Dân t c Ba na ộ
T Lô, Gi Lâng, (Y Lăng), R Ngao, (Krem), Roh, Con Kde, A Tên g i khác: ọ ơ ơ ơ
La Công, Kpăng Công, B Môn ơ
Nhóm ngôn ngữ: Môn - Khmer
c tính năm 2003). Dân s : ố 190.259 ng i ( ườ ướ
: Ch y u và Phú Yên C trúư ủ ế ở Kon Tum, mi n Tây ề Bình Đ nhị
Ph n Ba Na th ụ ữ ườ ệ ả ng d t v i, ạ ữ b a ăn ữ t ự Làm g o cho nh ng túc đông ng iườ đ m c trong gia đình ồ ặ
Đ c đi m kinh t ể ặ ế Ng : ườ ờ ừ i Ba Na s ng ch y u nh tr ng r y. Đ ng th i t ng ờ ồ ủ ế ẫ ố ồ
gia đình th c yêu quý và không ườ ng nuôi trâu, bò, dê, l n, gà. Chó là con v t đ ợ ậ ượ
b gi ị ế t th t. H u nh m i làng đ u có lò rèn. M t s n i bi ề ộ ố ơ ư ỗ ầ ị ế ơ t làm đ g m đ n ồ ố
túc đ m c trong gia đình. Đàn ông đan chi u, l i, các s , ph n d t v i t ơ ụ ữ ệ ả ự ồ ặ ế ướ
lo i gùi, gi ạ ỏ ủ , m ng... Vi c mua bán th ệ ườ ng dùng v t đ i v t ậ ổ ậ
Hôn nhân gia đình: Ng i Ba Na cho phép trai gái t ườ ự ọ do tìm hi u và l a ch n ự ể
i xin đ u theo n p c truy n. V ch ng tr b n đ i, vi c c ờ ạ ệ ướ ẻ ở ề ế ề ổ ợ ồ ỗ luân phiên m i
ầ bên m t th i gian theo th a thu n gi a hai gia đình đôi bên, sau khi sinh con đ u ữ ậ ộ ờ ỏ
lòng m i d ng nhà riêng. Tr em luôn đ c yêu chi u. Dân làng không đ t trùng ớ ự ẻ ượ ề ặ
tên nhau. Trong tr ng h p nh ng ng i trùng tên g p nhau, h làm l k t nghĩa, ườ ữ ợ ườ ặ ọ ễ ế
tùy tu i tác mà xác l p quan h anh-em, cha-con, m -con. i Ba Na, các ẹ ệ ậ ổ ng Ở ườ
con đ c th a k gia tài ngang nhau. Trong gia đình m i ng ượ ừ ế ọ ườ ố ậ i s ng hòa thu n
bình đ ng. ẳ
C ng chiêng là ồ ố nh c c truy n th ng ụ ề ạ
Anh hùng Núp ủ trong kho tàng văn ngh dân gian c a ệ
ng i Ba Na ườ
T c l ma chay : Ng i Ba Na quan ni m con ng i ch t đi hoá thành ma, ban ụ ệ ườ ệ ườ ế
bãi m c a làng, sau l b m m i v h n th gi i t tiên. L b m đ u ầ ở ộ ủ ễ ỏ ả ớ ề ẳ ế ớ ổ ễ ỏ ả
đ c coi nh l n cu i cùng ti n bi t ng ượ ư ầ ễ ố ệ ườ i ch t. ế
Văn hóa: Trong kho tàng văn ngh dân gian, còn ph i k đ n các làn đi u dân ca, ả ể ế ệ ệ
các đi u múa trong ngày h i và các l ệ ộ ễ nghi tôn giáo. Nh c c Ba Na đa d ng: ạ ụ ạ
nh ng b c ng chiêng k t c u khác nhau, nh ng đàn T'r ng, br , klông pút, k ế ấ ộ ồ ữ ữ ư ọ ơ
ni, khinh khung, gôông, v.v... và nh ng kèn t ữ ơ ố n t, ar ng, t -ti p v.v... Ngh ơ ế ơ ệ
thu t ch m kh c g c a ng i Ba Na đ c đáo. Nh ng hình th c trang trí sinh ỗ ủ ậ ạ ắ ườ ữ ứ ộ
