HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
VŨ THU HƯƠNG
NGHIÊN CỨU CHUỖI CUNG ỨNG
CÂY GIỐNG TRỒNG RỪNG SẢN XUẤT
VÙNG ĐÔNG NAM BỘ
CHUYÊN NGÀNH : KINH TẾ NÔNG NGHIỆP
MÃ SỐ : 62 62 01 15
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
HÀ NỘI - 2016
Công trình hoàn thành tại:
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
Người hướng dẫn: 1. PGS. TS. NGUYỄN VĂN TUẤN
2. TS. DƯƠNG VĂN HIỂU
Phản biện 1: PGS.TS. Nguyễn Nguyễn Cự
Hội Kinh tế nông lâm
Phản biện 2: PGS.TS. Nguyễn Mậu Dũng
Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Phản biện 3: TS. Phạm Xuân Phương
Viện Quản lý rừng bền vững và Chứng chỉ rừng
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án cấp Học viện họp tại:
Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Vào hồi giờ, ngày tháng năm 2016
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Thư viện Học viện Nông nghiệp Việt Nam
1
PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Để xuất khẩu sản phẩm gỗ và gỗ rừng trồng, Việt Nam phải đáp ứng được tiêu
chuẩn của các nước đối tác như Luật Lacey (9/2010) của Hoa Kỳ, Qui chế 995/2010 của
EU,…về việc chứng minh nguồn gốc xuất xứ. Cuối 2015, Cộng đồng kinh tế Asian
chính thức được thành lập, một trong bốn mục tiêu mà họ hướng tới là “một thị trường
đơn nhất và cơ sở sản xuất chung”, trong đó có nông lâm nghiệp (Lê Triệu Dũng, 2015).
Điều này đòi hỏi các ngành nông lâm nghiệp nói chung và sản xuất cây giống trồng rừng
sản xuất nói riêng phải nhanh chóng tiếp cận để hội nhập với kinh tế thế giới.
Đông Nam Bộ có diện tích đất lâm nghiệp chiếm 21,7% tổng diện tích đất tự
nhiên (Tổng cục thống kê, 2014). Đây là điều kiện thuận lợi để phát triển nghề sản xuất
cây giống lâm nghiệp nói chung, cây giống trồng rừng nói riêng. Các giống cây lâm
nghiệp được công nhận khá nhiều như keo lai nhân tạo, keo lai tự nhiên, keo tai tượng,
keo lá tràm,…là nguồn cung cấp vật liệu giống phong phú cho sản xuất cây giống trồng
rừng trong vùng và các địa phương khác. Theo Chiến lược phát triển giống cây lâm
nghiệp Bộ NN & PTNT (2006) và nghiên cứu của Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt
Nam (2010), cây giống lâm nghiệp vùng Đông Nam Bộ nằm trong quy hoạch phục vụ
trồng rừng. Tuy nhiên, việc cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất ở đây đang đứng
trước những khó khăn và thử thách rất lớn: sản xuất và cung ứng cây giống mang nặng
tính tự phát, mới chỉ quan tâm đến lợi ích trước mắt, chưa hướng tới lợi ích lâu dài để
sẵn sàng hội nhập; tình trạng giống trôi nổi, giống không rõ nguồn gốc, không đảm bảo
chất lượng còn tràn lan; liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi chưa chặt chẽ, liên kết với
các tác nhân khác mang tính hình thức, thậm chí chưa được hình thành; thị trường cung
ứng cây giống không ổn định, giá cả thất thường; lượng cây giống sản xuất bằng công
nghệ cao còn hạn chế; kiểm soát nguồn gốc cây giống còn buông lỏng.
