Vai trò của Ngân Hàng Trung Ương
trong giai đọan mới
Gần đây, Hội nghị Tiền tệ quốc tế đã được tổ chức tại thành phố Kyoto của
Nhật Bản với sự tham gia của các nhà lãnh đạo Ngân hàng Trung ương (NHTW) và
các định chế tài chính lớn đến từ nhiều quốc gia trên thế giới. Một trong những chủ
đề quan trọng được đưa ra thảo luận là vai trò và chức năng của NHTW cần phải
được thay đổi như thế nào trong môi trường tài chính mới dựa trên những diễn biến
tiêu cực của nhiều định chế tài chính lớn của một số quốc gia trong cuộc khủng
hoảng tài chính vừa qua và trong bối cảnh nền tài chính thế giới đã bắt đầu có
những dấu hiệu hồi phục, tuy rằng vẫn còn nhiều thách thức ở phía trước.
Xin giới thiệu nội dung một số kiến nghị liên quan đến vai trò và chức năng
của NHTW trong môi trường tài chính mới đã được thảo luận tại Hội nghị.
1. Đánh giá rủi ro của toàn bộ hệ thống
Trước hết, NHTW cần phải đánh giá rủi ro trên toàn bộ hệ thống của một quốc
gia có cân nhắc đến mối quan hệ giữa nền kinh tế sản xuất và thị trường tài chính
và giữa các định chế tài chính với nhau. Việc đánh giá này sẽ làm cơ sở cho các
hành động chính sách liên quan đến sự ổn định của hệ thống tài chính. Đương
nhiên, đây chính là câu chuyện mà nhiều người cho rằng nói thì dễ nhưng làm thì
khó. Trước khi xảy ra cuộc khủng hoảng, các NHTW đã đưa ra lời cảnh báo về tình
trạng tích tụ rủi ro thông qua các báo cáo hệ thống tài chính. Tuy nhiên, việc công
bố những lời cảnh báo không phải là việc làm khó khăn chút nào. Các nhà lãnh đạo
ngân hàng và bản thân các đối tượng tham gia thị trường ở chừng mực nào đó đã
nhận biết được những rủi ro đó. Nếu người ta nghiêm chỉnh hành động để cắt giảm
các rủi ro đó, thì cần phải thực hiện những hành động chỉnh sửa.
Nhưng để vượt qua khuôn khổ của công tác phân tích và thực hiện những hành
động chỉnh sửa, thì cần phải thực hiện việc đánh giá một cách kỹ lưỡng, cần một ý
chí chính trị mạnh mẽ cùng với một khuôn khổ pháp lý đủ mạnh để cho phép thực
hiện những hành động có hiệu quả cao. Trong bất cứ trường hợp nào, nếu không
thực hiện việc đánh giá toàn bộ một hệ thống, thì không thể thực hiện được các
hành động. Rõ ràng NHTW có được vị thế đương nhiên để đóng vai trò thực hiện
việc đánh giá đó. Với chức năng là cơ quan chịu trách nhiệm về chính sách tiền tệ,
NHTW tập trung vào các điều kiện kinh tế vĩ mô, có mối quan hệ chặt chẽ với các
đối tác thị trường tài chính và có nền văn hóa thể chế sẽ quan tâm thích đáng đến
công tác nghiên cứu.
2. Đánh giá lại việc thực thi chính sách tiền tệ
Thứ hai, cần phải đánh giá lại việc thực thi chính sách tiền tệ. Khi nhìn vào các
đối tượng tham gia thị trường và toàn bộ ban lãnh đạo cấp cao của ngân hàng, thì
động cơ của họ chịu sự tác động của điều kiện kinh tế vĩ mô và tài chính. Ví dụ
điển hình nhất là công
cuộc tìm kiếm lãi suất được người ta chứng kiến trong cái gọi là Thời kỳ Tiết
chế vĩ đại. Vấn đề động cơ này chuyển biến thành mối thách thức đầy khó khăn cho
chính sách tiền tệ khi mà tình trạng bong bóng tài sản có xuất hiện. Vấn đề này
thường được tranh luận một cách đơn giản là phải chăng chính sách tiền tệ nên
chống lại làn gió vừa xuất hiện hoặc tình trạng giá cả tài sản có leo thang. Tuy
nhiên, người ta tin rằng cách đặt vấn đề như vậy gây ra tình trạng rối rắm trong các
cuộc thảo luận về chính sách tiền tệ. Không có NHTW nào tin rằng tình trạng bong
bóng có thể hoặc cần phải ngăn chặn chỉ thông qua chính sách tiền tệ mà thôi. Cách
đặt vấn đề thực tế hơn đối với các NHTW là: “chính.
