II.2 S hình thành t duy c a Đ ng v kinh t th tr ng th i kỳ đ iự ư ủ ả ề ế ị ườ ờ ổ
m i .ớ
Qua h n 25 năm đ i m i, t duy v kinh t th tr ng c a Đ ng ta ngàyơ ổ ớ ư ề ế ị ườ ủ ả
càng hoàn thi n h n. N u Đ i h i VI, Đ ng ta m i kh ng đ nh s c nệ ơ ế ở ạ ộ ả ớ ẳ ị ự ầ
thi t ph i s d ng quan h hàng hóa - ti n t d i ch nghĩa xã h i thìế ả ử ụ ệ ề ệ ướ ủ ộ
đ n Đ i h i VII và Đ i h i VIII Đ ng đã kh ng đ nh c ch th tr ng cóế ạ ộ ạ ộ ả ẳ ị ơ ế ị ườ
s qu n lý c a Nhà n c, theo đ nh h ng xã h i ch nghĩa. Đ i h i IXự ả ủ ướ ị ướ ộ ủ ạ ộ
ti p t c đánh d u thêm m t b c phát tri n m i trong đ i m i t duy lýế ụ ấ ộ ướ ể ớ ổ ớ ư
lu n kinh t c a Đ ng, đã xác đ nh: Phát tri n n n kinh t th tr ng đ nhậ ế ủ ả ị ể ề ế ị ườ ị
h ng xã h i ch nghĩa là mô hình kinh t t ng quát trong th i kỳ quá đướ ộ ủ ế ổ ờ ộ
lên ch nghĩa xã h i Vi t Nam. Đ i h i X làm sáng t thêm n i dung củ ộ ở ệ ạ ộ ỏ ộ ơ
b n c a n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa Vi t Nam,ả ủ ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ ở ệ
đó là n m v ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa trong n n kinh t th tr ng,ắ ữ ị ướ ộ ủ ề ế ị ườ
nâng cao vai trò và hi u l c qu n lý c a Nhà n c, phát tri n đ ng b vàệ ự ả ủ ướ ể ồ ộ
qu n lý có hi u qu s v n hành các lo i hình th tr ng c b n theo cả ệ ả ự ậ ạ ị ườ ơ ả ơ
ch c nh tranh lành m nh, phát tri n m nh các thành ph n kinh t , cácế ạ ạ ể ạ ầ ế
lo i hình t ch c s n xu t, kinh doanh. ạ ổ ứ ả ấ
II.2.1 T duy c a Đ ng v kinh t th tr ng t Đ i h i VI đ n Đ iư ủ ả ề ế ị ườ ừ ạ ộ ế ạ
h i VIII .ộ
Đây là giai đo n hình thành và phát tri n t duy c a Đ ng v kinh t thạ ể ư ủ ả ề ế ị
tr ng. So v i th i kỳ tr c đ i m i, nh n th c v kinh t th tr ng cóườ ớ ờ ướ ổ ớ ậ ứ ề ế ị ườ
s thay đ i căn b n và sâu s c: ự ổ ả ắ
M t là, kinh t th tr ng không ph i là cái riêng có c a Ch nghĩa tộ ế ị ườ ả ủ ủ ư
b n mà là thành t u phát tri n chung c a nhân lo i. ả ự ể ủ ạ
L ch s phát tri n n n s n xu t xã h i cho th y s n xu t và trao đ i hàngị ử ể ề ả ấ ộ ấ ả ấ ổ
hóa là ti n đ quan tr ng cho s ra đ i và phát tri n c a kinh t thề ề ọ ự ờ ể ủ ế ị
tr ng. Trong quá trình s n xu t và trao đ i, các y u t th tr ng nhườ ả ấ ổ ế ố ị ườ ư
cung, c u, giá c có tác đ ng đi u ti t quá trình s n xu t hàng hóa, phânầ ả ộ ề ế ả ấ
b các ngu n l c kinh t và tài nguyên thiên nhiên nh v n, t li u s nổ ồ ự ế ư ố ư ệ ả
