Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Đặc điểm cú pháp - ngữ nghĩa của kết cấu chuyển thái tiếng Anh (có so sánh với tiếng Việt)

Nghiên cứu ngữ pháp kết cấu đóng vai trò thiết yếu trong việc lý giải cơ chế vận hành của ngôn ngữ. Trong bối cảnh này, kết cấu chuyển thái (KCCT), biểu đạt sự thay đổi trạng thái của một thực thể và mối quan hệ nhân-quả, là một đối tượng nghiên cứu quan trọng. Mặc dù đã thu hút sự chú ý của nhiều học giả trên thế giới, các nghiên cứu về KCCT trong tiếng Việt vẫn còn hạn chế, đặc biệt là trong các nghiên cứu đối chiếu có hệ thống nhằm phân biệt các kiểu nguyên nhân (bên ngoài/bên trong) và làm rõ vai trò trung tâm của vị từ chuyển thái (VTCT). Luận án này nhằm làm sáng tỏ đặc điểm cú pháp-ngữ nghĩa của KCCT trong tiếng Anh, đồng thời đối chiếu với tiếng Việt để nhận diện những điểm tương đồng và khác biệt cơ bản.

Các nhà nghiên cứu ngôn ngữ học, đặc biệt là trong lĩnh vực ngôn ngữ học so sánh và ngữ pháp kết cấu; giảng viên và sinh viên chuyên ngành ngôn ngữ học, tiếng Anh và tiếng Việt; và những người làm công tác biên dịch, dịch thuật.

Luận án tập trung khảo sát chi tiết đặc điểm cú pháp và ngữ nghĩa của kết cấu chuyển thái (KCCT) trong tiếng Anh, đồng thời thực hiện so sánh đối chiếu với tiếng Việt. Nghiên cứu nhằm lấp đầy khoảng trống trong các công trình về KCCT ở Việt Nam, đặc biệt là việc hệ thống hóa sự phân biệt giữa các kiểu nguyên nhân gây chuyển thái (do tác nhân bên ngoài hoặc đặc tính nội tại) và làm rõ vai trò cốt lõi của vị từ chuyển thái (VTCT) trong tổ chức cấu trúc và quan hệ nhân quả. Phương pháp nghiên cứu chính dựa trên Ngữ pháp Kết cấu và Ngữ pháp Chức năng, kết hợp với quan điểm loại hình học cú pháp, sử dụng phương pháp đối chiếu đơn hướng lấy tiếng Anh làm ngôn ngữ nguồn. Quy trình thu thập ngữ liệu bao gồm bốn giai đoạn nghiêm ngặt, sử dụng công cụ Sketch Engine để truy xuất và lọc 7.543 ví dụ KCCT (tiếng Anh và tiếng Việt), sau đó được mã hóa và phân tích thủ công kết hợp Excel. Các tiêu chí nhận diện KCCT được xây dựng dựa trên sự phối hợp hữu cơ giữa VTCT, mô hình tham tố và cấu trúc cú pháp-ngữ nghĩa. Về mặt lý luận, nghiên cứu đóng góp vào khung lý thuyết ngữ pháp cấu trúc-ngữ nghĩa, làm rõ đặc trưng của KCCT và các nhóm VTCT. Về mặt thực tiễn, kết quả nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết cho người dạy, người học và người dịch tiếng Anh, tiếng Việt về KCCT, góp phần cải thiện khả năng giảng dạy, học tập, giao tiếp và dịch thuật. Luận án được cấu trúc ba chương chính, từ tổng quan lý thuyết đến khảo sát chuyên sâu KCCT do tác nhân bên ngoài và bên trong.