sách tiền tệ có thể hoặc cần được thực thi như thế nào trong một môi trường
mà ở đó giá cả tài sản có đang tăng lên, hoạt động tín dụng đang tăng lên và tình
trạng cho vay vượt quá mức cho phép đang diễn ra và nền kinh tế đang tăng trưởng,
điều đó đánh đi một tín hiệu mạnh mẽ cần phải xiết chặt chính sách, trong khi chỉ
có mặt bằng giá cả là ổn định?”. Trong một bầu không khí ảm đạm như vậy, việc
nâng lãi suất cơ bản ở chừng mực nào đó có tác động ngắn hạn trong việc làm giảm
bớt các hoạt động kinh tế giống như tình trạng bong bóng. Mặt khác, nếu NHTW
duy trì chính sách tiền tệ rất nới lỏng, thì sẽ gây ra hậu quả cấp tín dụng tràn lan và
cho vay quá mức cho phép. Khi người ta thảo luận về mối quan hệ giữa chính sách
tiền tệ và tình trạng bong bóng, chẳng có ai tỏ ra quá lạc quan hoặc quá bi quan.
Việc tích tụ các khoản nợ quá mức không thể hạn chế bằng một mình chính sách
tiền tệ, mà cần phải phối hợp hàng loạt các biện pháp chính sách. Đồng thời, nếu
chính sách tiền tệ không phù hợp, thì tình trạng bong bóng lại càng trở nên nghiêm
trọng hơn, và cuối cùng sẽ nổ tung làm cho nền kinh tế suy giảm trầm trọng.
3. Chỉnh sửa lại các quy chế an toàn
Thứ ba là các NHTW cần phải góp phần vào cuộc tranh luận đang diễn ra
trong việc chỉnh sửa lại các quy chế an toàn. NHTW có thể hoặc không phải đóng
vai trò là cơ quan quản lý điều tiết tùy thuộc vào quy định trong hệ thống pháp luật
của từng nước. Tuy nhiên, cho dù quy định của hệ thống pháp luật như thế nào đi
chăng nữa, thì các NHTW là những cơ quan chịu trách nhiệm về sự ổn định của hệ
thống tài chính ngân hàng sẽ có thể và cần phải đóng vai trò xây dựng trong việc
thiết kế các quy định an toàn. Cách hành xử của các định chế tài chính chịu tác
động mạnh mẽ bởi cả môi trường kinh tế vĩ mô lẫn các quy định an toàn. Lấy một
ví dụ cụ thể như các quy định an toàn về yêu cầu vốn pháp định và các thông lệ
ngân hàng như nhu cầu trích lập dự phòng cần phải được đánh giá lại với mục đích
giảm bớt xu hướng thiên về chu kỳ. Một khuôn khổ hướng dẫn các ngân hàng thiết
lập quỹ dự phòng trong điều kiện kinh tế phát triển để các ngân hàng có thể sử
dụng các quỹ dự phòng đó nhằm duy trì chức năng trung gian tài chính của mình
trong tình hình kinh tế vĩ mô gặp khó khăn là điều vô cùng quan trọng.
4. Tăng cường việc cung cấp các dịch vụ ngân hàng
Thứ tư là cần phải tăng cường việc cung cấp các dịch vụ của NHTW. Trong
những năm gần đây, các NHTW đã thực hiện nhiều biện pháp để tăng cường tính
ổn định và hiệu quả của hệ thống thanh toán, chẳng hạn như các biện pháp giảm
thiểu rủi ro thanh toán phát sinh từ sự khác biệt trong múi giờ trong các giao dịch
ngoại hối và đẩy mạnh việc kiểm soát hệ thống thanh toán. Trong quá trình khủng
hoảng, trong lĩnh vực hoạt động của thị
trường tiền tệ, các NHTW đã mở rộng quy mô thế chấp và mạng lưới các đối
tác, và các NHTW lớn đã hợp tác với nhau để cung cấp thanh khoản đô la Mỹ. Các
biện pháp này đã giúp đỡ cho việc phục hồi sự ổn định của các thị trường tài chính.
