Su tm bi:
www.daihoc.com.vn
Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín
Chöông V. CHÖÙC NAÊNG ÑIEÀU KHIEÅN
Chöùc naêng ñieàu khieån laø moät chöùc naêng chung cuûa quaûn trò lieân quan ñeán hoaït
ñoäng höôùng daãn, ñoân ñoác, ñoäng vieân, khuyeán khích nhöõng ngöôøi thuoäc quyeàn thöïc hieän
caùc quyeát ñònh cuûa mình nhaèm ñaït ñeán muïc tieâu cuûa toå chöùc.
Nhö vaäy, muoán thöïc hieän ñöôïc caùc hoaït ñoäng neâu treân ngöôøi laõnh ñaïo phaûi coù
quyeàn löïc thöïc söï môùi coù theå ñieàu khieån ngöôøi khaùc ñöôïc. Quyeàn löïc ôû ñaâu maø coù? Hieän
ñang coøn coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà quyeàn löïc quaûn trò.
I. LYÙ THUYEÁT VEÀ QUYEÀN LÖÏC QUAÛN TRÒ
1. Khaùi nieäm veà quyeàn löïc quaûn trò
- Theo Giaùo sö John Frennch vaø Bertram Ravew, ngöôøi Myõ thì quyeàn löïc quaûn trò
laø “Söï sai khieán vaø kieåm soaùt maø moät nhaø quaûn trò coù ñöôïc vaø haønh xöû treân ngöôøi khaùc”.
- Theo Giaùo sö Vuõ theá Phuù “Quyeàn löïc trong toå chöùc tröôùc heát theå hieän quyeàn ra
quyeát ñònh hay ñöa ra caùc chæ thò. Quyeàn haønh chính laø naêng löïc cho pheùp chuùng ta yeâu
caàu caáp döôùi phaûi haønh ñoäng theo söï chæ ñaïo cuûa mình”.
- Theo TS. Buøi Duy Huaân “Quyeàn haønh laø naêng löïc quyeát ñònh, chæ huy, cöôõng
böùc, khen thöôûng, tröøng phaït hay ra leänh ñoái vôùi thuoäc caáp vaø troâng ñôïi söï tieán haønh
cuûa hoï”.
Töø caùc khaùi nieâïm treân chuùng ta ruùt ra caùc ñaëc ñieåm chung cuûa quyeàn löïc:
a. Ñaëc ñieåm 1: Nhaø quaûn trò söû duïng quyeàn löïc nhö coâng cuï ñeå thöïc hieän caùc
chöùc naêng cuûa mình.
Thaät vaäy, duø baát ôû ñaâu, baát cöù loaïi toå chöùc naøo ngöôøi quaûn trò ñeàu phaûi söû duïng
“Quyeàn” cuûa mình ñeå chæ baûo, ñoân ñoác, ñoäng vieân khuyeán khích, baét buoäc, thuùc eùp, …
ngöôøi khaùc laøm theo caùc quyeát ñònh cuûa mình. Tuy nhieân khoâng phaûi baát cöù moät meänh
leänh naøo cuûa ngöôøi quaûn trò truyeàn ñi cuõng ñöôïc caáp döôùi chaáp haønh nghieâm chænh, chính
vì vaäy maø coù ñaëc ñieåm thöù 2.
b. Ñaëc ñieåm 2: Tính gaén boù göõa caùc thaønh vieân trong toå chöùc.
Ñöôïc theå hieän moái quan heä quyeàn löïc, traùch nhieäm cuûa caùc beân trong quaù trình
thöïc hieän caùc muïc tieâu chung cuûa toå chöùc. Moái quan heä töông taùc gaén boù giöõa caùc beân
trong toå chöùc ñaûm baûo cho quyeàn löïc ñöôïc thöïc thi moät caùch nghieâm tuùc, trieät ñeå. Chaát
keo keát dính caùc thaønh vieân trong taäp theå thì coù nhieàu, nhöng tröôùc heát phaûi keå tôùi laø “Vaên
hoùa cuûa toå chöùc” maø ngöôøi quaûn trò taïo laäp chuùng trong nhieàu naêm thaùng.
