Ti u lu n tri t h c ể ậ ế ọ
M c l cụ ụ
Trang
L i nói đuờ ầ 2
Ph n ầI- Các phép bi n ch ng tr c tri t h c Mácệ ứ ướ ế ọ 3
1. Phép bi n ch ng t phát ngây th th i c điệ ứ ự ơ ờ ổ ạ 3
1.1 Tri t h c Trung hoa c đi ế ọ ổ ạ 3
1.2 Tri t h c n Đ c điế ọ ấ ộ ổ ạ 5
1.3 Tri t h c Hy L p c điế ọ ạ ổ ạ 6
2. Phép bi n ch ng Tây Âu th k XIV - XVIIIệ ứ ế ỷ 9
3. Phép bi n ch ng c đi n Đcệ ứ ổ ể ứ 10
Ph n II. Phép bi n ch ng duy v t hay phép bi n ch ng Mác – xitầ ệ ứ ậ ệ ứ 11
1. Đi u ki n kinh t - xã h i cho s ra đi c a phép duy v t ề ệ ế ộ ự ờ ủ ậ
bi n ch ngệ ứ
11
2. N i dung chính c a phép bi n ch ng duy v tộ ủ ệ ứ ậ 12
Ph n III. Phép bi n ch ng duy v t trong s v n đng và phát tri n ầ ệ ứ ậ ự ậ ộ ể
c a n n kinh t n c ta hi n nayủ ề ế ướ ệ
13
K t lu nế ậ 15
Tài li u tham kh oệ ả 16
1
Ti u lu n tri t h c ể ậ ế ọ
Lêi nãi ®Çu
Bi n ch ng và siêu hình là hai ph ng pháp t duy trái ng c nhau trongệ ứ ươ ư ượ
tri t h c. Ph ng pháp siêu hình là ph ng pháp xem xét s v t trong tr ngế ọ ươ ươ ự ậ ạ
thái đng im, không v n đng, tách r i cô l p và tách bi t nhau. Cách xemứ ậ ộ ờ ậ ệ
xét cho chúng ta nhìn th y s t n t i c a s v t hi n t ng tr ng tháiấ ự ồ ạ ủ ự ậ ệ ượ ở ạ
đng im t ng đi, nh ng n u tuy t đi hoá ph ng pháp này s d n đnứ ươ ố ư ế ệ ố ươ ẽ ẫ ế
sai l m ph nh n s phát tri n, không nh n th y m i liên h gi a các sầ ủ ậ ự ể ậ ấ ố ệ ữ ự
v t hi n t ng. Trong khi đó trái l i, ph ng pháp bi n ch ng là: làậ ệ ượ ạ ươ ệ ứ
ph ng pháp xem xét nh ng s v t hi n t ng và nh ng ph n ánh c aươ ữ ự ậ ệ ượ ữ ả ủ
chúng vào t duy, ch y u là trong m i liên h qua l i c a chúng, trong sư ủ ế ố ệ ạ ủ ự
phát sinh và s tiêu vong c a chúng".ự ủ
Trong l ch s tri t h c có nh ng th i gian, t duy siêu hình chi m uị ử ế ọ ữ ờ ư ế ư
th so v i t duy bi n ch ng. Nh ng xét trong toàn b l ch s tri t h c, thìế ớ ư ệ ứ ư ộ ị ử ế ọ
phép bi n ch ng luôn chi m m t v trí đc bi t trong đi s ng tinh th n xãệ ứ ế ộ ị ặ ệ ờ ố ầ
h i. Phép bi n ch ng là m t khoa h c tri t h c, vì v y nó cũng phát tri nộ ệ ứ ộ ọ ế ọ ậ ể
t th p t i cao mà đnh cao là phép bi n ch ng duy v t Mác - xít c a tri từ ấ ớ ỉ ệ ứ ậ ủ ế
h c Mác - Lênin. Ch nghĩa Mác - Lênin luôn đánh giá cao phép bi n ch ng,ọ ủ ệ ứ
nh t là phép bi n ch ng duy v t, coi đó là m t công c t duy s c bén đấ ệ ứ ậ ộ ụ ư ắ ể
đu tranh v i thuy t không th bi t, t duy siêu hình, c ng c ni m tin vàoấ ớ ế ể ế ư ủ ố ề
