường

t mờ i đá y cu ng chi u á nh hườ ng cu á t Tư do Tho ng tin Lie n báng cu á Hoá Ky t ná y ve Pho ng cho ng Thám nhu ng, mo ườ c đườ c kí ke t bờ i 40 trong so 53 nườ c thá nh vie n AU, đá ne u ro , “Mo i quo c giá p phá i tho ng quá thá nh vie n cu á lie n hie n phá p khá c nhá m t vá cá c bie cá c đie u luá đá m bá o vie u quá quye n c thư c thi co hie n bá t kí tho ng tin ná o phu c vu cho tie p cá cuo c đá u tránh cho ng thám nhu ng vá cá c vá n đe co lie n quán”. Há u he t cá c đá o luá cá c nguye n tá c vá đá bo Luá (FOIA), ví the chu ng to i se sư du ng luá lá m ví du .

p, vá nhie u hie p ườ c,

t Tư do Tho ng tin, nhưng luá

Nhá n quye n A rá co ng ườ c, tho á ườ c, cu ng như cá c tuye n bo khá c cu ng co ng nhá n tư do tho ng tin như lá quye n cờ bá n cu á con ngườ i.

p so vờ i cá c

t vá i quo c giá tư quye t đi nh ho p đoá n do

p Quo c pho ng, Bo c thư c hie

Nhưng thư c te thườ ng bá t cá tuye n bo . Mo se thư c thi như ng nguye n tá c quo c te ná y theo cá ch rie ng. Cá c nhá bá o đo i khi vá n gá kho khá n trong vie n quye n tư do tho ng tin cu á ho .

t ờ nhie u quo c giá

t Bá o chí 1766 luá

Luá

m chí mo

t đá u tie n ve t ná y ná m trong Hie n t vá i bá n hie n p

p

m chí

p đe n vá n

To ng tho ng Lyndon B. Johnson đá kí FOIA vá o c du chí máng te n Đá o ngá y 4/7/1966. Má t ná y tre n luá thư c te kho ng chí qui đi nh ve quye n tie p cá n thông tin. Má hờn the , no qui đi nh há ng loá t n co , bá ng giá y n cá c ho sờ hie quye n tie p cá háy tre n đí á so cu á cá c cờ quán há nh phá p, cá c bo , cá c u y bán đie u tie t vá cá c tá chí nh phu kie m soá t. Trong so đo co cá c cờ quán như: Bo Ngoá i giáo, Bo Tư phá p, Cu c Đie u trá Lie n báng, Cu c Tí nh bá o Trung ường, vá nhie u cờ quán khá c. Kho ng gio ng như cá c luá khá c như Ailen, FOIA kho ng ne u te n tư ng cờ quán theo dánh sá ch, cu ng kho ng loá i trư cá c cờ quán phu trá ch cá c vá n đe án ninh vá tí nh bá o như ờ Vường quo c Anh. Tuy nhie n, FOIA p cu á Hoá Ky kho ng qui đi nh ve tư do truy cá p phá p vá cá c cờ tho ng tin cu á cá c cờ quán lá quán tư phá p cu á chí nh phu . Vie c truy cá tho ng tin cu á cá c cờ quán há nh phá p cá p báng vá cá p đi á phường đườ c qui đi nh trong cá c luá t ve co ng khái tho ng tin cu á chí nh phu cá p báng cu á tư ng báng.

- 27 -

Tư do tho ng tin lá quye n hờ p hie n tá i khoá ng 80 quo c giá tre n the giờ i. Luá cu á Thu y Đie n đườ c coi lá bo tư do tho ng tin. Bo phá p Thu y Đie n, thá phá p co trườ c thờ i gián ná y cu ng đá đe cá đe n quye n đướ c chiá se tho ng tin. Nhie u ne n dá n chu đáng phá t trie n ờ Trung vá Đo ng A u vá chá u My Lá tinh cu ng đưá quye n tư do tho ng tin vá o hie n phá p mờ i cu á ho . Thá ngáy cá khi hie n phá p kho ng đe cá đe ná y thí To á á n cá p cáo nhá t cu á nhie u nườ c như Há n Quo c, Nhá coi quye n tie p cá t Bá n vá Isráel cu ng t n tho ng tin chí nh phu lá mo Ở Hoá Ky , cu ng như ờ há u he t cá c nườ c tre n the giờ i, bá t kí ái cu ng co the ye u cá u đườ c

n tho ng tin theo FOIA. Kho ng cá n phá i t bư c thư đờn giá n gư i tờ i cá n bo

p. Há u he t cá c vá n pho ng ná y đe u sá n

n ye u cá u quá vá n bá n hoá c thư

mo FOIA phu trá ch, trong đo mo tá tho ng tin muo n truy cá lo ng chá p nhá đie n tư .

n quye n truy cá

p t ve tư p cá c tho ng tin đá

má cá c vờ i cá n bo FOIA cu á cờ t vá hướ ng dá n cu á Bo n quá ve như ng

Tuy nhie n, du co ng nhá tho ng tin song gá n như tá t cá cá c luá do tho ng tin đe u qui đi nh cá c trườ ng hờ p t cờ - như ng loá i tho ng tin má mo ngoá i le quán co the kho ng co ng bo . FOIA cu á Hoá Ky qui đi nh chí n trườ ng hờ p ngoá i le đie u khoá n cu á đá o luá Tư phá p xá c đi nh chí n trườ ng hờ p đo cá n đướ c die n giá i theo nghí á he p: p chí nh thư c. Ở Hoá Ky , kho ng cá n

 An ninh quo c giá

t cho c bie

 Cá c qui đi nh/tho ng le

 Cá c co ng vá n no

tie p cá lá co ng dá n My háy co tư cá ch thườ ng tru ờ p tho ng tin dá nh cho Hoá Ky , quye n truy cá tá t cá mo i ngườ i, kho ng cư gí cá c nhá bá o. Ngườ i co nhu cá u truy cá p tho ng tin đườ c khuye n khí ch sư du ng pho ng đo c cu á chí nh phu , du lá pho ng đo c hư u hí nh háy pho ng đo c á o, đe co the tư do truy cá đướ c co ng bo theo sá ng kie n E-FOIÂ, háy tho ng tin đá đườ c cung cá p cho như ng ye u cá u FOIA trườ c đo . Như ng ngườ i co nhu cá u cu ng đườ c mờ i lie n he quán lie n quán đe thá o luá tho ng tin co sá n trườ c khi đie n phie u ye u cá u truy cá phá i co mo c truy cá vie t loá i phie u ye u cá u đá p tho ng tin theo FOIA má chí cá n no i bo cu á cờ quán

i bo cu á cờ quán (tá i lie u

c, cá c bá o cá o, cá c nghie n cư u

 Cá c bí má

lá m vie đướ c soá n đe phu c vu tie n trí nh rá quye t đi nh cu á cớ quán)

t thường má i

 Như ng tá i lie cá c đá o luá

u đườ c ye u cá u bá o má t bờ i

 Mo

t lie n báng khá c

 Tá i lie

t so tá i lie u ve thư c thi phá p luá t

 Dư lie

u ngá n há ng

u ve gie ng dá u mo vá khí đo t

 Cá c tá i lie tie t lo so ng rie ng tư cu á ngườ i khá c.

u chư á đư ng tho ng tin má ne u thí co the xá m phá m trá i phe p đờ i

ná y đe u

c. Cá c cờ quán co the vá n co ng ng

c đướ c bie t tho ng tin ná y lớ n

nhưng vá n

i dung co n lá i trong vá n

cá n thie t cu á vie

Phía trên: Ngày 21/1/2009, Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama kí 5 sắc lệnh của chính phủ, yêu cầu việc tuân thủ các qui định nghiêm ngặt mới trong Luật Tự do Thông tin. Trong bản thông báo ra ngày hôm đó, Tổng thống Obama đã viết: “Chính phủ không được phép giữ kín thông tin chỉ bởi vì các quan chức nhà nước có thể gặp phiền phức khi thông tin được tiết lộ, hay vì nhiều sai lầm hoặc thất bại có thể bị phanh phui, hay vì nỗi e sợ mơ hồ không căn cứ”.

- 28 -

Há u he t cá c trườ ng hờ p ngoá i le kho ng bá t buo bo tho ng tin ne u ho cho rá ng lờ i í ch cho co đo ng trong vie hờn bá t kí to n thá t ná o. Ho phá i sá n sá ng giá i thí ch ve bá t kí trườ ng hờ p ngoá i le ná o vá chí giư lá i phá n tho ng tin ngoá i le phá i co ng bo cá c no bá n đườ c ho i. Mư c đo bo tho ng tin trong cá c trườ ng hờ p ngoá i le c co ng co

p cá c ho sờ tí nh bá o vá ve vie

t, ngườ i ye u cá u co the

u mo t đe u y c bie t ho sờ trườ c đá y

n dá n lí do t cá nhá n” đe tư lie n quán đe n bí má

t náy co the đườ c co ng bo háy c du t vá i nườ c tre n the giờ i, má p tho ng t ve truy cá

c tư cho i cung cá p mo c thư c thi cá phá p luá p nhie u t. Vá ví chí nh phu thu thá tho ng tin co the xá c đi nh dánh tí nh cá c cá nhá n, ne n cá c cờ quán thườ ng vie “ngoá i le cho i cung cá p tho ng tin. Như ng trườ ng hờ p ngoá i le ná y đo i khi mờ ho vá kho die n giá i, vá xu hườ ng chung cu á cá c cờ quán co cá c ho sờ ná y lá kho ng co ng bo ne u co nghi ngờ .

the tháy đo i theo thờ i gián. Đo i vờ i trườ ng hờ p cá c ho sờ má khie u ná i le n u y bán rá soá t đá bán ná y xá c đi nh lie thuo c loá i má kho ng. Ở mo kho ng phá i tá i Hoá Ky , luá tin báo go m cá như ng qui đi nh cu the cá m t so loá i tho ng tin vie nhá t đi nh. p tho ng tin nhưng bi

u đườ c xe p loá i má c du Hoá Ky kho ng co đá o luá t ná o ve bí t tho ng tin như nhie u quo c giá khá c tre n t

đớn kie

Má má the giờ i, song cá c tá i lie theo sá c le nh cu á to ng tho ng vá n co the đườ c giư lá i, kho ng co ng bo . Trong bo i cá nh sáu sư c đưá nhie u loá i tho ng tin kie n ngá y 11/9, vie thá nh tho ng tin má t đá giá tá ng tre n phá m vi t rá như ng gá n như toá n the giờ i. Đie u ná y đá rá o cá n mờ i đo i vờ i cá c co ng dá n muo n truy Ngườ i co ye u cá u truy cá tư cho i co quye n khie u ná i. Theo FOIA, vá ờ há u he t cá c nườ c, ngườ i đo se bá t đá u bá ng c đe nghi cờ quán đo xem xe t lá i trong no vie i bo c ná y đo i khi cu ng – nhưng kho ng phá i . Vie c co ng bo vá n bá n lá luo n luo n – dá n đe n vie đá đướ c ye u cá u. Bướ c tie p theo lá khie u ná i đe đướ c xem xe t lá i tư be n ngoá i. Ở Hoá Ky , n le n to á á n đie u ná y co nghí á lá đe n, vá ne u cá n thie t thí kie lie n báng cá p quá n

Phía trên: Quân nhân Mỹ Ron Ridenhour, người chịu trách nhiệm chính trong việc công bố thông tin về cuộc thảm sát Mỹ Lai năm 1968 thông qua việc thu thập các nhân chứng tại chỗ và gửi thư cho 30 đại biểu Quốc hội cùng với các quan chức Lầu Năm Góc. Sau này, Ridenhour đã trở thành một nhà báo điều tra.

- 29 -

c lá p c cá c trườ ng hờ p ngoá i le

t so ngườ i

p tho ng tin, ke cá co ng chu ng tie p le n to á phu c thá m vá cuo i cu ng lá To á á n t vá i To i cáo. Tá i cá c quo c giá khá c, vá tá i mo p tho ng báng ờ Hoá Ky , ngườ i ye u cá u truy cá n le n thánh trá nhá nườ c tin co the khie u kie ve tư do tho ng tin, le n mo t to á á n đo c le n u y bán tho ng tin. Ngáy cá trong cá c hoá khu vư c thá m quye n đo , vá n co the đe nghi đướ c xem xe t lá n cuo i tá i cá c to á á n quo c giá.

c mo t ngườ i khie u ná i thá nh co ng kho ng

p tho ng tin má co n t so t sư. Ở mo

Ky ) thu phí lưu trư , bá t ke dung lườ ng vá phá m vi cu á tho ng tin đườ c ye u cá u. Cá c nườ c khá c lá i ye u cá u trá phí há nh chí nh, báo go m chi phí cho thờ i gián tí m kie m, xo á cá c tho ng tin thuo , sáo chu p. Theo FOIA cu á Hoá Ky , mo ye u cá u truy cá háy giờ i bá o chí , co the đườ c mie n toá n bo t phá n phí , song như ng ngườ i ne u hoá ye u cá u co tí nh chá t thường má i (kho ng ke giờ i truye n tho ng) đe u phá i trá toá n bo cá c phí đườ c á p du ng. Mư c phí do cờ quán cung cá p tho ng tin quye t đi nh dư á tre n bá ng phí theo luá t đi nh. c truy cá

p tho ng tin vá vi t tư do tho ng tin. Cá c á n phá t ná y co t ve tư do tho ng tin tá o rá suy nghí

c nhie n đườ c truy cá

p c co ng bo tho ng tin theo FOIA Mo như ng co the đườ c truy cá đướ c bo i hoá n chi phí thue luá báng tá i Hoá Ky , vá ờ nhie u nườ c, to á á n co the phá t cá c cờ quán chí nh phu vá cá c vie n chư c cá n trờ vo lí vie phá m luá the bá ng tie n vá trong mo t so trườ ng hờ p hie m hoi co the dườ i hí nh thư c bo tu ne u c bie há nh vi vi phá m đá t nghie m tro ng.

t Nám cho đe n như ng cá u

n ve cá c cờ sờ che bie n thư c phá m

n cá c nhá thá u quo c sinh, tư chuye t thớ i há n ngá n cho vie n há nh co the gá y rá trí t ve tư do tho ng tin luá c trá lớ i i giá cho đe n lá m vie c ờ như ng

m chí cá cá c

n ve cá c vá

p tho ng tin đá bá o cá o vá o Cá c đá o luá rá ng co ng chu ng má tho ng tin. Vie đá tá o sư c má nh cho cá c nhá bá o vie t ne n há ng nghí n cá u chuye n, trong đo co như ng t chí nh phu Hoá Ky . Co the tin, bá i lá m be má c thá m sá t My Lái ke đe n loá t pho ng sư ve cuo ná m 1968 ờ Vie chuye kho ng ve pho ng bi đo nời nguy hie m nhá t nườ c My . Thá t the báy lá (UFO) cu ng cá u chuye đướ c vie t rá dư á tre n tho ng tin co đướ c nhớ FOIA. Đie u cá n thie t duy nhá t đo lá sư quye t tá m sư du ng cá c tho ng tin đo mo t cá ch co í ch. p tho ng

Tiếp cận các hồ sơ tố tụng tại tòa án t lá đờn đá chờ 20 ná m náy, má ng chí nh thư c cu á ngá nh tư phá p

ng vá lá mo i t so trườ ng

t nhá bá o chí rá đườ c lờ i í ch

thu đi ch. Đờn

Ngáy cá ờ như ng nời luá t phá p ye u cá u phá i co ng bo tho ng tin, như ng thu tu c há nh chí nh co ng ke nh, sư thie u tho n nguo n lư c háy sư phi hie u quá trong vá hoá n. Há u he t cá c bo t rá mo đe u đá bán đá u song cu ng cho phe p co the m thờ i gián đe xư ly như ng ye u cá u phư c tá p. Ở Hoá t to Ky , to chư c Lưu trư An ninh Quo c giá, mo chư c tư nhá n chuye n tie n há nh nghie n cư u ve chí nh sá ch truy cá ná m 2007 rá ng đờn đe nghi truy cá tin theo FOIA lá u nhá t má vá n chưá đườ c giá i quye t lá mo c du nhie u đờn đe nghi khá c đá đườ c giá i quye t nhánh hờn rá t nhie u. Trong mo hờ p, ví du khi mo cu á co ng chu ng lờ n đe n mư c ná o ne u tho ng tin đườ c co ng bo ngáy, ngườ i ye u cá u truy cá p tho ng tin co the đườ c ưu tie n xe t đờn nhánh. Cá c hoá t đo thườ ng co á nh hườ ng sá u ro quán tá m lờ n cu á co ng chu ng. Khi cá c nhá bá o co ng bo tho ng tin ve cá c vu á n ờ to á, đie u ná y co the gá y rá mo i quán he giá n lá cá c nhá bá o thườ ng muo n co ng bo t sư vá thá m phá n như ng tho ng tin má luá muo n giư kí n.

- 30 -

t vá i Há u he t cá c nườ c tre n the giờ i í t nhá t đe u ngá m hie u rá ng ho sờ to á á n phá i đườ c co ng bo vờ i bá o chí vá co ng chu ng, song vá n co Cá c cờ quán co quye n đo i ngườ i ne u ye u cá u phá i trá phí , ngáy cá khi ho kho ng cung cá p đướ c tá t cá cá c tho ng tin ye u cá u. Mo nườ c tre n the giờ i (má c du kho ng phá i lá Hoá

t vá i há n che nhá t đi nh. Đie u 6 Co ng ườ c

mo Chá u A u ve Nhá n quye n ghi ro :

c kho ng xe t xư co ng khái, thá m phá n phu c xe t xư phá i cá n nhá c mo i phường c xư kí n

u. Ngoá i rá, mo i t bie c bá t kí to i dánh hí nh

hoá trá ch vie á n tháy the vá phá i đá m bá o rá ng vie lá mo n phá p hư u hie phie n xư kí n đe u chí đườ c tie n há nh ờ mư c to i thie u, trong phá m vi há n he p nhá t vá đo trong thờ i gián ngá n nhá t.

c lá t phá p p đườ c luá t to chư c đo

n toá n bo c mo hoá t

t tư xá ho t xá ho

i dá n chu , nời má lờ i í ch cu á đờ i

Mo t vá i nườ c tre n the giờ i, ví du như Thu y Đie n vá Tá y Bán Nhá, cu ng cá c quo c giá khá c, cu ng đưá rá như ng qui đi nh hie n phá p tường tư đá m bá o mo i thu tu c to á á n phá i đườ c tie n há nh co ng khái. Tuy nhie n, vá n ná y sinh cá u ho i lie n quán đe n cá c hí nh thư c há n che như ng vá n đe má bá o giờ i co the co ng bo trong cá c vu á n treo vá cá c vu á n đáng trong quá trí nh xe t xư .

y, c trong như ng trườ ng hờ p thư c sư cá n

Các hình thức hạn chế trước khi xuất bản và lệnh ngừng xuất bản t khi má vie c bie

Trong quá trí nh xá c đi nh cá c quye n vá nghí á vu dá n sư hoá sư ná o cho ng lá i mí nh, bá t kí ái cu ng co quye n đườ c nghe tho ng tin chí nh xá c vá co ng khái tá i mo t thờ i đie m thí ch hờ p vá bờ i mo qui đi nh. Phá n quye t phá i co ng khái, nhưng bá o chí vá co ng chu ng co the kho ng đườ c tie p cá phá n quá trí nh xe t xư ví lờ i í ch đá o đư c, trá i háy án ninh quo c giá trong mo ngườ i vi thá nh nie n háy sư bá o ve so ng rie ng tư cu á cá c be n đo i ho i như vá hoá thie t theo quán đie m cu á to á á n trong như ng hoá n cá nh đá c co ng bo tho ng tin co the á nh hườ ng đe n co ng lí .

t, truye n tho ng

m

c bie t, ờ Hoá Ky , há ng loá t cá c vu

n quye n tie p

Tá i cá c nườ c theo tho ng luá Anglo – Sáxon tư thờ i Mágná Cártá (1297) đá cho rá ng vie c xe t xư phá i co ng khái đe bá o ve quye n cu á bi đờn vá đá m bá o trá ch nhie giá i trí nh. Đá á n ờ To á á n To i cáo tư ná m 1980 đá co ng nhá n cá quye n đườ c xe t xư co ng bá ng vá co ng khái cu á bi đờn do Tu chí nh á n thư sá u cu á Hie n phá p qui đi nh lá n quye n thám dư cu á bá o chí vá co ng chu ng tá i cá c phie n to á do Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p qui đi nh. Nhie u to á á n cu ng co ng nhá cá n ho sờ to á á n.

nh cá m co ng bo tho ng tin vá ho gá n như c bie t cu á báng hoá n lá i như ng

Ở Hoá Ky , truye n tho ng má nh me cho ng lá i hí nh thư c há n che trườ c khi xuá t bá n khie n cho gá n như kho ng the thuye t phu c đườ c to á á n bán le nh ngư ng xuá t bá n đo i vờ i bá o chí . nh há n che xuá t bá n thườ ng Há u như cá c le chí đườ c giờ i há n đo i vờ i cá c quán chư c to á á n vá như ng ngườ i thám giá vu xe t xư . Cá c c co ng bo tho ng to á á n thườ ng cho rá ng vie tin hờ p phá p cu á bá o giờ i ve cá c phie n to á lá hoá n toá n hờ p phá p, ví vá y kho ng the bi há n che , du tho ng tin đo co bá t nguo n tư trong háy ngoá i pho ng xư á n. To á á n To i cáo cu ng qui đi nh vá o ná m 1976 rá ng le nh ngư ng xuá t bá n chí đườ c phe p khi á n phá m co the “gá y rá mo i nguy há i hie n hư u vá ro rá ng” đo i vờ i tie n trí nh xư á n. Ví lí do ná y, cá c nhá bá o ờ Hoá Ky há u như kho ng báo giờ lá đo i tườ ng cu á le luo n giá nh phá n thá ng khi ho kie le nh cá m đá đườ c đưá rá.

hie m hoi xuá t hie

n đo t nhá n chư ng cu the hoá sư c cu á c to

- 31 -

Trườ ng hờ p ngoá i le n vá o ná m 2003. Vá ng vie n bo ng ro nhá nghe i hie p dá m vá phá i Kobe Bryánt đá bi buo há u to á ờ báng Colorádo. Thư kí to á á n đá vo Nhưng To á á n To i cáo cu ng qui đi nh rá ng quye n ná y bi tườ c bo trong trườ ng hờ p lờ i í ch đá c lie n báng bi xá m há i. Qui đi nh ná y cu ng đe do á quye n đườ c xe t xư co ng bá ng cu á cá c bi đờn hí nh sư , đo ng thờ i cu ng lá m to n thường nhu cá u bá o ve rie ng tư cu á mo ná n nhá n trong quá trí nh xư á n. Tuy nhie n, trườ c khi quye t đi nh kho ng co ng bo tho ng tin

n tư bá n ghi che p toá n bo c to c bi buo

t bá o ve t dá n sư vá luá

tí nh gư i quá thư đie phie n đie u trá n kí n trườ c khi xe t xư tá i to á u ná y cho 7 to chư c truye n tho ng. Trong tá i lie co te n cu á ná n nhá n, tho ng tin le rá phá i đườ c giư kí n theo luá ná n nhá n cá c vu hie p dá m cu á Colorádo.

c kho ng the đườ c co ng bo . Cá c há n

c xe t xư đá rá le n rá sái so t ná y, thá m phá n phu nh cho cá c to chư c c thu tu c

c du

t Hoá Ky cho rá ng t vá i cờ quán phá p luá

bá t hoá i cho đe n khi ke t á n, cá c nhá bá o ờ hái quo c giá ná y co the thám dư t phie n to á song ho chí đườ c đưá tin trong mo khuo n kho nhá t đi nh. Ở cá c quo c giá khá c, cá c qui đi nh phá p lí trong luá t hí nh sư thườ ng chí ro như ng loá i tho ng tin ná o co the hoá che chung báo go m dánh tí nh cu á ná n nhá n, chi tie t giá đí nh trong vu li di hoá chá m so c con cá i, háy chi tie t ve tie n á n tie n sư cu á bi đờn. Ở mo t vá i nườ c tre n the giờ i t phá p kho ng qui đi nh như Thu y Đie n, nời luá gí ve đie u ná y, chí nh như ng qui đi nh đá o đư c nghe bá o lá i cho rá ng kho ng đườ c đe lo dánh tí nh cu á bi đờn trư trườ ng hờ p “lờ i í ch hie n nhie n cu á co ng chu ng đo i ho i như vá y”.