ng đ ng trên nhà rông và đ c bi ộ ặ ệ t nh ng t ữ ượ ở ừ nhà m v.v... v a m c m c, v a ừ ạ ồ ộ
và sinh đ ng nh cu c s ng c a ng i Ba Na. đ n s , v a tinh t ơ ơ ừ ế ư ộ ố ủ ộ ườ
i Ba Na thu c lo i hình nhà sàn. Cho đ n nay, nhà c a ng Nhà c a: ử Nhà ng ườ ủ ế ạ ộ ườ i
ắ ủ Ba Na đã có r t nhi u thay đ i, h u nh không còn nhà sàn dài. Nhà sàn ng n c a ư ề ầ ấ ổ
các gia đình nh là hi n t ệ ượ ỏ ớ ng ph bi n. Ngôi nhà công c ng (nhà rông) cao l n ổ ế ộ
và đ p đ ng n i b t gi a làng. Đó là tr t u bàn ổ ậ ứ ữ ẹ ụ ở ủ s c a làng, n i các bô lão t ơ ề ự
vi c công, n i dân làng h i h p, n i thanh niên ch a v và trai góa v ng đêm, ợ ủ ư ợ ộ ọ ệ ơ ơ
phong t c c a c ng đ ng, n i ti p khách l vào làng. n i ti n hành các nghi l ơ ế ễ ụ ủ ộ ơ ế ồ ạ
Nhà rông Bana Vòng tay c u hôn Thi u n Ba Na ầ ế ữ
Trang ph c:ụ
ng nh t, nam gi i Ba Na m c áo chui đ u, c x . Đây là Trang ph c nam:Th ụ ườ ậ ớ ổ ẻ ặ ầ
lo i áo c c tay, thân áo có đ ng trang trí s c đ ch y ngang, g u áo màu tr ng. ạ ộ ườ ọ ỏ ạ ắ ấ
i qu n ngang d i b ng, lu n qua háng r i che Nam mang kh ki u ch T theo l ổ ể ữ ố ấ ướ ụ ồ ồ
m t ph n mông. Ngày l nh rét, h mang theo t m choàng. X a nam gi i búi tóc ư ấ ầ ạ ộ ọ ớ
gi a đ nh đ u ho c đ xõa. N u có mang khăn thì th ng chít theo ki u 'đ u rìu'. ặ ể ữ ỉ ế ầ ườ ể ầ
Nam cũng th ng mang vòng tay b ng đ ng. ườ ằ ồ
Trang ph c n : Ph n Ba Na a đ tóc ngang vai, có khi búi và cài l ư ể ụ ữ ụ ữ ượ ặ c ho c
lông chim, ho c trâm b ng đ ng, thi c. Tr ế ặ ằ ồ ướ ặ c đây, h đ i nón hình vuông ho c ọ ộ
tròn trên có thoa sáp ong đ kh i ng m n c, đôi khi có áo t i v a m c v a che ể ấ ỏ ướ ơ ừ ặ ừ
ng đeo chu i h t c m c và vòng tay b ng đ ng xo n c dài t đ u. H th ầ ọ ườ ỗ ạ ườ ở ổ ắ ố ằ ồ ừ
c dùng ph bi n và th c đ n kh y tay (theo ki u hình nón c t). Nh n đ ể ổ ế ủ ụ ẫ ượ ổ ế ườ ng
đ c đeo ượ ở ứ ừ hai, ba ngón tay. T c x tai ph bi n v a mang ý nghĩa trang s c v a ổ ế ừ ụ ả
mang ý nghĩa tín ng ng c a c ng đ ng. Hoa tai có th là kim lo i, có th là tre, ưỡ ủ ộ ể ể ạ ồ
g . T c cà răng mang theo quan ni m c a c ng đ ng h n là trang s c. Ph n Ba ỗ ụ ủ ộ ụ ữ ứ ệ ơ ồ
Na m c áo ch y u là lo i chui đ u, ng n thân và váy. Áo có th c c tay hay dài ắ ủ ế ể ộ ầ ặ ạ
i Ê Đê, ngày nay thì dài tay. Váy là lo i váy h , th ạ ở ườ ng là ng n h n váy c a ng ơ ủ ắ ườ
nh nhau. Quanh b ng còn đeo nh ng vòng đ ng và cài t u hút th c vào đó. ụ ư ữ ẩ ồ ọ