Su tm bi:
www.daihoc.com.vn
Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín
2. Lyù thuyeát veà quyeàn löïc quaûn trò
Hieän coøn coù nhieàu lyù thuyeát veà löïc quaûn trò khaùc nhau vì coù nhieàu caùch tieáp caän
veà quyeàn löïc quaûn trò khoâng gioáng nhau. Tuy nhieân lyù thuyeát quyeàn löïc veà quyeàn löïc quaûn
trò tieáp caän töø nguoàn goác phaùt sinh ra chuùng ñang ñöôïc nhieàu ngöôøi uûng hoä vì noù coù tính
thöïc tieãn cao. Sau ñaây laø noäi dung chuû yeáu veà quyeàn löïc quaûn trò theo caùch tieáp caän naøy.
a. Quyeàn löïc chính thöùc.
Laø quyeàn löïc phaùt sinh töø chöùc vuï maø caáp treân quyeát ñònh chính thöùc, caùc thaønh
vieân trong taäp theå phaûi toân phuïc. Vì vaäy, neáu anh ta coù chöùc vuï caøng cao thì quyeàn löïc
caøng lôùn, ngöôïc laïi chöùc vuï caøng nhoû thì quyeàn löïc caøng thaáp vaø khi khoâng coøn chöùc vuï
naøo thì quyeàn löïc chính thöùc cuõng seõ khoâng coøn nöõa. Tuy nhieân, ñaây môùi chæ laø ñieàu kieän
caàn nhöng chöa ñuû ñeå nhaø quaûn trò thöïc hieän ñaày ñuû caùc chöùc naêng cuûa mình hay noùi
caùch khaùc ñaây môùi chæ coù “Quyeàn” nhöng chöa chaéc ñuû “Löïc” taùc ñoäng. Vì vaäy, ngöôøi
quaûn trò caàn coù nhöõng quyeàn löïc khaùc.
b. Quyeàn löïc chuyeân moân.
Laø quyeàn löïc phaùt sinh töø naêng löïc chuyeân moân. Ngöôøi quaûn trò naøy coù moät naêng
löïc chuyeân moân vöõng vaøng khieán ngöôøi khaùc phaûi toân phuïc anh ta, nghe vaø laøm theo anh
ta ñoøi hoûi. Vì vaäy, quyeàn löïc naøy nhieàu hay ít phuï thuoäc vaøo trình ñoä chuyeân moân cao hay
thaáp.
c. Quyeàn löïc ñöôïc toân vinh.
Ñoù laø quyeàn löïc cuûa nhaø quaûn trò phaùt sinh töø söï ngöôõng moä cuûa ngöôøi khaùc, vì
anh ta coù nhöõng ñaëc ñieåm ñaëc bieät. Ngöôøi naøy thöôøng coù moät phaåm chaát ñaïo ñöùc vaø naêng
löïc toát, khieán cho ngöôøi khaùc toân vinh, nghe vaø laøm theo anh ta ñoøi hoûi. Nhö vaäy, muoán
coù quyeàn löïc cao ñoøi hoûi ngöôøi quaûn trò phaûi ra söùc phaán ñaáu tu döôõng toát.
Ba loaïi quyeàn löïc treân taïo thaønh moät quyeàn löïc thöïc söï cuûa nhaø quaûn trò. Ngöôøi
quaûn trò coù ñuû 3 loaïi quyeàn löïc naøy thì duø baát cöù ôû cöông vò naøo khi yeâu caàu ngöôøi khaùc
laøm vieä gì cuõng seõ ñöôïc ngöôøi döôùi quyeàn chaáp haønh moät caùch nghieâm tuùc nhaát.
II. KHÍCH ÑOÄNG QUAÛN TRÒ
Muoán ñieàu khieån ñöôïc ngöôøi khaùc khoâng chæ coù quyeàn thöïc söï maø coøn bieát söû
duïng quyeàn cuûa mình nhö theá naøo ñeå taïo ñoäng löïc thuùc ñaåy maïnh meõ ñeán ñoái töôïng hoaøn
thaønh xuaát saéc caùc nhieäm vuï cuûa mình. Khích ñoäng quaûn trò laø caùch thöùc maø nhaø quaûn trò
thöïc hieän caùi quyeàn “ñieàu khieån“ ngöôøi khaùc nhaèm taïo ñoäng löïc thuùc ñaåy ngöôøi khaùc thöïc
hieän caùc meänh leänh cuûa mình moät caùch maïnh meõ nhaát. Neáu coù ai ñoù chæ bieát duøng quyeàn
ra leänh cho ngöôøi khaùc laøm maø khoâng caùch taïo ra moät ñoäng löïc nhaát ñònh ñeå thuùc ñaåy
döôùi quyeàn laøm vieäc thì chaéc chaén laø hieäu quaû quaûn trò khoâng cao. Hieän coù nhieàu lyù
Su tm bi:
www.daihoc.com.vn
Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín
thuyeát veà taïo ñoäng löïc thuùc ñaåy. Sau ñaây chæ toùm taét moät soá noäi dung cô baûn cuûa caùc lyù
thuyeát taïo ñoäng löïc thuùc ñaåy thuoäc tröôøng phaùi Coå ñieån vaø tröôøng phaùi Taùc phong.