Máy quay trong phòng xử án p tư c đá khá ng nh ngư ng co ng bo tho ng tin le n to á á n t trong pho ng xư á n khie n

c bá o ve

c c lá m du ng tí nh du c trong tường lái

i dánh gie t ngườ i ná m 1995 ờ

c bá o ve c cho phe p sư du ng má y

c du Simpson đá

t thờ i gián ngá n, thá m chí nhie u

n tư

Khi phá t hie trá ch vie cá c truye n tho ng ná y “xo á vá hu y bo toá n bo tá i lie i u vá kho ng đườ c co ng bo bá t kí no dung ná o, ne u kho ng chí nh cá c to chư c truye n tho ng ná y se phá i há u to á”. Má mo cá c nhá bá o co the co ng khái tư cho i tuá n thu nh ngư ng co ng bo tho ng tin bá t hờ p cá c le hie n, nhưng trong trườ ng hờ p ná y, cá c to chư c truye n tho ng lá i ngáy lá cá o le cáo nhá t báng. To á á n To i cáo Colorádo đá quye t đi nh rá ng vie quye n rie ng tư cu á nguye n đờn vá duy trí khá ná ng to tu ng cá c vu vie lá đo ng lư c quán tro ng đe to á á n báng rá quye t đi nh ná y. Cá c thá m phá n to á á n to i cáo – như ng ngườ i kho ng đo ng y vờ i vie c ná y – cho rá ng cá c to chư c truye n tho ng kho ng vi tho ng t, ho no i: “Vie phá m phá p luá tin ná m trong tá m kie m soá t cu á chí nh phu lá trá ch nhie m cu á chí nh phu chư kho ng phá i cu á giờ i truye n tho ng”. Đie u mí á mái lá chí trong mo tho ng tin hờn, báo go m cá ho cu á ná n nhá n, đá đướ c co ng bo tre n Internet. Thá m phá n đá cho co ng bo há u he t cá c tá i lie u vu á n vá giờ i truye n tho ng đá ru t lá i đờn khá ng cá o cu á ho le n To á á n To i cáo Hoá Ky .

u má ho cho rá ng c xư á n co the

c á nh hườ ng nghie m tro ng, vá c kie m soá t há nh vi cu á bá t kí ái co

- 32 -

Cá c má y quáy đá n tho ng tin chí nh xá c co ng chu ng đườ c tie p cá t vá n đe gá y hờn nhưng đá y lá i cu ng lá mo cá ng thá ng ờ nhie u nườ c tre n the giờ i. Vie đưá hí nh á nh ve phie n toá n xe t xư O. J. Simpson vờ i to Cáliforniá tie p tu c gá y á nh hườ ng tờ i cá c thá m phá n vá cá c nhá lá m chí nh sá ch ờ khá p t ví du đie n nời tre n the giờ i. Ho coi đá y lá mo hí nh cho thá y vie quáy trong pho ng xư á n đá hu y hoá i quye n đướ c xe t xư co ng bá ng – má đướ c thá bo ng. Mo i quán ngá i cho rá ng cá c má y quáy se lá m giá n đoá n quá trí nh xe t xư , t sư lá m cá c nhá n chư ng e ngá i, khie n cá c luá há nh xư kho ng phu hờ p lá nguye n nhá n n truye n tho ng đie khie n cho phường tie ná y kho ng đườ c phe p xuá t hie n ờ nhie u pho ng xư á n. Tuy nhie n, má y quáy vá n đườ c phe p tá c nghie p ờ nhie u to á sờ thá m cá p báng vá ờ to á phu c thá m cá p cáo nhá t tá i nhie u nườ c tre n the giờ i, nhưng chưá đườ c cho phe p tá i To á á n To i cáo Hoá Ky . Vá o ná m 2000, mo t bá o cá o cu á To á á n Hí nh sư Quo c n rá ng má y quáy ờ te ve Nám Tư đá ke t luá pho ng xư á n kho ng á nh hườ ng đá ng ke tờ i Ngườ c lá i, cá c thá m phá n ờ Vường quo c Anh vá Cánáđá co quye n lư c lờ n hờn đo i vờ i vie c c co ng bo tá i lie xuá t bá n hoá co the “gá y rá nguy cờ khie n vie bi cá n trờ hoá đo i vớ i vie y đi nh “cán thie kho ng co y ”. He p vá o quá trí nh xư á n … du quá lá tư khi ke tí nh nghi bi

u co á p du ng Tu chí nh á n

ng đo ng quo c te ve

c xe t xư , thu c đá y tí nh minh bá ch vá

tho ng tư phá p. Bá o cá o t bá i xá luá

há nh vi cu á như ng ngườ i thám giá vá đá giu p cung cá p tho ng tin chí nh xá c, đá y đu ve quá trí nh xe t xư . Bá o cá o cu ng cho rá ng má y quáy co the tho ng tin cho co co ng vie co ng bá ng cu á he cu ng đưá rá đe xuá t rá ng cá c phie n xư quo c te khá c ne n ho c theo tie n le ná y. n đo

Quyền chỉ trích các quan chức chính phủ và các nhân vật của công chúng

t no i tie ng. Nhưng đie u trờ tre u lá mo t

To á á n To i cáo Hoá Ky lá n đá u tie n phá i bá n khoá n vờ i cá u ho i lie thư nhá t cu á Hie n phá p đo i vờ i cá c há nh vi phí bá ng háy kho ng lá trong vu Thời b|o New n ná y xá y rá York kiện Sullivan (1964). Vu kie n phá i sáu khi tờ bá o cho đá ng mo trá tie n như quá ng cá o, bá i vie t phá n đo i cá ch cá nh sá t đo i xư vờ i như ng ngườ i vá ng nhá n quye n ờ Montgomery, báng Alábámá. Má c du bá i vie t ná y kho ng ne u te n cá nh sá t trườ ng thá nh pho , L.B. Sulliáván, ngườ i đư ng đá u sớ cá nh sá t đi á phướng, nhưng o ng ná y đá khớ i kie n, cho rá ng bá i vie t đá co như ng cá u sái sư thá t vá lá m to n há i dánh tie ng cu á o ng. O ng đá đườ c bo i thườ ng dánh dư tri giá 500.000 đo lá My .

n ví đá đưá tin sái le

Cá c nhá bá o thườ ng háy đưá tin ve há nh vi cu á cá c quán chư c chí nh phu vá như ng nhá n vá i ngườ i cá ng co quye n lư c vá dánh tie ng xá ho cáo báo nhie u thí lá i cá ng de trờ thá nh đo i tườ ng bi chí trí ch bá y nhie u. Trong quá trí nh t p, nhie u pho ng vie n đá phá i đo i má tá c nghie vờ i cá c vu kie ch lá m xá m há i dánh dư cu á cá c cá nhá n. n đi nh rá ng “cá c cuo

ng kho ng đá ng bi ngá n cá m, ng phí bá ng no i chung đườ c đi nh

mo t so phá t ngo n sái le t lá nghi ch ly ch nhá m n ngườ i co há nh đo như ng lờ i no i thá c kie c loá i vu vie c dá n sư , đe đo i mo t

t trong cá c vá n đe y, ng đo ng. Ví vá t n mo Há nh đo c no i sái háy no i xá u vờ i be n thư nghí á lá vie bá ve mo t cá nhá n khá c vá đie u đo co the lá m to n há i thánh dánh cu á đo i tườ ng. Ở há u he t cá c nườ c, vie ng phí bá ng thuo khoá n tie n bo i thườ ng dánh dư cho ngườ i bi phí bá ng.

t

c du bie t như vá ch má t p

y, hoá c c co n n t co tie ng

To á á n To i cáo Hoá Ky đá tuye n hu y phá n quye t ná y. Vờ i quye t đi nh cu á Thá m phá n Williám Brennán dư á tre n y kie n đá so , To á á n nhá c tránh cá i ve cá c vá n đe co ng co cá n phá i má nh me vá cờ i mờ ”, đo ng thờ i lá n đá u tie n To á á n co ng nhá n rá ng Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p – tuy thá – phá i bá o ve khí ch le co tá m quán tro ng đo i vờ i co kho ng quán chư c ná o co the khờ i kie há nh vi phí bá ng ne u như kho ng chư ng minh đướ c như ng lớ i phá t ngo n nhá m vá o o ng tá lá “co y vie t sái le ngườ i vie t cá u thá kho ng cá n bie t sư vie y háy kho ng”. Trong cá c vu kie đu ng như vá sáu đo , To á á n cu ng đá á p du ng cá ch tie p cá ná y đo i vờ i cá c vu do như ng nhá n vá tá m khờ i kie n. thánh dánh lá mo Ví quye n đườ c bá o ve quye n quán tro ng má c du kho ng phá i lá mo quye n cá n bá n, ne n cá c co ng ườ c vá cá c hie n ườ c quo c te thườ ng kho ng coi cá c vu kie há nh vi phí bá ng nhất thiết lá vi phá m quye n tư do ngo n luá n vá quye n đườ c bie t cu á co ng chu ng. Đie u 19 cu á Co ng ườ c Quo c te ve cá c Quye n chí nh tri vá quye n dá n sư đá ghi ro :

c thư c thi cá c quye n ... đi ke m vờ i cá c c thư c m vá nghí á vu . Do đo vie c cá c nhá n vá t dánh tie ng), To á á n n quye n co the phá i chi u mo t so há n

- 33 -

Vie trá ch nhie hie che nhá t đi nh, nhưng như ng há n che ná y t vá cá n phá i đườ c qui đi nh bờ i phá p luá thie t … nhá m to n tro ng quye n vá danh tiếng của người kh|c [nhá n má nh]. Trong cá c vu kie n lie n quán đe n cá c cá nhá n bí nh thườ ng (kho ng phá i lá quán chư c chí nh phu hoá cho phe p mo i báng đưá rá chuá n mư c rie ng n lờ i í ch hờ p cu á mí nh. To á á n cu ng co ng nhá c cho phe p cá c phá p cu á chí nh phu trong vie cá nhá n đườ c đo i bo i thườ ng khi như ng tho ng tin sái le ch đườ c đá ng tá i lá m ho ng

t quán chư c chí nh phu thí đườ c phe p lá m

mo như vá y.

n tuye n bo t ngườ i khờ i kie

dánh tie ng cu á ho . Nhưng ngáy cá trong như ng trườ ng hờ p ná y, To á á n To i cáo cu ng ye u cá u í t nhá t be n nguye n đờn phá i chư ng minh đườ c nhá xuá t bá n đá cá u thá , má đie u ná y lá i cho phe p cá c nhá bá o đườ c má c mo t n y ”. so sái lá m “co thie

t rá ng ái đo đá phá m to

c quye n vá đườ c bá o i phí bá ng, du đo lá c to c giờ i chư c sá c. t kho ng thuo

t chí nh lá phường thư c

tuye c quye n đườ c

n đườ c nhá

t há i

i dung tho ng tin trong bá i bá o phá i chí nh

t há i do má t cho ng đo ng háy lí nh vư c chuye n

c bí nh luá t cá ch co thie c lá m

n hờ p ly cho phe p chí trí ch n y như ng cá nhá n lie n quán n quán tá m, mie n lá t đườ c ne u

t cá ch trung thư c hoá c đườ c tráo đá c

Giá đi nh rá ng mo vá chư ng minh đườ c ye u to phí bá ng, thườ ng c du thí ngườ i đo se đo i tie n bo i thườ ng. Má trong mo t so hoá n cá nh dánh tie ng đườ c coi lá đá bi á nh hườ ng, chá ng há n như khi co mo t phá t ngo n sái sư thá i, song trong há u he t cá c trườ ng hờ p ngườ i khờ i kie n phá i co nghí á vu chư ng minh rá ng ngườ i đo thư c te đá phá i chi u to n há i do phá t ngo n ná y gá y rá. Nhie u nườ c tre n the giờ i cho phe p ngườ i khờ i kie n bo i thườ ng đo i vớ i như ng khoá n tie n cu the má ngướ i đo đá thư c sư bi má t, cu ng như như ng thie ve dánh tie ng, như ng thie đư ng trong co mo n, háy bi lá ng nhu c. Ngoá i rá, ne u vie cu á nhá bá o đườ c đá nh giá lá quá đá ng, to á á n co the đưá rá mư c tie n phá t, khoá n phá t ná y kho ng phá i đe bo i thườ ng cho be n nguye n má nhá m trư ng phá t be n bi (lá nhá bá o).

n đi nh chu quán kho ng

Cá c nhá bá o co nhie u đá ve trườ c như ng lờ i buo tư như ng nhá n vá Tá t nhie n sư thá pho ng ve t đo i cu á ho . Đá đưá tin hớ p ly cho phe p cá c pho ng vie n đướ c u cu á chí nh phu má kho ng đá ng lá i cá c tá i lie phá i chi u trá ch nhie m, ke cá cá c bá n á n cu á to á, trong đo chư á như ng lờ i phí bá ng, mie n lá no xá c. Vie mo đe n cá c vá n đe má dư luá no phá i dư á tre n như ng sư thá mo quye n khá c. Vá như Tu chí nh á n thư nhá t đá qui đi nh, To á á n luo n cho rá ng y kie n thuá n tu y – tư c lá như ng nhá the chư ng minh đườ c lá đu ng háy sái – luo n đướ c phá p luá t cá ch tuye t bá o ve t đo i. mo c giờ i truye n c giá m bờ t thie t n rá ng ho đá tuye n bo

t cu á nhie u quo c giá – trong đo co Cánáđá,

u há nh vi

Ở mo t vá i nườ c, be n bi thuo tho ng co the khá c phu c hoá há i bá ng cá ch the hie đí nh chí nh đá y đu vá hớ p ly ve như ng tho ng tin sái hoá t vá i quo c c co tí nh bo i nho . Ở mo c be n bi đe xuá t đườ c cá i chí nh tho ng giá, vie t tin – no i rá ng lờ i phí bá ng đườ c đưá rá mo cá ch vo y – cu ng se kho ng lá m vo hie phí bá ng cu ng như kho ng đườ c coi lá lí do bá o chư á ne u sáu đo bi kie n.

t cá ch thư c trư ng phá t khá c co the tháy t hờn ve bá ng n lá cá c quán chư c

u bi cá o buo nh cá m xuá t bá n i dung phí bá ng. Cá c t so nườ c cho phe p cá c tá n ve to

n le

y kho ng tường thí ch vờ i cá c nh như vá

n. Nhưng

nh ná y. Ví

- 34 -

Mo the cho tie n bo i thườ ng lá le tá i lie c co no to á á n ờ Hoá Ky vá Cánáđá đá tư cho i co ng n phá p nh ngư ng xuá t bá n như lá bie nhá khá c phu c há nh vi phí bá ng, ví cho rá ng cá c le nguye n tá c ve quye n tư do ngo n luá nhie u nườ c khá c vá n cho phe p le du , cá c to á á n ờ A n Đo đo i khi bán há nh le nh Luá Austráliá, Nhá t Bá n, Thá i Lán, Bráxin vá Bá Lán – đe u qui đi nh cá c hí nh thư c khá c nháu . Nhie u c quye n vá cá c sư bá o ve cu á cá c đá t quo c giá kho ng phá n bie t giư á cá c nhá n vá cu á chí nh phu háy cá c co ng dá n kho ng thuo c c du cá c nườ c ná y co đưá rá chí nh phu , má như ng chuá n mư c nghie m ngá chư ng khi ngườ i khờ i kie p chí nh phu . Mo đoá n co quye n khớ i kie i phí bá ng, nhưng nhie u nườ c lá i há n che quye n ná y n đo i vờ i bá ng cá ch chí cho phe p khờ i kie như ng phá t ngo n lá m hu y hoá i dánh tie ng thường má i hoá c uy tí n kinh doánh cu á co ng ty. Nhie u quo c giá đá xo á bo cá c qui đi nh ve i dánh phí bá ng vá cá m cá c cờ quán chí nh to c du cá nhá n phu kho ng đườ c khờ i kie n má

t chí nh tri c so ng

t há i ngáy ve thá n the vá tá i sá n. Ở

Luá i phí bá ng se lá “mo t gá o

nh ti ch thu mo

cá m trườ c xuá t bá n, nhưng chí khi lờ i phá t ngo n đườ c chư ng minh ro lá sái le ch vá be n nguye n chư ng minh đườ c ngườ i đo co the se chi u thie Itáliá, to á á n kho ng như ng co the há n che co ng bo tho ng tin trườ c khi xuá t bá n, má theo t Hí nh sư Itáliá, to á á n co n co Đie u 321 Bo the bán le i t á n phá m co no dung lá m to n há i dánh dư . c thư c thi nhie

t co ng to vie n nhá nườ c t phí bá ng hí nh sư cu ng đườ c coi lá cá n n hí nh sư ve to ne n dá n chu non tre kho i c i phí bá ng. n rá ng vie n chí . Azerbáiján

c giờ i quí to du , trong vu Lingens kiện nước Áo, To á á n Chá u A u đá rá phá n quye t rá ng mo giá “chá c chá n y thư c đườ c” rá ng cuo chí nh tri cu á ho se bi theo do i sá t sáo bờ i bá o giờ i vá co ng chu ng, phá i sá n sá ng chá p nhá n bi chí trí ch gáy gá t. To á cu ng cho rá ng như ng phá n quye t ve to nườ c lá nh” đo i vờ i bá o chí vá khie n ho ná n m vu cu á mí nh vờ i chí trong vie vái tro lá “tái má t cu á nhá n dá n”. Tuy nhie n, cá c luá thie t đe bá o ve như ng lờ i chí trí ch thie u thie vá Mánđivờ lá hái quo c giá vá o mu á he ná m i dánh 2009 đá tư ng khờ i to cá c nhá bá o ví to ná y. ne n quá n c kho i bi chí trí ch, xu c t t giá i phá p hờ p ly lá đưá rá mo

t

c xá m há i dánh dư quán

t so i trong đo co Hoá Ky cu ng

t ve to

i bo i t đo í t khi c du như ng luá t đá o luá t ve lá ng má , trong đo co Mustáfá Kemál Atáturk.

Ở nhie u quo c giá, mo co the khờ i kie Nhie u nhá nghie n cư u nhí n nhá hí nh sư ho á há nh vi phí bá ng đá lo i thờ i (mu c đí ch bán đá u cu á no lá đe bá o ve chu hoá phá m). Mo phường á n phá p lí đe be n bi bo i nho đườ c há i lo ng ví ke phí bá ng ho cu ng bi trư ng phá t, ne u kho ng thí ho co the se phá i cho n cá ch phá n ư ng tie u cư c hờn như đo su ng háy tư rá táy trư ng phá t ke phí bá ng. Tuy nhie n, ngá y náy như ng mo i đe do á như vá y dườ ng như kho ng co tí nh thư c te , nhưng ngáy cá mo ne n dá n chu gá o co vá n giư lá i cá c qui đi nh phá p luá nho thánh dánh, má đướ c sư du ng.

t hí nh sư ve bo i nho thánh

vá đườ c cho lá cá n thie t đe

quye n nhá n phá m cu á cá c cá nhá n c phá i chi u phá t tie n. Mo t Cờ bá n cu á nườ c ná y. Bo Đá o c bo i nho ” dánh dư cu á m vu bá o c bi bo tu ờ

dánh tie ng cu á cá c cá nhá n. Đie u 443 cu á t Hí nh sư Vường quo c Bí cu ng cho Luá

i dánh phí bá ng ngườ i khá c,

n, cá c quán chư c cáo cá p

Mo t so nườ c á p du ng như ng chuá n mư c lo ng le o hờn nhie u vá kho ng tường thí ch lá m vờ i t so quo c giá đá bo tu cá c tư do bá o chí . Mo pho ng vie n ví đá đưá tin sái le ch ve ngườ i khá c. Ở nhie u quo c giá khá c thí cá c đá o luá desacato cho phe p khờ i to hí nh sư cá c nhá bá o ví đá sí nhu c hoá chư c vá cá c the che co ng quye n. Ví du , Tho Nhí Kí co 11 đá o luá mo t bá o ve Ở Cámờrun, mo i phá t ngo n co tí nh chá t khinh thườ ng to ng tho ng, pho to ng tho ng, háy mo t nguye n thu quo c giá nườ c ngoá i đe u co the bi t đe n ná m trư ng phá t vờ i hí nh phá t tu tư mo ná m, vá /hoá t nhá bá o “xá m há i hoá ngườ i khá c co the bi phá t tie n hoá m chí nườ c Phá p cu ng vá n Achentiná. Vá thá đáng duy trí đá o Luá t 29/7/1881 cho phe p trư ng phá t bá o giờ i co há nh vi lá ng má to ng tho ng, thườ ng vie cu á nườ c ngoá i, vá quo c kí .

c lá m to n há i đe n dánh tie ng cu á

Ở Đư c, cá c luá dánh đườ c u ng ho bá o ve theo Đá o luá Nhá cu ng cho rá ng nhá nườ c co nhie ve Bo phe p khờ i to to đướ c đi nh nghí á lá “há nh vi co ng khái xu c phá m phá m giá cu á ngườ i khá c bá ng như ng nguo n tin kho ng đu ng sư thá t, lá m xá m há i dánh dư hoá ho trườ c co ng luá n”.

t y

- 35 -

Tuy nhie n, To á á n chá u A u ve Nhá n quye n đá đá o ngướ c như ng phá n quye t ve to i phí bá ng dư á tre n Đie u 10 cu á Co ng ườ c Chá u A u. Ví Ngườ c lá i, ờ Hoá Ky , To á á n To i cáo cho rá ng “kho ng co y nghí ná o lá sái trá i”. Trong vu Gertz kiện Robert Welch (1974), Thá m phá n To á á n To i cáo Lewis Powell đá no i “Du mo tườ ng co nguy há i đe n đá u đi chá ng nư á thí chu ng tá cu ng mong y tườ ng á y đườ c đí nh

đe “Quye n rie ng tư”. Ho cho rá ng:

n tá p chí Hustler cu á i lá m to n há i dánh dư . Tá p chí n ngá n mo t loá t truye

t thánh nie n quán he tí nh du c lá n đá u

n đo n tá m phá o kho ng co n chí lá n cu á như ng ke ro i hời vá xá u bu ng t há nh vi thường má i t cá ch phi t bo c giá , chi tie t ve cá c mo i quán he

p cá c tráng vie t cu á

t bá o. Đe giá nh đườ c đo c giá , cá c chí nh cho đu ng kho ng phá i lá nhờ lường tá m cu á cá c thá m phá n vá bo i thá m đoá n má nhờ vá o sư cá nh tránh cu á như ng y tườ ng khá c”. Vá o ná m 1988, To á á n đá bá c đờn cu á Đư c chá Jerry Fálwell kie Lárry Flynt ví to ná y đá cho xuá t bá n mo tá mo vờ i me cu á mí nh ờ be n ngoá i ngo i nhá , trong khi cá hái đe u đáng sáy rườ u. A n phá m cu ng đá ghi chu đá y lá mo thá t cá u chuye t vá “kho ng ne n coi lá chuye n kho ng co n nghie m tu c”.

n Flynt ví to i dánh bo i nho

c du u ư ng tí nh cá m tie u cư c. Má t bá o đe n mư c chá

i dánh đá u tie n,

n t đo i. Vie Bá o chí đá vườ t quá giờ i há n hie n nhie n cu á sư tráng tro ng vá đu ng mư c. Như ng cá u chuye chuye má đá trờ thá nh mo má ngá nh bá o chí theo đuo i mo đá o đư c. Đe tho á má n y thí ch cu á mo phá tí nh du c trá n ngá nhie u nhá tờ bá o thi nháu tung le n cá c bá i vie t tá m phá o lie n quán đe n đờ i so ng rie ng tư cu á cá c cá nhá n. Khi như ng cá u chuye n rie ng tư ná y chie m lí nh cá c co co n cho đe vie t ve như ng vá n đe thư c sư đướ cco ng đo ng quán tá m, se chá ng ngá c nhie n ne u như như ng ngườ i í t hie u bie t vá í t suy nghí thá u đá o se hie u nhá m ve tá m quán tro ng cu á bá o chí .

n sá c be n ná y cu á hái luá n chí nh tri cáy đo

t sư n ve quye n rie ng tư t ờ Hoá Ky . Mo i quán ngá i cu á n cu á Fáwell ví o ng ná y đá đưá

t chuá n mư c “kí quá c”. O ng vie t “‘Kí Như ng bí nh luá đá đưá đe n sư co ng nhá theo tho ng luá ho dườ ng như lá i cá ng co giá tri hờn 100 ná m sáu. i lá mo t

p đe n

t so tá i lie m hoá c

c ho kho ng thí ch mo

t dánh tie ng cá n phá i báo dung đo i c so ng giá đí nh, nời ờ vá

Cá c quye n rie ng tư cu ng đườ c đe cá trong mo u phá p lí quo c te . Đie u 17 cu á Co ng ườ c Quo c te ve Quye n Chí nh tri vá Dá n sư đá vie t, “Kho ng ái đườ c phe p xá m há i đớ i so ng rie ng tư, giá đí nh, nới ớ vá thư tí n cu á ngườ i khá c”, vá Đie u 8 (1) Co ng ườ c Chá u c A u cu ng đá m bá o “quye n đườ c to n tro ng cuo so ng rie ng tư, cuo thư tí n”. c co ng kí ch kie u ná y, nhá m tá o t “bá u kho ng khí thoá ng đá ng” phu hờ p

t vá tho ng luá Fálwell đá kie phá m giá ngườ i khá c, xá m phá m đờ i tư vá co y gá y rá hie Fálwell đá bi xư thuá ve hái to song thá m phá n đá xư cho o ng thá ng ve to i dánh thư bá. To á phu c thá m đá giư nguye n phá n quye t ná y, song To á á n To i cáo đá đá o ngườ c bá n á n, vờ i so phie u tuye dá n đe n truye n tho ng lá u đờ i cu á nườ c My ve cá c bí nh luá c vá ngáy thá ng, Chá nh á n To á á n To i cáo Williám Rehnquist đá bá c đớn kie rá mo quá c’ trong lí nh vư c chí nh tri vá xá ho vá n đe tư thá n no đá máng tí nh chu quán, trong đo cho phe p bo i thá m đoá n phá n quye t ve trá ch nhie m dư á tre n trá i nghie quán đie m cu á tư ng thá nh vie n cu á đoá n bo i thá m, háy…. vie t lo i bá y to quán đie m ná o đo ”. Ne u kho ng chư ng minh t đo lá do co y , cá c đướ c lớ i tuye n bo sái sư thá nhá n vá vờ i như ng cuo rá mo cho cá c quye n tư do đườ c Tu chí nh á n thư . nhá t cu á Hie n phá pbá o ve

t Hí nh sư Đán Má ch cu ng Luá Quyền được thu thập và công bố thông tin về các cá nhân c cá m

- 36 -

Ở cá p quo c giá, cá c quye n rie ng tư cu ng đườ c bá o ve t. Đie u bờ i Hie n phá p, luá 5 Hie n phá p Brázil ne u ro “cuo c so ng rie ng tư cu á mo i cá nhá n lá tư nhie n vá kho ng the bi xá m há i”. Bo đá m bá o quye n rie ng tư tho ng quá vie xá m há i nhá rie ng, giá y tờ cá nhá n, cá m sư m, cá m chu p á nh du ng cá c thie t bi nghe tro t sư ờ Boston lá Louis Vá o ná m 1890, hái luá Brándeis vá Sámuel Wárren đá co ng bo mo t bá i vie t trong Tạp chí Luật Harvard vờ i tie u

t lie n báng cá m mo

m đie n tư cá c cuo

t so loá i hí nh c đá m thoá i rie ng t ve quye n rie ng tư ờ Hoá Ky chí lá luá t

so í t đie u luá nghe tro tư, luá ờ cá p báng má tho i.

t mí nh. Nướ c Đư c cu ng bá o ve

t Cờ bá n cu á

ờ Tư ná m 1960, nhá nghie n cư u phá p lí ngườ i My Williám Prosser đá đưá rá bo n lí nh vư c vi phá m quye n rie ng tư:

 Xá m phá m sư rie ng tư

 Co ng bo hoá

c ghi á m ve đờ i so ng cá nhá n, cá m tuye n hoá truye n hoá c đưá tin ve đờ i so ng rie ng tư cu á ngườ i ná y cho ngườ i khá c, cá m xá m phá m sư co đờn cu á ngườ i khá c khi ngườ i đo ye u cá u đướ c ớ mo “quye n cá nhá n” trong Đá o luá mí nh. Quye n rie ng tư cu ng đườ c bá o ve Nám Phi cá trong Phá n 14 cu á Hie n phá p lá n trong tho ng luá t.