Trong lĩnh vực lâm nghiệp đã có một số nghiên cứu liên quan đến đề tài. i) Viện
Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam (2002) đánh giá tiềm năng của các vườn ươm và nhu
cầu cây con cần sử dụng để làm cơ sở cho việc quy hoạch mạng lưới vườn ươm phục vụ
dự án trồng mới 5 triệu ha rừng. ii) Phan Văn Hòa và cs. (2010), đánh giá hiệu quả kinh
tế của rừng trồng thương mại là rừng keo lai và keo tai tượng. iii) Trần Thanh Cao và
Hoàng Liên Sơn (2011a, 2011b), đánh giá hiệu quả rừng trồng một số loài cây gỗ lớn
chủ yếu phục vụ sản xuất đồ mộc. iv) Hoàng Đức Việt (2012), đề cập đến chuỗi sản
phẩm gỗ mỏ và gỗ dăm xuất khẩu. v) Trần Duy Rương (2013), đánh giá hiệu quả kinh tế
rừng trồng sản xuất bằng giống keo lai. Các nghiên cứu trên mới chỉ tập trung chủ yếu
vào đánh giá hiệu quả rừng trồng hoặc phân tích sản phẩm ngành hàng gỗ rừng trồng.
Hiện nay, nghiên cứu chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất trên thế giới, ở Việt
Nam và cụ thể cho vùng Đông Nam Bộ vẫn còn đang bỏ ngỏ, chưa có lời giải đáp.
Chủ trương của Bộ NN & PTNT (2013b) là “phải thay đổi cách tiếp cận tổng
hợp theo chuỗi hành trình của sản phẩm”. Do đó, nghiên cứu này là việc cần thiết, đáp
ứng chủ trương trên và là tiền đề cho các nghiên cứu tiếp theo. Vấn đề đặt ra cho
nghiên cứu là trả lời được các câu hỏi: i) Thực trạng chuỗi cung ứng cây giống trồng
2
rừng sản xuất vùng Đông Nam Bộ ra sao? ii) Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hoạt
động của chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất vùng Đông Nam Bộ? iii) Ưu
điểm và hạn chế trong quá trình hoạt động của các tác nhân trong chuỗi cung ứng cây
giống trồng rừng sản xuất vùng Đông Nam Bộ là gì? iv) Giải pháp nào hoàn thiện
chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất vùng Đông Nam Bộ?
1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1.2.1. Mục tiêu chung
Đánh giá thực trạng chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất tại vùng
Đông Nam Bộ, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện chuỗi, góp phần quản
lý tốt hơn công tác giống trong trồng rừng sản xuất.
1.2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa và làm sáng tỏ cơ sở lý luận, thực tiễn về chuỗi cung ứng cây
giống trồng rừng sản xuất.
- Đánh giá thực trạng chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất và phân
tích các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động của chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng
sản xuất vùng Đông Nam Bộ.
- Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản
xuất vùng Đông Nam Bộ.
1.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
1.3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất vùng
Đông Nam Bộ, bao gồm: cấu trúc của chuỗi, vị trí, đặc điểm, hoạt động và mối quan
hệ của các tác nhân trong chuỗi, mối liên kết giữa các tác nhân, kết quả và hiệu quả
của chuỗi, cơ chế, chính sách liên quan đến lĩnh vực giống/cây giống.
Đối tượng khảo sát để thu thập tài liệu là các tác nhân tham gia hoạt động trong
chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất như cơ sở cung cấp vật liệu giống, cơ sở
gieo ươm cây giống, cơ sở sử dụng cây giống, cơ sở bán buôn, bán lẻ vật liệu
giống/cây giống; các loại cây giống trồng rừng sản xuất. Ngoài ra, còn thu thập thêm
thông tin ở một số cá nhân, tổ chức kinh tế - xã hội ở các địa phương của vùng Đông
Nam Bộ (phòng kinh tế, phòng nông nghiệp, sở NN & PTNT).
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi về không gian: Nghiên cứu tổng thể trên toàn vùng Đông Nam Bộ.
Riêng tình hình cung ứng vật liệu giống, tình hình sản xuất, tiêu thụ và sử dụng cây
giống trồng rừng sản xuất nghiên cứu ở một số địa phương là tỉnh Đồng Nai, Bà Rịa -
Vũng Tàu và thành phố Hồ Chí Minh, đại diện cho vùng Đông Nam Bộ.
