BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
VIỆN KIỂM NGHIỆM THUỐC TRUNG ƯƠNG
Đỗ Thị Ngọc Lan
THIẾT LẬP MỘT SỐ CHẤT CHUẨN
ĐƯỢC CHIẾT XUẤT, TINH CHẾ TỪ CÂY MẬT NHÂN
Ở VIỆT NAM
Chuyên ngành: Kiểm nghiệm thuốc và Độc chất
Mã số: 9720210
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC
Hà Nội, năm 2025
Công trình được hoàn thành tại: Viện Kiểm nghiệm thuốc Trung ương
Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. Nguyễn Tiến Đạt
PGS.TS. Trịnh Văn Lẩu
Phản biện 1: ................................................................................. ...
Phản biện 2: ................................................................................. ...
Phản biện 3: ................................................................................. ...
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án cấp Viện
họp tại ………………………………………………………...….....
Vào hồi…...........giờ...........phút ngày ............tháng...........năm 2024
Có thể tìm hiểu luận án tại:
Thư viện Quốc gia Việt Nam
Thư viện Viện Kiểm nghiệm thuốc Trung ương
-1-
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của luận án
Cây Mật nhân (Bá bệnh, Bách bệnh) có tên khoa học là Eurycoma
longifolia Jack, họ Thanh thất (Simaroubaceae) là một loại thảo dược được sử
dụng phổ biến dưới đạng đơn thành phần hoặc trong các bài thuốc Y học cổ
truyền để cải thiện sức khỏe nam giới cũng như được dùng để điều trị nhiều
loại bệnh khác nhau. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về cây Mật nhân nhằm
chứng minh khả năng ứng dụng trong điều trị bệnh ở người. Do những lợi ích
mà cây Mật nhân mang lại, nhu cầu sử dụng dược liệu này ngày càng tăng.
Hiện nay, dược liệu Mật nhân được sử dụng phổ biến trên thị trường dưới
nhiều dạng khác nhau như nguyên liệu thô hay các dạng bào chế, cũng như các
sản phẩm thực phẩm chức năng... Vai trò của dược liệu Mật nhân và nhu cầu
sử dụng dược liệu này ngày càng lớn nên việc kiểm soát chất lượng nhằm đảm
bảo hiệu quả sử dụng là rất cần thiết.
Để làm được điều ấy, bên cạnh việc phải tiêu chuẩn hóa dược liệu Mật
nhân chặt chẽ hơn bằng các phương pháp phân tích hiện đại, cần bổ sung thêm
nguồn chất chuẩn đánh dấu của dược liệu cũng rất cần thiết. Vì vậy chúng tôi
tiến hành luận án “Thiết lập một số chất chuẩn được chiết xuất, tinh chế từ
cây Mật nhân ở Việt Nam”, với các mục tiêu sau:
1. Xây dựng được quy trình chiết xuất, tinh chế một số hợp chất từ dược liệu
Mật nhân thu hái tại Việt Nam đủ điều kiện để thiết lập chuẩn (là chất đánh dấu,
đủ khối lượng, độ tinh khiết tối thiểu 95 %);
2. Thiết lập được một số chất chuẩn chiết xuất từ dược liệu Mật nhân;
3. Ứng dụng các chuẩn đã sản xuất để sơ bộ đánh giá được hàm lượng các
chất đánh dấu trong một số mẫu dược liệu Mật nhân tại Việt Nam.
2. Cấu trúc của luận án
Luận án gồm 150 trang, 48 hình và 43 bảng. Bố cục gồm các phần: Đặt vấn
đề (2 trang); Tổng quan (28 trang); Đối tượng và phương pháp nghiên cứu (4
trang); Kết quả thực nghiệm (105 trang); Bàn luận (13 trang); Kết luận và kiến
nghị (02 trang); Danh mục các công trình đã công bố liên quan đến luận án (01
trang). Luận án có 129 tài liệu tham khảo và các phụ lục.
3. Những đóng góp mới của luận án
- Lần đầu tiên tại Việt Nam xây dựng được quy trình chiết xuất, phân lập
và tinh chế hợp chất 14,15β-dihydroxyklaineanon (DHKLA) từ dược liệu Mật
nhân, đáp ứng yêu cầu thiết lập chuẩn;
-2-
- Lần đầu tiên tại Việt Nam xây dựng được quy trình chiết xuất, phân lập
và tinh chế hợp chất scopoletin (SCOP) từ dược liệu Mật nhân, đáp ứng yêu
cầu thiết lập chuẩn;
- Lần đầu tiên tại Việt Nam xây dựng được quy trình chiết xuất, phân lập
và tinh chế hợp chất eurycomalacton (EUR) từ dược liệu Mật nhân tại Việt
Nam, đáp ứng yêu cầu thiết lập chuẩn;
- Lần đầu tiên tại Việt Nam xây dựng được quy trình chiết xuất, phân lập
và tinh chế hợp chất 9-methoxycanthin-6-on (9MC6) từ dược liệu Mật nhân,
đáp ứng yêu cầu thiết lập chuẩn;
- Lần đầu tiên tại Việt Nam thiết lập được chất chuẩn gốc 14,15β-
dihydroxyklaineanon;
- Lần đầu tiên tại Việt Nam thiết lập được chất chuẩn gốc scopoletin;
- Lần đầu tiên tại Việt Nam thiết lập được chất chuẩn gốc eurycomalacton;
- Lần đầu tiên tại Việt Nam thiết lập được chất chuẩn gốc 9-
methoxycanthin-6-on;
- Lần đần tiên xây dựng được quy trình định tính và định lượng đồng thời
4 thành phần DHKLA, SCOP, EUR và 9MC6 trong dược liệu Mật nhân.