 Mo tá háy ke ve ngườ i khá c sái sư thá

c xuá t bá n cá c tho ng tin rie ng m n quye n rie ng tư. tư

 Sư du ng trá i phe p hoá

t

c sư du ng ví mu c p bờ i nhá n vie n

t vu cu á chí nh phu , nhưng Tu chí nh á n chí đí ch thướng má i hí nh á nh háy te n go i cu á ngườ i khá c

Tuy nhie n, cá c to á á n ờ Hoá Ky lá i rá t chá chá p trong vie c co ng nhá c du To á á n To i cáo đá giá i thí ch rá ng Tu Má chí nh á n thư tư cu á Hie n phá p Hoá Ky bá o ve cá c cá nhá n kho i sư khá m xe t vá ti ch thu vo ly cu ng như kho ng bi xá m nhá má á p du ng cho chí nh phu má kho ng á p du ng cho cá c há nh vi cu á cá nhá n khá c. Ngoá i mo t

Phía trên: Sau cuốn Hustler, Larry Flynt, bên trái, đã xuất bản loạt truyện phê phán nhân vật người Virginia Đức cha Jerry Falwell, bên phải, Falwell đã kiện Flynt vì tội danh phỉ báng. Vụ việc này được xét xử bởi Tòa án Tối cao Hoa Kỳ, tại đó Chánh án Tòa án Tối cao William Rehnquist đã viết rằng Falwell, một nhân vật nổi tiếng, phải tỏ ra rộng lượng đối với các vụ việc tương tự, nhằm tạo ra “bầu không khí dễ thở” cho các quyền tự do được Tu chính án thứ nhất của Hiến pháp bảo vệ.

- 37 -

c du ngườ i phu nư ná y đáng ờ

n

t ve quye n rie ng tư

tre u cho c. Má be n ngoá i cá n nhá cu á mí nh khi bư c á nh đướ c chu p, song To á á n To i cáo Cánáđá cho rá ng co co quye n kie m soá t hí nh á nh cu á mí nh tre n truye n tho ng ví quye n ná y đá đườ c qui đi nh trong đie u luá thuo c Hie n chường Nhá n quye n cu á Quebec.

n c co ng bo hoá t vá i hoá c xuá t bá n cá c cá u chuye t tí nh the tie n t. Mo t so Mo t so qui đi nh dư á tre n tho ng luá khá c đườ c ne u ro trong cá c đie u luá t. Kho ng phá i tá t cá cá c qui đi nh phá p lí đe u co ng nhá cá bo n hí nh thư c vi phá m ná y. Nhưng mo i hí nh thư c đườ c mo tá kho ng phá i dư á tre n dánh tie ng be n ngoá i cu á mo i cá nhá n má dư á tre n cá m giá c đờ i tư bi xá m há i cu á chí nh cá nhá n đo . Nhie u nườ c tre n the giờ i co ng c tá t cá bo n hí nh thư c vi n mo nhá phá m tre n. n

p tin tư c. No n trong giái đoá n thu thá t n. Tuy nhie n, nhie u nườ c co ng nhá

c co ng bo hoá c xuá t

c hí nh á nh rá t n hoá

t cá nhá n vá

n xe t “Ne u kho ng co mo

dá nh cho vie

c mo i quán tá m hờ p phá p cu á c t quán chư c chí nh phu hoá t ngườ i no i tie ng co the phá i chá p nhá n lá c so ng rie ng tư cu á mí nh se bi nho m ngo

Vie háy hí nh á nh rie ng tư lá mo thoá i lườ ng nán trong quye n tư do ngo n luá t vá n co the ví cá c nhá bá o du co ng bo sư thá n mo bi kie vá i hí nh thư c cu á tí nh the ná y. Hoá Ky giá i thí ch há nh vi xá m phá m ná y theo nghí á he p, chí á p du ng đo i vờ i vie bá n như ng cá u chuye rie ng tư vờ i y đo xá u đo i vờ i mo kho ng thuo co ng chu ng. Mo mo cuo nhie u hờn như ng ngườ i bí nh thườ ng khá c.

t đườ c á p du ng ro

t nhá bá o phá i phá n bie Sư xá m phá m rie ng tư há u he t thườ ng xuá t hie kho ng chí báo go m há nh vi xá m há i cờ ho c vá o kho ng gián rie ng tư cu á ngườ i khá c má m, ghi co n báo go m cá c há nh vi như nghe tro c no i chuye á m hoá n rie ng c phá t tá n cá c cuo khi chưá đườ c phe p. Má c du To á á n To i cáo t so hí nh đá co lá n nhá thư c bá o ve c tí m kie m tho ng tin be n ngoá i thí tư do bá o chí co the bi xo i mo n”, song to á á n cá p cáo ná y cu ng chưá báo giờ báo che cho cá c nhá bá o trườ c như ng đá o ng rá i trong đo cá m mo i luá c sư du ng má y há nh vi xá m há i. Ví du như vie quáy bí má t so báng, t bi coi lá phi phá p ờ mo vá To á á n To i cáo đá đo ng y đe báng Floridá t cá m sư du ng phá n quye t rá ng cá c đie u luá má y ghi á m le n lá kho ng he vi phá m quye n tư do bá o chí đườ c Tu chí nh á n thư nhá t cu á . Hie n phá p bá o ve

t đườ c giư á c mo i quán tá m hờ p phá p cu á c ke t no i cá c vá n đe ná y

p cu á như ng c gá

n má tu y giá u te n, sie u má u ná y

n khi nhá n dánh cá

c du chu đe t vá n đe

i quán tá m song tí nh trá ng du ng

u con n cá c nhá bá o ví đá c so ng rie ng tư sáu khi bá bi chu p t đườ ng pho Edinburgh trong lu c

Thá ch thư c đo i vờ i bá t kí nhá bá o ná o lá xá c đi nh xem lie u to á á n co coi tho ng tin má ho muo n co ng bo lá đá ng đe đưá tin háy kho ng. Quye t đi nh cu á mo t cờ quán bá o chí khi co ng bo háy xuá t bá n tho ng tin kho ng nhá t thie t phá i ná m trong mo i quán tá m cu á co ng chu ng. Mo cá c vá n đe thuo co ng chu ng vờ i vie vờ i cá c cá nhá n. Ví du , khi tờ bá o kho nho cu á Anh Daily Mirror co ng bo cá c bư c á nh cu á Náomi Cámpbell rờ i kho i cuo ngườ i nghie đá đướ c bo i thướ ng ví bi xá m há i đớ i tư. Thườ ng vie n rá ng má n đá ke t luá chung ve lá m du ng má tu y lá mo đướ c xá ho má tu y vá quá trí nh đie u tri cu á Cámpbell thí kho ng.

t phu nư tre t tá p chí ờ

- 38 -

Mo t ví du đie n hí nh khá c lie n quán đe n Co ng chu á Cároline von Hánnover cu á Monáco, bá Trong há u he t nhưng kho ng phá i tá t cá cá c khu vư c tá i phá n, nhá bá o đườ c tư do ghi á m c chu p á nh bá t kí cá i gí ho co the quán sá t hoá ng. Tuy nhie n, co cá c đướ c ớ nới co ng co trườ ng hờ p ngoá i le . J. K. Rowling, tá c giá ngườ i Scotlen cu á cuo n tie u thuye t Hárry Potter đá thá ng kie trái be bo ng cu á mí nh kie xá m há i cuo á nh tre n mo đá y xe no i đưá con đi dá o. Mo ngườ i Cánáđá cu ng đá đườ c mo Montreál bo i thườ ng ví đá chu p á nh co đáng ngo i tre n bá u cư á rá vá o sáu khi bi cá c bá n

c to i rá ng vie c co ng bo cá c bư c á nh mo

ng n cá c hoá t đo n ví t cá ch chí nh xá c.

c cườ i ngư á, đi

t nườ c Đư c. Cá c to á n ne u như ng

n, nhưng đe n ná m cá nh sá t – ne n tờ bá o ná y kho ng the bi kie há nh vi co ng bo tho ng tin mo Tường tư , cá c cá nhá n đá cho phe p co ng bo tho ng tin hoá c cá c cá nhá n tư co ng bo tho ng tin cu ng kho ng co quye n khờ i kie tho ng tin đo đườ c co ng bo háy xuá t bá n.

c vá cho rá ng vie

nhe lá n ro ng t phá p ly .

t vá i nườ c, như Hungári háy Nám Phi cho n rá ng Von Hánnover lá mo . To á co ng nhá n há nh vi co ng bo tho ng tin sái sư

t vá gá y hie u nhá m, nhưng chí khoá ng hái

đá buo tá bá đi rá ngoá i thư c hie thườ ng ngá y, trong đo co vie muá sá m, trườ t tuye t đá vi phá m đờ i so ng rie ng tư cu á bá theo Luá á n Đư c đá bá c đờn kie 2004, To á á n Chá u A u ve Nhá n quye n đá xư lá i vu vie c co ng bo cá c bư c á nh ná y đá vi phá m cá c quye n cu á bá đườ c Đie u 8 Co ng ướ c Chá u  u ve Nhá n quye n bá o ve t t dánh tie ng nhưng cu ng cho rá ng cá c nhá n vá bư c á nh kho ng phá n á nh mo i quán tá m chung cu á co ng chu ng:

ch ờ cá p đo

t cá n bá n giư á vie c – du đo co the lá như ng sư vie n hí nh i dánh phí bá ng, nhe n cá c cờ

c đưá tin ve c kho t đu ng sái – co the gá y rá tránh cá i i dá n chu co lie n quán đe n t xá ho c du đie u đo co the kho ng

n

m vu cu á mí nh – vờ i vie

c hư cá u bá i vie t, ví du như trong vie t cá u u háy die n lá i mo

m vu chí nh thư c

t. Nhưng nhie u trườ ng hờ p đưá n trong quá trí nh ch lá i xuá t hie

n đu ng vái tro “tái má t” cu á mo

i dá n chu tho ng quá vie c chiá se

c bá ng ghi hí nh vờ i như ng n háy như ng chu sí co á nh t nghe

n thá nh

Cá n phá n bie sư vie phá n bie trong mo cá c chí nh tri giá trong khi ho thư c hie nhie c phá n á nh cá c chi tie t trong đờ i so ng rie ng tư cu á cá nhá n – ngườ i má trong trườ ng hờ p ná y đáng kho ng thư c hie n cá c nhie cu á ho . Trong trườ ng hờ p thư nhá t, bá o chí đá thư c hie t xá ho tho ng tin vá y tườ ng ve như ng vá n đe đườ c i quán tá m,… song trườ ng hờ p thư xá ho y. hái kho ng phá i như vá

c to

i tờ bá o đá chu thí ch t á n tườ ng sái c giá rá ng cá c tráng be n trong tờ ch trong đo

c xá m há i đờ i tư sái trá i ờ cá p đo Vie mo t hí nh thư c kho ng đườ c co ng nhá rá i vá đườ c xem lá bá t thườ ng ve má Mo phe p kie thá phá n bá cá c báng ờ Hoá Ky co ng nhá thư c ná y. Tường tư như to c co ng bo tho ng tin sái le vie cho phe p cá c cá nhá n đườ c khờ i kie quán bá o chí ví đá mo tá hí nh á nh kho ng đu ng ve mí nh, má lá m to n há i đe n thánh dánh. Há nh vi ná y n trong quá trí nh to đie m thườ ng xuá t hie c hoá dư ng phim tá i lie truye n co thá tho ng tin sái le xuá t bá n á nh hoá chu thí ch, như ng cá u chuye dá n sái. Ví du , ná m 2002, mo đướ c đá ng tre n tớ Playgirl đá kie co ng tá p chí ná y ờ To á á n Lie n báng Cáliforniá sáu khi buo sái be n dườ i tá m á nh, gá y rá mo le tá p chí đo co cá c bư c á nh kho á thá n cu á ánh. ng – kho ng the lá cờ sờ cu á mo

c sư du ng trá i phe p te n hoá c hí nh á nh cu á t cá nhá n ví mu c đí ch thường má i cu ng bi

c xá m há i tí nh du c kho ng the kie t vu vie t tờ bá o co ne u te n cu á co trong bá i bá o

ng cu á quye n cá nhá n. Ví du , bá o cá o cu á U y

Vie mo nhie u nườ c coi lá vi phá m quye n sờ hư u trí u háy tá c quye n. Cá c tue , gio ng như nhá n hie nườ c khá c lá i coi đá y lá mo t hí nh thư c mờ ro bán Cá i cá ch Luá t phá p Ailen đá vie t:

t ngườ i kho ng đo ng y cho sư du ng

- 39 -

c ánh á y cá m t cá ch hờ p phá p – tư bá o cá o cu á cá nh sá t Khi mo á nh cu á ho co nghí á co á y hoá thá y bá t tie n ví ho kho ng thí ch hí nh á nh Tuy nhie n, no i chung, tho ng tin tư như ng nguo n chung – ví du như cá c chi tie t co đườ c c đo i thoá i co ng tư cá c ghi che p hoá c cá c cuo c vi t vu vie co phá m đờ i so ng rie ng tư. Vá o ná m 1989, To á á n To i cáo Hoá Ky đá cho rá ng ná n nhá n cu á n mo mo vie t ve vu xá m há i ná y. Má c du báng Floridá, báng má ná n nhá n ná y cư tru , đá cá m cá c cờ quán bá o chí kho ng đườ c ne u te n cu á cá c ná n nhá n bi hie p dá m, song To á á n To i cáo vá n cho rá ng ví tờ bá o ná y đá co đườ c tho ng tin mo đướ c co ng bo trong pho ng bá o chí cu á sớ

n ro ng rá i hoá c ví ho kho ng

kho ng chí lá quye n háy thường má i. Đo chí nh lá

cu á ho xuá t hie thí ch hí nh á nh cu á ho đi ke m vờ i sá n phá m. Trong như ng trườ ng hờ p ná y, quye n lờ i đườ c bá o ve sờ hư u trí tue quye n đườ c bá o ve nhá n phá m. n đườ c sư bá o ve ”. Vá o ná m 1985, To á á n

t

n đe bá y to quán đie m vá chiá se

bán MácBride – đá bá o cá o trườ c UNESCO, qui trí nh cá p phe p co the dá n đe n cá c há n che khá t khe á nh hườ ng tờ i tinh thá n cu á cá c nhá bá o; tre n thư c te , chí như ng nhá bá o đườ c cá p giá y phe p há nh nghe chí nh thư c mờ i nhá Lie n My ve Nhá n quye n đá phá n quye t qui trí nh cá p phe p cho cá c nhá bá o cu á Costá Ricá vi phá m Co ng ườ c Chá u My ve Nhá n quye n vá tá t cá cá c co ng ườ c ve nhá n quye n khá c, “ví no cá m mo t so ngườ i kho ng đườ c sư du ng đá y đu tho ng tin truye n tho ng như mo phường tie tho ng tin”. ng quá ng cá o hoá

c, giá y chư ng

n, háy cá c ye u cá u ve trí nh đo

giá o du c co p vá

u chí nh tri háy tá c phá m nghe

c chá m bie m cu ng

Trung Quo c, Austráliá, A o, Cánáđá, Đư c vá Phá p vá nhie u nườ c khá c đá co ng nhá n cá c hí nh thư c khá c nháu cu á quye n ná y. Ở Itáliá, Đie u 41(2) trong Hie n phá p cho phe p cá c cá nhá n khái thá c thường má i hí nh á nh cu á ngườ i khá c ne u đườ c đường sư đo ng y . Ở Hoá Ky , há nh vi ná y bi há n che trong hoá t đo c tuye n truye n cho sá n t cu á báng Texás (đườ c bie t phá m. Ví du , luá t Buddy Holly ví no đướ c đe n vớ i te n Đá o luá c khái thá c te n vá bán há nh đe đo i pho vờ i vie t bá c bo bá t c bie hí nh á nh cu á co cá sí ná y) đá kí hí nh thư c sư du ng ná o trong tro chời, sá ch bá o, phim á nh, chường trí nh phá t thánh, bá o t. thuá chí , tá i lie Hí nh thư c đá o nhá c hoá . đướ c bá o ve n tho ng tin. Nguye n tá c so 8 trong Tuye n n hờ p lí sáu c ho p, cá c to

p thường, vá vie c thám giá cu á cá c

n truye n tho ng vá o cá c nho m Việc chính phủ cấp phép cho các nhà báo và các tổ chức truyền thông n”. Vie

c c háy đo i ho i qui che thá nh c đo i vờ i cá c pho ng vie n

n bá o đá m sáo cho chí

t đo i ho i bá ng đá i i đo i vờ i cá c p ho p mớ i đướ c t so to chư c quo c te chu cá c nhá

t so qui đi nh phá p lí tre n. t vờ i

t to chư c quá n lí truye n c thá nh lá p mo

t”. Vie

Qui che thá nh vie n bá t buo nhá the ngá n cá c cá nhá n kho ng đườ c thu thá co ng bo tho ng tin, đo ng thờ i cu ng ngá n cá n kho ng cho như ng ngườ i khá c co cờ ho i tie p nhá bo Chápultepec đá đưá rá ke t luá “Qui che thá nh vie n cu á cá c nhá bá o, vie thám giá vá o cá c to chư c nghe nghie chư c hie phường tie thường má i phá i hoá n toá n tư nguye cá p phe p bá t buo vie n đo i vờ i cá c nhá bá o đườ c á p du ng tá i nhie u quo c giá ờ Chá u Phi, Chá u A vá Trung c du vá o thá ng 6/2009, To á á n To i Đo ng. Má cáo Brázil đá xo á bo đie u luá ho c vá qui che thá nh vie n hie nhá bá o nhưng vá n co n 9 nườ c My Lá tinh tie p tu c á p du ng mo Vá ờ Zimbábue, cá c nhá bá o phá i đo i má vie tho ng co quye n thu phí cá p phe p đo i vờ i nhá bá o, mo t loá i phí má cá c nhá bá o le n á n rá ng hoá n toá n phi lí vá cá n trờ nghie m tro ng quye n tư do ngo n luá n.

c cá p phe p ná y đo i ho i hoá t đo

- 40 -

t phường thư c khá c đe kie m Giá y phe p bá t buo đướ c coi lá phướng tie như ng cá nhá n đu phá m chá t vá đá p ư ng đướ c cá c tie u chuá n nghe nghie há nh nghe bá o. Mo trường cá p giá y phe p nhá m bá o ve bá o kho i sư sá ch nhie u cu á chí nh phu . Nhưng khi mo t chí nh phu co thá m quye n xá c đi nh xem ái lá ngườ i đườ c phe p vá kho ng đườ c phe p há nh nghe thí , như Leonárd Sussmán cu á Freedom House đá no i, “giá y phe p lá đe c kho ng co giá y phe p co the kie m duye c tru c xuá t lá lí do đe bá t giư cá c nhá bá o hoá ho kho i mo t quo c giá, vá cá c chí nh phu co the thu ho i giá y phe p cu á nhá bá o ná o má ho ng cu á ho . Như U y bán muo n đí nh chí hoá t đo Quo c te Nghie n cư u Cá c Vá n đe Truye n tho ng ná m 1980 – co n đườ c bie t đe n vờ i cá i te n U y Vie ng cu á cá c cờ quán bá o chí phá i đườ c chí nh phu tho ng quá. No tá o rá mo soá t bá o chí vá thu c đá y há nh vi tư kie m

p hoá

c há n che quye n sờ hư u t co ng ty kie m soá t nhie u to t thi trườ ng đờn

c quye t đi nh no

duye t. Đie u 10 Co ng ườ c Chá u A u ve Nhá n quye n bá o đá m quye n tư do “trườ c sư cán p cu á cá c cờ quán co ng quye n” nhưng thie cu ng kho ng co qui đi nh ná o cá m cá c ye u cá u ve cá p phe p. Tuy nhie n, như ng ye u cá u cá p t so bo i cá nh nhá t phe p ná y co the , trong mo đi nh, đướ c coi lá mo t t hí nh thư c kie m duye vá do đo đá đi ngườ c vờ i cá c qui đi nh ve tư do ngo n luá n.

Các qui định bổ sung của chính phủ i co ng bá ng cho như ng

p tránh cư vá o cờ quán

n tre n so ng phá t

doánh nghie che o, khi má mo chư c truye n tho ng tre n mo le . Tuy nhie n, quye n đie u tie t cu á FCC đo i vờ i vie i dung cu á cá c to chư c phá t thánh truye n hí nh lá i chi u sư đie u chí nh cu á Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p; vá trong như ng ná m gá n đá y, quye n ná y đá bi há n che ng kho ng trong giờ i há n đie u chí nh há nh đo đu ng đá n vá ye u cá u cá c to chư c phá t thánh truye n hí nh tráo cờ ho ư ng cư vie n đo i lá co ng quye n đườ c xuá t hie thánh trong thờ i gián ngáy trườ c khi ky bá u cư die n rá.

n quán tá m trong đờ i so ng co n truye n tho ng đie m

p cờ ho n đi nh vá o ná m

i dung Ở nhie u nườ c, quye n lư c đie u tie t no bá o chí cu á chí nh phu đườ c thư c thi trong lí nh vư c bá o in vá phá t thánh truye n hí nh lá khá c nháu. Ở Hoá Ky , Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p cá m bá t kí hí nh thư c cá p phe p ná o cu á chí nh phu đo i vờ i bá o vá tá p chí , nhưng U y bán Truye n tho ng Lie n báng (FCC) lá i co quye n duy nhá t cá p phe p sư du ng cá c phường tie n tư vo n đườ c t nguo n lư c khán hie m cu á quo c giá. coi lá mo Như To á á n To i cáo đá nhá 1969: n

n

ng

n “cá c nguo n tho ng tin c thu nhá

Ho c thuye t co ng bá ng ná y ye u cá u cá c to chư c phá t thánh truye n hí nh đườ c cá p phe p phá i đưá tin ve cá c vá n đe gá y tránh cá i đướ c dư ng đo ng vá luá n co trá ch nhie phá i cung cá p cho cá c đá i die i hờ p ly đe cu á cá c quán đie m đo i lá phá n ho i. Song FCC đá hu y bo no vá o ná m 1987. Vá o thờ i đie m đo , U y bán đá ke t luá rá ng ví sư bu ng no cu á cá c phường tie truye n tho ng mờ i ne n ho c thuye t ná y kho ng co n cá n thie t đe phu c vu cho lờ i í ch co ng co trong vie khá c nháu vá đo i nghi ch”. U y bán ná y co n no i the m:

vá khí ch le truye n

c đưá rá cá c vá n đe c cá p giá y phe p

Khi co nhie u ngườ i muo n thám giá vá o lí nh vư c phá t thánh truye n hí nh hờn mư c đo co the phá n pho i, se lá vo í ch khi thư á n quye n thám giá lí nh vư c phá t thánh nhá truye n hí nh theo qui đi nh cu á Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p khi so sá nh vờ i quye n cu á tá t cá cá c cá nhá n trong phá t ngo n, sá ng tá c hoá c xuá t bá n … Se ky lá ne u Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p, vờ i mu c đí ch bá o ve tho ng, lá i ngá n kho ng cho chí nh phu cho phe p hoá t đo ng truye n tho ng phá t thánh co the die n rá tho ng quá vie cho lí nh vư c phá t thánh vá giờ i há n so lườ ng giá y phe p đe trá nh tí nh trá ng nhie u so ng ví co quá nhie u nhá cung cá p. c quye n bie n tá

i dung Sư xá m phá m cu á chí nh phu vá o no cá c chường trí nh phá t thánh truye n hí nh die n rá trong quá trí nh thư c thi ho c thuye t lá m há n che quye n tư do bá o chí cu á cá c to chư c phá t thánh truye n hí nh … vá tre n thư c te đá cá n trờ vie n quán tá m, tư đo gá y tránh cá i đườ c dư luá lá m to n há i quye n tie p nhá n tho ng tin đá chie u cu á co ng chu ng, đo ng thờ i lá m xo i p cu á cá c nhá bá o mo n đá phá t thánh truye n hí nh.

t vá n đe cá n

- 41 -

t thue á p du ng cho tá t cá cá c t phá p Hoá Ky cho phe p FCC kie m soá t Luá mo t so khí á cá nh ve quye n sờ hư u cá c to chư c phá t thánh truye n hí nh. No co the cá m vie p trung nhie u to chư c trong táy mo c tá t Be n cá nh đo , thue cu ng lá mo quán tá m. Cá c luá co ng ty hoá t đo ng ví lờ i nhuá n thườ ng đườ c

n, trong khi luá

“khie u dá m” đá co cá u no i no i tie ng “To i chí no i đườ c khi to i nhí n thá y no ”.

t thườ ng bi coi lá hí nh t so nghí á vu đá c xuá t n trườ c khi xuá t

luá tre em kho i bi bo c lo t co cá c qui đi nh bá o t lá n tie p xu c vờ i cá c

n

chá p nhá t thue á p du ng cho cá c to chư c truye n tho ng trong đo qui đi nh c bie mo thư c há n che tư do ngo n luá bá n – mo t hí nh thư c há n che đi ngườ c vờ i hie n phá p. Tường tư , cá c qui đi nh há n che vie c lưu há nh quo c te cá c sá n phá m truye n tho ng cu ng bi coi lá vi phá m cá Đie u 10 Co ng ườ c Chá u A u ve Nhá n quye n lá n Đie u 19 Co ng ườ c Quo c te ve Quye n Chí nh tri vá Dá n vie sư co no c lưu chuye n tho ng i dung bá o ve t cá ch tư do “bá t ke tin vá cá c y tườ ng mo đướ ng bie n giớ i giư á cá c quo c giá”. t so loá i á n phá m đá c thu . Ở

c tránh luá t hí nh sư cá m phá t há nh cá c á n phá m

p vá cá c qui đi nh phá p lí á p du ng ro

m phá p lí đo i vờ i c bá n

ng cu á co ng ty) lá hoá n toá n hờ p

Ở há u he t cá c nườ c tre n the giờ i, vie c phá n pho i cá c á n phá m khie u dá m bá n hoá i dánh hí nh sư . Hí nh thư c kie m t to lá mo duye t trườ c khi phá t há nh thườ ng đườ c coi lá hờ p hie n. Nhie u bo ve á n phá m đo i tru y. Tuy nhie n, quye n tư do n tre n phá m vi quo c giá vá quo c te ngo n luá nhí n chung thườ ng bá o ve cá c quye n tie p cá vờ i cá c á n phá m dá nh cho ngườ i lờ n ne u ho muo n, trư mo Đư c, luá đo i tru y mo tá há nh vi xá m há i tre em. Ở Thu y Đie n, mo t so hí nh á nh bá o lư c tí nh du c co the bi cá m. Ở Hoá Ky , cá c hí nh thư c khie u dá m tre em, du lá hí nh thư c khie u dá m hờ p phá p háy kho ng đe u kho ng đườ c hie n phá p bá o ve . Nhie u nườ c tre n the giờ i cá m vie bá t kí á n phá m khie u dá m ná o cho ngườ i dườ i 18 tuo i.

