Su tm bi:
www.daihoc.com.vn
Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín
nhau, taïo thaønh moät theå thoáng nhaát cuûa toå chöùc. Vì vaäy, khi nghieân cöùu moät vaán ñeà naøo
ñoù cuûa boä phaän phaûi tính ñeán caùc moái quan heä höõu cô cuûa caû heä thoáng.
Maët khaùc, heä thoáng doanh nghieäp laø moät heä thoáng môû, khoâng theå coù moät heä thoáng
ñoùng toàn taïi ñöôïc. Do ñoù, chuùng ta khoâng chæ nghieân cöùu chuùng trong moái lieân heä cuûa caùc
boä phaän beân trong toå chöùc maø coøn phaûi xem xeùt chuùng trong moái lieân heä caû heä thoáng cuûa
neàn kinh teá vaø toaøn caàu.
a3. Quan ñieåm lòch söû.
Lòch söû luoân gaén lieàn vôùi thôøi gian (quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai), trong moãi giai
ñoaïn lòch söû nhaát ñònh coù nhöõng ñieàu kieän kinh teá, chính trò, xaõ hoäi … khaùc nhau khoâng
theå tuøy tieän xem xeùt ñaùnh giaù söï vaät vaø hieän töôïng moät caùch gioáng nhau. Chaúng haïn, vôùi
ñieàu kieän cuûa neàn kinh teá thò tröôøng chuùng ta khoâng theå laáy nhöõng söï vieäc vaø hieän töôïng
cuûa thôøi bao caáp ñeå ñaùnh giaù hay nhaän xeùt, maø phaûi ñaët chuùng trong ñieàu kieän, hoaøn
caûnh lòch söû luùc baáy giôø; Vaø, ngöôïc laïi cuõng khoâng theå gaùn gheùp nhöõng söï vieäc vaø hieän
töôïng trong ñieàu kieän cuûa neàn kinh teá hieän thôøi ñem so saùnh vôùi thôøi kyø bao caáp, ...
b- Vaän duïng caùc phöông phaùp cuï theå cuûa caùc khoa hoïc khaùc.
Quaûn trò hoïc khoâng nhöõng laø moät khoa hoïc xaõ hoäi maø coøn laø moät khoa hoïc öùng
duïng. Daãn ñeán söï taát yeáu phaûi vaän duïng caùc phöông phaùp cuï theå cuûa caùc khoa hoïc khaùc
nhö khoa hoïc thoáng keâ, tin hoïc, taâm lí hoïc, xaõ hoäi hoïc, … trong quaûn trò laø caàn thieát.
Chaúng haïn, söû duïng caùc phöông phaùp phaùn ñoaùn suy luaän, moâ hình hoùa, sô ñoà hoùa, ñaøm
thoaïi, thöïc nghieäm, ñieàu tra, quan saùt, nghieân cöùu maãu, phaân tích, nghieân cöùu tình
huoáng, … taát caû ñeàu giuùp cho ta coù cô sôû khoa hoïc xaùc ñaùng, naém vöõng baûn chaát cuûa
vaán ñeà, töø ñoù naâng cao chaát löôïng nghieân cöùu.
Chöông II
SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA CAÙC LYÙ THUYEÁT QUAÛN TRÒ.
---------oOo--------
Maëc duø quaûn trò xuaát hieän raát laâu, nhöng caùc lyù thuyeát quaûn trò (quaûn trò hoïc) maõi
cho ñeán ñaàu theá kyû XX môùi hình thaønh vaø phaùt trieån. Ngöôøi coù coâng saùng laäp ra lyù thuyeát
quaûn trò ñaàu tieân ñoù laø TAYLOR (ngöôøi Myõ)õ vôùi taùc phaåm “ NHÖÕNG NGUYEÂN TAÉC
QUAÛN TRÒ” vaøo naêm 1911. Töø ñoù ñeán nay, ñaõ coù khoâng ít lyù thuyeát quaûn trò ra ñôøi vôùi
nhieàu hoïc giaû thuoäc caùc tröôøng phaùi Quaûn trò khaùc nhau. Song, trong quyeån saùch naøy chæ
ñeà caäp nhöõng lyù thuyeát quaûn trò cuûa caùc tröôøng phaùi tieâu bieåu nhaát.