xu t, s c lao đ ng… ph c v cho s n xu t và l u thông. Th tr ng giấ ứ ộ ụ ụ ả ấ ư ị ườ ữ
vai trò là m t công c phân b các ngu n l c kinh t . Trong m t n n kinhộ ụ ổ ồ ự ế ộ ề
t khi các ngu n l c kinh t đ c phân b b ng nguyên t c th tr ng thìế ồ ự ế ượ ổ ằ ắ ị ườ
ng i ta g i đó là kinh t th tr ng. ườ ọ ế ị ườ
Kinh t th tr ng đã có m m m ng t trong xã h i nô l , hình thànhế ị ườ ầ ố ừ ộ ệ
trong xã h i phong ki n và phát tri n cao trong ch nghĩa t b n. Kinh tộ ế ể ủ ư ả ế
th tr ng và kinh t hàng hóa có cùng b n ch t đ u nh m s n xu t ra đị ườ ế ả ấ ề ằ ả ấ ể
bán, đ u nh m m c đích giá tr và đ u trao đ i thông qua quan h hàngề ằ ụ ị ề ổ ệ
hóa – ti n t . Kinh t hàng hóa và kinh t th tr ng đ u d a trên c sề ệ ế ế ị ườ ề ự ơ ở
phân công lao đ ng xã h i và các hình th c s h u khác nhau v t li uộ ộ ứ ở ữ ề ư ệ
s n xu t, làm cho nh ng ng i s n xu t v a đ c l p, v a ph thu c vàoả ấ ữ ườ ả ấ ừ ộ ậ ừ ụ ộ
nhau. Trao đ i mua bán hàng hóa là ph ng th c gi i quy t mâu thu nổ ươ ứ ả ế ẫ
trên. Tuy nhiên, kinh t hàng hóa và kinh t th tr ng có s khác nhau vế ế ị ườ ự ề
trình đ phát tri n. Kinh t hàng hóa ra đ i t kinh t t nhiên, đ i l p v iộ ể ế ờ ừ ế ự ố ậ ớ
kinh t t nhiên, nh ng còn trình đ th p, ch y u là s n xu t hàng hóaế ự ư ở ộ ấ ủ ế ả ấ
t nhân, quy mô nh bé, k thu t th công, năng su t th p. Còn kinh t thư ỏ ỹ ậ ủ ấ ấ ế ị
tr ng là kinh t hàng hóa phát tri n cao. Kinh t th tr ng l y khoa h c,ườ ế ể ế ị ườ ấ ọ
công ngh hi n đ i làm c s và n n s n xu t xã h i hóa cao. ệ ệ ạ ơ ở ề ả ấ ộ
Kinh t th tr ng có l ch s phát tri n lâu dài, nh ng cho đ n nay nó m iế ị ườ ị ử ể ư ế ớ
bi u hi n rõ r t nh t trong ch nghĩa t b n. N u tr c ch nghĩa tể ệ ệ ấ ủ ư ả ế ướ ủ ư
b n, kinh t th tr ng còn th i kỳ manh nha, trình đ th p thì trong chả ế ị ườ ở ờ ộ ấ ủ
nghĩa t b n nó đ t đ n trình đ cao đ n m c chi ph i toàn b cu c s ngư ả ạ ế ộ ế ứ ố ộ ộ ố
c a con ng i trong xã h i đó. Đi u đó khi n cho ng i ta nghĩ r ng kinhủ ườ ộ ề ế ườ ằ
t th tr ng là s n ph m riêng c a ch nghĩa t b n. ế ị ườ ả ẩ ủ ủ ư ả
Ch nghĩa t b n không s n sinh ra kinh t hàng hóa, do đó, kinh t thủ ư ả ả ế ế ị
tr ng v i t cách là kinh t hàng hóa trình đ cao không ph i là s nườ ớ ư ế ở ộ ả ả
ph m riêng c a ch nghĩa t b n mà là thành t u phát tri n chung c aẩ ủ ủ ư ả ự ể ủ
