SỰ VIỆC CHỤP NHIỀU LẦN QUANG TUYẾN
CÓ NGUY HIỂM KHÔNG ?
Trước hết chúng ta hãy nhắc lại rằng kỹ thuật chụp quang tuyến nhờ
đến các tia X. Các tia X là những bức xạ ion hóa (rayonnement ionisant)
không thể thấy được, có khả năng đi xuyên qua cơ thể con người. Có thể
chận lại một phần các tia X. Trong khoa quang tuyến, hiện tượng giảm bớt
các bức xạ, được gây nên bởi những thành phần khác nhau của cơ thể con
người (xương, mô, cơ, nước, không khí, các huyết quản...), cho phép thực
hiện một hình ảnh chẩn đoán (image diagnostique).
Những bức xạ ion hóa với liều lượng mạnh có thể gây nên những tác
dụng phụ được biết rõ như các “viêm da phóng xạ” (radiodermite). Những
liều mạnh này không đạt được trong chụp hình ảnh chẩn đoán (imagerie
diagnostique). Ngược lại, những tác dụng phụ của những liều thấp ít được
biết đến hơn nhiều, đặc biệt là sự xuất hiện những biến dị di truyền
(mutation génétique) và ung thư, bởi vì chúng có thể xảy đến dung ngay sau
khi tiếp xúc và không phân biệt được với những bệnh lý xảy ra một cách tự
nhiên. Tuy nhiên không có một bằng cớ nào chứng tỏ rằng các thăm khám
hình ảnh chẩn đoán có thể là nguồn gốc các ung thư. Vì điều không chắc
chắn này, nên các cơ quan quốc tế và quốc gia sử dụng nguyên tắc thận
trọng (principe de précaution) để xác lập quy chế, như thể hiện hữu, ngay
với những bức xạ liều thấp, một mối liên hệ theo đường thẳng giữa liều
lượng và nguy cơ.
KHI LỢI ÍCH CAO HƠN NGUY CƠ
Để hiểu tính chất phức tạp của vấn đề, phải biết rằng chụp hình ảnh
không phải là nguồn duy nhất khiến ta tiếp xúc với các bức xạ ion hóa. Mỗi
ngày chúng ta bị tiếp xúc những lượng nhỏ các bức xạ ion hóa phát xuất từ
nhiều nguồn khác nhau : không khí mà chúng ta thở, đất đai, các bức xạ vũ
trụ (rayonnement cosmique), các vật liệu xây dựng, nước, các thức ăn …
Mức độ tiếp xúc với các bức xạ ion hóa nguồn gốc tự nhiên được ước tính
trung bình ở Pháp là 2,5 millisievert (mSv) mỗi năm. Để so sánh, một lần
chụp phim ngực phát ra giữa 0,005 và 0,01 mSv hoặc tương đương từ một
đến hai ngày tiếp xúc với các bức xạ ion hóa tự nhiên. Một lần chụp phim
bụng phát ra 0,4 mSv hoặc gần 2 tháng tiếp xúc với các bức xạ tự nhiên. Một
lần thụt baryte tương đương khoảng 2,5 mSv hoặc một năm tiếp xúc với các
bức xạ tự nhiên. Một CT scan của sọ khoảng 2 mSv hoặc 10 tháng tiếp xúc
với các bức xạ tự nhiên. Một CT bụng từ 5 đến 10 mSv hoặc từ 4 đến 5 năm
tiếp xúc với các bức xạ tự nhiên.
Sự bảo vệ phóng xạ (radioprotection) chỉ toàn bộ các biện pháp được
thực hiện nhằm bảo vệ người và môi trường của nó chống lại những tác
dụng có hại của các bức xạ ion hóa. Hai quy tắc lớn của bảo vệ phóng xạ, sự
biện minh (justification) và sự tối ưu (optimisation), được thực hiện hàng
ngày bởi những người chuyên nghiệp. Sự biện minh là ở sự kiện rằng, cũng
như mọi động tác y khoa, lợi ích phải trên nguy cơ.
Mặc dầu nguy cơ của các liều thấp không được chứng minh, sự thận
trọng muốn rằng ta phải xét đến trách nhiệm khả dĩ của nguy cơ này. Vậy
chỉ định của một thăm khám, khiến bệnh nhân phải chịu những bức xạ ion
hóa, phải được suy nghĩ kỹ và cân nhắc. Vậy thầy thuốc quang tuyến có
nhiệm vụ xác minh thăm khám được yêu cầu bởi thầy thuốc, thậm chí đề
nghị một thăm khám khác cho phép đáp ứng với câu hỏi mà người thầy
thuốc đặt ra. Như thế đôi khi có thể thay thế một thăm khám sử dụng các tia
X bằng một thăm khám không sử dụng nó, như siêu âm hay chụp hình ảnh
bằng cộng hưởng điện từ (IRM).
Hiệp hội quang tuyến Pháp đã soạn thảo sách hướng dẫn về việc sử
dụng tốt các thăm dò chụp hình ảnh để cho phép các thầy thuốc biết được
thăm khám nào đáp ứng tốt nhất tình hình lâm sàng của bệnh nhân họ.
Sự tối ưu hóa (optimisation) các liều lượng được sử dụng là trách
nhiệm của các thầy thuốc quang tuyến và những người thao tác kỹ thuật có
thói quen sử dụng các tia X ở mức tối thiểu, cần thiết để có được một thăm
dò cho phép đáp ứng những câu hỏi được đặt ra. Những biện pháp này được
áp dụng đối với tất cả các bệnh nhân, nhưng còn được tăng cường đối với
những thăm dò được thực hiện nơi các trẻ em mà sự nhạy cảm đối với các
bức xạ ion hóa cao hơn và nơi những bệnh nhân mang một bệnh mãn tính
cần những thăm khám lập lại.
Mặc dầu nguy cơ gây nên bởi các bức xạ ion hóa không được đánh
giá thấp, tuy nhiên không nên vì e ngại những tác dụng phụ chưa bao giờ
được chứng minh mà đánh mất cơ may cho các bệnh nhân và làm quên
những lợi ích mà chụp hình ảnh mang lại cho các bệnh nhân. Nhờ những
thăm khám hình ảnh này, các thầy thuốc quang tuyến thực hiện những chẩn
đoán nhanh chóng và chính xác, cho phép điều trị nhanh hơn các bệnh nhân
và theo dõi tính hiệu quả của điều trị.