I-TRÖÔØNG PHAÙI COÅ ÑIEÅN.
1- Lyù thuyeát quaûn trò khoa hoïc (Scientific management).
Su tm bi:
www.daihoc.com.vn
Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín
“Quaûn trò khoa hoïc” laø thuaät ngöõ duøng ñeå chæ caùc yù kieán cuûa moät nhoùm taùc giaû ôû
Hoa Kyø vaøo ñaàu thaäp nieân cuûa theá kyû XX, ñöôïc Louis Brandeis söû duïng laàn ñaàu tieân trong
moät baùo caùo tröôùc UÛy Ban Thöông Maïi Hoa Kyø vaøo naêm 1910. Sau ñoù ñöôïc Taylor söû duïng
ñeå ñaët teân cho taùc phaåm cuûa mình vôùi nhan ñeà “Caùc nguyeân taéc quaûn trò khoa hoïc”, xuaát
baûn naêm 1911. Vì vaäy, thuaät ngöõ naøy ñaõ trôû thaønh teân cuûa moät lyù thuyeát vaø gaén lieàn vôùi
teân tuoåi cuûa Taylor cho ñeán ngaøy nay.
Lyù thuyeát “Quaûn trò khoa hoïc” laø noå löïc ñaàu tieân cuûa con ngöôøi trình baøy moät caùch
coù heä thoáng nhöõng quan ñieåm, nhöõng nguyeân taéc vaø nhöõng phöông phaùp quaûn trò doanh
nghieäp caên baûn. Noù ñaùnh daáu moät böôùc ngoaëc môùi, chaám döùt moät quaù trình raát daøi bao
goàm nhieàu theá kyû maø con ngöôøi chæ bieát quaûn trò theo kinh nghieäm.
Taylor khoâng phaûi laø taùc giaû duy nhaát cuûa lyù thuyeát naøy. Nhöng OÂng thöïc söï xöùng
ñaùng vôùi teân goïi laø cha ñeû cuûa Quaûn trò hoïc maø nhieàu hoïc giaû phöông Taây suy toân.
a-Frederick Winslow Taylor (1856 – 1915).
Vaøo nhöõng naêm cuoái theá kyû XIX, luùc ñoù Taylor laø anh coâng nhaân bình thöôøng phaán
ñaáu thaønh moät nhaø quaûn trò saûn xuaát nhaø maùy Midvale Steel Works, vaø theo hoïc laáy baèng
kyõ sö baèng caùch hoïc Ñaïi hoïc ban ñeâm ôû Vieän kyõ thuaät Stevens, Hoa Kyø.
Vôùi moät con ngöôøi coù yù chí vaø khaû naêng laøm vieäc toát, Taylor ñaõ quan saùt vaø phaùt
hieän ra raèng, haàu heát caùc nhaø quaûn trò tröôùc ñoù laøm theo kinh nghieäm, cöù laøm sai thì söûa.
Hôn nöõa nhieàu coâng taùc Quaûn trò thöôøng phoù maëc cho coâng nhaân nhö phöông phaùp laøm
vieäc, tieâu chuaån coâng vieäc, khuyeán khích coâng nhaân, … Töø ñoù, OÂng cho ra ñôøi hai taùc
phaåm: “Quaûn trò phaân xöôûng” (Shop Management) xuaát baûn naêm 1906 vaø ñaëc bieät laø
“Nhöõng nguyeân taéc quaûn trò khoa hoïc” (Principles of Scientific Management) xuaát baûn
naêm 1911, vôùi 4 tö töôûng chuû yeáu maø sau naøy coù nhieàu ngöôøi goïi ñoù laø 4 nguyeân taéc
chung cuûa quaûn trò.