nhân lo i. Ch có th ch kinh t th tr ng t b n ch nghĩa hay cách sạ ỉ ể ế ế ị ườ ư ả ủ ử
d ng kinh t th tr ng theo l i nhu n t i đa c a ch nghĩa t b n m i làụ ế ị ườ ợ ậ ố ủ ủ ư ả ớ
s n ph m c a ch nghĩa t b n. ả ẩ ủ ủ ư ả
Hai là, kinh t th tr ng còn t n t i khách quan trong th i kỳ quá đ lênế ị ườ ồ ạ ờ ộ
ch nghĩa xã h i. ủ ộ
Kinh t th tr ng xét d i góc đ “m t ki u t ch c kinh t ” là ph ngế ị ườ ướ ộ ộ ể ổ ứ ế ươ
th c t ch c v n hành n n kinh t , là ph ng ti n đi u ti t kinh t l yứ ổ ứ ậ ề ế ươ ệ ề ế ế ấ
c ch th tr ng làm c s đ phân b các ngu n l c kinh t và đi u ti tơ ế ị ườ ơ ở ể ổ ồ ự ế ề ế
m i quan h gi a ng i v i ng i. Kinh t th tr ng ch đ i l p v iố ệ ữ ườ ớ ườ ế ị ườ ỉ ố ậ ớ
kinh t t nhiên, t c p, t túc, ch không đ i l p v i các ch đ xã h i.ế ự ự ấ ự ứ ố ậ ớ ế ộ ộ
B n thân kinh t th tr ng không ph i là đ c tr ng b n ch t cho ch đả ế ị ườ ả ặ ư ả ấ ế ộ
kinh t c b n c a xã h i. Là thành t u chung c a văn minh nhân lo i,ế ơ ả ủ ộ ự ủ ạ
kinh t th tr ng t n t i và phát tri n nhi u ph ng th c s n xu tế ị ườ ồ ạ ể ở ề ươ ứ ả ấ
khác nhau. Kinh t th tr ng v a có th liên h v i ch đ t h u, v aế ị ườ ừ ể ệ ớ ế ộ ư ữ ừ
có th liên h v i ch đ công h u và ph c v cho chúng. Vì v y, kinh tể ệ ớ ế ộ ữ ụ ụ ậ ế
th tr ng không đ i l p v i ch nghĩa xã h i, nó t n t i khách quan trongị ườ ố ậ ớ ủ ộ ồ ạ
th i kỳ quá đ lên ch nghĩa xã h i và c trong ch nghĩa xã h i. Xâyờ ộ ủ ộ ả ủ ộ
d ng và phát tri n kinh t th tr ng không ph i là phát tri n t b n chự ể ế ị ườ ả ể ư ả ủ
nghĩa ho c đi theo con đ ng t b n ch nghĩa và t t nhiên, xây d ngặ ườ ư ả ủ ấ ự
kinh t xã h i ch nghĩa cũng không d n đ n ph đ nh kinh t th tr ng. ế ộ ủ ẫ ế ủ ị ế ị ườ
Đ i h i VII c a Đ ng (6-1991) trong khi kh ng đ nh ch tr ng ti p t cạ ộ ủ ả ẳ ị ủ ươ ế ụ
xây d ng n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, phát huy th m nh c aự ề ế ề ầ ế ạ ủ
các thành ph n kinh t qu c dân th ng nh t, đã đ a ra k t lu n quanầ ế ố ố ấ ư ế ậ
tr ng r ng s n xu t hàng hóa không đ i l p v i ch nghĩa xã h i, nó t nọ ằ ả ấ ố ậ ớ ủ ộ ồ
t i khách quan và c n thi t cho xây d ng xã h i ch nghĩa. Đ i h i cũngạ ầ ế ự ộ ủ ạ ộ
xác đ nh c ch v n hành c a n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n theoị ơ ế ậ ủ ề ế ề ầ
đ nh h ng xã h i ch nghĩa n c ta là “c ch th tr ng có s qu nị ướ ộ ủ ở ướ ơ ế ị ườ ự ả