NỘI DUNG CỦA LUẬN ÁN
CHƯƠNG 1 - TỔNG QUAN
Đã tổng quan được các nội dung chính liên quan đến luận án gồm có:
- Tổng quan về dược liệu Mật nhân: Đặc điểm thực vật, phân bố; thành
phần hóa học; tác dụng sinh học; đặc điểm của các chất nghiên cứu.
- Tổng quan về một số phương pháp định tính, định lượng một số thành
phần có hoạt tính trong dược liệu Mật nhân.
- Tổng quan về chất chuẩn: Khái niệm và phân loại chất chuẩn gồm chất
chuẩn Dược điển (Dược điển quốc tế, Dược điển Mỹ, Dược điển Châu âu,
Dược điển Việt Nam) và các loại chuẩn khác (chuẩn gốc, chuẩn làm việc,
chuẩn của nhà sản xuất); quy trình thiết lập chuẩn theo hướng dẫn của ISO
17034:2016 và ISO GUIDE 35: 2017.
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Là phần rễ đã phơi khô của cây Mật nhân (Eurycoma longifolia Jack), được
thu hái tại 06 địa điểm khác nhau tại Việt Nam vào tháng 5-6/2022.
2.2. HÓA CHẤT VÀ TRANG THIẾT BỊ
2.2.1. Các hóa chất, dung môi, thuốc thử, vật tư: Các hạt nhồi cột sắc ký
lỏng (RP18, silica gel), các dung môi đạt tinh khiết sắc ký và tinh khiết phân
tích (methanol, acetonitril, dichloromethan, aceton,...) và dung môi dùng đo
-3-
phổ NMR (methanol_d4, chloroform_d1, DMSO_d6). Cột sắc ký lỏng pha đảo
(C18, 250/150 x 4,6 mm, 5µm).
2.2.2. Trang thiết bị: Các thiết bị phân tích tại Viện Kiểm nghiệm thuốc
Trung ương được bảo trì, hiệu chuẩn theo qui định.
2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.3.1. Xây dựng quy trình phân lập, tinh chế các chất đánh dấu từ dược
liệu Mật nhân
2.3.1.1. Phân lập, tinh chế xác định các hợp chất chính từ dược liệu Mật
nhân
Dược liệu Mật nhân được nghiền nhỏ, chiết xuất với các dung môi thích
hợp bằng phương pháp chiết siêu âm trên máy siêu âm. Loại dung môi chiết,
phối với nước để lần lượt chiết phân đoạn lỏng/lỏng với các dung môi không
đồng tan với nước, để thu được các phân đoạn ở các pha. Tiếp tục phân lập,
tinh chế các phân đoạn chứa chất chính trên sắc ký cột pha thuận và pha đảo để
thu được các chất tinh khiết.
Trong suốt quá trình phân lập, tinh chế, các hợp chất chính (là các hợp chất
có đáp ứng pic lớn so với các đáp ứng pic khác trong mẫu, được phát hiện ở
bước sóng 245 nm hoặc 348 nm trên sắc ký đồ) của mẫu dược liệu trong các
phân đoạn được xác định bằng bằng phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao
pha đảo (HPLC) ở Mục 2.3.1.2.
2.3.1.2. Khẳng định các hợp chất chính khi phân lập, tinh chế bằng sắc ký
vân tay
Các hợp chất chính khi phân lập được xác định vết trong suốt quá trình
bằng phương pháp sắc ký vân tay pha đảo.
2.3.1.3. Khẳng định cấu trúc các hợp chất chính phân lập từ dược liệu Mật
nhân
Các hợp chất sau khi được tinh chế đến độ tinh khiết thích hợp, được đo
phổ khối, phổ cộng hưởng từ hạt nhân để xác định cấu trúc. Cấu trúc của các
chất được xác định từ các tài liệu tham khảo hoặc từ các dữ liệu phổ thu được.
2.3.1.4. Xác định chất đánh dấu của dược liệu Mật nhân
Từ các hợp chất chính được phân lập, xác định các hợp chất có hoạt tính
sinh học mạnh liên quan đến các tác dụng điều trị của dược liệu Mật nhân dựa
vào các tài liệu đã công bố. Từ đó sàng lọc để lựa chọn các chất đánh dấu của
dược liệu Mật nhân.
2.3.1.5. Xây dựng quy trình phân lập, tinh chế các hợp chất đánh dấu từ
dược liệu Mật nhân tại Việt Nam