1- Caùc nhaø quaûn trò töø caáp cô sôû trôû leân neân daønh nhieàu thôøi gian vaø coâng söùc ñeå
laäp keá hoaïch hoaït ñoäng cuûa toå chöùc cho coâng nhaân laøm vieäc vaø kieåm tra hoaït ñoäng thay vì
cuøng tham gia coâng vieäc cuï theå cuûa ngöôøi thöøa haønh. YÙ töôûng naøy, laàn ñaàu tieân hình
thaønh chuyeân moân hoaù lao ñoäng quaûn trò, taùch lao ñoäng Quaûn trò khoûi saûn xuaát ñeå heä
thoáng naøy thöïc hieän caùc coâng vieäc ñích thöïc cuûa mình ñoù laø caùc chöùc naêng quaûn trò; laøm
theo phöông phaùp khoa hoïc thay vì theo kinh nghieäm.
2- Caùc nhaø quaûn trò phaûi ñaàu tö ñeå tìm ra nhöõng phöông caùch hoaït ñoäng khoa hoïc
ñeå höôùng daãn coâng nhaân, thay vì ñeå coâng nhaân töï yù choïn phöông phaùp laøm vieäc rieâng cuûa
hoï.
Su tm bi:
www.daihoc.com.vn
Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín
3- Caùc nhaø quaûn trò neân söû duïng caùc bieän phaùp kinh teá ñeå ñoäng vieân coâng nhaân
haêng haùi laøm vieäc. Trong ñoù OÂng ñeà ra phöông phaùp traû löông theo saûn phaåm.
4- Phaân chia traùch nhieäm, quyeàn haïn vaø quyeàn lôïi moät caùch hôïp lí giöõa nhöõng
nhaø Quaûn trò vaø ngöôøi thöøa haønh. Traùnh truùt heát traùch nhieäm cho ngöôøi coâng nghaân.
Nhöõng neùt phaùt hoïa ñoù chöa ñuû ñeå xem laø moät lyù thuyeát hoaøn thieän. Song, nhôø coù
nhöõng “vieân gaïch” ñaàu tieân naøy maø caùc nhaø quaûn trò sau naøy ñaõ vun ñaép thaønh nhöõng
“laâu ñaøi lyù thuyeát” traùng leä. Ngöôøi coù coâng ñoùng goùp khoâng keùm phaàn quan troïng cho lyù
thuyeát “Quaûn trò khoa hoïc” ñoù laø Henry L.Gantt.
b- Henry L.Gantt (1861 – 1919).
Henry L.Gantt cuøng laøm vieäc vôùi Taylor trong caùc nhaø maùy Midvale, Simonds vaø
Bethlebem Steel. OÂng cho raèng, heä thoáng traû löông theo saûn phaåm do Taylor ñeà xöôùng
khoâng coù taùc ñoäng khuyeán khích nhieàu cho coâng nhaân. Do ñoù, OÂng ta ñaõ boå sung cheá ñoä
traû löông coù thöôûng. Theo ñoù, coâng nhaân laøm vöôït ñònh möùc trong ngaøy hoï ñöôïc thöôûng
theâm tieàn, keå caû ngöôøi quaûn trò tröïc tieáp.
Moät ñoùng goùp khaùc cuûa L.Gantt laø “bieåu ñoà Gantt”. Moät kyõ thuaät dieãn taû thôøi gian
keá hoaïch cuûa coâng vieäc baèng caùch phaân tích thôøi gian cho töøng coânng vieäc vaø bieåu dieãn
chuùng treân moät bieåu ñoà maø nhìn vaøo ñoù, nhaø Quaûn trò coù theå thaáy ñöôïc tieán trình thöïc
hieän coâng vieäc, töø ñoù coù theå ñieàu chænh coâng vieäc ñaït tôùi muïc tieâu moät caùch toát nhaát. Tuy
laø moät saùng kieán ñôn giaûn nhöng bieåu ñoà Gantt ñaõ coù nhieàu höõu ích, do ñoù noù ñöôïc söû
duïng khaû phoå bieán trong Quaûn trò ngaøy nay.
c- OÂng baø Gilbreth: Lilian Gilbreth (1878 – 1972) vaø Frank Gilbreth (1868 –
1924).