lý c a Nhà n c” b ng pháp lu t, k ho ch chính sách và các công củ ướ ằ ậ ế ạ ụ
khác. Trong c ch kinh t đó, các đ n v kinh t có quy n t ch s nơ ế ế ơ ị ế ề ự ủ ả
xu t, kinh doanh, quan h bình đ ng, c nh tranh h p pháp, h p tác và liênấ ệ ẳ ạ ợ ợ
doanh có hi u qu , nhà n c qu n lý n n kinh t đ đ nh h ng d n d tệ ả ướ ả ề ế ể ị ướ ẫ ắ
các thành ph n kinh t , t o đi u ki n và môi tr ng thu n l i cho s nầ ế ạ ề ệ ườ ậ ợ ả
xu t, kinh doanh có hi u qu , nhà n c qu n lý n n kinh t đ đ nhấ ệ ả ướ ả ề ế ể ị
h ng d n d t các thành ph n kinh t , đ m b o hài hòa gi a phát tri nướ ẫ ắ ầ ế ả ả ữ ể
kinh t v i phát tri n xã h i. ế ớ ể ộ
Ti p t c đ ng l i trên, Đ i h i VIII (6-1996) đ ra nhi m v đ y m nhế ụ ườ ố ạ ộ ề ệ ụ ẩ ạ
công cu c đ i m i toàn di n và đ ng b , ti p t c phát tri n n n kinh tộ ổ ớ ệ ồ ộ ế ụ ể ề ế
nhi u thành ph n v n hành theo c ch th tr ng có s qu n lý c a Nhàề ầ ậ ơ ế ị ườ ự ả ủ
n c theo đ nh h ng xã h i ch nghĩa. ướ ị ướ ộ ủ
Ba là, có th và c n thi t s d ng kinh t th tr ng đ xây d ng chể ầ ế ử ụ ế ị ườ ể ự ủ
nghĩa xã h i n c ta. ộ ở ướ
Kinh t th tr ng không đ i l p v i ch nghĩa xã h i, nó còn t n t iế ị ườ ố ậ ớ ủ ộ ồ ạ
khách quan trong th i kỳ quá đ lên CNXH. Vì v y, có th và c n thi t sờ ộ ậ ể ầ ế ử
d ng kinh t th tr ng đ xây d ng CNXH n c ta. ụ ế ị ườ ể ự ở ướ
Là thành t u c a văn minh nhân lo i, b n thân kinh t th tr ng không cóự ủ ạ ả ế ị ườ
thu c tính xã h i, vì v y, kinh t th tr ng có th s d ng các ch độ ộ ậ ế ị ườ ể ử ụ ở ế ộ
xã h i khác nhau. b t kỳ xã h i nào, khi l y th tr ng làm ph ng ti nộ Ở ấ ộ ấ ị ườ ươ ệ
có tính c s đ phân b các ngu n l c kinh t , thì kinh t th tr ng cũngơ ở ể ổ ồ ự ế ế ị ườ
có nh ng đ c đi m ch y u sau: ữ ặ ể ủ ế
- Ch th kinh t có tính đ c l p, có quy n t ch trong s n xu t, kinhủ ể ế ộ ậ ề ự ủ ả ấ
doanh, l , lãi t ch u. ỗ ự ị
- Giá c c b n do cung c u đi u ti t, h th ng th tr ng phát tri n đ ngả ơ ả ầ ề ế ệ ố ị ườ ể ồ
b và hoàn h o. ộ ả
- N n kinh t có tính m cao và v n hành theo quy lu t v n có c a kinh tề ế ở ậ ậ ố ủ ế
th tr ng nh quy lu t giá tr , quy lu t cung c u, quy lu t c nh tranh. ị ườ ư ậ ị ậ ầ ậ ạ
- Có h th ng pháp quy ki n toàn và s qu n lý vĩ mô c a Nhà n c. ệ ố ệ ự ả ủ ướ
V i nh ng đ c đi m trên, kinh t th tr ng có vai trò r t l n đ i v i sớ ữ ặ ể ế ị ườ ấ ớ ố ớ ự
phát tri n kinh t , xã h i. ể ế ộ
