VNU Journal of Science: Policy and Management Studies, Vol. 37, No. 2 (2021) 9-20
9
Review Article
Corporate Social Responsibility: Concept and Dimensions
Vuong Thi Bich Nga
Foreign Trade University, Campus 2, Street D5, Binh Thanh, Ho Chi Minh City, Vietnam
Received 31 March 2021
Revised 05 April 2021; Accepted 12 May 2021
Abstract: Corporate social responsibility (CSR) is no longer a new concept in Vietnam. However,
as the concept has been developing over hundreds of years, it is strongly necessary for it to be
reconceptualized together with a synthesis of its aspects. Using qualitative analysis method, this
paper reviewed selected studies on the concept of corporate social responsibility and therefrom
redefined the aspects of this concept.
Keywords: social responsibility, corporate social responsibility
________
Corresponding author.
Email address: vuongthibichnga.cs2@ftu.edu.vn
https://doi.org/10.25073/2588-1116/vnupam.4303
V.T.B. Nga / VNU Journal of Science: Policy and Management Studies, Vol. 37, No. 2 (2021) 9-20
10
Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp:
Khái niệm và các phương diện
Vương Thị Bích Ngà1,
Cơ sở 2 Trường Đại học Ngoại thương, Đường D5, Quận Bình Thạnh,
Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
Nhận ngày 31 tháng 3 năm 2021
Chỉnh sửa ngày 05 tháng 4 năm 2021; Chấp nhận đăng ngày 12 tháng 5 năm 2021
Tóm tắt: Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp là chủ đề không còn xa lạ tại Việt Nam. Tuy vậy, với
lịch sử ra đời và phát triển hàng trăm năm, việc hệ thống hóa lại khái niệm và các phương diện của
thuật ngữ này là vô cùng cần thiết. Bằng phương pháp phân tích định tính, người viết tổng hợp các
công trình nghiên cứu về chủ đề trách nhiệm xã hội doanh nghiệp đồng thời xác định các phương
diện của khái niệm này.
Từ khóa: Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp, trách nhiệm xã hội, CSR.
1. Mở đầu
Mặc dù hiện nay trách nhiệm xã hội doanh
nghiệp (corporate social responsibilities – CSR)
là một vấn đề được đề cập tương đối phổ biến
[1]. Song, trên thực tế, còn có nhiều cách tiếp cận
khác nhau về nội dung và phạm vi của trách
nhiệm xã hội doanh nghiệp [2]. Trách nhiệm xã
hội doanh nghiệp không còn là vấn đề mới đối
với các nước phát triển trên thế giới. Không chỉ
ở Việt Nam, trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp là vấn đề đã được các nước quan tâm phát
triển và thực hiện từ thế kỷ 20. Tuy nhiên, qua
quá trình nghiên cứu và tổng hợp tài liệu, người
viết nhận thấy tại Việt Nam, số lượng các đề tài
nghiên cứu về trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp còn rất hạn chế. Đó là lý do người viết
quyết định lựa chọn đề tài “Trách nhiệm xã hội
doanh nghiệp: Khái niệm và các phương diện”.
Nghiên cứu được tiến hành nhằm giải quyết
2 vấn đề chính:
(i) Phân tích lại một cách có hệ thống lịch sử
ra đời, hình thành và phát triển của khái niệm
trách nhiệm xã hội doanh nghiệp.
(ii) Căn cứ việc tổng hợp các nghiên cứu
định tính và định lượng đi trước, người viết
đề xuất mô hình các phương diện của khái niệm
trách nhiệm xã hội doanh nghiệp. Từ đó tạo
tiền đề thực hiện các nghiên cứu định lượng
chuyên sâu.
2. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu được tiến hành bằng phương
pháp định tính dựa trên quá trình tổng hợp và
phân tích một cách có hệ thống các tài liệu tham
khảo từ các nghiên cứu định tính và định lượng
giai đoạn 1950-2020 (Bảng 1).
________
Tác giả liên hệ.