c cá c quye t

Vie n sá u hờn ve vá n đe cá p phe p vá cá c qui đi nh đie u tie t vườ t kho i phá m vi c ye u cá u cu á cuo n sá ch ná y. Nhí n chung, vie t doánh cá c to chư c truye n tho ng tuá n thu luá ng nghie rá i (ví du như phá i đá ng kí te n, đi á chí cu á như ng cá nhá n co trá ch nhie hoá t đo phá p. Mo i qui đi nh phá p lí cu á chí nh phu đo i ng truye n tho ng hoá vờ i hoá t đo i dung truye n tho ng cá n phá i đướ c đi nh ve no minh bá ch, cho phe p sư giá m sá t, thám giá vá đá nh giá cu á co ng chu ng, đo ng thớ i chí đướ c phe p đie u tie t vư á đu đe thu c đá y như ng lờ i í ch nhá t đi nh cu á co ng chu ng.

luá Chỉ qui định hạn chế theo diện hẹp đối với phát ngôn khiêu dâm

c thie u

t ngư ná y c khie u dá m lá vie

c đi nh nghí á thuá t t ve

thuá

c nghe no

- 42 -

Co le thá ch thư c lờ n nhá t đe đá nh giá sư kie m soá t cu á chí nh phu đo i vờ i cá c phá t ngo n tu c tí u hoá ngư “tu c tí u” vá “khie u dá m”. Ví du , luá cá c á n phá m khie u dá m cu á Vường quo c Anh ná m 1959 (sư á đo i) qui đi nh rá ng mo t á n phá m bi cho lá khie u dá m “ne u no lá m suy đo i vá tho i ná t như ng ngướ i, trong mo i hoá n cá nh, đá đo c, nhí n hoá i dung háy hí nh minh ho á cu á á n phá m đo ”. Co Thá m phá n To á á n To i cáo Hoá Ky Potter Stewárt khi đườ c ho i đi nh nghí á cu á o ng ve thuá t ngư Ở cá c nườ c co ne n dá n chu lá u đờ i, cá c bo luá t ve khie u dá m thườ ng kho ng gá y rá như ng mo i quán ngá i lờ n đo i vờ i cá c to chư c t vá i quo c truye n tho ng chu đá o. Nhưng ờ mo n đá y lá giá, cá c qui đi nh lo i thờ i vá n thư á nhá hí nh thư c “lá m suy đo i đá o đư c co ng co ng” háy “lá m xo i mo n cá c chuá n mư c chung”. Mo t t lờ i le kho ng ro rá ng co the cá m cá c so bo á n phá m đo i tru y vá khie u dá m má kho ng đi nh nghí á the ná o lá khie u dá m, hoá ngo n ngư chí nh xá c mo tá thuá kho ng như To á á n To i cáo Hoá Ky đá đưá rá vá o ná m 1973, trong đo đi nh nghí á tá c phá m khie u dá m lá như ng tá c phá m “nhí n chung lá thie u giá tri vá n ho c, nghe t, chí nh tri háy khoá ho c nghie m tu c”. Trong cá c trườ ng hờ p t ne u ho xuá t bá n ná y, nhá bá o co the lá ch luá cá c á n phá m co no du c nhưng lá i co tho ng tin. Hoá c cá c luá khie u dá m co the đườ c sư du ng như mo cờ đe kie m duye i dung lie n quán đe n tí nh t ve t cá i t cá c á n phá m khá c. Ví du , ờ

rá ng ho chí lo c n to t nhá t đe quá n lí á n phá m đo i

n ho i dung đo i tru y. Nhưng t n co tro ng tá m. Cá c luá

Vie t Nám, chí nh phu bie bo cá c tráng web co no bá o cá o ná m 2007 cu á nho m giá m sá t OpenNet Initiátive lá i cho thá y cá c tráng web khie u dá m thí vá n co the đườ c tie p cá n, trong i dung to n giá o, chí nh khi cá c tráng web co no tri , chí trí ch chí nh phu lá i thườ ng xuye n bi chá n.

t phá i đườ c bá o ve thuá

c du chu ng co the

n há nh mo n đườ c hie n phá p bá o ne u đườ c xuá t bá n tre n bá o in. Lí do To á Cá ch tie p cá tru y lá cá ch tie p cá cá n đi nh nghí á chí nh xá c cá i gí bi ngá n cá m. Cá ch thư c ná y giu p cho tá t cá cá c be n hie u t phá p đướ c ho kho ng đướ c phe p lá m gí . Luá i t ro cá c á n phá m co no cu ng phá i phá n bie dung chườ ng tái gái má t nhưng vo há i. No i i, chí nh tri , khoá dung há m chư á giá tri xá ho . Bá t kí ho c háy nghe cờ quán chí nh phu ná o co thá m quye n phá n loá i háy há n che vie c phá t há nh cá c á n phá m c đo i tru y, đườ c phe p á n đi nh khie u dá m hoá hí nh phá t đo i vờ i cá c to chư c xuá t bá n đe u phá i vá t cá ch minh bá ch vá tuá n theo cá c chuá n mư c ro rá ng.

- 43 -

Ngáy cá ờ Hoá Ky , To á á n To i cáo cu ng đá đưá rá cá c hí nh thư c há n che nghie m khá c hờn đo i vờ i á n phá m đo i tru y tre n cá c ke nh phá t thánh truye n hí nh, má lá hí nh thư c ngo n luá ve á n To i cáo đưá rá lá do tí nh chá t cu á hí nh thư c truye n tho ng ná y má cá c chường trí nh phá t thánh vá truye n hí nh co the de dá ng đướ c tre em theo do i.

- 44 -

C

TỰ ĐIE U TIE T THAY CHO VIE GIA I QUYE T BA NG TO A A N

Không một cá nhân tự do nào buộc phải chịu đựng,

bị bỏ tù, bị tước đoạt quyền tự do, không được pháp luật bảo

vệ, bị ngăn cấm bằng bất kì hình thức phiền nhiễu nào; và

chúng ta sẽ không chống lại anh ta hay tẩy chay anh ta, trừ

khi có phán quyết hợp pháp của đồng nghiệp hoặc bởi luật

pháp ở địa phương.

Magna Carta Runnymede, Nước Anh

tháng 6 năm 1215

- 45 -

Chương 3: TỰ ĐIỀU TIẾT THAY CHO VIỆC GIẢI QUYẾT BẰNG TÒA ÁN

Các nhà báo và cơ quan báo chí có thể phạm sai lầm. Cách giải quyết của tòa án có thể gây những hậu quả đáng buồn cho cá nhân. Các vụ kiện về tội danh phỉ báng, xâm hại đời tư, tiết lộ thông tin mật, vi phạm bản quyền, gây ra những tổn thất về cảm xúc chỉ là một số ít các loại hành vi dân sự có thể được sử dụng làm căn cứ chống lại báo chí.

t phường á n tháy

Cá c cờ che tư đie u tie t lá mo the co nhie u ưu đie m.

Các thanh tra viên hờ p hie n

n ve phí bá ng to rá má nh me c

c to

n cu á đo p cu á co ng chu ng”, cá c ng vờ i tư cá ch lá cá u i ngu cá c nhá bá o vá co ng chu ng.

n đe nhá n vie n to á c giá vá giá i thí ch lí

c đờn giá n chí lá đưá rá c

quye n tư do ngo n luá

c

n to Co n đườ c bie t dườ i cá i te n “đá i die giá ” háy “nhá bie n tá thánh trá vie n hoá t đo no i giư á đo p cá c y kie n phá n Tho ng thườ ng, ho đi thu thá ho i, đie u trá như ng há nh vi vi phá m đá o đư c nhá bá o. Ho tá o đie u kie bá o trá lờ i cá u ho i cu á đo do cu ng như cá ch thư c má cá c cờ quán bá o chí rá quye t đi nh cu á mí nh. Ho cu ng co the thám giá vie t bá o hoá như ng lờ i phá n ná n vờ i tư cá ch cá nhá n. Má du cá c thánh trá vie n thườ ng đườ c cá c cờ quán bá o chí trá lường song ho phá i đườ c đá m bá o há nh đo t cá ch hoá n toá n đo ng mo p vá tư chu . lá

Nhưng cá c vu kie n thườ ng đo i ho i má t nhie u thờ i gián, to n ke m tie n bá c vá thườ ng kho ng dá n đe n ke t quá má be n nguye n mong muo n. Ví du , ờ Hoá Ky , như ng sư bá o ve trong cá c vu kie đe n mư c nhie u phie n to á kho ng the tí m rá đie m gí đe buo i bi đớn đá xuye n tá c sư thá t. Ngườ c lá i, cá c tie u chuá n phá p lí be nh vư c đo i tườ ng bi phí bá ng đá khie n nườ c Anh trờ thá nh “thu đo phí bá ng cu á the giờ i” trong như ng ná m 1990 vá như ng ná m đá u cu á the c nhie u quo c ti ch kí 21, khi cá c cá nhá n thuo khá c nháu thườ ng đe n Luá n Đo n đe đe đờn kie n cá c á n phá m nườ c ngoá i má ho cho rá ng đá xá m há i dánh dư cu á ho . Nhưng vá o thá ng 5/2010, chí nh phu lie n minh mờ i đườ c bá u t ve phí rá đá nhá t trí “rá soá t vá cá i cá ch luá n, bá ng nhá m bá o ve giá m chi phí vá há n che lườ ng ngườ i đe n nườ c Anh ví mu c đí ch khờ i kie i dánh ná y”. Các hội đồng báo chí n thườ ng xung đo ng dườ i i đo ng bá o chí , thườ ng hoá t đo

n phá p phá p lí ná o giá i quye t đườ c cá c loá i c giá vá khá n giá m vu xem xe t vá xe t n ve há nh vi cu á giờ i truye n i đo ng ná y cu ng co nhie u hí nh

t so ho t. Nhie u ho i đo ng co thá m i đo ng lá i

i đo ng khá c lá i đườ c thá nh lá p bờ i cá c to

c cá c to chư c phi chí nh phu n hoá

- 46 -

Quye n tư do ngo n luá t vờ i cá c lờ i í ch đo i nghi ch khá c. Đo i khi kho ng co bie sái lá m cu á bá o chí đá lá m đo phá i thá t vo ng. Pho ng xư á n thườ ng kho ng phá i lá nời to t nhá t đe giá i quye t tránh cá i ve cá c vá n đe cá n bá ng, co ng bá ng vá tí nh xá c thư c. Vá luo n co nguy cờ lá như ng phá n quye t khá t khe cu á to á á n, ngáy cá khi như ng phá n quye t đo lá do bá o giờ i co lo i, se ngá n cá n vie mo c co ng bo như ng quán đie m gá y tránh cá i t cá ch tư do vá cờ i mờ trong tường lái. Cá c ho dá ng cá c to á á n co nhie xư cá c đờn kie tho ng. Cá c ho thư c khá c nháu. Mo quye n theo phá p luá đướ c chi trá bớ i cá c to chư c truye n tho ng. Cá c ho chư c tư thie háy cá c to chư c đá phường như UNESCO, i đo ng đườ c thá nh lá m chí co như ng ho thá n cu á co ng chu ng. Mo tư đo ng go p tư nguye p t

p ho i tí nh nguye t

c cá c trườ ng đá i ho c. Mo n đườ c ho trờ tư cá c cờ quán chí nh

n p vie n cá c qui tá c ná y khí ch le so khá c lá i trư c thuo so í t nhá phu nhưng vá n duy trí hoá t đo ng đo c lá p.

 Tí m rá sư thá

Chuye n nghie p (SPJ), hie lờ n nhá t cu á cá c pho ng vie n vá bie n tá tin tư c ờ Hoá Ky . Bo nhá bá o tuá n thu bo n nguye n tá c cờ bá n sáu: i đo ng bá o chí co the co quye n tá i phá n

t vá co ng bo sư thá t: cá c nhá c cá p quo c

i đo ng thườ ng báo go m

bá o phá i trung thư c, co ng bá ng vá du ng cá m trong khi thu thá p, co ng bo vá die n giá i tho ng tin. n bá o chí vá co ng chu ng, trong đo co n cu á

 Giá m thie u tá c há i: cá c nhá bá o co đá o đư c phá i đo i xư vờ i cá c nguo n tin, cá c đo i tườ ng vá cá c đo ng nghie to n tro ng.

p bá ng thá i đo i đo ng se xem xe t đờn kie i đo ng bá o chí thướ ng buo c n khá c. Thá nh n vá đe

 Há nh đo

trí nh n ná y le n cá c cá p xe t xư chí nh c lá ng đo t phie n đie u

 Phá i co trá ch nhie

p: cá c nhá bá o kho ng phá i phu c vu bá t kí lờ i í ch cu á ái ngoá i quye n đườ c bie t cu á co ng chu ng.

m giá i trí nh: cá c nhá

u, thá m vá n vá thá o luá n kí lườ ng,

t so ho m giá i trí nh trườ c c giá , thí nh giá , khá n giá vá giá i trí nh

bá o phá i co trá ch nhie đo vờ i đo ng nghie p.

t bo qui tá c hườ ng dá n tự nguyện ve há nh Cá c ho ờ cá p đi á phường, cá p vu ng hoá giá. Thá nh vie n cu á ho đá i die cá c ho c giá vá đo i khi co cá cá c đá i die chí nh phu . Như ng ngườ i đá quye t đi nh đe đớn cu á ho le n ho phá i tư bo mo i quye n khờ i kie vie n ho như ng đờn kie thư c. Tho ng thườ ng se co mo trá n die n rá trườ c khi phie n to á chí nh thư c đướ c to chư c. Cá nguye n đớn vá cớ quán truye n tho ng đe u co quye n thám dư . Sáu khi giờ i thie to á á n se rá phá n quye t. Mo i đo ng bá o chí đo i ho i cá c cờ quán bá o chí lá thá nh vie n phá i co ng bo phá n quye t lie n quán đe n ho ; vờ i mo nguye t so khá c, đie u ná y lá hoá n toá n tư n. qui tá c ná y

p cá c ‘qui đi nh’ má lá Bộ qui tắc đạo đức

Tho ng quá như ng qui đi nh cu á mí nh, SPJ lá mo vi đá o đư c, trong đo vie t: “Bo kho ng phá i đe thie t lá mo t hườ ng dá n cho há nh vi rá quye t đi nh co đá o đư c. No kho ng phá i, vá kho ng the co tí nh cườ ng che phá p lí theo Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p”.

i nhá bá o, vá nhie u cờ quán qui tá c đá o đư c. qui tá c ná y lá qui tá c đườ c coi lá co c, vá vie

c vi phá m cá c qui c

qui tá c ná y co the dá n đe n vie c bi tru c xuá t kho i bá o giờ i p. Nhưng há u he t cá c bo

qui tá c n giu p

t U y bán Đá o đư c Quo c giá, báo go m SPJ co mo thá nh vie n tư khá p nời tre n đá t nườ c Hoá Ky t vá sư tinh tho ng ve c bie co mo i quán tá m đá c du u y bán ná y p. Má đá o đư c nghe nghie kho ng xư lí cá c đờn kie n cu the song no đưá rá chí dá n vá y kie n dá nh cho cá c nhá bá o vá cá c thá nh vie n co ng chu ng. p. Ví the , cá c bo

t cá ch co đá o đư c qui tá c ná y m giá i trí nh lờ n hờn cu á

Há u he t cá c ho bá o chí rie ng le đe u co bo Cá c qui đi nh trong như ng bo t so bo khá c nháu. Mo tí nh thư c thi bá t buo đi nh trong bo bi thá i ho i hoá chuye n nghie đá o đư c đe u lá như ng chí dá n tư nguye cá c nhá bá o há nh nghe mo vá chuye n nghie thu c đá y trá ch nhie cá c nhá bá o trườ c khá n giá vá đo c giá .

qui tá c đá o đư c thườ ng đườ c xá y t so bo

t so bo khá c báo go m cá c

- 47 -

Mo dư ng rá t chi tie t. Mo nguye n tá c chung. Mo Qui tá c Đá o đư c cu á Co t ví du đie n hí nh lá Bo ng đo ng Bá o chí

Không nghi ngờ gì, một nền báo chí có trách nhiệm là mục tiêu ai cũng mong ước, nhưng trách nhiệm của báo chí không được qui định trong Hiến pháp và cũng giống như nhiều giá trị đạo đức khác, nó không thể được pháp luật qui định.

Chánh án Warren Burger Tòa |n Tối cao Hoa Kỳ Vụ Miami Herald Publishing Co. kiện Tornillo 418 U.S. 241 (1974)

- 48 -

Chương 4: CÁC TRÁCH NHIỆM CỦA NGƯỜI LÀM BÁO

c kho ng phá i lu c

m vu chí nh n cá c nhie c trong như ng “thờ i khá c xuá t hie

n

Qui tá c Đá o đư c

qui tá c ná y “kho ng the đườ c coi lá mo

c du vi thá m phá n bie t t c”, song bá coi đo

n máng tí nh bá t buo

Tá t nhie n tre n thư c te , sư vie y. Nhie u to chư c ná o cu ng die n rá như vá p ho i nhá bá o truye n tho ng rie ng le vá cá c hie qui tá c ư ng xư đá tí nh nguye n á p du ng cá c bo u ná y vá cá c chuá n mư c há nh nghe . Cá c tá i lie kho ng phá i lá cờ sờ đe há n che tư do bá o chí má ngườ c lá i, chu ng lá như ng chí dá n giu p cá c nhá bá o xá c đi nh đườ c cá ch thư c to t nhá t đe há nh nghe . Như lờ i tư á cu á Bo p ờ Hoá cu á Co ng đo ng Bá o chí Chuye n nghie p Ky đá vie t, “Sư lie m chí nh trong nghe nghie chí nh lá ne n tá ng cá n bá n quye t đi nh mư c đo đá ng tin cá

y cu á cá c nhá bá o”.

Tháng 8/2009, tòa án ở Amsterdam đã phán quyết rằng hãng Associated Press (AP) đã vi phạm đời tư của gia đình hoàng gia Hà Lan khi hãng tin này công bố các bức ảnh chụp gia đình hoàng gia đang trượt tuyết trong kì nghỉ ở Achentina. Thẩm phán chủ tọa phiên tòa đã ra lệnh cấm tiếp tục công bố và rao bán 4 trong số các bức ảnh đã chụp. Bà cho rằng các bức ảnh này đã được chụp trong “một kì nghỉ riêng tư” và mô tả “các hoạt động riêng tư”. “Quyền được tôn trọng không gian riêng có ý nghĩa quan trọng hơn quyền tự do ngôn luận”, vị thẩm phán này đã viết.

Làm báo có phải là một “nghề”?

Chu p á nh lá há nh vi hờ p phá p theo luá t phá p n dá n bo Achentiná. Nhưng vi thá m phá n đá vie qui tá c truye n tho ng ná m 2005 do Vá n pho ng Hoá ng giá xá y dư ng dườ i sư trờ giu p cu á Cờ quán Tho ng tin Chí nh phu Há Lán (RVD), trong đo ye u cá u truye n tho ng bá o chí kho ng đướ c phe p chu p á nh giá đí nh hoá ng giá trư khi trong lu c ho thư c hie thư c hoá trườ c truye n tho ng”. Má rá ng bo tho á thuá lá cờ sờ đe do á se phá t tie n há ng AP vờ i mư c 50.000 euro ne u tie p tu c co ng bo bá t kí bư c á nh ná o trong so ná y trong tường lái.

ng cu á giá

n minh rá ng cá c hoá t đo

t

t ngư “bo

qui tá c” thườ ng đi ke m vờ i mo

ng lá mo i

p. Nhưng lie

u lá m bá o co phá i lá

t nghe háy kho ng vá n luo n lá mo

c thư c hie

n quye n tư t cá ch kho ng phu

t co ng vie

p phá i lá mo

i cu á thá m phá n lá n bo

c cá p phe p, đo ng thờ i lá đo i tườ ng

qui tho ng đườ c

n lá nghe nghie

c cho xuá t bá n cá c bư c á nh ná y kho ng

Thuá nghe nghie mo t cá u ho i no ng ho i gá y nhie u tránh cá i. Ở nhie u nườ c, t cá u trá lờ i lá “kho ng”. Theo truye n tho ng, mo nghe nghie c ye u cá u cá c phá m chá t chí nh thư c, đo i ho i đá o tá o chuye n ngá nh vá vie đie u chí nh cu á cá c cớ quán quá n lí co quye n t cá c thá nh vie n. Ở mo i tuye n du ng vá ky luá nời tre n the giờ i, nghe luá t sư, nghe bá c sí vá p. Tường giá o sí đườ c co ng nhá tư vờ i kie n tru c sư, ky sư, nhá sí , dườ c sí vá ke toá n.

t ná y, “quye n đườ c to n tro ng

c bie

t vá i quo c

AP đá bie đí nh hoá ng giá die n rá ớ nới co ng co quán tá m cu á co ng chu ng. Há ng tin ná y no i rá ng phá n quye t như vá y “co the se dá n đe n u quá xá u lá cá n trờ vie há do tho ng tin tre n toá n cá u mo hờ p”. To chư c Pho ng vie n Kho ng bie n giờ i đá c to le n á n cá lờ i buo tá c truye n tho ng, ví ho cho rá ng he qui tá c ná y “đá há n che hí nh thá nh bờ i bo truye n tho ng đe n vờ i cá c cờ quán quán he n co ng chu ng”. Nhưng thá m phá n đá ke t luá rá ng vie phu c vu lờ i í ch co ng chu ng vá trong trườ ng hờ p đá kho ng gián rie ng tư đườ c đá nh giá lá quán tro ng hờn rá t nhie u quye n tư do ngo n luá

n”.

n ná y đá i die

t khoá đá o tá o đá

t hoá

c mo

ng to i m.

n cho cờn á c mo nhá t cu á như ng nhá bá o co trá ch nhie t bo

i bá o chí

p ho

Cá c nhá bá o đo i khi lá đo i tườ ng đo i ho i phá i đá p ư ng như ng ye u cá u tướng tư . Mo giá đo i ho i cá c pho ng vie n phá i hoá n thá nh mo t chường c bie trí nh đá i ho c. Cá c nườ c khá c đo i ho i nhá bá o phá i co qui che thá nh vie n hie hoá

c phá i co giá y phe p cu á chí nh phu .

tư do ngo n luá

n

t dánh tie ng đườ c chu p mo

t

Cá u chuye te Mo c qui tá c ư ng xư kho ng co tí nh rá ng buo trong bá o giờ i đá trờ thá nh cờ sờ đe ngá n cá n t há ng tin quo c te co ng bo như ng bư c á nh mo cu á cá c nhá n vá cá ch hoá n toá n hờ p phá p.

Há u he t như ng ngườ i u ng ho đe u phá n đo i như ng ye u cá u bá t buo Tuy nhie n, vờ i thie

n chí cu á mí nh, ho bie

c kie u ná y. n n luá

- 49 -

Phía trên: Quyền riêng tư có quan trọng hơn quyền tự do báo chí? Một tòa án ở Amsterdam đã ra phán quyết cho rằng các phóng viên ảnh của hãng tin AP đã xâm hại cuộc sống riêng tư của hoàng gia Hà Lan khi công bố các bức ảnh chụp gia đình hoàng gia trong kì nghỉ trượt tuyết ở Argentina.

c ve má

n cho cá c

t phá p lí má tháy vá o đo lá tá o rá t khung đá o đư c, giu p ho

c cá c quán đie m

c cá p giá y phe p đá há n che quye n n vá lá m xo i mo n quye n tie p

qui tá c

n tho ng tin tư nhie u nguo n khá c nháu cu á

rá ng cá c ye u cá u ná y đá cá n trờ sư thám giá vá co the loá i bo như ng cá nhá n đá i die quán đie m kho ng pho bie n hoá thie u so . Vie tư do ngo n luá nhá co ng chu ng.

m, ke cá bá n thá n cá c nhá bá o co the

y, thá

t lá lí tườ ng ne u cá c bo

buo cho cá c nhá bá o mo quye t đi nh ne n vie t bá i ve vá n đe gí vá đưá tin như the ná o. Kho ng bo qui tá c đá o đư c ná o co the trá lờ i cho mo i cá u ho i, vá như ng bo to t co the lá i lá m ná y sinh nhie u cá u ho i hờn như ng cá u trá lờ i. Như ng cá nhá n co trá ch nhie t so chuá n mư c đá o đư c kho ng đo ng y vờ i mo nhá t đi nh á p du ng trong mo i trườ ng hờ p cu the .

qui tá c đá o n t phá p lí bờ i qui tá c đá o đư c cho phe p t cờ quán bá o chí thá nh vie n khái trư mo

 Ví du , mo

t nhá bá o lie

u co the co ng khái

t qui

t nho m dá n to

t to chư c khá c háy ngá n cá n

n trong co ng chu ng háy tháy vá o n vá kí ch đo

ng xung

Như vá đư c cu á bá o giớ i phá i máng tí nh tư nguye hờn lá co tí nh cườ ng che ve má nhá nườ c. Cá c bo mo pho ng vie n rie ng le co há nh vi vi phá m bo tá c đá o đư c. Nhưng ngáy cá khi đo , kho ng ái co the cá m pho ng vie n ná y tie p tu c tí m kie m co ng c khá c ờ mo vie mo t cờ quán bá o chí khá c tuye n du ng ánh tá/ co tá. Kho ng to á á n háy cờ quán cá p phe p ná o co the ke t luá n rá ng pho ng vie n ná y kho ng co n đu phá m chá t há nh nghe bá o.

nhá o bá ng te n go i háy hí nh á nh linh thie ng cu á mo c háy to n giá o ná o đo háy kho ng? Đie u ná y lá hoá n toá n hờ p phá p ờ nhie u nườ c tre n the giờ i. Nhưng lie u no co go p phá n lá nh má nh ho á cá c tránh luá đo , lá i gá y rá thu há đo

t?

 Lie

u bá o chí co đườ c xuá t bá n mo

Đạo đức và chuẩn mực: nhiều câu hỏi hơn là câu trả lời

y se gá y to n há i như ng

co ng chu ng? Đá y co phá i lá

t so loá i tho ng tin nhá y cá m, nhá t lá khi chí nh phu cho rá ng lá m như vá no lư c bá o ve há nh đo

ng “giá m sá t” đo

p đo i vờ i chí nh

c lá

Mu c đí ch cu á cá c bo phá i lá đá

qui tá c đá o đư c kho ng t rá như ng chuá n mư c co tí nh bá t

- 50 -

phu háy lá há nh đo sư c kho e cu á co ng chu ng mo

ng đe do á sư án toá n vá t cá ch vo í ch?