Tr c đ i m i, do ch a th a nh n trong th i kỳ quá đ lên ch nghĩa xãướ ổ ớ ư ừ ậ ờ ộ ủ
h i còn t n t i s n xu t hàng hóa và c ch th tr ng nên chúng ta đãộ ồ ạ ả ấ ơ ế ị ườ
xem k ho ch là đ c tr ng quan tr ng nh t c a kinh t xã h i ch nghĩa,ế ạ ặ ư ọ ấ ủ ế ộ ủ
đã th c hi n phân b m i ngu n l c theo k ho ch là ch y u, còn thự ệ ổ ọ ồ ự ế ạ ủ ế ị
tr ng ch đ c coi là m t công c th y u b sung cho k ho ch do đóườ ỉ ượ ộ ụ ứ ế ổ ế ạ
không c n thi t s d ng kinh t th tr ng đ xây d ng ch nghĩa xã h i. ầ ế ử ụ ế ị ườ ể ự ủ ộ
Vào th i kỳ đ i m i, chúng ta ngày càng nh n rõ kinh t th tr ng, n uờ ổ ớ ậ ế ị ườ ế
bi t v n d ng đúng, thì có vai trò r t l n đ i v i s phát tri n kinh t – xãế ậ ụ ấ ớ ố ớ ự ể ế
h i. Có th dùng c ch th tr ng làm c s phân b các ngu n l c kinhộ ể ơ ế ị ườ ơ ở ổ ồ ự
t , dùng tín hi u giá c đ đi u ti t ch ng lo i và s l ng hàng hóa,ế ệ ả ể ề ế ủ ạ ố ượ
đi u hòa quan h cung c u, đi u ti t t l s n xu t thông qua c chề ệ ầ ề ế ỷ ệ ả ấ ơ ế
c nh tranh, thúc đ y c i ti n b , đào th i cái l c h u, y u kém. ạ ẩ ả ế ộ ả ạ ậ ế
Th c t cho th y, ch nghĩa t b n không sinh ra kinh t th tr ngự ế ấ ủ ư ả ế ị ườ
nh ng đã bi t k th a và khai thác có hi u qu các l i th c a kinh t thư ế ế ừ ệ ả ợ ế ủ ế ị
tr ng đ phát tri n. Th c ti n đ i m i n c ta cũng đã ch ng minh sườ ể ể ự ễ ổ ớ ở ướ ứ ự
c n thi t và hi u qu c a vi c s d ng kinh t th tr ng làm ph ngầ ế ệ ả ủ ệ ử ụ ế ị ườ ươ
ti n xây d ng ch nghĩa xã h i. ệ ự ủ ộ
II.2.2 T duy c a Đ ng v kinh t th tr ng t Đ i h i IX đ n Đ iư ủ ả ề ế ị ườ ừ ạ ộ ế ạ
h i X ộ
Đ i h i IX c a Đ ng (4-2001) xác đ nh n n kinh t th tr ng đ nh h ngạ ộ ủ ả ị ề ế ị ườ ị ướ
xã h i ch nghĩa là mô hình kinh t t ng quát c a n c ta trong th i kỳộ ủ ế ổ ủ ướ ờ
quá đ đi lên ch nghĩa xã h i. Đó là n n kinh t hàng hóa nhi u thànhộ ủ ộ ề ế ề
ph n v n hành theo c ch th tr ng, có s qu n lý c a Nhà n c theoầ ậ ơ ế ị ườ ự ả ủ ướ
đ nh h ng xã h i ch nghĩa. Đây là b c chuy n quan tr ng t nh nị ướ ộ ủ ướ ể ọ ừ ậ
th c kinh t th tr ng nh m t công c , m t c ch qu n lý, sang coiứ ế ị ườ ư ộ ụ ộ ơ ế ả
kinh t th tr ng nh m t ch nh th , là c s kinh t c a s phát tri nế ị ườ ư ộ ỉ ể ơ ở ế ủ ự ể
theo đ nh h ng xã h i ch nghĩa. ị ướ ộ ủ
V y th nào là kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa? Đ i h iậ ế ế ị ườ ị ướ ộ ủ ạ ộ