Địa chỉ email: vuongthibichnga.cs2@ftu.edu.vn
https://doi.org/10.25073/2588-1116/vnupam.4303
V.T.B. Nga / VNU Journal of Science: Policy and Management Studies, Vol. 37, No. 2 (2021) 9-20
11
Bảng 1. Danh mục tạp chí được sử dụng làm cơ sở nghiên cứu trong đề tài
Coopey
(2003)
Bansal and
Gao (2006)
Cohen
(2006)
Montiel
(2008)
Các tạp chí
được sử dụng
Academy of Management Journal
X
X
X
X
X
Academy of Management
Review
X
X
X
X
X
Administrative Science Quarterly
X
X
X
X
X
Strategic Management Journal
X
X
X
X
MIT Sloan Management Review
X
X
Organization Science
X
X
X
X
X
Academy of Management
Perspective (Executive)
X
X
Management Science
X
X
X
X
X
Harvard Business Review
X
X
X
California Management Review
X
X
Organization Studies
X
X
X
X
X
Journal of Industrial Ecology
X
X
Journal of Management Studies
X
X
X
X
X
Journal of Applied Behavioral
Science
X
X
Business Strategy and the
Environment
X
X
X
Business and the Environment
X
X
Journal of Business Ethics
X
X
X
Business Ethics Quarterly
X
X
X
The Journal of Business and
Society
X
X
Journal of Management Inquiry
X
X
Organization and Environment
X
X
Business and Society Review
X
X
X
British Journal of Management
X
X
X
Journal of International Business
Studies
X
X
X
Journal of Management
X
X
X
Business & Society
X
X
Organization & Environment
X
X
Journal of Applied Psychology
X
X
Personnel Psychology
X
X
Organizational Behavior and
Human Decision Processes
X
X
Journal of Organizational
Behavior
X
X
Nguồn: Người viết tổng hợp
V.T.B. Nga / VNU Journal of Science: Policy and Management Studies, Vol. 37, No. 2 (2021) 9-20
12
3. Cơ sở lý thuyết và các giả thuyết nghiên cứu
Với lịch sử hình thành và phát triển từ rất lâu
đời, kết hợp với đó là rất nhiều các cách tiếp cận
phong phú về định nghĩa, quy mô và đối tượng
nghiên cứu cả trong phạm vi nghiên cứu học
thuật và ứng dụng thực tiễn trong triển khai và
thực hiện tại doanh nghiệp, với hàng loạt sự
trùng lắp, tương đồng và dị biệt về ngữ nghĩa
giữa các mô hình nghiên cứu, CSR đã trở thành
một chủ đề tranh luận sôi nổi trong giới học
thuật, nghiên cứu và ứng dụng vào thực tiễn
doanh nghiệp [3]. Những năm gần đây, các nỗ
lực nhằm đi đến một khái niệm thống nhất về
trách nhiệm xã hội doanh nghiệp nhận được sự
quan tâm vô cùng lớn nhưng vẫn là bài toán khó
giữa các học giả trên thế giới do mức độ đồ sộ
của các nghiên cứu tiền nhiệm và tính phổ quát
của khái niệm này. Nhiều học giả cho rằng khái
niệm CSR không được trình bày một cách rõ
ràng và đầy đủ, xuất phát từ việc thiếu nền tảng
vững chắc [4], và do đó dẫn đến tình trạng thiếu
cơ sở cho hành động cụ thể tại các doanh nghiệp
[5]. Chính vì những lý do đó, hiện nay vẫn chưa
có một khái niệm thống nhất cho CSR [6-7]
Lee và cộng sự trong bài nghiên cứu “The
impact of CSR on casino employees’
organizational trust, job satisfaction and
customer orientation: An empirical examination
of responsible gambling” đã tiến hành đánh giá
tác động của các phương diện trách nhiệm xã hội
doanh nghiệp lần lượt lên mức độ tin cậy của
doanh nghiệp (organizational trust), sự hài lòng
trong công việc (job sastisfaction) và mức độ
hướng về khách hàng (customer orientation) [8].