Nghiên cứu tình hình sử dụng cây giống ở một số địa phương ngoài vùng Đông
Nam Bộ (Bình Thuận, Dak Nông, Bình Dương, Lâm Đồng, Hà Nội) có sử dụng sản
phẩm cây giống của chuỗi để trồng rừng sản xuất.
- Phạm vi về thời gian thực hiện: Đề tài thực hiện từ năm 2012 đến năm 2014.
- Phạm vi về sử dụng tài liệu: Tài liệu thứ cấp là các tài liệu liên quan đã được
công bố, thời gian từ năm 2002 đến năm 2014, chủ yếu từ 2010 đến năm 2014.
Tài liệu sơ cấp lấy số liệu điều tra năm 2014.
3
- Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu những vấn đề liên quan đến chuỗi cung
ứng cây giống trồng rừng sản xuất như sơ đồ chuỗi; dòng lưu chuyển của chuỗi; vị
trí, đặc điểm, hoạt động, mối quan hệ của các tác nhân; liên kết giữa các tác nhân; kết
quả và hiệu quả của chuỗi; các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động của chuỗi; các giải
pháp hoàn thiện chuỗi.
Cây giống trồng rừng sản xuất được đề cập trong luận án là 2 loài cây: cây
giống dầu, nhân giống từ hạt (cây giống dầu) và cây giống keo lai, nhân giống từ hom
(cây giống keo lai giâm hom).
1.4. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN VỀ LÝ LUẬN HỌC THUẬT VÀ THỰC TIỄN
1.4.1. Những đóng góp về lý luận và học thuật
- Làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận liên quan đến rừng trồng sản xuất, cây
giống trồng rừng sản xuất, chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất và đưa ra
khái niệm mới về rừng trồng sản xuất, cây giống trồng rừng sản xuất, chuỗi cung ứng
cây giống trồng rừng sản xuất. Góp phần cung cấp cơ sở lý luận cho các nghiên cứu
có liên quan.
- Đánh giá thực trạng chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất vùng Đông
Nam Bộ theo nhóm tác nhân có cùng chức năng. Giúp cung cấp một phương pháp
đánh giá, khác với các nghiên cứu trước đây là thường đánh giá theo từng tác nhân
tham gia trong chuỗi.
- Mô hình hóa sự đóng góp của mỗi tác nhân vào đơn giá sản phẩm cây giống,
thuận lợi hơn cho quan sát trực quan và tiện hơn cho so sánh, phân tích chi phí – thu nhập
giữa các kênh cung ứng so với phương pháp nghiên cứu truyền thống là để trên biểu.
1.4.2. Những đóng góp về thực tiễn
- Chỉ ra dòng lưu chuyển của chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất, vị
trí và đặc điểm của các tác nhân trong chuỗi, hoạt động và mối quan hệ của các tác
nhân, sự liên kết giữa các tác nhân tham gia chuỗi, kết quả và hiệu quả của chuỗi, các
yếu tố ảnh hưởng đến chuỗi. Đây là cơ sở dữ liệu quan trọng cho các nghiên cứu tiếp
theo về chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất.
- Đánh giá điểm mạnh và hạn chế của chuỗi, cũng như các giải pháp hoàn thiện
chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất vùng Đông Nam Bộ, giúp các tác nhân
và cơ quan quản lý có thêm cơ sở cho việc điều chỉnh công tác SXKD, công tác quản
lý chuỗi cung ứng cây giống trồng rừng sản xuất, quản lý giống cây trong trồng rừng.
PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHUỖI CUNG ỨNG CÂY GIỐNG TRỒNG RỪNG SẢN XUẤT
2.1.1. Một số khái niệm
2.1.1.1. Chuỗi cung ứng
Theo Ganeshan and Harrison (1995), chuỗi cung ứng là một mạng lưới các lựa
chọn sản xuất và phân phối nhằm thực hiện các chức năng thu mua nguyên liệu, chuyển
đổi nguyên liệu thành bán thành phẩm, thành phẩm và phân phối chúng cho khách hàng.
Theo Lee and Billington (1995), chuỗi cung ứng là hệ thống các công cụ để