s c m nh và kh năng c a con ng i trong nh n th c và c i t o th gi i. ứ ạ ả ủ ườ ậ ứ ả ạ ế ớ
Vi c nghiên c u l ch s phát tri n c a phép bi n ch ng s cho chúng taệ ứ ị ử ể ủ ệ ứ ẽ
th y rõ h n b n ch t c a phép bi n ch ng và s phát tri n c a t duy bi nấ ơ ả ấ ủ ệ ứ ự ể ủ ư ệ
ch ng c a nhân lo i. Xu t phát t m c đích đó, tôi ch n đ tài ti u lu nứ ủ ạ ấ ừ ụ ọ ề ể ậ
v : ềl ch s phát tri n c a phép bi n ch ng trong tri t h c, ị ử ể ủ ệ ứ ế ọ đ nghiên c u.ể ứ
2
Ti u lu n tri t h c ể ậ ế ọ
N i dungộ
Ph n I- Các phép bi n ch ng tr c tri t h c Mácầ ệ ứ ướ ế ọ
1. Phép bi n ch ng th i c điệ ứ ờ ổ ạ
Phép biên ch ng th i c đi là phép bi n ch ng t phát, ngây th i vàứ ờ ổ ạ ệ ứ ự ơ
mang n ng tính tr c quan đc hình thành trên c s quan sát t nhiên, xãặ ự ượ ơ ở ự
h i ho c thông qua kinh nghi m c a b n thân. Ba trung tâm tri t h c l nộ ặ ệ ủ ả ế ọ ớ
nh t th i b y gi là: Tri t h c Trung Hoa c đi, tri t h c n Đ c đi vàấ ờ ấ ờ ế ọ ổ ạ ế ọ ấ ộ ổ ạ
tri t h c Hy L p c đi. Bên c nh nh ng đc đi m chung, do đc đi mế ọ ạ ổ ạ ạ ữ ặ ể ặ ể
văn hoá cũng nh hoàn c nh l ch s khác nhau nên s th hi n t t ngư ả ị ử ự ể ệ ư ưở
bi n ch ng trong h c thuy t tri t h c m i trung tâm đu có nh ng đcệ ứ ọ ế ế ọ ỗ ề ữ ặ
đi m riêng không gi ng nhau. ể ố
1.1 Tri t h c Trung Hoa c đi ế ọ ổ ạ
Tri t h c Trung hoa c đi là m t n n tri t h c l n c a nhân lo i, có t iế ọ ổ ạ ộ ề ế ọ ớ ủ ạ ớ
103 tr ng phái tri t h c. Do đc đi m c a b i c nh l ch s Trung Hoa lúcườ ế ọ ặ ể ủ ố ả ị ử
đó là xã h i lo n l c, đi s ng nhân dân c c c, đo đc suy đi nên tri tộ ạ ạ ờ ố ơ ự ạ ứ ồ ế
h c Trung hoa c đi t p trung vào gi i quy t các v n đ v chính tr - xãọ ổ ạ ậ ả ế ấ ề ề ị
h i. Nh ng t t ng bi n ch ng th i này ch th hi n khi các nhà tri t h cộ ữ ư ưở ệ ứ ờ ỉ ể ệ ế ọ
ki n gi i nh ng v n đ v vũ tr quan.ế ả ữ ấ ề ề ụ
M t trong nh ng h c thuy t tri t h c mang t t ng bi n ch ng sâu s cộ ữ ọ ế ế ọ ư ưở ệ ứ ắ
là H c thuy t Âm - D ng. Đây là m t h c thuy t tri t h c đc phát tri nọ ế ươ ộ ọ ế ế ọ ượ ể
trên c s m t b sách có tên là Kinh D ch. M t trong nh ng nguyên lý tri tơ ở ộ ộ ị ộ ữ ế
h c c b n nh t là nhìn nh n m i t n t i không ph i trong tính đng nh tọ ơ ả ấ ậ ọ ồ ạ ả ồ ấ
tuy t đi, mà cũng không ph i trong s lo i tr bi t l p không th t ngệ ố ả ự ạ ừ ệ ậ ể ươ
đng. Trái l i t t c đu bao hàm s th ng nh t c a các m t đi l p - đó làồ ạ ấ ả ề ự ố ấ ủ ặ ố ậ
