67
TIỀM NĂNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN LOẠI HÌNH DU LỊCH
SINH THÁI GẮN VỚI VƯỜN CÂY ĂN TRÁI TRÊN ĐỊA BÀN
TỈNH BÌNH DƯƠNG
Phan Văn Trung1
1. Khoa Công nghiệp Văn hóa. Email: trungpv@tdmu.edu.vn
TÓM TẮT
Với nhiều vườn trái cây nổi tiếng như măng cụt, sầu riêng Lái Thiêu, bưởi Bạch Đằng,
cam sành Bắc Tân Uyên,…Tỉnh Bình Dương có nhiều tiềm năng phát triển loại hình du lịch
sinh thái gắn với vườn cây ăn trái. Thông qua phương pháp thu thập và xử lý tư liệu và phương
pháp khảo sát thực địa, bài tham luận phân tích tiềm năng phát phát triển loại hình sinh thái
gắn với vườn cây ăn trái trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Trên cơ sở phân tích tiềm năng phát
triển du lịch sinh thái gắn với vườn cây ăn trái trên địa bàn tỉnh Bình Dương, nhóm nghiên cứu
đã đề xuất 3 nhóm giải pháp cơ bản nhằm thúc đẩy sự phát triển của loại hình du lịch này ở
địa bàn nghiên cứu trong thời gian tới.
Từ khóa: Bình Dương, cây ăn trái, giải pháp, tiềm năng
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Được bao bọc bởi sông Sài Gòn, Đồng Nai, Thị Tính cũng như các kênh rạch, tỉnh Bình
Dương có cảnh quan sông nước cùng miệt vườn cây trái xanh tốt quanh năm. Địa bàn tỉnh có
nhiều vùng sở hữu tiềm năng phát triển du lịch sinh thái gắn với vườn cây ăn trái nổi tiếng như
măng cụt Lái Thiêu (Thuận An), bưởi Bạch Đằng (Tân Uyên), vùng cây ăn quả có múi Hiếu
Liêm (Bắc Tân Uyên),…
Cuộc sống ôn hòa và bình dị của người dân địa phương, cùng với những lối canh tác nông
nghiệp truyền thống còn được lưu giữ bên cạnh những phương pháp hiện đại những không gian
xanh mát trong các vườn trái cây và những sản phẩm từ các loại cây trồng khác nhau là tiềm
năng rất lớn để Bình Dương phát triển hoạt động du lịch sinh thái tại đây.
Mặc dù có nhiều tiềm năng phát triển loại hình du lịch sinh thái gắn với vườn cây ăn trái,
nhưng Bình Dương chưa phát huy được những tiềm năng sẵn có, bởi chiến lược quảng bá sản
phẩm du lịch, cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kĩ thuật phục vụ du lịch còn nhiều hạn chế, tính liên
kết trong hoạt động du lịch chưa cao, nguồn nhân lực còn thiếu và kế hoạch xã hội hóa trong
lĩnh vực du lịch còn bất cập. Do vậy, phân tích làm rõ tiềm năng và đề xuất các giải pháp góp
phần đẩy mạnh phát triển loại hình du lịch sinh thái gắn với vườn cây ăn trái trên địa bàn tỉnh
bình dương là việc làm rất cần thiết.
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Phương pháp thu thập và xử lý tư liệu: Phương pháp này được vận dụng trong thu
thập các tài liệu liên quan tới phát triển du lịch sinh thái tại các vườn cây ăn trái trên địa bàn
68
tỉnh Bình Dương. Trên cơ sở đó tiến hành chọn lọc, phân tích các tài liệu nhằm làm rõ tiềm
năng và đề xuất các giải pháp đẩy mạnh phát triển loại hình du lịch sinh thái gắn với vườn cây
ăn trái trên địa bàn tỉnh Bình Dương.
2.2. Phương pháp khảo sát thực địa: Nhóm nghiên cứu tiến hành khảo sát tiềm năng và
thực trạng phát triển du lịch sinh thái ở một số vườn cây ăn trái ở địa bàn Lái Thiêu, thị xã Tân
Uyên và huyện Bắc Tân Uyên làm cơ sở khoa học cho việc đề xuất giải pháp.