 Mo

u co ne n đưá tin

t nhá bá o

t há ng truye n hí nh lie c xung đo

t quá n sư , trong đo

vie t, “Bá o chí phá i cá n tro ng đe kho ng đưá tin xuye n tá c, sái lá c vá thie u chí nh xá c, ke cá đo i vờ i cá c hí nh á nh minh ho á”. Nguye n tá c đá o đư c chung co the đớn giá n lá : Mo kho ng báo giờ co y đưá rá tho ng tin sái sư thá

t.

n

t cá ch de dá ng. Tá t nhie n

t nhá bá o phá i no lư c he t sư c mí nh đe kie m

n lá m tháy đo i nhá

n thư c bán đá u

ve cá c cuo co ng bo hí nh á nh ve bá o lư c háy che t cho c? Lie u đie u ná y co chuye n tá i tờ i co ng chu ng c chie n? Háy tháy vá o đo , lá i thư c te cu á cuo khie n cá c giá tri đá o đư c bi xo i mo n vá lá m to n thường mo t cá ch kho ng cá n thie t tí nh cá m cu á cá c thá nh vie n giá đí nh co n so ng so t?

t thớ i

t so tin, bá i đá đườ c đá ng.

t cờ quán bá o chí co m se phá i co ng bo lờ i đí nh chí nh háy

Kho ng phá i lu c ná o cu ng co the thư c hie chuá n mư c ná y mo mo chư ng tho ng tin trườ c khi co ng bo . Nhưng như ng dư kie đo i khi chí co the đướ c bie t đe n sáu mo gián, sáu khi mo Trong trườ ng hờ p ná y, mo trá ch nhie lá m ro trong thờ i gián sờ m nhá t co the .

Đo c giá vá khá n giá co the kho ng đo ng y vớ i mo i lư á cho n cu á cá c cờ quán bá o chí . Nhưng cá c chuá n mư c vá hườ ng dá n đá o đư c co the lá kim chí nám giu p cá c nhá bá o tí m rá giá i phá p thí ch hờ p vá thá u tí nh đá t lí .

Tìm kiếm sự thật: Nguyên tắc hàng đầu

c no i le n sư thá

qui tá c đá o đư c bá o chí đe u cho t – tư c lá tí nh chí nh xá c

t vá

p sáo cho

t” lá nguye n tá c cờ bá n há ng

Qui tá c Đá o đư c cu á Co

ng đo ng Bá o

c

p. Bo

ch vờ i thư c te . Ne n trá nh vie n

Qui tá c Há nh nghe cu á p Anh quo c cu ng coi tí nh chí nh

Há u he t cá c bo rá ng vie – lá qui tá c quán tro ng. “Tí m kie m sư thá co ng bo sư thá đá u cu á Bo chí Chuye n nghie cá c nhá bie n tá xá c lá nguye n tá c há ng đá u. Bo

Qui tá c ná y

Cá c cờ quán bá o chí luo n phá i he t sư c cá n tro ng đe đá m bá o cá c do ng tin vá n, cá c tie u đe , lờ i trí ch dá n, á m thánh kho ng chí phá i chí nh xá c má co n kho ng đườ c cườ ng đie u ho á thư c te hoá c kho ng đườ c tá ch chu ng kho i bo i cá nh. Cá c bư c á nh, cá c đoá n bá ng á m thánh, cá c đoá n bá ng hí nh phá i đướ c bie n tá phu hờ p vờ i kho ng gián, thờ i gián, nhưng kho ng đườ c sái le dá n dư ng cá c bư c á nh háy die n lá i cá c sư kie tin tư c, hoá c trong trườ ng hờ p vo cu ng cá n thie t thí cá n phá i chu thí ch ro rá ng.

Phía trên: Năm 1971, Thời báo New York đã xuất bản Báo cáo Lầu năm góc bất chấp sự phản đối của chính phủ cho rằng điều này có thể đe dọa an ninh quốc gia. Tòa án Tối cao Hoa Kì đã ra phán quyết cho rằng quyền tự do báo chí được hiến pháp bảo vệ lớn hơn các cân nhắc khác và cho phép tiếp tục xuất bản ấn phẩm này.

- 51 -

t tin tư c, cu ng kho ng đườ c đá o vá n – co n sư du ng cá c bá n sáo che p tá c

n vờ i nháu ve cá c tư ngư qui

c sư du ng tho ng tin cu á cớ quán bá o

“kho ng đườ c trí ch dá n” háy “tho ng tin cờ sờ ” theo y nghí á khá c nháu. Nhá bá o vá nguo n tin phá i tho á thuá đi nh vie chí .

Hie n nhie n lá cá c nhá bá o kho ng đườ c phe p bi á đá nghí á lá tư tie phá m cu á ngườ i khá c. Cá c nhá bá o cu ng kho ng đướ c trí ch dá n, kho ng đướ c in lá i tin, bá i do ngườ i khá c soá n khi chưá đườ c phe p lá m như vá

y.

n. Theo Bo

Các nguồn tin

c bá o ve

m đá o đư c đo i vờ i vie

c giư lờ i hư á ná y co the đá y mo

n đá

Ngườ i tá thườ ng no i rá ng nguo n tin to t thí tư khá c bá i vie t cu á pho ng vie n se to t. Cá c nguo n thá o tin se giu p cho nhá bá o cu ng co khá ná ng thu thá p tin tư c vá giu p ho co ng bo đườ c nhie u tho ng tin hờn.

c thư c hie

n lờ i

Mo t khi lờ i hư á đá đườ c đưá rá, cá c nhá bá o qui tá c m thư c hie phá i co trá ch nhie Há nh nghe Bá o chí Anh quo c, “Cá c nhá bá o co trá ch nhie dánh tí nh cu á nguo n tin”. Cá c nhá bá o co the bi go i rá trườ c to á đe đie u trá n ve tho ng tin đá co ng bo ne n vie t nhá bá o trườ c nguy cờ bi bá t giư ờ như ng quo c giá c quye n phá p lí dá nh cho kho ng co ng nhá nhá bá o. Bá t kí pho ng vie n ná o cu ng phá i lá m ro vờ i ngườ i cung cá p tho ng tin ve khá ná ng cu the cu á pho ng vie n trong vie hư á ná y.

Các kỹ thuật thu thập tin lén và giấu giếm

t, cá c

t so luá

t dánh tí nh giá má o. Theo mo

Nhưng cá c nhá bá o phá i luo n cá n tro ng vá xá c t nguo n tin đá ng tin cá đi nh xem mo y đe n mư c c tí m hie u c ná y báo go m cá vie ná o. Co ng vie quán đie m cu á nguo n tin háy “đo ng cờ” cu á ho . Lí tườ ng nhá t lá cá c pho ng vie n phá i thám vá n nhie u nguo n tin đe co cá c go c nhí n khá c nháu t chu đe . Vá ho cu ng phá i no lư c he t sư c ve mo mí nh vá o bá t cư thờ i đie m ná o vá sư du ng bá t kí phường tie n ná o co the đe kie m chư ng tí nh chí nh xá c cu á tho ng tin má cá c nguo n tin đá cung cá p cho ho .

y cu á tho ng tin. Đo

c giá vá khá n giá t nhá bá o đá do i trá khi

p lá i co the no i vờ i ho sư thá

t khi co ng

t nhá bá o ne n coi

t thá nh vie n cu á giờ i truye n

n

t Cá c nhá bá o ne n trá nh sư du ng cá c ky thuá thu thá p tho ng tin le n lu t, như sư du ng má y quáy le n, má y ghi á m, tái nghe, háy sư du ng mo ky thuá t ná y lá bá t hờ p phá p. Nhưng đie u quán tro ng kho ng ke m lá chu ng se gá y há i tí nh đá ng tin cá thườ ng kho ng tin mo tá c nghie bo tho ng tin. No i chung, mo mí nh như mo tho ng vá phá i hie u rá ng mí nh co the sư du ng tá t cá cá c tho ng tin co đườ c cho cá u chuye cu á mí nh.

Đo i vớ i cá c nguo n tin vo dánh thí ne n á p du ng c thư c tie n ná o cho vie c quy tho ng tin đo thuo ve mo t nguo n vo dánh? To t nhá t lá tá t cá cá c nguo n tin đe u “đườ c trí ch dá n” vá kho ng ne n lie n quán tờ i cá c “nguo n tin há nh chí nh” háy t nguo n tin thie u chí nh xá c ná o khá c. Cá c mo nguo n tin đí ch dánh thườ ng no i le n sư thá t t nhie u hờn. Vie c cung cá p tho ng tin tư mo c giá nguo n co dánh tí nh thườ ng giu p cho đo p c lá t cá ch đo háy khá n giá đá nh giá đườ c mo mư c đo

y cu á nguo n tin.

đá ng tin cá

t cá u t thu thuá

t. c phá i

t nguo n tin. Khi co the , mo

n đườ c. Mo

t so cờ

n đá đườ c xuá t bá n hoá

Tuy nhie n, co như ng thờ i đie m mo chuye n chí co the co đườ c nhờ mo Cá c nhá bá o vá cá c cờ quán bá o chí buo t ná y trong cá c thờ i sư du ng như ng ky thuá đie m hie m hoi khi má cá c phướng thư c tá c nghie u quá p tho ng thườ ng kho ng máng lá i hie háy khi lờ i í ch cu á co ng chu ng đo i ho i ho phá i y. Cá c cờ quán bá o chí sáu đo ne n lá m như vá p cu á ho giá i thí ch ve phường phá p tá c nghie khi cá u chuye c phá t so ng.

t

Tính khách quan trong tin tức

Nhưng đo i khi co như ng lí do thí ch đá ng đe c đo i đườ c giư kí n dánh tí nh cu á ye u cá u hoá mo t nhá bá o kho ng ne n đưá rá lờ i hư á ná y. Nhưng đie u ná y kho ng phá i lu c ná o cu ng thư c hie quán bá o chí ye u cá u cá c pho ng vie n phá i đưá rá bá t kí lờ i hư á giư bí má t ná o, du đie u ná y co the khie n cá c pho ng vie n kho xư song chí nh sá ch ná y co ly cu á no . Khi tho ng tin tư mo nguo n vo dánh đườ c xuá t bá n, uy tí n cu á cờ quán bá o chí ná y cu ng bi đe do á nhie u như uy tí n cu á chí nh cá nhá n pho ng vie n đo vá

y.

Cá c pho ng vie n cá n phá i hie u ro lờ i hư á cu á mí nh. Mo i ngườ i co the hie u cá c cu m tư như

Cá c nhá bá o ờ Hoá Ky luo n co gá ng đá m bá o c đưá tin. Mo hí nh tí nh khá ch quán trong vie ná y đá bi nhie u chí trí ch trong như ng ná m gá n u co ng chu ng đá y. Mo

t so ngướ i đá

t cá u ho i lie

- 52 -

n cá n phá i đườ c chu thí ch ro rá ng,

t vo n lá cờ sờ đe đưá rá quán đie m cu á

bí nh luá kho ng đườ c bo p me o vá kho ng đườ c xuye n tá c sư thá bá i vie t.

co mong đờ i tí nh khá ch quán háy kho ng? Ho cho rá ng, tí nh khá ch quán thư c sư kho ng c phá m tru đá o đư c vá xem xe t mo i thư c thuo te cu ng như mo i quán đie m vờ i sư to n tro ng như nháu.

i đe cá c quán đie m trá i

c thá

m chí kho ng pho bie n đe n đườ c

tư do ngo n

t”. Kho ng mo

t ái co

c tránh luá

n ná o bá ng sư khá ch quán

n cho tá t cá mo i ngườ i. Cá c cờ quán bá o chí n so i ng đo ng. Co

t pho ng vie n bá t đá u

t đo i. Ngáy khi mo

sư thám giá cu á co ng p vie n vá bí nh luá n c giá . Nhưng cá c cờ

n vá

c tránh luá c phá t tá n tho ng tin sái

Giá o sư Micháel Bugejá, Trườ ng Khoá Bá o chí , Đá i ho c báng Iowá, kho ng đo ng y vớ i quán đie m ná y. “Tí nh khá ch quán kho ng đo ng nghí á vờ i sư thá t,” o ng vie t, “má chí lá quá trí nh quá đo chu ng tá tí m rá sư thá đướ c cá u chuye tuye tí m kie m tho ng tin, rá t co the ho í t nhá t cu ng t t y tướ ng chu quán nhá t đi nh ve mo đá co mo n đo . Nhưng mu c vá i khí á cá nh cu á cá u chuye tie u lá gá t cá c giá đi nh vá đi nh kie n sáng mo t be n vá tie p tu c tí m hie u vờ i sư hoá i nghi lá nh má nh.

Cá c nhá bá o ne n tí m hie u như ng tie ng no i khá c nháu, vá ne n tá o cờ ho ngườ c hoá vờ i co ng chu ng. Ho phá i u ng ho luá cá n tá o rá die n đá n cho cá c cuo no i ve cá c vá n đe quán tro ng cu á co hái cá ch đe khí ch le chu ng lá thư gư i bie n tá trư c tuye n dá nh cho đo quán bá o chí cu ng phá i he t sư c co gá ng đe đá m bá o tí nh vá n minh cu á cá c cuo kho ng khuye n khí ch vie sư thá

t thi ngườ i khá c.

c lờ i le mie

t hoá

t nghi cán bi bá t giư vá bi

Tôn trọng cá nhân

t

i. Ở nhie u nườ c tre n the giờ i, mo

c to

i i luo n đườ c giá đi nh lá vo to

t lá i muo n thuye t phu c co ng chu ng

n rá ng mo

t nhá bá o co trá ch nhie

n đi nh ná y. Tá t nhie n, mo

t nhá bá o

qui tá c

t cá ch đo

c lá

y tư như ng nguo n tin xá c thư c

Qui tá c Đá o đư c SPJ Nguye n tá c thư hái cu á Bo lá “Giá m thie u to n há i … Đo i xư vờ i cá c nguo n tin, cá c đo i tườ ng vá đo ng nghie p vờ i tư cá ch lá cá c cá nhá n đườ c to n tro ng”. Nguye n tá c ná y m thư á nhá đo i khi cu ng kho ng the trá nh kho i vie c lá m to n thường ái đo , song đo i ho i rá ng ánh tá phá i no lư c he t sư c đe giá m thie u to n thường ná y. Bo Qui tá c cu á SPJ cu ng như nhie u bo tường tư khá c, đá khuye n nghi cá c nhá bá o cá n n lo ng trá c á n đo i vờ i như ng ngườ i se bi the hie c to n thường bờ i bá i vie t sá p đườ c co ng bo , đá bie t lá khi ho trờ thá nh đo i tườ ng bi chu y má kho ng phá i do lo i cu á ho .

Giá đi nh rá ng mo buo c to ngườ i bi buo cho đe n khi ánh tá đườ c xe t xư vá ke t á n chí nh thư c ờ to á á n. Tuy nhie n, như ng ngườ i thư c thi phá p luá rá ng ngườ i đáng bi giư ná y thư c sư lá thu phá m cu á vu á n vá luo n khuye n khí ch cá c to chư c truye n tho ng đưá tin theo hườ ng cu ng co cho nhá khá ch quán se đưá tin như như ng gí cá c nhá chư c trá ch đá no i. Nhưng vờ i phá m vi phá p luá t cho phe p, nhá bá o ná y cu ng cá n phá i tí m p đe xá c minh tí nh chí nh hie u mo xá c cu á tho ng tin vá tí m rá tho ng tin trá i chie u đá ng tin cá khá c. Nhá bá o kho ng ne n chí nhá c lá i lờ i cu á giờ i chư c trá ch đưá rá như như ng con ve t, cư n đi nh ná y đá đườ c chư ng như the như ng nhá t. minh lá đu ng sư thá

t cá ch nhá y cá m. n xem cá u

Khuyến khích các quan điểm khác nhau

n ve cá c đo i tườ ng tre n co thư c sư đá ng

t ne n bá o chí co tí nh chá t

i, ho há ng cu á Ná n nhá n trong cá c vu phá m to cá c nhá n vá t dánh tie ng vá như ng ngườ i no i tie ng, tre em vá cá c cá nhá n de bi to n thường khá c cá n phá i đườ c đo i xư mo Cá c nhá bá o phá i cá n nhá c cá n thá chuye đưá thá nh tin tư c háy kho ng.

t thu thá

c giá vá khá n t

n cá c chu đe theo

t đeo bá m trong mo i trườ ng hờ p.

c du co the lá hờ p phá p nhưng vie

c lie n tu c

t ngườ i ná o đo tre n pho ,

c xá m phá m nhá rie ng

cá c quán đie m khá c nháu. Đie u ná y co

Ở nhie u nườ c, mo đá ng phá i lá đie u bí nh thướ ng. Đo giá ờ cá c quo c giá ná y co the kí vo ng rá ng mo cờ quán bá o chí se tie p cá quán đie m rie ng cu á ho vá lư á cho n cá c chu đe đe vie t tin bá i dư á theo đo . Ho cu ng bie t rá ng cá c cờ quán bá o chí cá nh tránh vờ i nháu co the u ng ho the phu hờ p vờ i đá o đư c bá o chí nhưng chí khi t ro giư á vie cá c cờ quán bá o chí ná y phá n bie c n vá u ng ho

c đưá tin. Cá c bá i vie t xá luá

vá vie

p tho ng tin le n co the gá y Cá c ky thuá to n há i. Sư kie n trí lá phu hờ p song cá n trá nh chie n thuá Má go i đie n, đi theo mo chu p nhie u bư c á nh, hoá sáu khi đá đườ c ye u cá u rá kho i nhá cu á mo t ngườ i ná o đo đe u co the gá y rá nhie u phie n phư c. Du lá ngườ i no i tie ng nhá t thí cu ng co quye n đườ c co kho ng gián rie ng tư nhá t đi nh,

- 53 -

t, du ngườ i bưng bí t co đưá rá lí

bưng bí t sư thá do gí đe bie

n minh cho đie u đo .

c so ng rie ng tư cu á cá c cá

Nhà báo độc lập

vá chí khi lờ i í ch co ng chu ng đườ c đá nh giá lá quán tro ng hờn thí cá c nhá bá o mờ i đườ c phe p xá m phá m cuo nhá n khá c.

p khá ná ng há nh đo

i lờ i í ch co the ng p đưá tin tớ i co ng chu ng má kho ng chi u

c lá

ng hoá

c cá n

Nhá bá o cá n phá i dá nh sư trung thá nh cáo nhá t cu á mí nh cho co ng chu ng. Đie u ná y co nghí á lá phá i trá nh cá c xung đo lá m ánh tá phá i thoá hie đo á nh hườ ng cu á bá t ky sư tá c đo nhá c ná o.

n quá bie u, cá c

c ná y, í t nhá t lá trong trườ ng hờ p ná n nhá n

c đo i tườ ng lá ná n nhá n cá c vu

n cá n n trư

i đo ng vái tro

p vu bá o chí đe giư

lie u lá thuye t t cá ch t đo i

t tí nh ve mo

c co ng bo như ng sư vie

c nhá y ng đo ng. Mo

c vá n ho á. Ne u đie u ná y lá

n the tháo hoá

Má t khá c, co the co nhie u lí do to t vá thí ch đá ng đe co ng bo tho ng tin má đo i tướ ng muo n t quán chư c co the muo n giư kí n chi giư kí n. Mo tie t ve mo t vu ngoá i tí nh. Nhưng ne u o ng tá lá i sư du ng cá c khoá n co ng quy háy như ng nguo n c ná y lư c co ng khá c cho vu ngoá i tí nh đo thí vie trờ thá nh vá n đe lie n quán tờ i lờ i í ch hờ p phá p cu á co ng chu ng. Tường tư , ná n nhá n cu á cá c vu phá m to i thườ ng muo n giư kí n dánh tí nh cu á ho , cá c cờ quán bá o chí co the đo ng y vờ i vie lá tre em hoá lá m du ng tí nh du c. Nhưng ờ nhie u nườ c, ná n t vu phá m to nhá n trong mo c trong quá trí nh khờ i to hí nh ngườ i cá o buo sư . Má y đá ng tin cá c tí m hie u mư c đo c du vie cu á ná n nhá n lá chí nh đá ng vá lá nhá n to quán tro ng đo i vờ i bi cá o - song cá c nhá bá o kho ng đướ c phe p tho á má n thi hie u kho ng lá nh má nh tho ng quá vie t cá m kho ng phu c vu lờ i í ch cho co cờ quán bá o chí phá i cá n đo i giư á quye n vá lờ i í ch cu á cá ná n nhá n lá n bi cá o vờ i quye n đườ c bie t tho ng tin cu á co ng chu ng.

Cá c nhá bá o phá i trá nh nhá khoá n phí , ve , cá c go i du li ch, háy cá c há ng ho á hoá c di ch vu khá c tư cá c nguo n cung cá p tho ng tin. Cá c cuo n sá ch, tá c phá m á m nhá c háy phim á nh đườ c gư i cho nhá bá o đe bí nh luá ng tư thie đướ c chuye n cho cá c hoá t đo khi co lí do máng tí nh nghie chu ng lá i lá m nguo n tá i lie u cho cá c pho ng sư trong tường lái. Há y cá nh giá c vờ i cá c chuye n du li ch đườ c tá i trờ vờ i y đo lo phu c cá c pho ng vie n vie t pho ng sư mo nhie t đie m du li ch háy mo tườ ng ná o đo . Cá c cờ quán bá o chí phá i tư chi trá cho cá c chuye n đi cu á pho ng vie n tờ i cá c sư kie kho ng the thí phá i chu thí ch ro trong bá i vie t cu á mí nh.

Sự nhạy cảm về văn hóa

t ro

p

c mo

t cá ch rá

n vie

c lườ i suy

n thu láo, vá ho phá i phá n bie n vá má ng quá ng cá o ng cu á cờ quán bá o chí . Be n đá ng

c hie u sái tho ng tin

c đưá tin kho ng chí nh xá c. Cá c nhá bá o cá n

c

u co cá n thie t phá i

c tí nh tường tư cu á mo

Cá c nhá bá o kho ng đườ c co su y cho cá c sá n phá m đe nhá giư á má ng chí nh luá trong hoá t đo quá ng cá o kho ng đườ c gá y á nh hườ ng nhá m tá o rá cá c bá i vie t tí ch cư c háy há n che vie đưá tin tie u cư c. Tá t cá cá c bá i vie t quá ng cá o phá i đườ c chu thí ch mo t cá ch ro rá ng đe kho ng gá y rá bá t kí sư nhá m lá n ná o giư á quá ng cá o vờ i tin tư c háy bí nh luá

n.

Cá c nhá bá o kho ng ne n lá m vie khuo n. Đie u ná y ná y the hie nghí vá co the dá n đe n vie hoá cá n nhá c cá n tro ng xem lie ne u ro nguo n go c, to n giá o, khuynh hườ ng giờ i tí nh, háy cá c đá t ngườ i ná o đo háy kho ng. Ngo n ngư trung ho á ve giờ i thườ ng lá thí ch hờ p.

p

, cá c hie

t lờ i í ch cho mo

c lá thá nh vie n cu á cá c cá u lá c bo i, cá c đá ng chí nh tri háy cá c to chư c to n giá o t nhá bá o.

t so to n giá o cá m hoá

c rá t

c chu p á nh cá nhá n.

ng chí nh tri hoá

t so cờ quán bá o chí cá m mo c tư thie

Cá c pho ng vie n ne n ghi nhờ vá nhá y cá m vờ i cá c truye n tho ng vá n ho á khá c nháu. Ví du , ngườ i theo mo kho ng khuye n khí ch vie Cá c nhá bá o phá i to n tro ng đie u ná y, trư khi co c đe lá m đie u ngườ c lá i. lí do bá t buo

t vá i loá i hí nh n, ví du như t chư c vu chí nh tri háy lá m t nho m chí nh sá ch

n vie n cho mo

t má

t cá i

t. Cá c che đo

n dá n cá c giá tri xá ho

t, “cá c giá tri vá n ho á” đo i khi lá mo đá n á p co the i trong khi y đo thư c n vá ngá n

n cá c quán đie m đo i lá

t nhá bá o co

p. Mo

c c thá nh vie n giá đí nh ho thám giá. Má m p vie n tờ Washington Post thá t bie n tá c bá u

Mo cờ đe kie m duye vie sư cu á ho lá há n che tư do ngo n luá chá đá o đư c cá n thá ch thư c như ng thu đoá n nhá m

Vie ho co the gá y rá xung đo Mo hoá t đo tránh cư vá o mo tí nh nguye ná o đo . Há u he t cá c cờ quán bá o chí đe u cá m cá c nhá bá o kho ng đườ c đưá tin ve to chư c má ho hoá du mo chí đá tư bo quye n bo phie u trong cá c cuo cư song tre n thư c te , cá c cá nhá n há n nhie n

- 54 -

c mo

kho ng cá n phá i tư bo cá c quye n dá n sư cu á ho khi lư á cho n trờ thá nh nhá bá o. Nhưng đie u quán tro ng lá cá n phá i nhờ rá ng cá c mo i quán co the se bi hie u lá tá o rá sư thie n vi . Trong he trườ ng hờ p xung đo t lờ i í ch lá kho ng the trá nh kho i, no cá n phá i đườ c co ng bo co ng khái.

n vá se buo

c bie

t cá ch đe

t n vie n vie t ve

c tá i chí nh. Luá

t c giáo di ch táy trong (muá

c bá n co phie u vá cá c loá i co phá n khá c do

“án ninh quo c

t nhá m bá o ve

i bo

co the á nh

Trong chie n tránh, khu ng hoá ng háy trong cá c tí nh huo ng khá n cá p, cá c nhá bá o co the cá m thá y nhie u dá ng tí nh cá m trung thá nh má u t co ng dá n ye u nườ c thuá n nháu. A p lư c lá mo co the rá t lờ n. Hoá t chí nh phu mờ i đườ c bá u co the tuye n bo rá ng ho kho ng the co su y c cá c nhá cho tư do bá o chí toá n die bá o phá i vie t bá i co lờ i như lá mo cu ng co ne n dá n chu mong mánh đáng hí nh thá nh. Đo i khi cá c nhá bá o đườ c ye u cá u phá i i dung tuye n truye n như the đưá tin ve cá c no chu ng lá sư thá giá”.

p má u thuá n vờ i

t vá i lờ i í ch

c co mo

t lá khi bá i vie t cu á ho co

c bie

c giư bí má

t. Má

Nhie u cờ quán bá o chí co nguye n tá c đá dá nh cho pho ng vie n vá bí nh luá cá c đe tá i kinh doánh hoá nghie m cá m vie hoá co đườ c như ng tho ng tin no hườ ng tờ i giá co phie u) co the đườ c á p du ng. Cá c nhá bá o kho ng đườ c vie t ve cá c co ng ty má ho co sờ hư u co phá n hoá tá i chí nh khá c, đá the á nh hườ ng tờ i thi trườ ng vá lá m lờ i cho bá n thá n ho . Ho phá i khái bá o vờ i chu tờ bá o ve như ng co ng cu tá i chí nh má ho vá giá đí nh ho sờ hư u, đo ng thờ i phá i tá m ngư ng muá bá n co phie u trong thờ i gián ngá n khi vie t bá i ve như ng co phie u đo .

c trí hoá n vie

c bi cá o buo

c cá c nhá bá o kho ng đườ c

Khi cá c quye t đi nh bie n tá mong muo n cu á chí nh phu , cá c cờ quán bá o chí co the bi chí trí ch ví đá lá y nhá n đi nh cu á mí nh tháy cho nhá n đi nh cu á cá c quán chư c chí nh phu mờ i đườ c bá u no i tre n. Đie u ná y co the xá y rá khi chí nh phu cho rá ng co mo t ye u t ve cá c vá n cá u bá t buo c đo i vờ i vie t khá c, đe tí nh bá o háy thư c thi phá p luá cá c nhá bá o cu ng co the bi le n á n ví bưng bí t tho ng tin hoá c xuá t bá n tho ng tin ví lí do đá ng phá i.

n bá t kí khoá n tie n ná o đe gá y á nh c đưá tin, ánh tá cu ng kho ng đo i tướ ng cu á bá i

n tre n đá i phá t thánh hoá

n rá ng bá i vie t đo co

Cu ng gio ng như vie phe p nhá hườ ng đe n vie đướ c đưá quá háy ho i lo vie t. Đo i vờ i ngườ i quán sá t be n ngoá i, tin tư c co sư “muá bá n” lá tin tư c đá ng ngờ . Trong mo t t so trườ ng hờ p nhá t đi nh, ví du khi mo t đi á đie m cu nguo n tin phá i di chuye n tờ i mo the đe xuá t hie t c mo chường trí nh truye n hí nh, co the thánh toá n cho ho như ng chi phí hờ p lí , báo go m tie n á n, tie n đi lá i vá tie n khá ch sá n. Nhưng cá n phá i trá nh há nh vi “phá i co tie n mờ i lá m bá o” vá trá giá đe co đườ c tho ng tin.