Các phương diện của trách nhiệm xã hội doanh
nghiệp được đề cập trong bài nghiên cứu bao
gồm: trách nhiệm kinh tế, trách nhiệm pháp lý và
trách nhiệm nhân đạo. Nghiên cứu được tiến
hành tại khách sạn duy nhất hợp pháp hóa cờ bạc
tại Hàn Quốc, Kangwon Land Casino trong thời
gian tháng 11 năm 2011. Tác giả sử dụng phương
pháp thu thập dữ liệu thông qua bảng hỏi giấy và
thang đo Likert 5 điểm. Kết quả, thu về được 398
trên tổng số 450 bảng khảo sát hợp lệ. Dữ liệu
sau đó được đưa vào phân tích bằng phần mềm
SPSS và EQS, phân tích nhân tố khẳng định CFA
và phân tích mô hình cấu trúc SEM. Kết quả cho
thấy, trách nhiệm pháp lý có tác động cùng chiều
lên mức độ tin cậy của doanh nghiệp. Trong khi
đó, trách nhiệm kinh tế và trách nhiệm nhân đạo
có tác động ngược chiều lên mức độ tin cậy của
doanh nghiệp.
Kim và cộng sự trong bài nghiên cứu
“Effects of corporate social responsibility and
internal marketing on organizational
commitment and turnover intentions” đã tiến
hành đánh giá mối liên hệ giữa hai khái niệm
trách nhiệm xã hội và chiến lược tiếp thị nội bộ
(internal marketing) lần lượt lên mức độ gắn bó
với tổ chức (organizational commitment) và ý
định nghỉ việc (turnover intention) [9]. Dữ liệu
nghiên cứu được thu thập bằng bảng khảo sát và
thang đo Likert 7 điểm với địa điểm là các sòng
bạc ở Hàn Quốc các ngày trong tuần, xuyên suốt
tháng 10 năm 2012. Bộ dữ liệu gồm 310 mẫu
quan sát hợp lệ được thu thập và xử lý trước khi
đưa vào phân tích nhân tố khẳng định CFA. Kết
quả phân tích nhân tố bậc hai chấp nhận giả
thuyết trách nhiệm xã hội doanh nghiệp bao gồm
bốn phương diện, cụ thể: trách nhiệm kinh tế,
trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm đạo đức và
trách nhiệm nhân đạo. Kết quả nghiên cứu cho
thấy trách nhiệm xã hội doanh nghiệp có tác
động trực tiếp đáng kể lên mức độ gắn bó với tổ
chức và tác động ngược chiều lên ý định nghỉ
việc của người lao động.
Montazeri và cộng sự trong bài nghiên cứu
“Measuring Corporate Social Responsibility in
Sport Industry: Development and Validation of
Measurement Scale” đã nỗ lực đưa ra một thang
đo mới đáng tin cậy và có giá trị trong việc đo
lường mức độ thực hiện trách nhiệm xã hội của
các doanh nghiệp trong ngành công nghiệp thể
thao [10]. Dữ liệu nghiên cứu được thu thập từ
700 người hâm mộ thể thao tại giải bóng đá
ngoại hạng Iran năm 2016. Kết quả, có tất cả 640
bảng khảo sát hợp lệ từ các đáp viên trong thời
gian từ ngày 29 tháng 01 năm 2016 đến ngày 02
tháng 02 năm 2016. Trong bài nghiên cứu này,
tác giả đã tiến hành phân tích và kiểm định
phương sai và độ phân biệt của các thang đo
thông qua phân tích nhân tố khám phá EFA và
phân tích nhân tố khẳng định CFA. Kết quả
V.T.B. Nga / VNU Journal of Science: Policy and Management Studies, Vol. 37, No. 2 (2021) 9-20
13
nghiên cứu cho thấy, trách nhiệm xã hội là một
khái niệm bậc hai có thể đo lường thông qua năm
phương diện là trách nhiệm kinh tế, trách nhiệm
nhân đạo, trách nhiệm đạo đức, trách nhiệm pháp
lý và trách nhiệm liên quan đến các vấn đề môi
trường. Các phương diện này giải thích được
50,827% ý nghĩa của khái niệm trách nhiệm xã
hội doanh nghiệp. Kiểm định KMO được sử
dụng và nhận giá trị 0,927. Hệ số Cronbach’s
Alpha của từng thang đo đạt giá trị từ 0,848 đến
0,967.