3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
3.1. Tiềm năng phát triển du lịch sinh thái gắn với vườn cây ăn trái trên địa bàn tỉnh
Bình Dương
3.1.1. Vườn cây ăn trái Lái Thiêu
Khu vực vườn cây ăn trái Lái Thiêu có diện tích 1230 ha, trải rộng trên địa bàn
6 phường, xã của thị xã Thuận An, tỉnh Bình Dương là An Thạnh, An Sơn, Hưng
Định, Bình Nhâm, Lái Thiêu và Vĩnh Phú. Phía Tây tiếp giáp với sông Sài Gòn, phía Đông, phía
Bắc giáp với các địa phương có nền kinh tế phát triển của tỉnh Bình Dương như TP Thủ Dầu Một,
Thị xã Dĩ An; phía Nam giáp với TPHCM - một thị trường du lịch lớn, nhu cầu về du lịch đặc
biệt là du lịch sinh thái rất cao (Nguyễn Thị Hiển, 2013).
Lái Thiêu nổi tiếng vốn là dải đất nằm nép mình bên dòng sông Sài Gòn, trải dài các xã
An Thạnh, Hưng Định, Bình Nhâm, Lái Thiêu, Vĩnh Phú và An Sơn của thành phố Thuận An.
Trước đây, vùng đất này là miệt vườn của Sài Gòn - Gia Định, cũng là thủ phủ “cây lành trái
ngọt” nức tiếng cả nước. Đến nay, những vườn cây trĩu quả ở Lái Thiêu vẫn là “đặc sản trăm
năm” đi vào ký ức của bao thế hệ người dân Bình Dương.
Lái Thiêu là vùng chuyên canh măng cụt lớn nhất Đông Nam Bộ, trong đó diện tích măng
cụt trên địa bàn Thuận An là 661 ha, chiếm trên 53,3% diện tích vườn cây ăn trái của thành
phố. Măng cụt cũng là một trong những nông sản đầu tiên của Bình Dương được tôn vinh bằng
loạt chứng nhận, giải thưởng giá trị. Năm 2012, Trung tâm sách Kỷ lục Việt Nam phối hợp
Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền Nam, Hiệp hội trái cây Việt Nam và Cục Sở hữu trí tuệ đã
đưa măng cụt Lái Thiêu vào top 50 loại trái cây nổi tiếng nhất Việt Nam. Năm 2013, măng cụt
Lái Thiêu được Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học công nghệ Việt Nam công nhận nhãn hiệu
tập thể (Giang Chi Anh và nnk., 2020).
Lái Thiêu không chỉ nổi tiếng về măng cụt mà còn nhiều loại cây trái miền nhiệt đới thơm
ngon khác như sầu riêng, bòn bon, mít tố nữ, chôm chôm, dâu… Từ phường Lái Thiêu đi về
hướng thị xã Thủ Dầu Một, dọc theo con đường nhựa là các vườn cây trải dài hàng cây số qua
các phường Lái Thiêu, An Thạnh, Vĩnh Phú và các xã Bình Nhâm, Hưng Định, An Sơn… trong
đó tập trung nhiều nhất ở xã An Sơn với hơn 400 ha. Đây là tài nguyên du lịch sinh thái đặcthù
(miệt vườn) rất có giá trị của Bình Dương.
Bên cạnh vườn cây ăn trái với nhiều loại trái cây đặc sản là hệ thống sông Sài Gòn chảy
ven bờ cũng có thể xem là một tài nguyên du lịch đặc sắc, không những góp phần làm cho khí
hậu thêm trong lành, mát mẻ mà còn làm cho loại hình du lịch thêm phong phú.
3.1.2. Vườn bưởi Bạch Đằng
Cù lao Bạch Đằng thuộc thị xã Tân Uyên là một trong những xã được ưu tiên
69
đầu tư phát triển các vườn bưởi, với đặc thù là cù lao trên sông. Bạch Đằng với vị thế địa lý thuận
lợi và được thiên nhiên ưu đãi, khí hậu khá ôn hòa và trong lành, đất đai trù phú thích hợp với
nhiều loại cây trồng, đặc biệt là cây ăn trái. Từ rất lâu, trên cù lao Bạch Đằng đã hình thành những
vườn chuyên canh cây bưởi trải rộng hầu hết diện tích cù lao. Sản phẩm bưởi Bạch Đằng – Bình
Dương với hương vị đặc trưng riêng đã được phân phối rộng khắp và tạo được uy tín trên thị
trường. Thương hiệu “Bưởi Bạch Đằng” được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận đăng ký
nhãn hiệu tập thể vào ngày 23/06/2011 cho 5 loại bưởi đang được trồng và phát triển tại xã Bạch
Đằng (Tân Uyên) bao gồm bưởi đường da láng (bưởi đường núm), bưởi đường lá cam, bưởi ổi,
bưởi thanh và bưởi da xanh (Nguyễn Thu Cúc, 2016).