Các vấn đề đạo đức khi đưa tin về chính phủ

n cu the lá i co the đe do á cuo

c đưá tin ve chí nh phu cu ng gá

c bie

p nhie u t kho khá n. Co ng chu ng

m giá i trí nh. Đo i khi, t nhá bá o co the lá m lá

Đá y lá như ng vá n đe ho c bu á. Cá u trá lớ i kho ng phá i lu c ná o cu ng de dá ng. Mo t nguye n tá c chí đá o lá lo ng trung thá nh cu á nhá bá o phá i dá nh t cho co ng chu ng chư kho ng phá i dá nh cho mo chí nh phu háy mo cu the ná o. Kho ng t che đo nhá bá o ná o muo n lá m to n thường co ng đo ng háy quo c giá cu á mí nh. Nhưng cá c chí nh phu co the muo n gá y á p lư c le n cá c bá i vie t phe phá n bá ng cá ch bie n luá the phường há i tờ i sư án toá n cu á co ng chu ng háy án ninh quo c giá. Cá c pho ng vie n co the to n tro ng như ng luá n cư ná y, nhưng ho cu ng cá n to rá hoá i nghi. Ho co the cho cá c quán chư c chí nh phu cờ ho t i giá i thí ch tá i sáo mo c so ng cá u chuye háy mo t lờ i í ch quo c giá cu the ná o đo . Nhưng cá c nhá bá o cá n giá m sá t cá c nhá cá m quye n vá bá t ho phá i co trá ch nhie đie u á i quo c nhá t má mo chá t vá n nhá cá m quye n.

t ye u cá u cá c pho ng vie n

Có trách nhiệm giải trình trước công chúng

t so ngườ i co the bi đe do á.

c chí nh phu phá i co trá ch nhie

t phá n quán tro ng trong nghe bá o lá phá i Mo đá m bá o nhá cá m quye n co trá ch nhie m giá i trí nh trườ c co ng chu ng. Cá c cờ quán bá o chí cu ng co nghí á vu đá o đư c tường tư ve trá ch nhie

m giá i trí nh.

Vie thá ch thư c đá thườ ng kí vo ng cá c nhá bá o se lá “tái má t” giu p ho giá m sá t, cho ng lá i há nh vi sái trá i cu á chí nh phu . Nhưng se rá sáo ne u cá c vie n chư c thư c thi phá p luá t vu bá t con kho ng đườ c đưá tin chi tie t ve mo tin đáng xá y rá, ví du như vá u cá c nhá y? Lie bá o co ne n hờ p tá c kho ng? Ne u kho ng, tí nh má ng cu á mo Nhưng ne u co , ho co the tư mí nh lá m to n há i khá ná ng buo m giá i trí nh.

- 55 -

c dánh

c cu á

nhá n. Nhưng như ng ngườ i phá t bie u ná vá n phá i co nghí á vu đá o đư c lá trung thư c, đưá tin chí nh xá c vá minh bá ch nhá t co the trong cá c trườ ng hờ p xung đo

t lờ i í ch.

c giá

c tránh luá

n vá vie t bí nh

Giờ i truye n tho ng minh bá ch hờn so vờ i cá c ngá nh nghe khá c, ví sá n phá m co ng vie c cu á ho luo n đườ c xem xe t tí mí . Cá c nhá bá o thườ ng phe bí nh vá thá ch thư c co ng vie nháu. Vá ờ há u he t cá c nườ c tre n the giờ i, khá ch há ng co nhie u lư á cho n ve tin tư c vá co the tư cho i kho ng đo c như ng sá n phá m tin tư c kho ng đá t chuá n.

n tre n tráng web cu á ho . Ho co the tá o rá t mu c mờ i ngườ i sư du ng đưá no

i dung

y, há u he t cá c cờ quán bá o chí đe u co the

i dung đo tre n tráng

n vá xuá t bá n no

n

chí nh tri háy

c phe

n hoá

Nhie u ngườ i vie t blog khuye n khí ch đo thám giá vá o cá c cuo luá mo bí nh luá web cu á mí nh. Ho co the ke t no i vờ i như ng đi á chí khá c be n ngoá i. Vá ho co the trí ch dá n bá i vie t cu á ngườ i khá c đe bí nh luá phá n.

t ná y khie n cho blog co

t lá trong như ng quye t

p như the ná o, đá

i t vá i loá i no

i dung khie u

đo

t nhá n vie n tá

c giá bá y to quán ngá i cu ng như khie u ná i. n tuy

Tá t cá như ng ky thuá sư c so ng vo cu ng má nh me . Nhưng như ng ngườ i vie t blog cu ng phá i cá n nhá c xem ho co cá n kie m chư ng cá c đườ ng dá n vá đie u tie t cá c bí nh luá n đườ c đưá rá bờ i như ng ngườ i khá c háy kho ng, đo ng thờ i phá i cá n nhá c xem ho se á p du ng chí nh sá ch gí vờ i mo dung, ví du như cá c video co no dá m háy cá c vu co ng kí ch cá nhá n. To t nhá t lá há y co ng bo như ng chí nh sá ch ná y ro rá ng vá á p du ng chu ng mo

t cá ch nhá t quá n.

Sử dụng truyền thông xã hội

Du vá lá m nhie u hờn đe co ng chu ng co the tie p cá ho de dá ng hờn. Ne u cá c quán he kinh doánh á nh hườ ng tờ i cá c lư á cho n bie n p cu á ho , ho phá i co ng khái no i le n đie u đo . tá t nhá kinh doánh đá ng quá ng cá o rá t u mo Lie nhie u tre n mo t tờ bá o co ye u cá u tờ bá o ná y đưá tin co lớ i cho ánh tá háy kho ng? Truye n tho ng cá n giá i thí ch ho đá rá quye t đi nh bie n c bie tá đi nh gá y tránh cá i. Như ng quye t đi nh xá rớ i cá c chuá n mư c đá o đư c tho ng thườ ng phá i đướ c giá i thí ch co ng khái. Cá c cớ quán bá o chí cá n mờ i đo n vá khí ch c giá cho y kie n bí nh luá le Lí tườ ng nhá t lá ne n co mo vá kho ng thie n vi cu á há ng tin chuye n đườ c phá n co ng đe giá i đá p như ng thá c má c, phá n ná n ná y.

n

i, ví du như má ng Fácebook, Orkut,

p. Nhưng khi

n lo i vá đí nh chí nh

Tá t cá cá c cờ quán bá o chí đe u co the má c lo i. Ho phá i no lư c đe giá m thie u như ng trườ ng hờ p ná y bá ng cá ch xá y dư ng quy trí nh kie m trá sư thá t trong quá trí nh bie n tá đá má c lo i, ho phá i nhá ngáy.

i dung. Như ng hí nh thư c truye n tho ng

Các vấn đề đạo đức đặc biệt nảy sinh cùng với các phương thức truyền thông mới và nền báo chí công dân

c co su y cho mo

m chí chu ng co t t nhá bá o tường tá c vờ i mo t “thường hie u” c giá ghe

t cờ quán bá o chí ná o

Nhie u nhá bá o, cá cá c nhá bá o truye n tho ng lá n như ng thá nh vie n cu á cá c phường tie truye n tho ng mờ i đe u đáng hườ ng ve truye n tho ng xá ho vá MySpáce, háy sư du ng YouTube vá như ng tráng web khá c cho phe p cá c cá nhá n đá ng tá i cá c no ná y co the cung cá p cá c y tườ ng cho bá i vie t vá cá c đi nh hườ ng hư u í ch. Thá the cho phe p mo co ng đo ng hoá bá o chí bá ng cá ch khuye n khí ch đo thá m tráng web cu á mo đo .

i cu ng đá

t rá nhie u t nhá bá o co đá o đư c.

t vờ i cá c thá ch

Há u he t, ne u kho ng phá i lá tá t cá cá c chí dá n đá o đư c truye n tho ng truye n tho ng đe u co the đướ c á p du ng cho cá c nhá bá o co ng dá n, ngướ i vie t blog vá như ng ngườ i thư c há nh cá c phường thư c truye n tho ng mờ i, nhưng như ng ngườ i xuá t bá n cá c bá i vie t cu á ho tre n kho ng gián má ng đáng phá i đo i má thư c mờ i.

i lá m cờ sờ cho cá u chuye

c dánh hoá

t hie

t ngườ i –

c sư du ng i, như ng ngườ i co c gá y tránh cá i thườ ng

t cá ch ná t vá i xá ho p hoá

t ngườ i

Như ng ngườ i vie t blog, kho ng gio ng như cá c nhá bá o tho ng thườ ng, thườ ng co ng bo cá c bá i vie t cu á ho mo u. Ở mo bie quán đie m đo i lá giá u dánh tí nh cu á mí nh ví ly do án toá n cá

Nhưng truye n tho ng xá ho thá ch thư c mờ i đo i mo Vie c kie m chư ng như ng bá i đườ c đá ng tá i tre n má ng co the rá t kho khá n. Cá c pho ng vie n phá i no i ro khi sư du ng cá c tráng web truye n tho ng xá ho n cu á mí nh. Ho phá i vo cu ng cá n tro ng khi sư du ng tho ng tin lie n quán đe n tre vi thá nh nie n – như ng tho ng tin co the hu y hoá i dánh dư cu á mo hoá c khi sư du ng tho ng tin thuo khá c – ví du như cá c bí má

c ve mo t thường má i. Luá

t

- 56 -

i dánh phí bá ng, xá m há i cuo

c so ng

Kết luận

n

phá p ve to rie ng tư vá vi phá m bá n quye n vá n đườ c á p du ng tre n kho ng gián má ng.

t vá i cờ quán bá o chí đá tho ng quá cá c

i cu á đo

c thư á nhá

t khi vie

n đá i rá ng quye n tư do ngo n luá

y, mo

cá c pho ng vie n tránh cá i ve

Nhie u nhá bá o tin rá ng ho kho ng cá n phá i bie minh gí cho vái tro “lí nh cánh” theo do i cá c há nh vi cu á chí nh phu cu ng như lá ke nh cung cá p tho ng tin cho co ng chu ng. Hie n nhie n, ho n trong thờ i nghí rá ng mo hie n lá quye n cờ bá n thí đường nhie n bá o chí phá i co vái tro giá m sá t vá cung cá p tho ng tin. Ví vá t vá i nhá bá o cho rá ng ho co quye n hờ p phá p lá đướ c phe p đo i lu c má c sái lá m.

t vá i cờ quán bá o chí t pho ng vie n ne n co tráng

t phá p. Chu ng khuye n khí ch cá c

c be n cá nh

ng cờ cu á ho , phường

c cu á ho .

c mờ i mo

t cá u ho i ve cá ch thư c rá

p tư đá

co the bi cho lá bá ng

mo

Mo c sư du ng chí nh sá ch đá o đư c đo i vờ i vie truye n tho ng xá ho i ngu nhá n vie n. Dow Jones, nhá xuá t bá n Tá p chí Pho Wáll, kho ng khuye n khí ch cá c pho ng vie n cu á mí nh bá y to quán đie m cá nhá n háy quán đie m u ng cu á ho tre n Fácebook cá nhá n, đo ng thờ i ho cu ng kho ng u ng ho n đáng xá y rá nhưng chưá xuá t cá c cá u chuye hie t bá o. Mo n tre n má khuye n nghi rá ng mo Fácebook rie ng dá nh cho co ng vie Fácebook cá nhá n cu á ho . Cá c nhá bá o cá n nhờ rá ng vie t nguo n tin má t lá m bá n vờ i dánh tí nh mí nh tre n Fácebook co the lá m lo cu á nguo n tin đo vờ i cá the giờ i. Ho cu ng cá n phá i nhờ rá ng cá c quye t đi nh thám giá háy u ng t tráng há m mo ho chư ng cu á sư thie n vi .

Nhưng cá c chuá n mư c đá o đư c cu á chí nh cá c m chí co n co the há khá c hờn cá c nhá bá o thá chuá n mư c luá nhá bá o xem xe t lá i đo thư c cu á ho vá sá n phá m co ng vie Chu ng cu ng khuye n khí ch cá c pho ng vie n vá cá c nhá bie n tá quye t đi nh cu á mí nh. Như ng chuá n mư c đá o đư c ná y cu ng tá o cớ ho i đe cá c nhá bá o cá n nhá c như ng cá ch nhí n khá c vá đá nh giá xem quye t đi nh cu á ho gá y á nh hườ ng tờ i như ng ngườ i khá c như the ná o.

c đưá rá vá á p du ng cá c nguye n tá c đá o đư c

i thí thư c sư kho ng co cá ch

ng đo

p, thá

c lá

Cuo i cu ng, kho ng đie u gí tre n Fácebook háy cá c tráng web tường tư thư c sư co tí nh rie ng tư. Mo t khi đie u gí đo đá đườ c xuá t bá n tre n truye n tho ng xá ho gí lá y lá i đườ c no vá cu ng kho ng the ngá n kho ng cho như ng ngườ i khá c sư du ng no theo cá ch má ho mong muo n.

Vie co ve rá t de lá m ná n lo ng. Nhưng chu ng giu p cá c nhá bá o há nh nghe theo cá ch to t nhá t co n đe cá c nhá bá o hoá t the . Chu ng tá o đie u kie đo t cá ch du ng cá m, m chí mo trong quá trí nh tí m kie m vá theo đuo i sư thá

t.

Phía trên: Truyền thông xã hội làm nảy sinh nhiều vấn đề mới đối với các nhà báo. Giám đốc điều hành mạng Facebook Mark Zuckerberg đang có bài phát biểu đề dẫn tại một cuộc hội nghị về internet ở San Francisco ngày 21 tháng Tư năm 2010.

- 57 -

Tất cả mọi người đều ủng hộ tự do ngôn luận. Ít khi một ngày trôi qua mà không được tán dương, nhưng có một số người lại cho rằng họ được tự do nói những gì họ thích, nhưng nếu có ai đó phản đối thì đó là một sự xúc phạm.

Ngài Winston Churchill Thủ tướng Anh Phát biểu tại Hạ Nghị viện năm 1943.

- 58 -

Chương 5: NHỮNG PHƯƠNG TIỆN TRUYỀN THÔNG MỚI, CÁC NHÀ BÁO CÔNG DÂN, VÀ NHỮNG NGƯỜI VIẾT BLOG

Thế giới tự do của cộng đồng những người viết blog dường như là thành trì cuối cùng của tự do ngôn luận thực sự. Một người không cần có nhiều tiền, không cần một tờ báo in đắt đỏ hay một tháp truyền tín hiệu. Bất cứ ai với một chiếc máy tính cá nhân, một mo- dem và một vài phần mềm đều có thể chia sẻ ý nghĩ của họ với thế giới thông qua trang blog hay weblog. Và nhiều trang weblog rất riêng tư, đầy cảm nghĩ cá nhân lan tràn trên Internet này khác xa với những gì thuộc về thế giới báo chí tuyền thống đôi khi khá buồn tẻ, nơi mà các nguồn tin và các tình tiết đều phải được kiểm tra kỹ lưỡng. Những người viết blog có “luật” riêng cho chính họ. Có phải như vậy không?

Cân đối giữa tự do ngôn luận và các lợi ích trái ngược trên Internet

ng rá i, vá n đe đá t ngườ i háy xuá t hie t hí nh thư c p vá lán trá n tư n tre n má n

t phá p đie u chí nh. Nhưng cá c chí nh c du ánh tá n máng tí nh c cá p giá y phe p chí nh phu lie n lá c mờ i ná y, đá tí m cá ch Ngáy tư như ng khi Internet bá t đá u đườ c sư du ng ro t rá lá kho ng gián má ng co phá m vi hoá n toá n mờ i vá chưá đướ c luá phu tre n the giờ i, “bi so c” trườ c như ng há m y cu á co ng nghe khái thá c vá kie m soá t vie c sư du ng no .

c tie p cá n Internet co the lá rá o cá n đá u

n ờ

p n mo i bá y to quán đie m” như cá c dá i phá t so ng đướ c cá c trá m phá t thánh truye n hí nh sư du ng, cu ng kho ng phá i lá mo truye n tho ng co tí nh xá m nhá do vá o nhá mo hí nh má y tí nh cu á ngườ i đo má kho ng muo n”. Ví cá hái lá p luá li ch sư dá n đe n vie vá kie m soá t ne u tre n kho ng the á p du ng đướ c cho trướ ng hớ p ná y, ne n Thá m phá n To á á n To i cáo John Pául Stevens đá phá n quye t dư á tre n y kie n đá so rá ng “Lờ i í ch c khuye n khí ch tư do ngo n luá trong vie mo i dá n chu quán tro ng hờn bá t kí lờ i t xá ho í ch co tí nh lí thuye t nhưng chưá đườ c chư ng minh ná o co đườ c tư cá c hí nh thư c kie m duye t”. i dung khie u dá m, quá n

n phá p kie m cáo nhá t cu á hie n phá p, báo

Vie tie n. Bá o cá o ná m 2007 cu á to chư c giá m sá t Internet lá OpenNet Initiátive đá chí rá rá ng t web ngá y cá ng pho cá c no lư c kie m duye bie n vá trờ ne n tinh vi hờn. Ví du như Ará Xe u t đá sư du ng phá n me m lo c đe chá tráng web đườ c coi lá co no đá nh bá c, cá i giá o vá phe phá n che đo chu ờ nườ c ná y. Trung Quo c cu ng bi chí trí ch ví đá thư c thi mo t go i cá c bie soá t Internet, báo go m cá c phá n me m lo c, ye u cá u ngườ i sư du ng vá cá c quá n cá phe Internet phá i muá giá y phe p vá ke cá cá m cá c quá n cá phe Internet. n ví to t vu kie

i cá c i lie n báng, Quo c ho

bá n p khá c như án ninh quo c giá, bá o ve

p đe n n no i tie ng giư á Reno vá ACLU (Hie n cu á ho đá ng đườ c đưá

Quye t đi nh cu á trườ ng hờ p Reno co nghí á lá hí nh thư c lie n lá c dư á tre n Internet đá nhá n đướ c mư c bá o ve go m nhie u quye t đi nh cu á to á á n xá c đi nh ro phá m vi cu á Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p. Hí nh thư c há n che trườ c khi xuá t bá n đướ c coi lá vi hie n. Mo i dánh phí bá ng chí thá nh co ng khi co chư ng cư ve lo i cu á nhá xuá t bá n, ngáy cá khi nguye n đờn i dung tho ng tin lá sái đá chư ng minh đướ c no n ve xá m phá m đờ i ch. Há u he t cá c vu kie le so ng rie ng tư se bi bá c bo ne u nhá xuá t bá n co the chí rá rá ng đo i tườ ng đườ c đe cá trong cá u chuye thá nh tin. Cá c há nh vi vi phá m bá n quye n co the đườ c thá thư ne u á n phá m đườ c sư du ng ví mu c đí ch hờ p ly .

t ngườ i kho ng cá n phá i lá mo t nhá bá o

- 59 -

Ở Hoá Ky , Quo c ho báng vá to á á n đáng no lư c cá n bá ng giư á tư do ngo n luá n tre n Internet vờ i cá c lờ i í ch đo i lá dánh tie ng. Trong vu quye n vá quye n bá o ve kie i p ho Tư do Dá n sư My ) ná m 1997, To á á n To i cáo Hoá Ky đá cho rá ng cá c hí nh thư c lie n lá c tre n má ng toá n cá u cu ng lá đo i tườ ng đườ c bá o ve bờ i Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p như đo i vớ i bá o chí vá cá c hí nh thư c truye n tho ng in á n khá c. To á cho rá ng kho ng gián má ng t há ng ho á khán hie m đe kho ng phá i lá “mo Mo đướ c co ng nhá hí nh thư c bá o ve n vá n co the đướ c hướ ng cá c ná y. Vá o ná m 1972, To á á n

c đá ng cá c đườ ng

c no lá quye n cu á mo t há ng xuá t bá n To i cáo Hoá Ky đá tuye n bo “Tư do bá o chí lá quye n cu á mo c … chá ng khá c t tá c giá đờn đo gí vie tá m cờ ờ mo t thá nh pho lờ n”.

n ví u ná o do chí nh ánh tá vie t. Trong

p t hie u ánh tá co tí m cá ch kie m t cu á pho ng vie n co the đườ c n háy

t so đá o luá t cá ch vo trá ch ng mo m vá kho ng quán tá m đe n vie

Tá t nhie n lá kho ng. Du vie link tờ i cá c tráng web cu á be n thư bá háy đe n i dung do ngườ i đo c đá ng tá i đườ c cá c no hườ ng mie n trư dá ng ná y háy dá ng khá c, song mo t ngườ i vie t blog vá n co the bi kie bá t kí tá i lie quá trí nh to tu ng, ngườ i vie t blog co the bi kie m trá rá t chi tie t ve cá c ky thuá t thu thá tin tư c cu á mí nh. Lie chư ng tí nh chí nh xá c cu á cá u chuye t lờ i kho ng, háy chí đờn giá n lá nhá c lá i mo đo n tho i vo cá n cư ? Lie u ánh tá co dư á tre n cá c nguo n tin vo dánh háy kho ng? No i cá ch khá c, ánh tá co há nh đo nhie c đưá tin trung thư c háy kho ng? Ne u to á á n tí m thá y ng bá ng chư ng cho rá ng ánh tá đá há nh đo n. y thí ngườ i ná y co the bi thuá kie như vá

t to á t vu kie n vờ i to

t. Kho ng ái co t phá p dánh tí nh cho như ng ngườ i vie t t thường má i cu á n rá bí má

t dá ng pho i t to á á n lie n báng ờ chí nh báng ná y

i dung ná y khi vie n dá n đá

c cho” y, như ng ngườ i vie t blog cu ng đườ c Như vá . Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p bá o ve t phá p ly ve má Ho cu ng co the đườ c bá o ve no i chung. Cá c luá n há nh ve bá o ve nguo n tin má c kho ng đườ c á p du ng đo i vờ i ngườ i vie t hoá c vá o tư ngư trong cá c đá o luá t blog, phu thuo c. Má c c vá o to á á n thu ly vu vie hoá c tu y thuo t há n che phá m vi bá o ve du mo chí cho cá c nhá bá o lá m vie c trong bie n che tá i cá c cờ quán truye n tho ng bá o chí truye n tho ng co thu lờ i nhuá n, song cu ng co nhie u ng hờn, báo go m tá t cá t co phá m vi ro luá như ng ái thám giá thu thá p tin tư c vá pho bie n tin tư c cho đo ng đá o ngườ i xem. Mo á n ờ Cáliforniá đá quye t đi nh rá ng luá báng bá o ve blog đá phá t hie co ng ty má y tí nh Apple. To á cho rá ng cá c bá i vie t cu á ho cá u thá nh “tin tư c”. Nhưng ngáy sáu đo , mo lá i tư cho i co ng nhá n ngườ i vie t blog vá lá ngườ i tư coi mí nh lá ngườ i theo thuye t vo chí nh phu đo , ánh Josh Wolf, lá nhá bá o ví ánh tá kho ng “lie n quán tờ i háy lá m vie mo t cờ quán bá o chí ná o. Ở há u he t cá c nườ c, mo i dánh phí bá ng chí co the đườ c tie n há nh ne u co cá n cư lá cá c phá t ngo n sái sư thá the bi kie n ví co phá t ngo n bá y to quán đie m thuá n tuy , cho du quán đie m đo lá đu ng háy sái. Nhưng nhie u tráng blog lá mo hờ p giư á quán đie m cá nhá n vá cá c lờ i cá o buo t c vo cá n cư . Co the rá t kho đe phá n bie giư á hái no c quye n tư do ne u quán đie m - đie u ná y đo i ho i phá i chí rá ng rá như ng phá t ngo n lá m cờ sờ cho vie c đưá rá quán đie m lá đu ng sư thá t.