Âm và D ng. Âm - D ng không lo i tr , không bi t l p, mà bao hàmươ ươ ạ ừ ệ ậ
nhau, liên h t ng tác l n nhau, ch c l n nhau. Kinh d ch vi t: "C ngệ ươ ẫ ế ướ ẫ ị ế ươ
3
Ti u lu n tri t h c ể ậ ế ọ
nhu t ng thôi nhi sinh bi n hoá", "Sinh sinh chi vi d ch". S t ng tác l nươ ế ị ự ươ ẫ
nhau gi a Âm và D ng, các m t đi l p, làm cho vũ tr bi n đi khôngữ ươ ặ ố ậ ụ ế ổ
ng ng. Đây là quan đi m th hi n t t ng bi n ch ng sâu s c. H c thuy từ ể ể ệ ư ưở ệ ứ ắ ọ ế
này cũng cho r ng chu trình v n đng, bi n d ch c a v n v t trong vũ trằ ậ ộ ế ị ủ ạ ậ ụ
di n ra theo nguyên lý phân đôi cái th ng nh t nh : Thái c c (th th ngễ ố ấ ư ự ể ố
nh t) phân đôi thành l ng nghi (âm - d ng), sau đó âm - d ng l i ti nấ ưỡ ươ ươ ạ ế
hành phân thành t t ng (thái âm - thi u âm, thái d ng - thi u d ng), tứ ượ ế ươ ế ươ ứ
t ng l i sinh ra bát quái, và t đó bát quái sinh ra v n v t.ượ ạ ừ ạ ậ
Tuy nhiên, h c thuy t Âm - D ng cho r ng s v n đng c a v n v tọ ế ươ ằ ự ậ ộ ủ ạ ậ
di n ra theo chu k l p l i và đc đm b o b i nguyên t c cân b ng Âm -ễ ỳ ặ ạ ượ ả ả ở ắ ằ
D ng. đi m này thì h c thuy t Âm - D ng ph nh n s phát tri nươ ở ể ọ ế ươ ủ ậ ự ể
bi n ch ng theo h ng đi lên mà cho r ng s v n đng c a các hi nệ ứ ướ ằ ự ậ ộ ủ ệ
t ng ch d ng l i khi đt đc tr ng thái cân b ng Âm -D ng. H n n a,ượ ỉ ừ ạ ạ ượ ạ ằ ươ ơ ữ
trong h c thuy t Âm - D ng còn nhi u y u t duy tâm th n bí nh quanọ ế ươ ề ế ố ầ ư
đi m "Thiên tôn đa ty" cho r ng tr t t sang hèn trong xã h i b t ngu n tể ị ằ ậ ự ộ ắ ồ ừ
tr t t c a "tr i đt", h đem tr t t xã h i gán cho gi i t nhiên, r i l iậ ự ủ ờ ấ ọ ậ ự ộ ớ ự ồ ạ
dùng hình th c b a đt đó đ ch ng minh cho s h p lý vĩnh vi n c a chứ ị ặ ể ứ ự ợ ễ ủ ế
đ đng c p xã h i. ộ ẳ ấ ộ
Tóm l i, h c thuy t Âm - D ng là k t qu c a quá trình khái quát hoáạ ọ ế ươ ế ả ủ
nh ng kinh nghi m th c ti n lâu dài c a nhân dân Trung Qu c th i c đi.ữ ệ ự ễ ủ ố ờ ổ ạ
M c dù còn nh ng tính ch t tr c quan, ch t phác ngây th và t n t i nh ngặ ữ ấ ự ấ ơ ồ ạ ữ
quan đi m duy tâm th n bí v xã h i, nh ng h c thuy t Âm - D ng đãể ầ ề ộ ư ọ ế ươ
b c l rõ khuynh h ng duy v t và t t ng bi n ch ng t phát c a mìnhộ ộ ướ ậ ư ưở ệ ứ ự ủ
trong quan đi m v c c u và s v n đng, bi n hoá c a s v t, hi nể ề ơ ấ ự ậ ộ ế ủ ự ậ ệ
t ng trong t nhiên và xã h i. ượ ự ộ
1.2 Tri t h c n đ c đi ế ọ ấ ộ ổ ạ
Đây là h th ng tri t h c có s đan xen hoà đng gi a tri t h c v i tônệ ố ế ọ ự ồ ữ ế ọ ớ