Đã từ lâu, cù lao Bạch Đằng được ví như thiên đường của cây bưởi với tổng diện tích đến
tính đến năm 2019 khoảng 3.133 ha (Chi cục thống kê thị xã Tân Uyên, 2020). Ngoài các giống
bưởi chủ lực như: Bưởi da xanh, bưởi đường lá cam, nơi đây còn nổi tiếng với giống bưởi ổi,
bưởi hồng. Do có lợi thế về thổ nhưỡng, khí hậu thích hợp cho loại cây ăn trái có múi, nhất là
bưởi sinh trưởng. Quả bưởi chín không chỉ mọng nước mà vị ngọt thanh, tạo được ấn tượng
cho bất kỳ ai thưởng thức bưởi Bạch Đằng.
Những năm qua, thực hiện việc khôi phục và nâng cao chất lượng vườn bưởi truyền thống,
các hộ trồng bưởi của xã Bạch Đằng được hỗ trợ về giống, phân bón, khoa học kỹ thuật... nên
nhiều diện tích trồng bưởi phát triển tốt, năng suất cao nhưng vẫn giữ được hương vị đặc trưng.
Nhiều vườn bưởi còn được các cấp hỗ trợ đầu tư sản xuất theo công nghệ VietGAP, vườn bưởi
công nghệ cao.
3.1.3. Các vườn cây ăn trái khác
Ngoài những vườn trái cây nói trên, ở Bình Dương còn nhiều vườn trái cây khác, như
vùng chuyên canh măng cụt, sầu riêng ở xã Thanh Tuyền huyện Dầu Tiếng với diện tích 193
ha. Trong vùng chuyên canh này có 9 hộ trồng măng cụt được công nhận sản xuất theo tiêu
chuẩn VietGAP. Đây là cơ sở giúp cho hoạt động du lịch sinh thái và thưởng thức các trái cây
tại vườn đảm bảo an toàn.
Vùng chuyên canh canh ăn quả ở xã Hiếu Liêm, huyện Bắc Tân Uyên với diện tích hơn
600 ha với các loại cây trồng chủ yếu là bưởi, cam, quýt. Hiện nay trên địa bàn xã Hiếu Liêm,
Chi cục Bảo vệ thực vật Bình Dương đang thực hiện đề án phát triển 5 vườn cây ăn trái có quy
mô 7 ha có múi theo hướng VietGAP, trong đó có 5 ha cam đạt tiêu chuẩn VietGAP.
3.1.4. Nhận xét chung về tiềm năng phát triển du lịch sinh thái gắn với vườn cây ăn trái
trên địa bàn tỉnh Bình Dương
Toàn tỉnh Bình Dương có hơn 7.600 ha trồng cây ăn trái, đây là không gian thuận lợi cho
các hoạt động du lịch sinh thái. Bên cạnh đó, khung cảnh vườn quê cộng với phong cách phục
vụ thân thiện, món ăn dân dã kiểu gia đình, không gian xanh yên tĩnh là điều kiện thuận lợi thu
hút du khách đến các vườn cây ăn trái trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Tại các vườn trái cây du
khách có thể tham gia các hoạt động:
- Tham quan, học hỏi cách trồng cây: hàng chục loại cây ăn trái được trồng với mật độ
vừa phải, giúp khách tham quan có thể chiêm ngưỡng, chụp ảnh. Ngoài ra, khách tham quan có
thể hỏi người trồng cách chăm sóc các loại cây này.
Bên cạnh đó nếu chuyến đi có đông thành viên, bạn có thể liên với hệ chủ vườn thuê lều
70
trại. Diện tích vườn rộng lớn, rất thích hợp để tổ chức trò chơi teambuidling hoặc các trò chơi
dân gian giúp các thành viên có những phút giây thư giãn.