Cuøng quan ñieåm vôùi Taylor vaø Gantt, oâng - baø Gilbreth cho raèng naêng suaát lao
ñoäng quyeát ñònh ñeán hieäu quaû. Nhöng, con ñöôøng ñeå taêng naêng suaát lao ñoäng khoâng phaûi
taùc ñoäng vaøo ngöôøi coâng nhaân, maø baèng caùch giaûm caùc ñoäng taùc thöøa. Ñeå chöùng minh
cho luaän ñieåm cuûa mình, oâng - baø Gilbreth ñaõ khaùm phaù ra raèng trong 12 thao taùc maø moät
ngöôøi thôï xaây thöïc hieän ñeå xaây gaïch leân töôøng, coù theå ruùt xuoáng coøn 4, vaø nhôø ñoù maø moãi
ngaøy moäât ngöôøi thôï xaây coù theå xaây ñöôïc 2.700 vieân gaïch thay vì 1000 vieân, maø khoâng
caàn phaûi hoái thuùc.
OÂng – baø Gilbreth cuõng cho raèng, laøm giaûm caùc ñoäng taùc thöøa khoâng nhöõng laøm
taêng naêng suaát lao ñoäng maø chuùng coøn coù lieân quan tröïc tieáp ñeán söï meät nhoïc cuûa coâng
nhaân, do ñoù giaûm bôùt soá löôïng thao taùc cuõng laøm giaûm meät nhoïc cho ngöôøi coâng nhaân. Vì
vaäy, oâng - baø Gilbreth laø moät trong nhöõng ngöôøi ñaàu tieân quan taâm ñeán khía caïnh taâm lyù
con ngöôøi trong quaûn trò, nhaän ñònh ñoù ñöôïc theå hieän khaù roõ trong luaän aùn Tieán só “Taâm lí
quaûn trò” maø baø Lilian Gilbreth ñaõ baûo veä thaønh coâng naêm 1914, nhöng raát tieác laø do
Su tm bi:
www.daihoc.com.vn
Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín
nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau maøø tö töôûng cuûa Baø luùc baáy giôø chöa ñöôïc caùc nhaø quaûn trò
quan taâm ñuùng möùc.
d- Toùm taét Lyù thuyeát “Quaûn trò khoa hoïc”
Laø lyù thuyeát Quaûn trò ñaàu tieân, noù ñaùnh daáu moät böôùc ngoaëc môùi trong lónh vöïc
quaûn trò doanh nghieäp. Nhöõng tö töôûng cuûa lyù thuyeát “Quaûn trò khoa hoïc” laø neàn taûng cho
caùc lyù thuyeát quaûn trò sau naøy, cho ñeán ngaøy nay nhöõng yù kieán ñeà xuaát cuûa Taylor vaø ñoàng
nghieäp ñöôïc caùc nhaø thöïc haønh Quaûn trò aùp duïng roäng raõi vaø ñem laïi nhieàu keát quaû toát.
Tuy nhieân, nhieàu nhaø pheâ bình hieän nay cho raèng, noùi chung tö töôûng cuûa Taylor
vaø caùc taùc giaû thuoäc lyù thuyeát “Quaûn trò khoa hoïc” laø thieáu nhaân baûn, xem con ngöôøi nhö
moät ñinh oác trong coå maùy. Coøn GS. Koontz thì goïi lyù thuyeát quaûn trò cuûa Taylor laø lyù thuyeát
“Caây gaäy vaø cuû caø roát”. Nhöng, cuõng coù yù kieán beânh vöïc cho OÂng ta cho raèng, tö töôûng
cuûa Taylor laø saûn phaåm cuûa thôøi ñaïi OÂng soáng.
2- Lyù thuyeát quaûn trò haønh chaùnh (Administration Management).
Sau lyù thuyeát “Quaûn trò khoa hoïc”, lyù thuyeát “Quaûn trò haønh chaùnh” laø moät lyù
thuyeát quaûn trò xuaát hieän raát sôùm, tieâu bieåu nhaát laø Fayol cuûa Phaùp, Max Weber cuûa Ñöùc
vaø Chester Barnard cuûa Myõ.
Lyù thuyeát naøy ra ñôøi caên cöù treân giaû thuyeát: Maëc duø moãi loaïi hình toå chöùc coù
nhöõng ñaëc ñieåm rieâng (doanh nghieäp, nhaø nöôùc, caùc toå chöùc ñoaøn theå, toân giaùo …),
nhöng chuùng ñeàu coù chung moät tieán trình Quaûn trò maø qua ñoù nhaø quaûn trò coù theå quaûn trò
toát baát cöù moät toå chöùc naøo. Ngöôøi coù coâng lôùn ñeà ra lyù thuyeát naøy laø Henri Fayol.
a- Henri fayol (1841 – 1925).