R u c n trong ngày L h i đâm trâu ượ ầ Tháp Đray Sáp ở ễ ộ
vui i Bana Đ c L c ắ ắ c a ng ủ ườ
Ngh thu t trang trí c a ng i Ba Na ủ ệ ậ ườ
Ngh thu t trang trí c a ng i Ba Na r t phong phú và đ c đáo, th hi n trên ủ ệ ậ ườ ể ệ ấ ộ
các lo i hoa văn, ho ti ạ ế ố t s ng đ ng trên áo, đ đan, trang trí nhà c a. ồ ử ạ ộ
Ho ti c s d ng nhi u th c m (áo, váy, chăn, đ đan). ạ ế t th c m đ ổ ẩ ượ ử ụ ề ở ổ ẩ ồ
Ng i Ba Na th ng s d ng các màu: đen, đ , tr ng, t o n t ườ ườ ạ ấ ượ ỏ ắ ử ụ ẽ ng m nh m . ạ
Ho ti t đ i x ng ph n ánh quan ni m v vũ tr , lý âm d ạ ế ố ứ ụ ệ ề ả ươ ng, tr i đ t l y thiên ờ ấ ấ
i Ba Na không khác nào c nh thiên nhiên nhiên làm hình m u, th c m c a ng ẫ ổ ẩ ủ ườ ả
thu nh . Đó là cách đi u c a hình h c, c nh núi r ng… m i ng i con gái Ba Na ệ ủ ừ ả ỏ ỗ ọ ườ
đ u có ngh thu t trang trí đ c đáo th hi n qua ngh d t th c m truy n th ng ể ệ ề ề ệ ổ ẩ ề ệ ậ ộ ố
ề Hoa văn trên th c m làm màu s c s c s , ch y u là ch y d c theo chi u ắ ặ ỡ ủ ế ổ ẩ ạ ọ
ng m nh m v phong cách, đây t m v i, màu đen là màu ch đ o gây n t ấ ủ ạ ấ ượ ả ẽ ề ạ
chính là nh ng hoa văn ph n ánh đ ữ ả ườ ờ ố ng nét văn hóa truy n th ng và đ i s ng ề ố
sinh ho t hàng ngày c a ng i Ba Na. Th c m t i sáng, r c r bay b ng nh ủ ạ ườ ổ ẩ ươ ự ỡ ổ ư
i có ti ng nói riêng, màu đen t ướ c m , khát v ng. M i màu l ọ ỗ ơ ạ ế ượ ấ ng tr ng cho đ t ư
r ng trù phú, màu đ c a khát v ng và tình yêu. ừ ỏ ủ ọ
Trang trí nhà c a c a ng i Ba Na c b n theo hình m u c a th c m, khi ta ử ủ ườ ẫ ủ ơ ả ổ ẩ
b t g p n p nhà sàn, nhà rông, nhà m , ho ti ắ ặ ạ ế ế ồ t trang trí mang đ m ý nghĩa nhân ậ
sinh, c m cao đ p, khăn đ i đ u c a thi u n mang trong mình m t giai ướ ộ ầ ủ ữ ẹ ế ơ ộ
tho i v tình yêu, lòng thu chung, ngoài ra chi c khăn đ i đ u làm cho duyên ộ ầ ạ ề ế ỷ
thêm các cô gái, nh ng hàng cúc màu tr ng, chu i c m tua t a, cúc b c lung linh ỗ ườ ữ ủ ắ ạ
bao hàm s ự ướ c m , h nh phúc luôn đ y đ . ầ ủ ơ ạ
ủ Tr i qua năm tháng cùng v i s giao l u phát tri n ngh thu t trang trí c a ớ ự ư ể ệ ậ ả
ng c gi ườ i Ba Na v n luôn đ ẫ ượ ữ ộ ả ắ gìn và phát huy, góp ph n làm nên m t b n s c ầ
văn hóa đ c thù. Ngày nay đ n v i buôn làng c a ng ủ ế ặ ớ ườ ậ i Ba Na v n còn in đ m ẫ
ẩ ngh thu t trang trí th hi n qua trang ph c, nhà c a, đ đan. Các s n ph m ể ệ ử ụ ệ ả ậ ồ
đ c làm t th c m đã tr thành hàng hóa th i m c a và đ ượ ừ ổ ẩ ở ử ở ờ ượ c nhi u ng ề ườ ư i a
thích.