1. Theo tröôøng phaùi Coå ñieån
Ñeå taïo ñoäng löïc thuùc ñaåy phaûi phaân coâng traùch nhieäm roõ raøng, taêng cöôøng kieåm
tra, kieåm soaùt vaø khuyeán khích baèng lôïi ích vaät chaát. Bôûi vì hoï cho raèng, baûn chaát con
ngöôøi laø löôøi bieáng traùnh naëng tìm nheï, khoâng töï giaùc thöïc hieän ñaày ñuû caùc traùch nhieäm
cuûa mình maø caáp treân ñaõ giao phoù.
Thöïc chaát lyù thuyeát naøy laø lyù thuyeát “Caây gaäy vaø cuû caø roát”. Söû duïng caây gaây ñeå ñe
doïa tröøng phaït (phaân coâng traùch nhieäm, kieåm tra - kieåm soaùt) vaø söû duïng “cuû caø roát” ñeå
khuyeán khích söï nhieät tình haêng haùi cuûa hoï baèng lôïi ích vaät chaát.
Lyù thuyeát naøy ñaõ thöïc söï ñoùng goùp khoâng nhoû cho söï tieán boä cuûa nhaân loaïi veà lónh
vöïc quaûn trò trong theá kyû XX maø ñaëc bieät noù laïi caøng coù yù nghóa to lôùn ñoái vôùi caùc nöôùc
ñang phaùt trieån, möùc ñoä daân trí coøn thaáp vaø nhu caàu cô baûn cuûa ngöôøi lao ñoäng vaãn ñeà
cao vai troø vaät chaát trong ñôøi soáng xaõ hoäi.
2. Tröôøng phaùi Taùc phong
Traùi laïi vôùi tröôøng phaùi Coå ñieån, tröôøng phaùi Taùc phong chuû tröông taùc ñoäng veà
maët tinh thaàn, hoï coi troïng caùc yeáu toá taâm lyù, caùc moái quan heä xaõ hoäi cuûa toå chöùc nhö:
Traéc nghieäm taâm lyù khi tuyeån choïn nhaân vieân; thöøa nhaän söï ñoùng goùp cuûa caù nhaân trong
toå chöùc; tìm hieåu nhu caàu ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa caù nhaân; tìm hieåu taâm lyù caù nhaân vaø
taâm lyù taäp theå ñeå taùc ñoäng phuø hôïp taâm lyù cuûa töøng ñoái töôïng…
Töø nhöõng tö töôûng cuûa tröôøng phaùi naøy, ngaøy nay chuùng ñaõ ñöôïc phaùt trieån thaønh
nhieàu moân khoa hoïc môùi nhö: Taâm lyù hoïc; xaõ hoäi hoïc. Vaø ñaõ ñöôïc caùc nhaø quaûn trò öùùng
duïng chuùng vaøo thöïc haønh quaûn trò ñaït ñöôïc nhieàu thaønh quaû to lôùn.
III. CAÙ NHAÂN VAØ TAÂM LYÙ CAÙ NHAÂN
Quaûn trò suy cho ñeán cuøng laø quaûn trò con ngöôøi, muoán taùc ñoäng coù hieäu quaû caàn
phaûi hieåu veà hoï.