t ngườ i vie t blog ờ My co the đườ c

c ve to i dung do be n thư bá cung

ná y đo i vờ i như ng ngườ i vá n há nh cá c t nườ c tho ng tá o lá p vá quá n c cá c he c du cá c nhá bá o truye n tho ng tư lá u n, thá m chí cá khi ho á p p m chí t vờ i cá c vu kie c bi truy to hí nh sư ờ cá c quo c giá khá c n tư , thá n phá p kie m soá t bie n tá u. Phá n tí ch logic tướng tư cu ng ng no i Cá c to á á n ờ Hoá Ky die n giá i khá ro dung cu á Phá n 230 cu á Đá o luá t ve Tho ng tin Lie n lá c Đu ng mư c, trong đo mie n truy to cho cá c nhá cung cá p “di ch vu má y tí nh tường tá c” (ISPs) kho i như ng cá o buo i bo i nho ná y sinh tư no cá p. Cá c to á á n cu ng á p du ng hí nh thư c bá o ve tráng web hoá ly nho m thư đie t vá i bie du ng mo đo i vớ i tá i lie đướ c á p du ng đo i vớ i cá c tráng blog. n tá i bá t kí nời Cá c hí nh thư c bá o ve phá p lí cu á Hoá Ky lá co giờ i há n, trong khi Internet thí kho ng co giờ i há n. Mo hườ ng quye n lờ i qui đi nh trong Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p vá Phá n 230 ne u ánh tá muo n, nhưng mo t to á á n nườ c ngoá i kho ng co nghí á vu phá i tuá n thu cá c qui đi nh ná y. Cá c to á á n ná y phá n lờ n se á p du ng luá ho . Má náy đá phá i đo i má cá vie nời tá c phá m cu á ho đườ c truye n bá , ngườ i vie t blog co the lá y lá m ngá c nhie n khi bie t rá ng ho cu ng co the bi khờ i kie ná o tá c phá m cu á ho đườ c đo c. Buộc những người viết blog phải có trách nhiệm giải trình

- 60 -

y lie u co phá i lá như ng ngườ i vie t blog y khi to á ná y cho phe p “Diámond Joe” i phí bá ng ná m 2002. Lá n to To á á n To i cáo Austráliá đá rá phá n quye t như vá Gutnick khờ i kie co ng dá n Austráliá, Gutnick khie u ná i rá ng Như vá co the tư do đưá le n má ng bá t cư thư gí ho muo n má kho ng sờ bi khờ i kie n háy kho ng?

t bá i bá o đườ c xuá t bá n tre n má ng bờ i tá p Máláysiá ví đá chí trí ch đá o Ho i. t tá i Hoá Ky đá xu c phá m o ng. c, t so đo c giá ờ c bá t buo

đờn khờ i kie

n Chá u A u đá i đo ng Chá u A u ng á p du ng quye n phá n ho i no i

mo chí Bárron đá Khi Gutnick chí rá rá ng mo thá nh pho que hường Melbourne cu á o ng đá n ná y, tá i xuo ng má y tí nh cu á ho cá u chuye to á á n đá cho phe p o ng đe n ờ thá nh pho đo . Chá nh á n To á á n To i cáo đá vie t, “như ng ngườ i đưá tho ng tin le n má ng toá n cá u khi lá m vie c đo đá bie t rá ng tho ng tin cu á ho se đe n táy tá t cá mo i ngườ i vá vườ t quá mo i giờ i há n đi á lí ”.

n ve to i dánh phí bá ng chưá phá i lá tá t p nhá t vá p thườ ng xuye n”. Đie u ná y nghe đu ng Nhie u nườ c thư c thi quye n phá n ho i bá t buo c co ng bo phá n theo đo quy đi nh vie ho i cu á cá c cá nhá n háy to chư c cho rá ng mí nh lá đo i tườ ng cu á như ng cá u chuye n xuye n tá c. Ná m 2006, Nghi vie tho ng quá khuye n nghi cu á Ho nhá m mờ ro tre n đo i vờ i loá i hí nh truye n tho ng trư c tuye n, báo go m bá t kí “di ch vu ná o đườ c cung cá p cho co ng chu ng chư á đư ng cá c tho ng tin má co ng chu ng quán tá m đườ c cá bie n tá như lá mo t tráng weblog đie n hí nh.

c ná y. Ho cá n t tráng blog p nhá

c i dung chưá chí nh xá c, vá thoá i má i c giá bá t bí nh. Ho Bi kie cá như ng gí má như ng ngườ i vie t blog phá i lo lá ng. Luá t phá p ờ nhie u nườ c coi há nh vi lá ng i, ngáy cá má háy xu c phá m nhá n phá m lá to khi như ng lờ i chí trí ch đo lá đu ng sư thá t. Ví du , vá o ná m 2008, ngườ i vie t blog Rájá Petrá Kámárudin, bie n tá p vie n tráng web Máláysiá Ngá y náy đá bi bá t vá giám giư vờ i cá o buo t An ninh No vi phá m Đá o luá i đi á cu á Nhie u ngườ i vie t blog cu ng đá thư c hie chí nh như ng vie cu á ho , đo i khi cu ng ru t lá i vá đí nh chí nh như ng no đá ng tá i phá n ho i tư cá c đo tuye n bo rá ng luá t phá p kho ng ye u cá u ho

Phía trên: Năm 2002, nhà từ thiện người Australia “Diamond Joe” Gutnick (bên trái) kiện tạp chí Barron có trụ sở ở Hoa Kỳ vì đã xúc phạm ông trong một bài viết trên mạng. Mặc dù bài báo này được công bố ở Mỹ song Tòa án Tối cao Australia đã phán quyết rằng bất kì bài viết trên mạng nào cũng bị coi là được xuất bản ở nơi nó được đọc, vì thế tòa án đã cho phép Gutnick quyền được khởi kiện ở Melbourne.

- 61 -

ng co trá ch nhie m. Nhưng giư á vie c p do bá n t quye t đi nh bie n tá vie p tá i lie c truy cá c bá n lá m đie u đo do luá đá ng tin t t khi vie há nh đo bá n đưá rá mo tin rá ng no giu p bá n cu ng co mư c đo cá y cu á mí nh vá vie phá p đo i ho i lá i co mo t sư khá c bie t lờ n. n cu á p ná y t cá u kho n ngoán cu á vie c đo . Ho c quá c bí nh luá

vư á co tí nh gá y ro i vư á kho ng đá ng hoá ng. Ve ly thuye t, “như ng ngườ i gá c co ng” thườ ng u vá vá n kie u ng ho chí nh phu ; nhưng mo c truy cá trờ ne n de dá ng vá re tie n, ho co the đá ho i ve mư c đo cho rá ng cá c tho ng tin quá co giá tri , hoá nguy hie m, đe co the đườ c lán truye n tre n má ng trư c tuye n.

t cá nhá n ne u thá m phá n ke t luá n rá ng t thá m phá n to á i dánh c to

n vá hí nh thư c tho ng tin c phá i tie t lo n con ngườ i, đie n truye n tho ng khá c, dánh n ná c giá đá gư i bí nh luá n c n trong mo t vu kie c do như ng ngườ i Ngoá i rá, nhie u ngườ i vie t blog thám giá vờ i n co hí nh thư c ná c dánh vá o cá c cuo tí nh đá kí ch tre n má ng. Theo Phá n 230, mo t ISP co the bi buo dánh tí nh cu á c phá i tie t lo mo be n nguye n đá đưá rá lờ i cá o buo phí bá ng co cá n cư . Ở đá y, ISP báo go m cá c tờ bá o vá cá c phường tie như ng be n se bi bá t buo tí nh cu á như ng đo c dánh tre n cá c tráng web cu á ho , đie u ná y se c giá đo co the bi trá đu á hoá khie n như ng đo bá o thu . nh cá m ná y n rá ng le n cá c nhá n chư ng Bảo vệ quyền riêng tư và tác quyền

Ví du , vá o thá ng 9/2008, mo sờ thá m ờ Cáliforniá đá cá m tờ Orange County Register kho ng đườ c co ng bo “dườ i bá t kí phường tie ná o, du đo lá phường tie n tư , ghi á m, ghi hí nh háy bá o in” lờ i khái cu á tá t cá cá c nhá n chư ng xuá t hie ve lường vá giờ lá m vie phá t há nh cu á chí nh tờ bá o ná y đư ng đờn. Thá m phá n cu ng ke t luá lá cá n thie t đe ngá n chá trong tường lái co the bi á nh hườ ng bờ i lờ i khái cu á như ng ngườ i khá c. c bie t ho t lớ n trong so khie n cho

c so ho á cá c tá i lie t cờ ho t. Cá c bie nh kie m n phá p khá c o n ho á hờn như p tho ng tin trờ ne n de dá ng hờn. u cu á chí nh i chưá tư ng co đe n tho ng tin vá giá m sá t

n thuá p phá p e ngá i cho rá ng vie c n lờ i cho t đo i xư ve co tư 70 ná m náy ve ngá n cá m i đo ng phu c thá m đá đá o Nhưng mo ngườ c le nh cá m ná y. To á phu c thá m cho rá ng nguy cờ cá c bá n tin co the á nh hườ ng tờ i cá c nhá n chư ng kho ng đu đe bán bo le duye nhá c nhờ cá c nhá n chư ng kho ng đo c bá o cu ng co the máng lá i ke t quá tường tư . Nhưng ng rá i cu á truye n tho ng má ng sư c lán to á ro đá thuye t phu c vi thá m phá n ớ to á sớ thá m bo quá tie n le vie t trườ c xuá t. c kie m duye c lá m háy cá c há nh vi phi phá p khá c, ví p cu á Há nh vi xá m há i sư rie ng tư cu á cá c cá nhá n đá t rá như ng thá ch thư c đá kho ng gián má ng. Co ng nghe vie c thu thá Ve lí thuye t, vie phu co the tá o rá mo co ng dá n co the tie p cá há nh vi cu á chí nh phu . Nhưng nhie u thá m phá n vá cá c nhá lá n de dá i se tá o đie u kie tie p cá há nh vi á n cá p dánh tí nh, phá n bie vie the , đá há n che bờ t khá ná ng truy cá co ng dá n vá o cá c ho sờ dư lie n tư . u đie t bá n quye n cu ng đá t rá như ng thá ch thư c luo n co

u t co p dư lie

u c tung tin đo n, vi t nhá cung cá p n thoá i háy mo t co ng ty đie n ngoá i vie t bá n quye n, lá m lo t khá ch há ng sư c dánh má tráng

ng co the thá m nhá n thoá i di đo p

- 62 -

Luá rie ng. Ngườ i sờ hư u tá i sá n trí tue quye n hờ p phá p đe ye u cá u như ng đo i tườ ng c xuá t vi phá m “phá i ngư ng vá chá m dư t” vie bá n vá phá t tá n cá c tá c phá m vi phá m bá n quye n. Nhưng Internet khie n vie c sáo che p kho ng đườ c phe p đo i vờ i tá c phá m cu á ngườ i khá c trờ ne n de dá ng hờn báo giờ he t. Lie mo ISP co bi lie n đờ i ne u mo t cá ch bá t hờ p du ng đườ ng truye n cu á ho mo p mp3 cho t te phá p đe đá ng tá i tre n má ng mo ngườ i khá c tá i ve má y háy kho ng? Luá t Bá n quye n Thie n nie n ky So cu á Hoá Ky (DMCA), bán há nh ná m 1998 đá đườ c xá y dư ng đe giá i quye t tí nh huo ng ná y sáo cho kho ng vi phá m Cá c thá m phá n cu ng quán ngá i trườ c khá t ngườ i ờ xá, kho ng co lờ i í ch hờ p ná ng mo ng đo ng đi á phường, co the phá p tá i mo thá m nhá u cu á to á á n háy cá c dư lie bá t đo ng sá n vá phá t tá n chu ng tre n má ng. Ho sờ rá ng như ng ngườ i vie t blog kho ng lá m gí nhie u nhá phá m luá dánh tí nh cá c ná n nhá n bi xá m há i tí nh du c, trong khi vá n co the á n ná p dườ i vo bo c ná Web cho phe p. Ho lo lá ng rá ng cá c nhá bá o co ng dá n vờ i má y quáy phim vá má y ghi á m tre n đie pho ng xư á n vá co ng bo hí nh á nh die n bie n t há nh vi theo ho lá phie n to á tre n má ng, mo

luá t ná y bá o ve quye n đưá rá phá t t tá i lie đướ c sư du ng kho ng phu hớ p đe “lá ch” cá c nguye n tá c lá u đờ i trong Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p bá o ve ngo n ná c dánh.

t n. Qui đi nh “nời tru á n quye n tư do ngo n luá án toá n” cu á bo cá c nhá cung cá p di ch vu Internet kho i bi lie n đờ i ne u ngáy sáu khi nhá u vi n đườ c tho ng bá o lá mo phá m bá n quye n đá đườ c đưá le n má ng, ho se gờ tá i lie u đo xuo ng “mo t cá ch máu le ”.

n t nhá cung cá p ISP thá c gờ bo cá c no

c c cá c nhá bá o lá m vie c cho mo n thuá t DMAC cho phe p ngườ i nh há nh c mo c c tá c giá đo Sư no i le n cu á Internet vờ i tư cá ch lá mo truye n tho ng quán tro ng vá lá nời co ng nghe đe cá c nhá bá o co ng bo tá c phá m cu á mí nh đá lá m ná y sinh nhie u vá n đe phư c tá p mờ i ve phá p lí . Nhưng cá c nguye n tá c chu đá o phá i kho ng tháy đo i. Chu ng kho ng đườ c phu thuo vá o vie t há ng truye n tho ng chí nh tho ng háy chí lá ngườ i p phá p vie t blog. Cá c thá m phá n vá cá c nhá lá phá i theo đuo i cá c nguye n tá c lá u náy bá o ve bá o giờ i vá quye n đườ c bie t cu á co ng chu ng, bá t ke quán he cu á tá c giá hoá c ve loá i hí nh bá o chí ná o. thuo

- 63 -

Vá n đe lá ờ cho mo tro ng se lư á cho n vie i dung ná y vá đe cho ngườ i sư du ng di ch vu cu á mí nh vá i dung đo ngườ i sờ hư u bá n quye n đo i vờ i no tư tí m cá ch giá i quye t cá c quye n lờ i tường ư ng cu á ho . Đe tá o đie u kie n lờ i cho quá trí nh ná y, đá o luá sờ hư u bá n quye n đườ c sư du ng “le chí nh” đe buo t ISP phá i co ng bo dánh tí nh cu á ngườ i sư du ng di ch vu no i tre n. Má n phá p ná y chí đườ c á p du ng du như ng bie nhá m há n che há nh vi vi phá m bá n quye n, nh há nh chí nh song vá n to n tá i nguy cờ le

Nếu không có một nền báo chí không bị ràng buộc, không có quyền tự do ngôn luận, thì tất cả các dạng thức hoặc cấu trúc bên ngoài của các thể chế tự do đều là giả tạo … nếu báo chí không được tự do, nếu ngôn luận không được độc lập và bị cản trở; nếu tâm trí bị cùm xích hay bị làm cho bất lực vì sợ hãi, thì dù bạn có đang sống dưới hình thái chính phủ nào đi chăng nữa, bạn cũng chỉ là một thần dân chứ không phải là một công dân.

William E. Borah Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ Phát biểu ở Thượng viện — ngày 19/4/1917.

- 64 -

Chương 6: TỰ DO TRAO ĐỔI THÔNG TIN VÀ NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA XÃ HỘI DÂN SỰ

Các nhà báo dũng cảm ở khắp nơi trên thế giới đều phải đối mặt với các rủi ro về sinh kế, thậm chí đe dọa cả cuộc sống của họ, đồng thời phải vượt qua nhiều trở ngại to lớn khác cũng như sức ép từ các chính phủ hà khắc để đưa tin và mang thông tin chính xác đến cho công chúng. Nền báo chí sẽ phát triển tốt nhất ở những nơi mà tính pháp quyền được tôn trọng. Một nền báo chí tự do được bảo vệ tốt nhất thông qua hiến pháp của quốc gia, hoặc bằng luật, hoặc thông luật. Dù mức độ chính thức hoá của một luật có như thế nào, luật đó tối thiểu phải bảo vệ truyền thông báo chí trước các hành vi kiểm duyệt và bảo đảm cho các phóng viên được tiếp cận thông tin.

u. t ngá nh tư phá p đo t khi cá c bá o đá m má nh me ve phá p lí c lá n vá chiá se tho ng t quye n cu á tá t cá mo i ngườ i. Nhưng t cá ch co ng t he t nhí n c du mo t ro rá ng

t đá o luá n. Trong như ng y, cá ch giá i thí ch cu á to á t cho bá o chí háy tráo cho t lá i lá đie u kho ng c bie t thá m phá n hie u

c cá p t ná y c tư do bá o chí đườ c Mo đướ c bán há nh, mo p se đo ng vái tro thie t ye u đe bá o đá m rá ng chu ng se đườ c á p du ng vá thư c thi mo bá ng. Du ngo n ngư die n đá t trong luá đe n mư c ná o, chá c chá n má u thuá n vá hie u lá m vá n co the xuá t hie trườ ng hờ p như vá á n máng tí nh quye t đi nh. Mo đướ c giá tri cu á tư do bá o chí se chí nh lá sư bá o đá m to t nhá t cho vie . bá o ve c bá o ve Các nguồn thông tin tham khảo “Tư do bá o chí ” kho ng chí lá mo t khá u hie No cu ng kho ng chí dá nh rie ng cho cá c nhá bá o. Quye n đườ c tie p nhá tin lá mo má tho ng go m cá c luá chung co the á p du ng đườ c se máng lá i lờ i í ch t dá nh cho tá t cá mo i ngườ i, song mo sư bá o ve c bie đá bá o chí cá c quye n đá phá i ái cu ng mong muo n, ví no tá o rá vie phe p kho ng chí nh thư c cho bá o chí . Luá cu ng co the máng lá i cá m giá c tin tườ ng giá tá o. Phá p luá pho ng t qui đi nh ve vie vie n ngá y ho m náy thí cu ng co the ru t lá i như ng qui đi nh đo trong tường lái. t vá i to t nghi ch lí . “Tí nh phá p

Trong phá n ná y, chu ng tá xem xe t mo chư c co chư c ná ng bán há nh vá cu ng co cá c t nhá m bá o đá m vá tá ng cướ ng tư do đá o luá bá o chí .

t nhá t cu ng co the bi bá i t ưu vie luá t trong như ng lí do giá i p ná m 1986, to chư c nhá n t vá i nhá bá o cu ng chá ng t te n theo đie u khoá n cu á ng há nh láng thá m chí đo i vờ i cá c n đo t co lớ i cho ho , ví du như luá t bá o ve n vá Tư do Bie u Vá đá y chí nh lá mo quye n” du đườ c đi nh nghí á như the ná o cu ng tá t cá mo i ngườ i, trong đo co vá n lá đe bá o ve bá o giờ i. Nhưng hie n nhie n lá như ng đá o luá t to i cu ng co the đườ c bán há nh vá ngáy cá như ng bo bo . Đá y chí nh lá mo thí ch tá i sáo mo thí ch vá đie u luá bá o chí . t ớ thu đo Luá n vá thám giá to

n thư c ve tư do ngo n luá

tư do bá o chí lá mo t vie

- 65 -

t xá ho Điều XIX http://www.árticle19.org Đướ c thá nh lá quye n ná y đườ c đá Tuye n ngo n Nhá n quye n Toá n cá u ve Bá o đá m Quye n Tư do Ngo n luá đá t. To chư c Đie u XIX đướ c đá Đo n, nướ c Ânh. No u ng ho tu ng tre n phá m vi toá n cá u đe thu c đá y cá c quye n pho quá t ná y. To chư c phi chí nh phu ná y phá t trie n cá c má ng lườ i nhá m ná ng cáo n vá tá ng cườ ng nhá giá m sá t cá c mo i đe do á đo i vờ i tư do ngo n luá n. No to chư c đá o tá o phá p lí cho cá c to chư c khá c, cá c nhá bá o vá cá c quán chư c t má u, chí nh phu . No dư thá o cá c đá o luá trong đo co luá sờ dư lie t tư do tho ng tin, cung cá p cờ u co chư c ná ng tí m kie m ve cá c quán Cá c chí nh phu luo n tháy đo i. Nhưng sư u ng ho cu á co ng chu ng cho tư do bá o chí phá i luo n luo n kie n đi nh ví cá c co ng dá n chí nh lá như ng ngườ i đườ c hườ ng lờ i thư c sư tư tư t ne n bá o chí tư do se cu ng co do bá o chí . Mo quye n đườ c bie t cu á co ng chu ng tho ng quá vie c khuye n khí ch tư do tráo đo i tho ng tin. c đo i ho i cám Bá o ve ke t quo c giá, bờ i cá chí nh phu vá co ng chu ng. Ke t quá cu á đie u ná y se lá mo i dá n sư vư ng má nh hờn cho tá t cá mo i ngườ i.

u

t to chư c tư nhá n phi lờ i nhuá

p đườ c mo u tá

t trong so như ng thá nh t t quo c te vá nhá n qui tá c

đie m phá p lí cu ng như cá c nguo n tá i lie khá c. Cá c bá o cá o đi nh kí cu á to chư c ná y ke u go i mo i quán tá m quo c te đo i vờ i cá c há nh vi t há n che tư do tho ng vá cá c qui đi nh phá p luá tin vá tư do ngo n luá n. No to giá c cá c há nh vi tá n co ng nhá bá o no i rie ng vá cá c cờ quán bá o chí no i chung. Mo tư u cu á to chư c ná y lá đá trie nho m cá c chuye n giá ve luá quye n – như ng ngườ i đá tho ng quá Bo Johánnesburg ve An ninh Quo c giá, Tư do Ngo n luá n Tho ng tin ná m 1995. n vá Tie p cá truye n tho ng u tá p cá c n, xá y dư ng u ve cá c nguo n lư c ho trờ truye n tho ng, p t má ng lườ i cá c chuye n giá bá o chí vá cá c ng trong lí nh vư c ná y tho ng quá

t khoá n tá i trờ cu á Bo Trung tâm Hỗ trợ Truyền thông Quốc tế (CIMA) http://cimá.ned.org/ Lá sá ng kie n cu á Quy Dá n chu Quo c giá (Nátionál Endowment for Democrácy) vá lá mo n, CIMA ho trờ cá c chường trí nh u ng ho tre n phá m vi toá n the giờ i. No trie nho m lá m vie c, to chư c cá c sư kie dư lie vá tie n há nh cá c nghie n cư u. No đá thá nh lá mo nhá hoá t đo Die n đá n Toá n cá u cho Phá t trie n Truye n tho ng. CIMA đườ c cá p kinh phí hoá t đo ng tho ng quá mo Ngoá i giáo Hoá Ky . p vờ i tư cá ch lá mo

tư do ngo n luá

ng vá o c du nhie m vu bán đá u cu á dư n vá Tráo đo i t má ng lườ i m vu i dá n sư , song dư á n đá mờ n tre n khá p t ng phá m vi hoá t đo ng vá đá tá i trờ cho mo n cu á cá bá i nghi quo c te vờ i đá i die p phá p, há nh phá p

Tổ chức Các nhà báo Canađa vì Tự do Ngôn luận (CJFE) http://www.cjfe.org/ t dư Bán đá u đườ c thá nh lá á n cu á Trung tá m Bá o chí Đie u trá tá i Cánáđá ná m 1981, CJFE u ng ho n tre n khá p the giờ i. To chư c ná y tie n há nh đá o tá o truye n tho ng tá i cá c nườ c đáng phá t trie n, trong đo co Inđo ne xiá vá Thá i Lán, đo ng thờ i ng nhá m xá y dư ng lá i cá c ke nh truye n hoá t đo tho ng quán tro ng ờ Sierrá Leone sáu khi cuo c i chie n ke t thu c ờ quo c giá ná y. CJFE quá n no lí Cờ quán Tư do Ngo n luá Tho ng tin Quo c te (IFEX) – mo trư c tuye n báo go m 88 to chư c co nhie giá m sá t tí nh trá ng tư do ngo n luá the giờ i vá truye n dá n cá c tho ng tin ná y tờ i hờn 120 quo c giá. IFEX xuá t bá n cá c Tờ tho ng tin há ng ngá y ve tí nh hí nh ờ tư ng quo c giá vá khu vư c, vá tuá n bá o Communique. i nghi ná y lá co ng cu đe t há n che tư do bá o chí ờ t vá i nườ c tre n the giờ i. Dư á n t cá c nhá bá o đe trí nh

t dư á n cu á Ho i luá p ná m 1990. Nhie t giá Hoá Ky , CEELI m vu cu á no

t đe tá ng t sư vá

- 66 -

c Lie n Xo cu . Nho m ná y vá n đá o tá o ờ Práhá vá mo n t so n khá c. Cá c t sá ng kie n mớ i ve cá c vá n i bo m giá i trí nh vá ná ng cáo nhá n thư c ve cá c má cá c to chư c truye n tho ng đáng t vá cá c giá tri lá m đi nh hườ ng Dự án Chapultepec http://www.decláráciondechápultepec.org/ i Bá o chí lie n My , p ho Lá sá ng kie n cu á Hie mo t to chư c co thá nh vie n lá hờn 1.300 tờ bá o vá tá p chí co tru sờ tre n khá p Chá u My , dư á n Chápultepec bá t đá u hoá t đo ná m 1994. Má á n ná y lá tá ng cườ ng hie u bie t cu á co ng chu ng đo i vờ i tá m quán tro ng cu á tư do bá o chí trong xá ho ro loá t ho nhá nh trong chí nh phu (lá vá tư phá p). Cá c ho há n che cá c đá o luá mo Chápultepec đá tháy má cá c bá o cá o “ngườ i bá n cu á to á á n” trong bá vu kie n le n U y bán Lie n My ve Nhá n quye n, đo ng thớ i cu ng cư cá c phá i đoá n vá to chư c cá c die n đá n khá n cá p nhá m cho ng lá i như ng qui đi nh phá p lí ngá n cá n tư do bá o chí . Dư á n ná y đá xuá t bá n nghie n cư u Tư do bá o chí vá t (1999); đá y lá nghie n cư u so sá nh Phá p luá đá u tie n ve phá p luá t lie n quán tớ i tư do bá o chí ờ Chá u My . Đo ng thờ i dư á n ná y cu ng đáng trie n khái mo đe no phá i đo i má cho cá c to chư c truye n tho ng đo . m giá i trí nh cu á cá c Sáng kiến Luật Âu Á và Trung Âu (CEELI) http://ábárol.ge/ábout_ceeli.html Lá mo đướ c thá nh lá lá cung cá p cá c ho trờ phá p lí kí thuá cườ ng tí nh chuye n nghie p cu á cá c luá cá c thá m phá n ờ Trung vá Đo ng A u, cu ng như ờ cá c nườ c thuo há nh mo t ho c vie to chư c lie n lá c phá p lí tí nh nguye mu c tie u cu á nho m go m co thu c đá y trá ch nhie chuá n mư c nhá n quye n quo c te , đá u tránh cho ng thám nhu ng vá đá y má nh hờn nư á tí nh minh bá ch vá trá ch nhie cờ quán co ng quye n.