IX xác đ nh KTTT XHCN là “ ịM t ki u t ch c kinh t v a tuân theo quyộ ể ổ ứ ế ừ
lu t c a kinh t th tr ng v a d a trên c s và ch u s chi ph i b i cácậ ủ ế ị ườ ừ ự ơ ở ị ự ố ở
nguyên t c và b n ch t c a ch nghĩa xã h iắ ả ấ ủ ủ ộ ”. Trong n n kinh t đó, cácề ế
th m nh c a “ th tr ng” đ c s d ng c s v t ch t k thu t – c aế ạ ủ ị ườ ượ ử ụ ơ ở ậ ấ ỹ ậ ủ
ch nghĩa xã h i, nâng cao đ i s ng nhân dân”, còn tính “đ nh h ng xãủ ộ ờ ố ị ướ
h i ch nghĩa” đ c th hi n trên c ba m t c a quan h s n xu t: sộ ủ ượ ể ệ ả ặ ủ ệ ả ấ ở
h u, t ch c qu n lý và phân ph i, nh m m c đích cu i cùng là “dân giàu,ữ ổ ứ ả ố ằ ụ ố
n c m nh, tiên ti n hi n đ i trong xã h i do dân làm ch , nhân ái, có vănướ ạ ế ệ ạ ộ ủ
hóa, có k c ng, xóa b áp b c b t công, t o đi u ki n cho m i ng iỷ ươ ỏ ứ ấ ạ ề ệ ọ ườ
có cu c s ng m no, t do, h nh phúc”. ộ ố ấ ự ạ
Nói kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa là nói đ n kinh tế ị ườ ị ướ ộ ủ ế ế
không ph i là kinh t t nhiên, t c p t túc, cũng không ph i kinh t kả ế ự ự ấ ự ả ế ế
ho ch hóa t p trung, cũng không ph i là kinh t th tr ng t b n chạ ậ ả ế ị ườ ư ả ủ
nghĩa và cũng ch a hoàn toàn là kinh t th tr ng xã h i ch nghĩa vìư ế ị ườ ộ ủ
ch a có đ y đ các y u t xã h i ch nghĩa. Tính “đ nh h ng xã h i chư ầ ủ ế ố ộ ủ ị ướ ộ ủ
nghĩa” làm cho mô hình kinh t th tr ng n c ta khác v i kinh t thế ị ườ ở ướ ớ ế ị
tr ng t b n ch nghĩa. ườ ư ả ủ
K th a t duy c a Đ i h i IX, Đ i h i X đã làm sáng t thêm n i dungế ừ ư ủ ạ ộ ạ ộ ỏ ộ
c b n c a Đ nh h ng xã h i ch nghĩa trong phát tri n kinh t thơ ả ủ ị ướ ộ ủ ể ế ị
tr ng n c ta, th hi n b n tiêu chí là: ườ ở ướ ể ệ ở ố
V m c đích phát tri n: M c đích c a kinh t th tr ng đ nh h ng xãề ụ ể ụ ủ ế ị ườ ị ướ
h i ch nghĩa n c ta nh m th c hi n “ dân giàu, n c m nh, xã h iộ ủ ở ướ ằ ự ệ ướ ạ ộ
công b ng dân ch , văn minh, gi i phóng m nh m l c l ng s n xu t vàằ ủ ả ạ ẽ ự ượ ả ấ
không ng ng nâng cao đ i s ng nhân dân; đ y m nh xóa đói gi m nghèo,ừ ờ ố ẩ ạ ả
khuy n khích m i ng i v n lên làm giàu chính đáng, giúp đ ng iế ọ ườ ươ ỡ ườ
khác thoát kh i nghèo và t ng b c khá gi h n”. ỏ ừ ướ ả ơ
M c tiêu trên th hi n rõ m c đích phát tri n kinh t vì con ng i, gi iụ ể ệ ụ ể ế ườ ả
phóng l c l ng s n xu t, phát tri n kinh t đ nâng cao đ i s ng choự ượ ả ấ ể ế ể ờ ố
m i ng i, m i ng i đ u đ c h ng nh ng thành qu phát tri n. ọ ườ ọ ườ ề ượ ưở ữ ả ể Ở