Cruz và cộng sự trong bài nghiên cứu
“Analysis of the Dimensions of Corporate Social
Responsibility: Study Applied to Co-
operativism in Ecuador” đã tiến hành phân tích
các phương diện của khái niệm trách nhiệm xã
hội doanh nghiệp [11]. Đối tượng tham gia khảo
sát là các bên liên quan nội bộ và bên ngoài của
các tập thể doanh nghiệp. Khảo sát được trình
bày dưới dạng bảng câu hỏi và trả lời bằng thang
đo Likert 5 điểm. Dữ liệu được thu thập tại
Ecuador trong khoảng thời gian từ ngày 01 tháng
02 năm 2018 đến ngày 15 tháng 03 năm 2018 với
đáp viên là các nhân sự và quản lý tại các doanh
nghiệp. Kết quả có tất cả 2042 trên tổng số 2137
bảng khảo sát hợp lệ. Tác giả sử dụng phần mềm
SPSS phiên bản 23 và Amos Graphic phiên bản
23 để xử lý dữ liệu. Nghiên cứu được tiến hành
thông qua hai giai đoạn là phân tích nhân tố
khám phá EFA và phân tích nhân tố khẳng định
CFA. Kết quả cho thấy mô hình biến bậc hai
trách nhiệm xã hội doanh nghiệp được giải thích
thông qua bốn phương diện: trách nhiệm kinh tế,
trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm đạo đức và
trách nhiệm nhân đạo với tổng phương sai trích
64,78%. Trong đó tất cả các phương diện đều có
quan hệ cùng chiều với khái niệm trách nhiệm xã
hội doanh nghiệp và lần lượt có tổng phương sai
21,56%, 18,58%, 13,98% và 10,66%. Trong đó,
bốn phương diện đều có hệ số Cronbach’s Alpha
lớn hơn 0,8.
Từ các nghiên cứu trên, người viết đề ra 5
giả thuyết:
Giả thuyết H1: Trách nhiệm kinh tế là một
phương diện của trách nhiệm xã hội doanh
nghiệp.
Giả thuyết H2: Trách nhiệm pháp lý là một
phương diện của trách nhiệm xã hội doanh
nghiệp.
Giả thuyết H3: Trách nhiệm đạo đức là một
phương diện của trách nhiệm xã hội doanh
nghiệp.
Giả thuyết H4: Trách nhiệm nhân đạo là
một phương diện của trách nhiệm xã hội doanh
nghiệp.
Giả thuyết H5: Trách nhiệm môi trường là
một phương diện của trách nhiệm xã hội doanh
nghiệp.
4. Kết quả nghiên cứu
4.1. Quá trình ra đời, hình thành và phát triển
của khái niệm trách nhiệm xã hội doanh nghiệp
Nửa cuối thế kỉ 18, trong cuộc Cách mạng
Công nghiệp, các doanh nghiệp đã bắt đầu dành
sự quan tâm đến người lao động và tìm cách nâng
cao năng suất lao động. Cuối thế kỉ 18, những ý
tưởng về chiến lược từ thiện của doanh nghiệp
(corporate philanthropy), tiền thân của khái niệm
CSR, dần được định hình [12]. Tuy nhiên, cách
tiếp cận này coi doanh nghiệp như các tổ chức
chính phủ phải thực hiện các trách nhiệm xã hội
[13] vì thế được cho là gây ảnh hưởng tiêu cực
đến doanh nghiệp. Các cổ đông cho rằng lợi
nhuận kinh doanh chỉ nên được sử dụng cho mục
đích tái sản xuất. Tuy nhiên, nhiều doanh nhân
vẫn tiếp tục hỗ trợ cộng đồng bằng thu nhập cá
nhân [14].
Đến những năm 1920, khái niệm CSR được
bổ sung thêm nhiều khía cạnh khác ngoài chiến
lược từ thiện, chẳng hạn như việc hoàn trả xã hội,
nguyên tắc đạo đức và dịch vụ cộng đồng [15].
Do cuộc Đại Khủng hoảng những năm 1930 và
Chiến tranh Thế giới Thứ nhất những năm 1940,
CSR đã không nhận được nhiều sự quan tâm mãi
đến những năm 1950 [16]. Năm 1953, Howard
Bowen đánh dấu kỉ nguyên hiện đại của CSR
thông qua việc xuất bản “Social Responsibilities
of the Businessman”, trong đó CSR là những
ràng buộc các doanh nghiệp thực hiện các chính
sách, ra các quyết định và thực hiện các hành