ng cu á mí nh đá thám i thuo t Hárvárd tá i

c du t, giá o du c co ng chu ng. Má ng cu á to chư c ná y die n rá be n

cá c quye n tư do truye n tho ng so

“dư lie t bo c ng chí nh tri trong cá c che đo kho ng co tư kie n vá quye n cu á ngườ i tie u du ng tre n kho ng gián má ng. To chư c ná y đá tie n há nh n ờ cá c to á á n Hoá Ky , vá tho ng nhie u vu kie quá Trung tá m Há nh đo vá n cho cá c nhá hoá ch đi nh chí nh sá ch, huy đo ng co ng dá n đo ng go p vá o quá trí nh xá y dư ng phá p luá nhie u hoá t đo trong bie n giờ i Hoá Ky song EFF cu ng đá u tránh u ng ho tre n khá p the giờ i, vá vá o thá ng 7/2009, to chư c ná y đá xuá t bá n cuo n Chí dá n thư c tie n ve Co ng nghe Internet dá nh cho cá c nhá hoá t đo do.

c

c Đá i Dự án Luật Truyền thông Công dân (CMLP) http://www.citmediáláw.org Co tru sờ tá i Trung tá m Berkmán ve Internet vá Xá ho c Trườ ng Luá Cámbridge, Mássáchusetts, CMLP cung cá p cá c ho trờ phá p lí , giá o du c vá nguo n lư c cho cá c cá nhá n thám giá vá o hoá t đo ng truye n tho ng co ng dá n vá truye n tho ng trư c tuye n. trí nh cá c bá o cá o “ngườ i Dư á n ná y cu ng đe bá n cu á to á á n” trong cá c vu kie n phu c thá m. Tráng web cu á CMLP cung cá p nhie u chí dá n phá p lí vá mo u ve cá c mo i đe doá ” n phá p lí đáng die n rá hoá mo tá cá c vu kie chưá xư xong lie n quán đe n truye n tho ng t má ng lườ i trư c tuye n. CMLP đá to chư c mo t sư vá cá c ho c giá co quán tá m tờ i vie cá c luá t n cho cá c cá nhá n đáng phá i đo i má đá i die vờ i cá c vu kie ng n phá p lí ná y sinh tư hoá t đo lá m bá o trư c tuye n. Dư á n ná y lie n ke t vờ i Trung tá m Truye n tho ng Co ng dá n thuo ho c báng Arizoná. p ná m 1941, co tru sờ chí nh

t nho m cá c pho ng vie n nườ c ngoá i ờ Hoá p CPJ ná m 1981. Co tru sờ ờ ne n dá n chu vá nhá n quye n c trư c tie p

c quá y ro i bá o giờ i.

t, tờ Như ng cuo

p khi cá c pho ng vie n đi á c nườ c ngoá i bi đe do á, tư vá n p Ngo i nhá m vu bá o chí nguy n đo c vá

p, đá c bie c lá luá

Ủy ban Bảo vệ các nhà báo (CPJ) http://www.cpj.org Mo Ky đá thá nh lá t má ng lườ i cá c New York nhưng go m mo chuye n giá tư vá n ờ hờn 120 quo c giá, to chư c phi chí nh phu ná y tư mí nh tie n há nh nghie n cư u ve cá c vu vie To chư c ná y xuá t bá n cá c bá i bá o, co ng bo tin tư c, cá c pho ng sư đá c tá n c bie co ng bá o giờ i, vá ke t quá đie u trá toá n cá u thườ ng nie n ve tư do bá o chí . To chư c ná y cu ng cán thie phường hoá cho cá c nhá bá o ve cá c nhie ng cu á CPJ đá đườ c to hie m. Cá c cuo chư c nhá m đo i trá tư do cho cá c nhá bá o bi bo tu ờ Irán, trong đo co Máziár Báhári, pho ng vie n cu á tờ Newsweek ờ Tehrán, cu ng vờ i cá c nhá bá o tư do Roxáná Sáberi vá Iáson Athánásiádis. n chí nh cu á to chư c ná y tá i n ná y t ớ Budápest, Hungáry. (http:// Ngôi nhà Tự do http://www.freedomhouse.org Eleánor Roosevelt vá ư ng cư vie n to ng tho ng Hoá Ky ná m 1940 Wendell Willkie lá đo ng chu ti ch dánh dư đá u tie n cu á Ngo i nhá Tư do, đườ c thá nh lá ờ thu đo Wáshington. To chư c ná y xuá t bá n há ng loá t bá o cá o đie u trá thườ ng nie n, trong đo co Tư do tre n The giớ i vá Tư do bá o chí , đá y lá bá o cá o thướ ng nie n ve tí nh trá ng đo c lá p cu á bá o giờ i tre n khá p the giờ i. Ngo i nhá Tư do u ng ho tre n phá m vi toá n cá u. No lá m vie vờ i cá c nhá cá i cá ch dá n chu ờ Trung A , Trung vá Đo ng A u, Trung Đo ng, Chá u Phi, Chá u My Lá tinh vá Lie n Xo cu đe cung cá p cá c kho á đá o tá o, thám vá n chí nh sá ch vá ho trớ phá p lí . U y bán Tư do bá o chí The giờ i (WPFC) t to hờ p go m 44 (http://www.wpfc.org), mo nho m tư do bá o chí tre n khá p the giờ i vá co tru sờ ờ Bá c Virginiá, cu ng giá nhá Tư do vá o ná m 2009. WPFC co nhie m vu giá m sá t die n bie n tư do bá o chí tá i cá c to chư c quo c te , ví du như ờ UNESCO, vá xuá t bá n cá c nghie n cư u đo t nghie n t há n che tư do bá o chí tư cư u ve cá c bo hờn 30 ná m náy. Ngo i nhá Tư do Chá u A u lá cờ quán đá i die Chá u A u. Tru sờ cu á cờ quán đá i die đướ c đá www.freedomhouse.hu/).

t to chư c phi chí nh phu co tru sờ ờ Sán

- 67 -

Tổ chức Biên giới Điện tử (EFF) http://www.eff.org Lá mo Fráncisco vá thu đo Wáshington. EFF đườ c p vá o ná m 1990. To chư c ná y bá o ve thá nh lá n, quye n rie ng tư, sá ng quye n tư do ngo n luá Chỉ số Kiểm duyệt http://www.indexoncensorship.org Bán đá u đườ c thá nh lá p vờ i tư cá ch lá mo t

t to chư c phi chí nh phu u ng ho p hờ p cá c như ng cá u chuye p bá o chí . IPI n ve cá

n thuá t nho m cá c nhá bá o t lá quye n tư n tre n phá m vi toá n cá u. No lá m c vờ i cá c to chư c cá p cờ sờ đe thu c đá y vá n lờ i cho vie c lá

thuá c phá i vie n tá i cho vá co p. IPI đá gư i đá c lá t mờ i, đo ng thờ i cu ng đáng tie n t chường trí nh hườ ng tờ i đo i tườ ng Deáth Wátch cu á to chư c ná y theo do i cá c nhá bá o vá nhá n vie n truye n tho ng đá bi trờ thá nh mu c tie u do ho tá c nghie cu ng tá nhá n cá c nhá bá o trong á n phá m Chie n di ch Tư phá p bi tư cho i cu á mí nh. IPI tie n há nh p ve thư c trá ng tư do bá o nghie n cư u đo chí tre n khá p the giờ i, vá Bá n dánh sá ch theo do i cu á to chư c ná y giá m sá t cá c chí nh phu co cá c há nh vi chí nh thư c đe do á truye n tho ng đo vá n tờ i cá c nườ c như Bá ngláđe , Ne pán, Sri Lánká vá cá c nườ c khá c. t lá nguo n cung cá p tin tư c cá tá p chí ná m 1972 bờ i mo vá nhá vá n ờ Luá n Đo n, Chí so Kie m duye mo do ngo n luá vie tá o đie u kie n c thư c hie mu c tie u ná y. Ná m 2009, no bá t đá u tie n há nh cá c dư á n ờ Tuynidi, Afghánistán, Pákistán, Irá c, vá Mie n Đie n. No cu ng ho trờ quá trí nh sá ng tá o cá c sá n phá m bá o chí vá nghe há nh mo thánh nie n. Tráng web cu á to chư c Chí so p Kie m duye nhá n tre n khá p the giờ i. t ve tư do ngo n luá

ng vá o thá ng 6/2001, to chư c

n, co tru sớ ớ t to chư c phi lớ i nhuá c p

n tho ng tin. Co

i thá o, cá c buo i thá o luá

n há nh Má ng Nhá bá o quo c te , IJNet , tuy vá ng ờ Đo ng A u, Ngá, y phá m vi quán tá m cu á to chư c

i đá o tá o truye n t sư tí nh nguye Trung tâm Nhà báo Quốc tế (ICFJ) http://icfj.org/ Đá y lá mo thu đo Wáshington. ICFJ cung cá p cá c chường trí nh đá o tá o trư c tie p cho cá c nhá bá o ờ hờn 176 quo c giá tre n the giờ i, tho ng quá cá c cuo c ho n, cá c ho c bo ng vá cá c hoá t đo ng tráo đo i quo c te . To chư c ná y vá (http://www.ijnet.org/), má ng lườ i ke t no i cá c nhá bá o vờ i cá c cờ ho tho ng vá cá c ho trờ khá c. i nghi ve vái tro cu á Trung Quo c p cá c tie u chuá n vá chuá n c thie t lá

t ve to i bo c to

c vờ i Trung tá m Bá o chí ve Cá c t sư truye n t má ng lườ i cá c luá ng vờ i mu c tie u chí nh lá chiá se m trong t vớ i to t truye n tho ng vá tư do bá o chí . Co tru sờ i phí bá ng vá cá c cá o c phá p ly lie n quán ờ Lie n báng Xo vie t cu . n thuá c t tư do tho ng tin vá tư do bá o Dự án Các Luật sư Cao cấp Quốc tế (ISLP) http://www.islp.org Bá t đá u hoá t đo ná y sư du ng kí ná ng cu á cá c luá t sư đá hoá sá p ve hưu đo i vờ i cá c vá n đe phá p lí vá lá phá p tá i cá c quo c giá đáng phá t trie n, cá c vá n đe ve tư do bá o chí vá tie p cá tru sờ ờ New York vá vá n pho ng ờ thu đo Wáshington vá Páris, cá c tí nh nguye n vie n cu á ISLP chu ye u hoá t đo A n Đo ná y co tí nh toá n cá u. Trong so rá t nhie u dư á n khá c, cá c luá n cu á ISLP đá to chư c ho trong vie mư c Internet toá n cá u, đá cung cá p bá ng chư ng buo i dánh phí bá ng ờ luá Sierrá Leone lá vi phá m Hie n phá p cu á nườ c ná y, đá lá m vie tí nh huo ng Khá n cá p đe giu p đờ nho m ná y tá ng cườ ng ná ng lư c ho trờ cho cá c nhá bá o đáng phá i đo i má buo Vá o ná m 2008 vá 2009, ISLP đá tư vá n cho dư thá o cá c Luá chí ờ Yemen.

n. IMLÂ cu ng tie n há nh cá c t sư truye n tho ng Hiệp hội các Luật sư Truyền thông Quốc tế (IMLA) http://www.internátionálmediáláwyers.org IMLA lá mo tho ng hoá t đo tho ng tin, chie n lườ c vá kinh nghie luá ờ trườ ng đá i ho c Oxford, nườ c Anh, má ng lườ i ná y đá tá o đie u kie n lờ i cho vie t sư há nh nghe nhá m lie n lá c giư á cá c luá phu c vu lờ i í ch cu á co ng chu ng khá p nời tre n the giờ i, như ng ngườ i đáng lá m vie c đe thu c đá y tư do ngo n luá kho á đá o tá o dá nh cho luá vá cá c nhá lá m chí nh sá ch. p ná m 1968, IREX lá mo

c lá

- 68 -

t tá i Vie n, p vá o ná m 1950. ng lá thu c Ủy ban Nghiên cứu và Trao đổi Quốc tế (IREX) http://www.irex.org/ Thá nh lá t to chư c phi chí nh phu co tru sờ tá i thu đo Wáshington, co ng lá đá y má nh truye n tho ng mu c tie u hoá t đo đo n mo i trướ ng chí nh tri cho p vá cá i thie cá c nhá bá o. Cu ng vờ i đo i tá c cu á mí nh lá IREX Chá u A u, co tru sờ ờ Lyon, nườ c Phá p, (http://irex-europe.fr), IREX đá to chư c cá c Học viện Báo chí Quốc tế (IPI) http://www.freemediá.át To chư c phi chí nh phu co tru sờ đá nườ c A o ná y đườ c thá nh lá Ho c vie đá y vá bá o ve n ná y co mu c tie u hoá t đo tư do ngo n luá n. Â n phá m

c bie p phá p, đá

nguo n tin cu á cá c cu ng rá soá t cá c đe xuá t lá t tá i cá c ne n dá n chu đáng phá t trie n như Anbáni, c cá c Moldová, Croátiá, vá đá nghie n cư u vie giá i phá p cho ng khu ng bo á nh hườ ng tờ i tư do bá o chí vá quye n bá o ve nhá bá o như the ná o. ng cá i to luá n đo

chường trí nh đá o tá o truye n tho ng vá cung cá p tư vá n chuye n mo n cho cá c đo i tá c đi á phường nhá m giu p cá c đo i tá c ná y ho trờ vá đá y nhánh quá trí nh phá t trie n xá ho i dá n sư ờ hờn 100 quo c giá tre n the giờ i. Ví du , to chư c ná y đá giu p tá ng quye n ná ng cho cá c t nho m đi á phường đe vá truye n tho ng ờ Slovákiá vá Bungári. Bá o cá o Chí so Truye n tho ng Be n vư ng cu á IREX đá đá nh giá vá đi nh lướ ng cá c đie u kie c lá truye n tho ng đo n cho ne n p ờ 76 nườ c tre n the giờ i. p ho

c bie i cá c Giá m đo c i p ho t phu c vu nghe n tư . Thá nh lá p ná m 1946, hie i p ho

ng tư thie ng há nh láng vá đo i khi n đo

n George p ná m 1993. To chư c ná y cá p i dá n i mờ , vá n ve cá c vá n đe á nh hườ ng tờ i n tư ờ Hoá Ky p bá o chí đie

n vá tư do tho ng tin. No cu ng tie n há nh cá c c đie u trá no i Hiệp hội Tin tức Kỹ thuật số Phát thanh Truyền hình (RTDNA) http://www.rtndá.org/ RTDNA (trườ c đá y lá Hie Tin tư c Phá t thánh Truye n hí nh) lá hie nghe lờ n nhá t the giờ i đá bá o đie ná y đá thu c đá y cá c qui tá c đá o đư c trong quá trí nh lá m bá o, tư do tho ng tin vá tư do bá o chí . No u ng ho cu ng khờ i kie ngá nh co ng nghie ng vá ờ nườ c ngoá i. Tho ng quá quí hoá t đo i c ho cu á mí nh, RTDNA tá i trờ cho cá c cuo thá o vá cá c chường trí nh đá o tá o, cu ng như tá i trờ cho to chư c Tráo đo i Nhá bá o RIAS ờ Đư c.

n cho rá ng co the m t mờ i đườ c tho ng quá đá đá p luá t trong mo t vá i luá p ná m 1970, RCFP lá mo

n đườ c đưá rá t vu kie

t nhá n to dá n t tư do tho ng n đo Viện Xã hội mở và Mạng lưới Quĩ Soros http://www.soros.org Quí tư nhá n co tru sờ ờ New York ná y đườ c nhá đá u tư vá nhá hoá t đo Soros thá nh lá cá c khoá n tá i trờ giu p tá ng cườ ng xá ho sư . Tho ng quá Sá ng kie n Tư phá p Xá ho (OSJI) cu á mí nh, to chư c ná y thu c đá y cá i n n há ng loá t vu kie cá ch tư phá p vá khờ i kie nhá n quye n, trong đo co quye n tư do ngo n luá nghie n cư u, trong đo co cuo tie ng ná m 2006 ve đá p ư ng cu á chí nh phu đo i vờ i cá c ye u cá u ve tư do tho ng tin. Nghie n cư u ná y đá đi đe n ke t luá nhie u cá c bo ư ng to t hờn so vờ i cá c bo ne n dá n chu giá co i. OSJI chí rá vái tro cu á mí nh lá “ngườ i bá n cu á to á á n” trong vu n Chile , mo Cláude kie To á á n Nhá n quye n Lie n My , mo đe n vie c Chile tho ng quá Đá o luá tin vá o thá ng 4/2009. tư do bá o chí vá chí nh phu mờ , đe

Ủy ban Phóng viên vì Tự do Báo chí (RCFP) http://www.rcfp.org Đướ c thá nh lá t to chư c phi chí nh phu co tru sờ ờ Arlington, báng Virginiá, cung cá p trờ giu p phá p lí mie n phí tre n đườ ng dá y no ng 24/24 giờ vá ho trờ nghie n cư u cho tá t cá cá c nhá bá o đáng há nh ng vá u ng nghe ờ Hoá Ky . U y bán ná y vá trí nh ho cá c bá o cá o “ngườ i bá n cu á toá á n”, khờ i kie n nhá n dánh chí nh U y bán ná y. RCFP cu ng xuá t bá n há ng loá t sá ch hườ ng dá n phá p lí vá so t tư do tho ng tin vá truye n tho ng. táy ve luá

t vá hoá t đo p ná m 1985, RSF đá u tránh t ve kie m duye ng ví n mo i trườ ng án toá n cho t lá ờ cá c vu ng chie n sư . c bie

- 69 -

Tổ chức Quyền riêng tư Quốc tế (PI) http://www.privácyinternátionál.org t lie n minh p ná m 1990 bớ i mo Đướ c thá nh lá go m hờn 100 chuye n giá ve quye n rie ng tư vá cá c to chư c nhá n quye n tư hờn 40 quo c giá tre n the giờ i, To chư c Quye n rie ng tư Quo c te tie n há nh nghie n cư u vá tá i trờ cho cá c chường trí nh ve cá c mo i đe do á đo i vờ i quye n rie ng tư cá nhá n. Co tru sờ ờ Luá n đo n, PI ng giá m sá t cu á chí nh theo do i cá c hoá t đo phu vá nghie n cư u cá c do ng chá y tho ng tin xuye n quo c giá. To chư c phi chí nh phu ná y đá xuá t bá n há ng loá t sá ch vá bá o cá o, trong đo co Đie u trá ve Tư do Tho ng tin đườ c xuá t bá n há ng ná m tre n phá m vi toá n cá u. To chư c ná y Tổ chức Phóng viên Không biên giới (RSF) http://www.rsf.org/ Đướ c thá nh lá cho ng cá c luá mu c đí ch cá i thie cá c nhá bá o, đá To chư c ná y cu ng tie n há nh cá c dư á n tá i cho bá o ve c như ng pho ng vie n đáng bi bo tu hoá bi ngườ c đá i. Trong so nhie u á n phá m cu á RSF co bá n tin phá t há nh vá o thá ng gie ng há ng ná m ve tư do bá o chí , dánh sá ch “ke huy

xuá t bá n bá n tin há ng thá ng ve đá o đư c nghe bá o.

qui tạ c đạ o đư c nghe bạ o p hơ p cạ c bo t má ng lườ i go m hờn 120 pho ng Mạng Đạo đức http://ethicnet.utá.fi/codes_by_country • Tạ phá n theo tư ng quo c giá. die t tư do bá o chí ” đườ c phá t há nh vá o Ngá y Tư do Bá o chí The giờ i (3/5), vá Chí so Tư do Bá o chí Toá n cá u phá t há nh vá o thá ng 10 há ng ná m. To chư c phi chí nh phu ná y co chi nhá nh ờ 9 quo c giá, co vá n pho ng ờ Páris, New York, Tokyo, vá thu đo Wáshington, cu ng vờ i mo vie n ờ cá c quo c giá tre n the giờ i.

n đươ c p ho n lớ n nhá t cu á cá c i tí nh nguye c ờ Hoá Ky . SPJ co su y tư do bá o chí . No cu ng đe

trí nh cá c n vá p Trung tâm Tư liệu Luật truyền thông http://www.mediáláw.org • Mo t trung tạ m tho ng tin phi lơ i nhuạ ho trờ bờ i cá c to chư c truye n tho ng vá cá c co ng ty luá t nhá m giá m sá t sư phá t trie n vá thu c đá y cá c quye n đườ c qui đi nh trong Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p ve to i dánh phí bá ng, quye n rie ng tư vá cá c lí nh vư c phá p ly co lie n quán. Qui

Hội Nhà báo Chuyên nghiệp (SPJ) http://www.spj.org Đá y lá hie nhá bá o đáng lá m vie vá u ng ho bá o cá o “ngườ i bá n cu á toá á n”, khờ i kie phá t ngo n nhá n dánh cá c nhá bá o đáng gá nguy hie m ờ Hoá Ky háy bá t cư đá u. Há ng nghí n nhá bá o đá tí nh nguye n thư c thi bo tá c đá o đư c cu á SPJ, thườ ng đườ c trí ch dá n như lá tuye n bo co thá m quye n cáo nhá t ve đá o đư c bá o chí ớ Hoá Ky .

Dự án Ujima Tổ chức An ninh và Hợp tác Châu Âu (OSCE) http://www.osce.org/resources/ • Trạng web tư lie dá n tờ i cá c tá i lie u cu ạ OSCE bạo go m đươ ng u ve tư do truye n tho ng.

t tá u, tá i lie u, vá ng thá ng m ve p thườ ng tru như lá mo t u quá đe tư Tổ chức Thanh tra viên Báo chí http://newsombudsmen.org/ • Trạng Web dạ nh rie ng ve khạ i nie c lá thánh trá vie n đo cá ch thư c đờn giá n nhưng hie đie u tie t.

http://www.ujimá-project.org Đá y lá mo p hớ p cớ sớ dư lie cá c tho ng tin khá c, bá t đá u hoá t đo 9/2009. Dư á n Ujimá go p phá n lá m minh ng cu á cá c chí nh phu ờ bá ch hờn hoá t đo Chá u Phi, đá t lá như ng chí nh phu chưá c bie t tư do tho ng tin. No cu ng đườ c ho trờ co luá n truye n tho ng Greát Lákes tư Ho c vie t to (http://www.greátlákesmediá.org/), mo m vu khí ch le chư c phi chí nh phu co nhie ne n p vá co đá o đư c ờ vu ng bá o chí chuye n nghie n Sáhárá Chá u Phi. Cá

i tu vờ i nháu, Các nguồn thông tin thêm t c thư c há nh nghie c trong vie Trung tâm Nghiên cứu Silha về Luật pháp và Đạo đức Truyền thông http://www.silhá.umn.edu • Chư c nạ ng hạ ng đạ u cu ạ Trung tạ m lạ tie n há nh nghie n cư u trong cá c lí nh vư c nời má cá c vá n đe phá p lí vá đá o đư c ho vá giá m sá t cá c tháy đo i co the xá y rá ve luá phá p hoá p vu bá o chí .

t phá p vá đá o đư c truye n u khá c ve luá Ngoá i cá c to chư c vá cá c tráng web ne u tre n, sáu đá y lá như ng á n phá m vá cá c nguo n tư lie tho ng:

u vạ A n phạ m cho phe p Nguồn tư liệu trực tuyến n cá c á n phá m UNESCO http://unesdoc.unesco.org/ulis/index.shtml • Trạng web Tư lie ngườ i xem tí m kie m vá tie p cá cu á UNESCO.

u ve đạ o đư c nhạ bạ o. Trung

- 70 -

Trung tâm Đạo đức Truyền thông Quốc tế http://www.cimethics.org/ • Trạng tạ i lie tá m ná y to chư c ho cá c hoá t đo i nghi há ng ná m, cung cá p ng đá o tá o vá cá c bá i thuye t trí nh,

Các sách mới xuất bản

Vile, John R., Dávid L. Hudson Jr. ánd Dávid Schulz (eds). Encyclopedia of the First Amendment. Wáshington, DC: CQ Press, 2009.

Glásser, Chárles J. (ed). International Libel and Privacy Handbook, 2nd Edition. New York, NY: Bloomberg Press, 2009.

Weisenháus, Doreen. Hong Kong Media Law: A Guide for Journalists and Media Professionals. Hong Kong: Hong Kong University Press, 2007.

The First Amendment Handbook. Arlington, VA: The Reporters Committee for Freedom of the Press, 2003. http://www.rcfp.org/ hándbook/index.html

Wendell, Cárolyn R. The Right to Offend, Shock or Disturb. Reston, VA: World Press Freedom Committee, 2009.

Kittross, John Micháel. An Ethics Trajectory: Visions of Media Past, Present and Yet to Come. Urbáná, IL: University of Illinois/ Institute of Communicátions Reseárch, 2008.

Sterling, Christopher H. Encyclopedia of Journalism. Thousánd Oáks, CA: Ságe Publicátions, Inc., 2009.

Nguồn gốc các hình ảnh dùng trong tài liệu này:

Trang bìa: © Shutterstock/-cuba- và © Shutterstock/Colorlife. Các trang trong: Trang 4: Illustration © Adam Niklewicz/www.illustratorusa.com. Trang 6: Courtesy of Prints and Photographs Division, Library of Congress. Trang 8: © AP Images/Haraz Ghanbari. Trang 10: Illustration © Jody Hewgill. Trang 12: Courtesy of the National Archives and Records Administration (NARA) Trang 14: © AP Images/Thomas Kienzle. Trang 15: © AP Images/Jacques Brinon. Trang 18: Illustration © Wictor Sadowski. Trang 20: © AP Images/John Lent. Trang 28: © AP Images/Ron Edmonds. Trang 29: © AP Images. Trang 37: © AP Images/Richmond Times-Dispatch, Joe Mahoney. Trang 44: Illustration © Douglas Fraser /lindgren & smith. Trang 48: Illustration © Rafeal Olbinski. Trang 50: AP Images/Fabrizio Giovannozzi. Trang 51: AP Images/Jim Wells. Trang 57: AP Images/ Marcio Jose Sanchez. Trang 58: Illustration © Brad Holland. Trang 61: AP Images/Kathy Willens, Pool. Trang 64: Illustration © Rob Colvin/Images.com.

- 71 -

i

Trung tâm Hoa Kỳ Pho ng Tho ng tin-Vá n ho á, Đá i sư quá n Hoá Ky Tá ng 1, Rose Gárden Tower, 170 Ngo c Khá nh, Há No Tel: (04) 3850-5000; Fáx: (04) 3850-5048; Emáil: HánoiAC@státe.gov http://vietnám.usembássy.gov

- 72 -