BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
Pang Minjia
NGHIÊN CỨU VĂN BẢN THƠ CA VIẾT VỀ VIỆT NAM CỦA
CÁC TÁC GIẢ TRUNG HOA ĐỜI NHÀ THANH
Chuyên ngành: Hán Nôm
Mã số: 9.22.01.04
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ HÁN NÔM
Hà Nội - 2025
Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Dương Tuấn Anh
2. TS. Trần Thị Thu Hương
Phản biện 1: GS.TS. Đinh Khắc Thuân
Trường Đại học Phương Đông
Phản biện 2: PGS.TS. Trần Trọng Dương
Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội
Phản biện 3: PGS.TS. Nguyễn Thanh Chung
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi ....giờ ….. ngày …. tháng…. năm….
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
- Thư viện Quốc Gia, Hà Nội
- Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong tiến trình bang giao giữa Trung Quốc và Việt Nam thời nhà Thanh,
thơ ca giữ vai trò quan trọng trong việc phản ánh giao lưu văn hóa, nhận thức
lẫn nhau và diễn biến chính trị – xã hội giữa hai nước. Các tác phẩm thơ ca viết
về Việt Nam của các tác giả Trung Hoa không chỉ ghi lại sự kiện lịch sử, phong
cảnh, con người và phong tục Việt Nam mà còn phản ánh thế giới quan và tư
tưởng thẩm mỹ của giới trí thức Trung Hoa đương thời. Tuy nhiên, mảng tư
liệu này hiện còn phân tán trong nhiều tập thơ, chưa được thống kê và nghiên
cứu một cách hệ thống. Việc khảo cứu, phục nguyên và phân tích giá trị của các
văn bản này vì thế mang ý nghĩa khoa học và văn hóa sâu sắc, góp phần bổ
sung khoảng trống trong nghiên cứu văn học so sánh Trung–Việt.
2. Đối tượng nghiên cứu và phạm vị nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là các văn bản thơ ca viết về hoặc có
liên quan đến Việt Nam của các tác giả Trung Hoa đời Thanh, bao gồm các tập
thơ, toàn tập, tuyển tập, mộc bản, dị bản và bản sao chép. Các bài thơ gắn với
hoạt động đi sứ, công cán, giao lưu văn hóa, thương mại và tôn giáo đều thuộc
phạm vi khảo sát. Nguồn tư liệu chủ yếu dựa trên 《清代詩文集彙編》 (Thanh
đại thi văn tập hối biên) và các bộ thư tịch như 《四庫全書》(Tứ khố toàn thư),
《續修四庫全書》(Tục tu Tứ khố toàn thư),《四庫存目叢書》(Tứ khố tồn mục
tùng thư)…, đồng thời đối chiếu với một số văn bản Việt Nam tiêu biểu như
Việt hành ngâm thảo, Kính hải tục ngâm, nhằm xác định mối liên hệ văn bản và
ngữ cảnh lịch sử giữa hai phía.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
Luận án hướng tới việc hệ thống hóa và phân tích toàn diện các văn bản
thơ ca viết về Việt Nam của các tác giả Trung Hoa đời Thanh; làm rõ nguồn
gốc, quá trình lưu truyền và đặc trưng văn bản học; từ đó đánh giá giá trị lịch sử,
văn hóa và nghệ thuật của các tác phẩm này. Nghiên cứu đồng thời góp phần
nhận diện sâu hơn diện mạo văn học Trung–Việt thời Thanh, khẳng định ý
nghĩa của thơ ca như một hình thức đối thoại xuyên văn hóa.
2
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận án vận dụng tổng hợp bốn nhóm phương pháp chính: (1) phương
pháp văn bản học nhằm xác định, đối chiếu và hiệu đính dị bản; (2) phương
pháp văn học sử để phân tích bối cảnh và tiến trình hình thành; (3) phương pháp
loại hình học và thi pháp học nhằm làm rõ đặc trưng nội dung – nghệ thuật; và
(4) phương pháp nghiên cứu liên ngành, kết hợp tri thức của sử học, địa lý học
và văn hóa học để tiếp cận đối tượng trong không gian giao lưu Trung–Việt một
cách toàn diện.