1. Haønh vi caù nhaân
a. Caù nhaân vaø ñaëc ñieåm taâm lí caù nhaân
a1. Khaùi nieäm caù nhaân: Laø moät con ngöôøi cuï theå (chöù khoâng phaûi con ngöôøi noùi
chung) coù nhöõng ñaëc ñieåm taâm lí rieâng, laøm cho phaân bieät giöõa ngöôøi naøy vôùi ngöôøi khaùc,
laøm cho hoï laø hoï chöù khoâng phaûi ngöôøi khaùc.
a2. Khaùi nieäm taâm lí caù nhaân:
Su tm bi:
www.daihoc.com.vn
Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín
- Theo GS. Vuõ Theá Phuù “Taâm lí con ngöôøi laø toaøn boä cuoäc soáng tinh thaàn, theá giôùi
noäi taâm cuûa con ngöôøi”.
- Theo TS.Buøi Ngoïc Oaùnh “… Taâm lí con ngöôøi luoân gaén boù vôùi hoaït ñoäng cuûa
hoï. Baát cöù moät hoaït ñoäng naøo cuûa con ngöôøi ñeàu coù taâm lí caû. Nhö theá, caùc hieän töôïng
taâm lí coù nhieàu, …”
a3. Caùc ñaëc ñieåm taâm lí caù nhaân
- Xu höôùng: Nhu caàu, ñoäng cô, lí töôûng, nieàm tin, theá giôùi quan cuûa caù nhaân quyeát
ñònh haønh vi caù nhaân. Khi con ngöôøi coù lí töôûng, nieàm tin, … maõnh lieät seõ vöôït qua
nhöõng gì khoù khaên thöû thaùch nhaát ñeå ñi ñeán muïc tieâu ñaõ choïn; ngöôïc laïi ngöôøi khoâng coù
lí töôûng, nieàm tin, … thì khoâng theå laøm vieäc gì toát ñöôïc.
Do vaäy, trong quaûn trò caàn khích leä, ñoäng vieân, giaùo duïc moïi ngöôøi soáng coù nieàm
tin, hy voïng ñeå hoï coù theå soáng toát hôn, coáng hieán nhieàu hôn cho toå chöùc maø hoï ñang soáng
vaø laøm .
- Tính caùch: Thuoäc tính taâm lí phöùc hôïp cuûa caù nhaân bao goàm nhieàu thuoäc tính
taâm lí rieâng bieät cuûa caù nhaân ñoù ñöôïc keát hôïp laïi vôùi nhau, bieåu hieän heä thoáng thaùi ñoä cuûa
caù nhaân vôùi hieän thöïc vaø ñöôïc theå hieän trong heä thoáng caùc haønh vi, cöû chæ, caùch noùi naêng
cuûa caù nhaân ñoù. Trong moãi con ngöôøi luoân coù hai tính caùch toát vaø xaáu. Tính caùch toát theå
hieän nhö söï duõng caûm, chaân thaønh, chung thuûy, thuaän hieáu, …; ngöôïc laïi tính caùch xaáu
theå hieän nhö söï heøn nhaùt, doái traù, phaûn boäi, …
Trong quaûn trò, phaûi bieát chaêm soùc naâng niu töøng con ngöôøi toát vieäc toát, laøm cho
noù ngaøy caøng sinh soâi naûy nôû caøng nhieàu, laán aùt ñi nhöõng tính caùch xaáu; ñoàng thôøi cuõng
kieân quyeát leân aùn nhöõng ngöôøi xaáu vieäc xaáu ñeå ngaên chaën chuùng phaùt trieån nhieàu hôn.
- Khí chaát: Laø thuoäc tính taâm lí phöùc hôïp, bieåu hieän cöôøng ñoä, toác ñoä vaø nhòp ñoä
cuûa caùc hoaït ñoäng taâm lí, theå hieän saéc thaùi cuûa haønh vi, cöû chæ, caùch noùi naêng cuûa caù
nhaân ñoù. Theo vieän só Vieän haøn laâm khoa hoïc Lieân xo PAPLOP thì xaõ hoäi loaøi ngöôøi coù 4
loaïi caên baûn: Ngöôøi coù khí chaát soâi noåi; Ngöôøi coù khí chaát linh hoaït; Ngöôøi coù khí chaát
ñieàm tónh vaø Ngöôøi coù khí chaát öu tö.
