HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
LÊ THỊ THU MAI
NHỮNG ĐIỂM TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT GIỮA
DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ DÂN CHỦ TƯ SẢN
Ý NGHĨA ĐỐI VỚI VIỆT NAM HIỆN NAY
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC
Mã số: 62 22 03 08
HÀ NỘI - 2018
Công trình được hoàn thành tại
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Đức Bách
Phản biện 1:.........................................................
.........................................................
Phản biện 2:.........................................................
.........................................................
Phản biện 3:.........................................................
.........................................................
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện
họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Vào hồi...... giờ....... ngày...... tháng...... năm 2018
Có thể tìm hiểu luận án tại: Thư viện Quốc gia
và Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Dân chủ vốn là một giá trị phổ biến xuất phát từ thực tiễn sản xuất và sinh
hoạt của nhân loại từ thời nguyên thủy xa xưa - dân chủ nguyên thủy. Sau đó,
dân chủ còn là khát vọng và là mục tiêu đấu tranh không ngừng của đại đa số
nhân dân trong lịch sử hình thành và phát triển tiếp theo của xã hội loài người.
Thực tế cho thấy, vấn đề dân chủ đã và đang được các nhà tư tưởng, các nhà
hoạt động chính trị trong mọi thời đại, từ thời cổ đại đến nay, tiếp tục quan
tâm và bàn luận. Lịch sử xã hội loài người đã trải qua một quá trình hình thành
và phát triển thực tiễn, lý luận và các chế độ dân chủ khác nhau: dân chủ
nguyên thủy (khi chưa có chế độ tư hữu, giai cấp); chế độ dân chủ chủ nô, chế
độ dân chủ tư sản và ngày nay, theo quan điểm mácxít, là chế độ dân chủ xã
hội chủ nghĩa.
Chủ nghĩa cộng sản là đích đến mà dù sớm hay muộn, tất cả nhân loại sẽ
vươn tới; là xã hội tốt đẹp trong đó mọi người đều có cuộc sống ấm no, tự do và
hạnh phúc. Dân chủ là một trong những giá trị, đặc trưng cơ bản thuộc về bản
chất của xã hội cộng sản chủ nghĩa, mà giai đoạn thấp là chủ nghĩa xã hội.
Vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin và xuất phát từ điều
kiện, hoàn cảnh thực tế của Việt Nam, trong di sản lý luận của Chủ tịch Hồ Chí
Minh về chủ nghĩa xã hội, tư tưởng về dân chủ và thực hành dân chủ là một
trong những nội dung quan trọng và có ý nghĩa đặc biệt sâu sắc, to lớn. Chủ tịch
Hồ Chí Minh đã khẳng định rằng, dân chủ có nghĩa "dân là chủ" và "dân làm
chủ"; rằng, "dân chủ là của quý báu nhất của nhân dân".
Trong thời đại ngày nay, đối với dân tộc Việt Nam, thực hiện tốt dân chủ là
một trong những mục tiêu và động lực cơ bản để hội nhập và phát triển theo
con đường cách mạng mà Đảng và dân tộc ta đã xác định. Có thể nói, những
thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử mà chúng ta đạt được trong công cuộc đổi
mới, xây dựng và phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa bắt
nguồn từ nhiều nguyên nhân, trong đó không thể không nói đến nền dân chủ xã
hội chủ nghĩa, cho dù vẫn đang trong quá trình từng bước hoàn thiện, cụ thể
hoá, thực thi và đã có nhiều thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử.