Henri Fayol laø moät nhaø coâng ngieäp Phaùp. Naêm 1916, OÂng xuaát baûn taùc phaåm
“Quaûn trò coâng nghieäp vaø quaûn trò chung” (Administration inductrielle et generale) trình
baøy nhieàu quan nieäm môùi veà quaûn trò. Trong ñoù, OÂng trình baøy lyù thuyeát quaûn trò cuûa mình
moät caùch coù heä thoáng, toång hôïp vaø ôû trình ñoä cao hôn so vôùi caùc lyù thuyeát khaùc cuøng thôøi.
+ OÂng phaân chia coâng vieäc doanh nghieäp ra thaønh 6 loaïi.
. Saûn xuaát (kyõ thuaät saûn xuaát).
. Thöông maïi (mua baùn, trao ñoåi).
. Taøi chính (taïo vaø söû duïng voán coù hieäu quaû).
. An ninh (baûo veä taøi saûn vaø nhaân vieân).
. Keá toaùn.
. Quaûn trò.
Su tm bi:
www.daihoc.com.vn
Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín
Nhöõng ñeà xuaát naøy cuûa oâng coù yù nghóa raát to lôùn cho thöïc haønh Quaûn trò. Ngaøy
nay, haàu heát caùc loaïi hình doanh nghieäp ñeàu toå chöùc boä maùy döïa treân caùc phaùt hoaï chung
cuûa Fayol. Tuøy theo töøng loaïi hình vaø qui moâ doanh nghieäp, söï phaân chia coù theå khaùc
nhau, nhöng nhìn chung hoï ñeàu toå chöùc theo töøng nhoùm coâng vieäc ñeå quaûn trò.
+ Ñeà ra 14 nguyeân taéc quaûn trò:
. Phaân chia coâng vieäc.
. Töông quan giöõa thaåm quyeàn vaø traùch nhieäm.
. Kyû luaät.
. Thoáng ngaát chæ huy.
. Thoáng nhaát ñieàu khieån.
. Caù nhaân leä thuoäc lôïi ích chung.
. Thuø lao töông xöùng.
. Taäp trung vaø phaân taùn.
. Caáp baäc (Nguyeân taéc giai ñaúng).
. Traät töï.
. Coâng baèng.
. OÅn ñònh nhieäm vuï.
. Saùng kieán.
. Ñoaøn keát (tinh thaàn taäp theå).
+Fayol coøn ñeà ra moäït heä thoáng caùc chöùc naêng quaûn trò:
. Hoaïch ñònh.
. Toå chöùc.
. Chæ huy.
. Phoái hôïp.
. Kieåm tra.
Nhaän xeùt veà Fayol, caùc GS. Koontz vaø O’Donnell cuûa Ñaïi hoïc California cho raèng,
chính Fayol baèng nhöõng tö töôûng raát phuø hôïp vôùi heä thoáng quaûn trò kinh doanh hieän ñaïi,
thöïc söï xöùng ñaùng ñöôïc xem laø cha ñeû cuûa khoa hoïc quaûn trò kinh doanh ngaøy nay, chöù
khoâng phaûi laø Taylor.
b- Maz Weber (1864 – 1920).
Maz Weber laø moät nhaø Xaõ hoäi hoïc, ngöôøi saùng laäp ra xaõ hoäi hoïc hieän ñaïi vaø coù
nhieàu ñoùng goùp vaøo Quaûn trò hoïc. OÂng tieáp caän quaûn trò baèng vieäc nghieân cöùu cô caáu kinh
teá vaø chính trò vó moâ.
Lyù thuyeát quaûn trò cuûa Weber laø phaùt trieån toå chöùc hôïp lyù maø OÂng ñaët teân laø Heä
thoáng thö laïi (Bureaucracy) laø heä thoáng quaûn trò höõu hieäu cho taát caû caùc toå chöùc chính