Vôùi 4 loaïi ngöôøi treân, trong quaûn trò caàn phaûi ñöôïc ñieàu tra nghieân cöùu caån thaän, töø
ñoù coù nhöõng bieän phaùp taùc ñoäng hay söû duïng hoï cho phuø hôïp trong töøng coâng vieäc cuï theå,
nhaèm khai thaùc heát moïi khaû naêng tieàm aån ôû trong moãi con ngöôøi. Nguï ngoân Nga coù caâu
“Anh thôï giaày ñi laøm baùnh, anh ñaàu beáp ñi vaù giaày thì ñöøøng mong chi coù thaønh quaû toát
ñöôïc”
- Naêng löïc: Laø toång hôïp nhöõng thuoäc tính ñoäc ñaùo cuûa caù nhaân, phuø hôïp vôùi
nhöõng yeâu caàu ñaëc tröng cuûa moät hoaït ñoäng nhaát ñònh, baûo ñaûm hoaøn thaønh coù hieäu quaû
Su tm bi:
www.daihoc.com.vn
Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín
nhaát trong lónh vöïc hoaït ñoäng ñoù. Naêng löïc do hai yeáu toá taïo neân, ñoù laø yeáu toá thaàn ñoàng
(ñoä thoâng minh) do baåm sinh vaø do hoïc hoûi, reøn luyeän maø coù. Neáu naêng löïc cuûa moät con
ngöôøi laø 100% thì do yeáu toá hoïc taäp, reøn luyeän taïo neân chieám 97% vaø chæ coù 3% do yeáu
toá thaàn ñoàng.
Ñieàu ñoù cho ta thaáy raèng, trong quaûn trò caàn phaûi taïo ñieàu kieän vaø cô hoäi cho moïi
ngöôøi hoïc taäp, reøn luyeän vaø phaán ñaáu tröôûng thaønh, laø moät taøi saûn voâ giaù, moät nguoàn löïc
cuûa moïi nguoàn löïc trong quaù trình phaùt trieån cuûa moät toå chöùc.
b. Haønh vi caù nhaân.
Haønh vi cuûa caù nhaân bieåu hieän treân nhieàu maët: theå hieän qua thaùi ñoä nhö baèng
loøng hay khoâng baèng loøng, thích (vui veû taùn thöôûng) hay khoâng thích (buoàn chaùn, giaän döõ).
Haønh vi theå hieän qua nhaân caùch nhö caùch ñoái nhaân xöû theá veà caùc söï vieäc, hieän thöïc cuûa
theá giôùi xung quanh (noùi naêng teá nhò, chöôûi bôùi, taán coâng, choáng traû ngöôøi khaùc, …).
Haønh vi caù nhaân theå hieän qua nhaän thöùc nhö phaân bieät söï ñuùng, sai; bieát beânh vöïc leõ
phaûi vaø pheâ phaùn ñieàu traùi, …
Nhöõng haønh vi bieåu hieän laø tính caùch toát caàn phaûi ñöôïc naâng niu, chaêm chuùt laøm
cho noù ngaøy caøng phaùt trieån; ñoàng thôøi phaûi leân aùn nhöõng haønh vi vi phaïm ñaïo ñöùc, loái
soáng, truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa daân toäc cuõng nhö cuûa coâng ty mình.
2. Söï töï veä cuûa caù nhaân
“Ñaáu tranh” ñeå töï veä, baûo ñaûm cho söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa caù nhaân laø moät qui
luaät phoå bieán treân moïi lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi noùi chung vaø trong moât toå
chöùc doanh nghieäp noùi rieâng vaø noù dieãn ra moät caùch töï nhieân, thöôøng xuyeân, lieân tuïc. Do
coù nhieàu “söùc eùp” khaùc nhau vaø naêng löïc, nhaän thöùc cuûa moãi caù nhaân cuõng khoâng gioáng
nhau, neân cô cheá töï veä cuõng dieãn ra muoân hình muoân veû, coù nhöõng caùch töï veä mang tính
tích cöïc ñoàng thôøi cuõng coù caùch töï veä tieâu cöïc.
a. Töï veä tích cöïc
Caù nhaân töï noå löïc laøm vieäc, hoïc taäp, reøn luyeän ñeå tieán leân naác thang cao hôn trong
toå chöùc hoaëc töï khaúng ñònh vai troø cuûa mình trong toå chöùc ñeå khoâng phaûi söï “ñe doaï” hay
tuït haäu, … Vaø, nhö vaäy hoï caûm thaáy töï baûo veä ñöôïc laáy mình ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån. Ñaây
laø caùch töï veä tích cöïc, trong quaûn trò caàn taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå caù nhaân töï khaúng ñònh
mình trong toå chöùc.
b. Töï veä tieâu cöïc