- Thưởng thức các loại trái cây: Khách đến tham quan sẽ được tự tay hái và thưởng thức
trái cây ngay tại vườn. Tại đây còn có rất nhiều món đặc sản khác mà bạn nên thử. Ví dụ như
gà nướng sầu riêng, cá lóc nướng, tôm trộn gỏi măng cụt, …
Những năm gần đây tỉnh Bình Dương tăng cường quảng bá nhằm đẩy mạnh phát triển du
lịch tại các vùng chuyên canh cây ăn trái như, lễ hội “Hương bưởi Bạch Đằng”, “Lái Thiêu mùa
trái chín”.
Mặc dù có nhiều lợi thế phát triển du lịch sinh thái gắn với vườn cây ăn trái ở tỉnh Bình
Dương nhưng số lượng khác đến thăm quan và doanh thu từ loại hình du lịch này còn thấp.
3.2. Một số giải pháp đẩy mạnh phát triển du lịch sinh thái gắn với vườn cây ăn trái ở
tỉnh Bình Dương
3.2.1. Nhóm giải pháp của các cơ quản lý nhà nước
a. Đẩy mạnh hoạt động quảng bá du lịch
Cần đẩy mạnh công tác quảng bá tiềm năng phát triển du lịch loại hình du lịch sinh thái
miệt vườn ở tỉnh Bình Dương. Hỗ trợ các hộ nông dân quảng bá, giới thiệu nông sản và sản
phẩm du lịch của hộ gia đình, giúp họ tiếp cận thị trường phát triển du lịch.
Thường xuyên đưa các thông tin về các điểm, tuyến du lịch liên quan loại hình du lịch
sinh thái miệt vườn ở tỉnh Bình Dương. Bên cạnh đó, đài truyền thanh có thể lồng ghép vào các
chương trình về giới thiệu cacsd điểm, tuyến du lịch hiện có và định hướng tuyến mới trên địa
bàn cho người dân và khách du lịch.
Xây dựng trang web, kênh thông tin, xuất bản các tạp chí hoặc sách, báo, ấn phẩm giới
thiệu về các địa điểm, tuyến, tour du lịch miệt vườn ở tỉnh Bình Dương, đồng thời cần xây đựng
hệ thống bản đồ các địa điểm du lịch sinh thái miệt vườn.
b. Tăng tính liên kết trong hoạt động du lịch
Cần xây dựng các tuyến du lịch cụ thể, bao gồm tuyến du lịch sinh thái miệt vườn nội
tỉnh và các tuyến du lịch sinh thái miệt vườn kết nối với các địa phương khác. Liên kết các địa
điểm du lịch với nhau tạo nên các tuyến du lịch hấp dẫn, tránh sự nhàm chán cho khách du lịch.
Liên kết giữa các nhà vườn với hệ thống nhà nghỉ, các công ty du lịch lữ hành, nhà hàng,
làng nghề,… tạo ra các sản phẩm du lịch hấp dẫn.
Để tạo ra tính liên kết hiệu quả và bền vững cần phải xây dựng chiến lược dài hạn, phải
có sự tham gia, đồng thuận, chủ động của các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và người dân,
trong đó các cơ quan quản lí về văn hóa, du lịch đóng vai trò chính trong việc xây dựng kế
hoạch và tổ chức thực hiện.
c. Hoàn thiện cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật
Địa phương cần có kế hoạch, phương án vận động đầu tư xã hội hóa đầu tư cơ sở hạ tầng,
cơ sở vật chất kỹ thuật để phát triển du lịch như: cơ sở lưu trú, dịch vụ ăn uống, khu nghỉ dưỡng,
hệ thống giao thông, hệ thống điện, nước, các trạm dừng chân, …. Đặc biệt là đầu tư cơ sở vật
chất tạo điểm nhấn cho các vùng chuyên canh sản xuất cây ăn trái phục vụ phát triển nông
nghiệp gắn với hoạt động du lịch sinh thái.