2
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, như Đại hội XII của Đảng
Cộng sản Việt Nam đã chỉ rõ, nhận thức về dân chủ trong một bộ phận cán bộ,
đảng viên và nhân dân còn hạn chế; tình trạng tách rời, thậm chí đối lập giữa
dân chủ và kỷ cương, pháp luật còn tồn tại ở nhiều nơi; quyền làm chủ của nhân
dân ở nhiều nơi, nhiều lĩnh vực còn bị vi phạm; có lúc, có nơi, việc thực hiện
dân chủ còn hạn chế hoặc mang tính hình thức; có tình trạng lợi dụng dân chủ
gây chia rẽ, làm mất đoàn kết nội bộ, gây rối, ảnh hưởng đến an ninh quốc gia,
trật tự, an toàn xã hội… Đã xuất hiện không ít những hoài nghi về nền dân chủ
xã hội chủ nghĩa mà chúng ta đang xây dựng, rằng: Liệu dân chủ xã hội chủ
nghĩa có "dân chủ hơn" dân chủ tư sản hay không? Bản chất nền dân chủ xã hội
chủ nghĩa là gì? Và có gì giống, khác với dân chủ tư sản mà các nước phương
Tây đang xây dựng? Tại sao có những nước thực hiện dân chủ thành công,
trong khi các nước khác lại thất bại? Tại sao việc đánh giá thế nào là dân chủ và
không dân chủ lại không giống nhau giữa các nước? Đâu là mô hình dân chủ
chung cho các quốc gia khi mà các nước trên thế giới đang ngày càng xích lại
gần nhau và Việt Nam học hỏi được kinh nghiệm gì về xây dựng dân chủ ở các
quốc gia đó?
Nghiên cứu về dân chủ xã hội chủ nghĩa phải vừa xuất phát từ nguồn cội
của nó là "dân chủ nguyên thủy" với "nội hàm gốc" là "quyền lực của nhân
dân", vừa phải kế thừa những giá trị của chế độ dân chủ tư sản - một chế độ dân
chủ ra đời trước dân chủ xã hội chủ nghĩa hàng thế kỷ, với cả những thành quả,
giá trị lẫn những hạn chế của nó - trên cơ sở làm rõ những điểm tương đồng và
khác biệt giữa dân chủ xã hội chủ nghĩa và dân chủ tư sản sẽ có ý nghĩa quan
trọng cả về lý luận và thực tiễn.
Nghiên cứu những điểm "tương đồng" và những "khác biệt" của dân chủ
xã hội chủ nghĩa so với dân chủ tư sản có ý nghĩa cấp thiết vì sẽ khắc phục
được cả hai xu hướng lệch lạc hiện nay: Một là, xu hướng bảo thủ với tư duy
cũ, thể hiện bệnh ấu trĩ tả khuynh, đối lập và phủ định sạch trơn dân chủ tư sản;
Hai là, xu hướng ngày càng mơ hồ, sai lệch, hữu khuynh, "hòa nhập" theo dân
chủ tư sản phương Tây - khi mà Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng và toàn
diện hơn với thế giới, chủ yếu là với các nước tư bản chủ nghĩa phát triển.
3
Việc nghiên cứu này không những góp phần nhận thức đầy đủ, đúng đắn
và toàn diện, sâu sắc hơn lý luận về dân chủ của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, mà còn là để vận dụng sáng tạo, đối chiếu với thực tiễn,
giải đáp những vấn đề thực tiễn đất nước đang đặt ra. Mặt khác, nghiên cứu, so
sánh bản chất cũng như thực tiễn nền dân chủ xã hội chủ nghĩa mà chúng ta
đang xây dựng với nền dân chủ tư sản ở nhiều quốc gia tư bản trên thế giới hiện
nay có thể tìm thấy nhiều lời giải cho việc xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ
xã hội chủ nghĩa trong điều kiện mới, góp phần đấu tranh chống chiến lược
"diễn biến hòa bình", lợi dụng chiêu bài "dân chủ nhân quyền" để chống phá
nước ta. Đó thực sự là việc làm cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn, trước hết
của giới lý luận ở nước ta.
Với những lý do trên, tác giả chọn vấn đề "Những điểm tương đồng và
khác biệt giữa dân chủ xã hội chủ nghĩa và dân chủ tư sản. Ý nghĩa đối với
Việt Nam hiện nay" làm đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành Chủ nghĩa xã hội
khoa học.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu của luận án
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về những điểm tương đồng và
khác biệt giữa chế độ dân chủ tư sản và dân chủ xã hội chủ nghĩa, luận án đề
xuất những yêu cầu cơ bản và những giải pháp chủ yếu những giải pháp vận
dụng những điểm tương đồng và khác biệt giữa dân chủ xã hội chủ nghĩa và
dân chủ tư sản vào xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Để đạt được mục đích trên, luận án tập trung giải quyết những nhiệm vụ
cơ bản sau:
Một là, tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án, từ đó
xác định hướng nghiên cứu của luận án;
Hai là, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn nghiên cứu về những điểm tương
đồng và khác biệt giữa dân chủ tư sản và dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
hiện nay;