5. Đóng góp mới của luận án
Luận án là công trình đầu tiên thiết lập một hệ thống văn bản tương đối
hoàn chỉnh về thơ ca viết về Việt Nam trong văn học Trung Hoa đời Thanh; xây
dựng cơ sở dữ liệu thống kê tác giả, tác phẩm và thi tập; đồng thời phân tích
đặc trưng văn bản học và giá trị so sánh của chúng. Kết quả nghiên cứu không
chỉ bổ sung nguồn tư liệu đáng tin cậy cho lĩnh vực văn học so sánh Trung–Việt
mà còn đề xuất hướng tiếp cận văn bản học xuyên quốc gia, mở rộng phạm vi
nghiên cứu trong không gian địa – văn hóa Đông Á.
6. Cấu trúc luận án
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận và Tài liệu tham khảo, Luận án gồm 4
chương:
+ Chương 1: Tổng quan tình hình nghiêu cứu
+ Chương 2: Khảo sát các tác giả đời nhà thanh sáng tác thơ ca về việt
nam đời nhà thanh
+ Chương 3: Khảo sát văn bản thơ ca viết về việt nam của các tác giả
trung hoa đời nhà thanh
+ Chương 4: Giá trị tác phẩm thơ ca viết về việt nam của các tác giả trung
quốc trong đời nhà thanh
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊU CỨU
1.1. Lịch sử nghiên cứu văn bản tác phẩm thơ ca của các tác giả đời
nhà Thanh
1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở Trung Quốc
Trong thời Thanh, thơ văn phát triển mạnh nhờ ngành in ấn hưng thịnh,
3
song việc sưu tập và bảo tồn các văn bản lại gặp nhiều hạn chế. Khác với sách
thời Tống, Nguyên được xem trọng, các tuyển tập thơ văn Thanh ít được thu
thập, dẫn đến tình trạng thất lạc nghiêm trọng. Chỉ một số ít tác phẩm của văn
nhân nổi tiếng hoặc bản thảo hiếm được giữ lại, phần lớn các tập thơ đã bị mai
một. Từ thế kỷ 20, các bộ sưu tập như 《四部叢刊》 (Tứ bộ tùng san), 《四庫全
書》 (Tứ khố toàn thư) và 《清代詩文集彙編》 (Thanh đại thi văn tập hối biên)
đã nỗ lực khôi phục và hệ thống hóa văn bản, nhưng số lượng vẫn còn hạn chế.
Mặc dù có nhiều nghiên cứu tập trung vào tác giả và tác phẩm riêng lẻ, chưa có
công trình nào chuyên sâu vào nhóm thơ viết về Việt Nam hay khảo sát theo
hướng khu vực, chủ đề.
1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
Ở Việt Nam, nghiên cứu thơ ca Trung Hoa, đặc biệt là thơ ca đời Thanh,
nhìn chung còn hạn chế và mang tính phân tán. Các công trình chủ yếu tập
trung vào các bài thơ bang giao hoặc trích dẫn thơ trong bối cảnh nghiên cứu
Hán học, sử học và văn học so sánh, nhưng chưa hình thành một hệ thống
nghiên cứu đầy đủ về văn bản học. Dù một số luận văn, bài báo đã đề cập đến
các bài thơ viết về Việt Nam, nhưng phần lớn chỉ dừng lại ở việc giới thiệu nội
dung hoặc phân tích ý nghĩa, chưa đi sâu vào khảo sát văn bản, phiên bản, dị
bản và đặc điểm hình thức của chúng. Ngoài ra, sự thiếu hụt các cơ sở dữ liệu
văn bản gốc và tài liệu tham khảo đã làm hạn chế khả năng phân tích, đối chiếu
và so sánh một cách toàn diện, khiến việc xây dựng nền tảng lý thuyết cho
nghiên cứu văn bản thơ ca đời Thanh chưa được chú trọng đúng mức.
1.1.3. Tình hình nghiên cứu ở các nước khác
Tại các quốc gia nghiên cứu Hán học như Nhật Bản và Hàn Quốc, nhiều
công trình nghiên cứu về văn bản đời Thanh đã được phát triển, tập trung vào
ngôn ngữ học, văn học và ảnh hưởng văn hóa khu vực Đông Á. Các nghiên cứu
này chú trọng phân tích phong cách văn chương, ngữ pháp, biến đổi từ vựng và
cấu trúc thơ văn Thanh, tạo nền tảng lý thuyết vững chắc cho Hán học. Tuy
nhiên, nghiên cứu trực tiếp về thơ ca viết về Việt Nam trong văn bản đời Thanh
vẫn còn hạn chế. Việc phân tích hệ thống vận luật, cấu trúc ngôn ngữ và mối
liên hệ văn hóa trong các bài thơ này vẫn chưa được triển khai toàn diện, tạo cơ
hội nghiên cứu tiềm năng.