71
Phát triển hạ tầng giao thông vận tải đường bộ, đường thủy dẫn đến các địa điểm du lịch
sinh thái ở các vùng chuyên canh cây ăn trái. Khuyến khích kinh tế hộ gia đình phát triển dịch
vụ ăn uống gần các địa điểm du lịch, bán quà lưu niệm góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ
du lịch và nâng cao thu nhập cho người dân.
Trong chiến lược phát triển du lịch đến năm 2030, thúc đẩy du lịch sinh thái vườn, du lịch
ven sông là 1 trong những nhiệm vụ quan trọng của Bình Dương. Do vậy, cần chú trọng bổ
sung, hoàn thiện các bến đường thủy dọc theo sông Sài Gòn và sông Đồng Nai.
d. Đào tào nguồn nhân lực
Phối hợp với các ban ngành đào tạo, tổ chức các lớp tập huấn đào tạo chuyên môn và
nghiệp vụ phục vụ du lịch cho các nông hộ. Bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng cơ bản về du lịch
cho những người nông dân nơi đây, đặc biệt là kỹ năng giao tiếp, thuyết minh, hướng dẫn và
cả tổ chức các hoạt động trong du lịch trải nghiệm vì đây là lực lượng tham gia hoạt động du
lịch tại các vườn trái cây.
Có cơ chế chính sách quản lý đào tạo, bồi dưỡng, đãi ngộ nhân tài sử dụng hiệu quả lao
động, đi đôi với việc đẩy công tác kiểm tra, thanh tra hoạt động đào tạo du lịch. Tăng cường
chính sách khuyến khích phát triển nguồn nhân lực, xã hội hóa công tác đào tạo, tạo điều kiện
để các doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực dịch vụ du lịch tự đào tạo nguồn nhân lực. Quan
tâm đầu tư cải thiện cơ sở vật chất kỹ thuật và nâng cao chất lượng đào tạo cho các cơ sở trong
tỉnh. Tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy công tác phát triển nguồn nhân lực du lịch, bảo đảm chất
lượng, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập. Cần tạo điều kiện cho cơ sở đào tạo
hợp tác với các cơ sở đào tạo nước ngoài, nhất là với các cơ sở đào tạo du lịch trong khối
ASEAN. Tổ chức cho các đối tượng có liên quan tham quan, học tập về kinh nghiệm đào tạo
nguồn nhân lực du lịch ở trong và ngoài nước.
e. Thực hiện chính sách xã hội hóa trong lĩnh vực du lịch
Để du lịch thực sự trở thành ngành kinh tế mũi nhọn có tốc độ tăng trưởng cao, bền vững
thì công tác xã hội hóa du lịch nhằm huy động các nguồn lực cho phát triển là điều cần thiết.
Ngoài ra, xã hội hóa sẽ giúp cho người dân làm quen dần với tính chuyên nghiệp khi làm du lịch,
đồng thời quan tâm đến việc giữ gìn, bảo vệ các yếu tố cảnh quan sinh thái. Để thực hiện chính
sách xã hội hóa trong loại hình du lịch này tỉnh Bình Dương cần thực hiện các giải pháp như:
- Xây dựng kế hoạch phát triển du lịch cụ thể cho từng vùng chuyên canh cây ăn trái
thông qua đó kêu gọi các nhà đầu tư tham gia phát triển các dự án phục vụ du lịch.
- Đưa ra các chính sách khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực du lịch tại
các vùng chuyên canh cây ăn trái có nhiều lợi thế phát triển loại hình du lịch sinh thái.
3.2.2. Nhóm giải pháp từ cộng đồng dân cư sở hữu vườn cây ăn trái
a. Cải tạo cảnh quan vườn cây ăn trái: Ngoài việc chăm sóc vườn cây ăn trái, các chủ
vườn cần chú trọng đến việc cải tạo cảnh quan cho vườn, tạo không gian thông thoáng, tạo ra
các điểm nhấn trong vườn giúp du khách thích thú khi tham quan, chụp ảnh.
b. Đầu tư cơ sở hạ tầng, vật chất kỹ thuật: Nhà vườn nên xây dựng các lối đi trong vườn,
giúp du khách thuận tiện di chuyển trong khu vực vườn trái cây. Bên cạnh đó, chủ vườn có thể
đầu tư mới hoặc cải tạo nhà hiện có theo mô hình homestay phục vụ nhu cầu lưu trú của du khách.