giáo và gi a các tr ng phái khác nhau. Các t t ng tri t h c đc thữ ườ ư ưở ế ọ ượ ể
4
Ti u lu n tri t h c ể ậ ế ọ
hi n d i hình th c là m t tôn giáo.ệ ướ ứ ộ Theo cách phân chia truy n th ng,ề ố
tri t h c n Đ c đi có 9 tr ng phái, trong đó có 6 tr ng phái là chínhế ọ ấ ộ ổ ạ ườ ườ
th ng và 3 tr ng phái phi chính th ng.ố ườ ố Trong t t c các h c thuy tấ ả ọ ế tri tế
h c đó thì h c thuy t tri t h c th hi n trong Ph t giáo là h c thuy t mangọ ọ ế ế ọ ể ệ ậ ọ ế
tính duy v t và bi n ch ng sâu s c tiêu bi u c a n n tri t h c n Đ cậ ệ ứ ắ ể ủ ề ế ọ ấ ộ ổ
đi. ạ
Ph t giáo hình thành t th k VI TCN do T t Đt Đa, tên hi u là Thíchậ ừ ế ỷ ấ ạ ệ
Ca M u Ni (563 - 483 TCN), khai sáng. Ph t giáo cho r ng v n v t trongầ ậ ằ ạ ậ
th gi i không do m t đng th n linh nào đó t o ra mà đc t o ra b i haiế ớ ộ ấ ầ ạ ượ ạ ở
y u t là Danh (tinh th n) và S c (v t ch t). Trong đó Danh bao g m tâmế ố ầ ắ ậ ấ ồ
và th c, còn S c bao g m 4 đi (đi đa, đi thu , đi ho , đi phong).ứ ắ ồ ạ ạ ị ạ ỷ ạ ả ạ
Chính nh t t ng nêu trên mà Ph t giáo đc coi là tôn giáo duy v t duyờ ư ưở ậ ượ ậ
nh t ch ng l i th tôn giáo th n h c đng th i. Đng th i Ph t giáo đaấ ố ạ ứ ầ ọ ươ ờ ồ ờ ậ ư
ra t t ng "nh t thi t duy tâm tao", "vô th ng", "vô ngã". "Vô ngã" nghĩaư ưở ấ ế ườ
là "không có cái ta, cái tôi b t bi n", theo đó không có cái gì là tr ng t n làấ ế ườ ồ
b t bi n, là vĩnh h ng, không có cái gì t n t i bi t l p. Đây là t t ngấ ế ằ ồ ạ ệ ậ ư ưở
bi n ch ng ch ng l i đo Bàlamôn v s t n t i c a cái tôi - átman b tệ ứ ố ạ ạ ề ự ồ ạ ủ ấ
bi n. "Vô th ng" t c là bi n, bi n đây đc hi u nh là s bi n điế ườ ứ ế ế ở ượ ể ư ự ế ổ
c a v n v t theo chu k : Sinh - Tr - D - Di t (đi v i sinh v t); Thành -ủ ạ ậ ỳ ụ ị ệ ố ớ ậ
Tr - Ho i - Không (con ng i). Ph t giáo cũng cho r ng s t ng tác c aụ ạ ườ ậ ằ ự ươ ủ
hai m t đi l p Nhân và Duyên chính là đng l c cho làm cho th gi i v nặ ố ậ ộ ự ế ớ ậ
đng ch không ph i là m t th l c siêu nhiên nào đó n m ngoài conộ ứ ả ộ ế ự ằ
ng i, th gi i là vòng nhân qu vô cùng vô t n. Nói cách khác m t v t t nườ ế ớ ả ậ ộ ậ ồ
t i đc là nh h i đ Nhân, Duyên.ạ ượ ờ ộ ủ
1.3 Tri t h c Hy L p c đi ế ọ ạ ổ ạ
M c dù hãy còn nhi u tính "c t khúc", nh ng tri t h c Hy L p c đi đãặ ề ắ ư ế ọ ạ ổ ạ
có nh ng phát hi n m i đi v i phép bi n ch ng. Chính trong th i k nàyữ ệ ớ ố ớ ệ ứ ờ ỳ
thu t ng "bi n ch ng" đã hình thành. Cùng v i s phát tri n m nh m vậ ữ ệ ứ ớ ự ể ạ ẽ ề
5