Tuy nhiên, trong các thị trường tài chính thường xuyên biến động vẫn còn nhiều
thách thức. Người ta thường nói rằng các thị trường tài chính đang dần dần trở nên
thông suốt theo nghĩa bóng. Nhưng thực tế thị trường này còn lâu mới trở nên
thông suốt, và chỉ cần nhìn vào bằng chứng được thể hiện trong các giao dịch tài
chính và các giao dịch thanh toán không thôi là sẽ rõ. Trong ngày, những lệnh
thanh toán từ trong ra và từ ngoài vào hoàn toàn không đồng bộ, và do đó lại xuất
hiện yêu cầu tín dụng thêm một ngày nữa. Điều này là đặc trưng trong các giao
dịch ngoại hối, cho dù các rủi ro đó đã giảm đi thông qua việc áp dụng nghiệp vụ
thanh toán kết nối liên tục (CLS). Ngoài ra, tình trạng biến động thị trường có thể
bất ngờ tăng nhu cầu tài trợ ngắn hạn, do các định chế tài chính yêu cầu bổ sung thế
chấp trong khuôn khổ các thỏa thuận ký quỹ. Kết quả là trong quá trình thực hiện
các giao dịch tài chính, tình trạng rò rỉ thanh khoản hoặc ứ đọng thanh khoản tạm
thời là không thể tránh khỏi và do vậy nảy sinh tình trạng ách tắc. Trong thời kỳ
khủng hoảng, tình trạng thiếu thanh khoản do sự ách tắc như vậy có thể làm cho
tình hình trở nên trầm trọng. Các NHTW cần phải liên tục đánh giá để làm sao các
dịch vụ ngân hàng có thể khắc phục được những khiếm khuyết đó.
5. Tăng cường văn hóa tổ chức và nguồn nhân sự
Công tác tổ chức tại các NHTW không thể phát triển mạnh mẽ nếu như không
có một nền văn hóa phong phú nhấn mạnh đến các mục tiêu căn bản và nếu như
không có lực lượng nhân sự hùng mạnh để thể hiện nền văn hóa đó.
Thứ nhất, cả các NHTW lẫn các định chế tài chính cần phải xây dựng một nền
văn hóa nhấn mạnh đến tầm quan trọng của việc duy trì một viễn cảnh dài hạn. Nếu
không, cả hai không thể đạt được mục tiêu một cách bền vững, đó là sự ổn định tài
chính và kinh tế vĩ mô dài hạn cho các NHTW và khả năng sinh lời lâu dài cho khu
vực tư nhân.
Thứ hai, trong trường hợp của các NHTW, người ta phải chuẩn bị sẵn sàng để
khắc phục những khiếm khuyết của các hợp đồng chưa hoàn chỉnh và các thị
trường. Các giao dịch tài chính được hoàn tất bằng việc sử dụng một loạt các hợp
đồng và người ta không thể soạn thảo một hợp đồng thể hiện mọi thực trạng trong
tương lai. Theo thuật ngữ kinh tế học thì không bao giờ tồn tại “các hợp đồng hoàn
chỉnh”. Ví dụ, một NHTW có thể đóng vai trò là một nhà môi giới trung thực hay
là một chất xúc tác trong việc xây dựng một giải pháp theo hướng thị trường cho
một vấn đề mới phát sinh. Để sẵn sàng khắc phục các khiếm khuyết đó, điều tối
quan trọng là các NHTW rất nhạy bén với những thay đổi trên các thị trường tài
chính và trong hệ thống tài chính. Tuy nhiên, vì các NHTW không phải là các tổ
chức thiên về lợi nhuận, cho nên có nguy cơ là các NHTW không thể nhanh chóng
nhận biết được những thay đổi đó. Mặt khác, từng định chế tài chính và các đối
tượng khác tham gia thị trường lại không nhất thiết phải đồng hóa những tác động
có thể xảy ra về hành vi của mình lên toàn bộ hệ thống tài chính. Không thể duy trì
sự ổn định trong hệ thống tài chính nếu không có sự hợp tác giữa các NHTW và
khu vực tư nhân. Các NHTW cần có những cán bộ có kỹ năng xuất sắc để thúc đẩy
mối quan hệ xây dựng
với các định chế tài chính và các đối tượng tham gia thị trường, nắm vững các
thông lệ kinh doanh một cách chi tiết và mài sắc quan điểm vĩ mô của mình. Một
trong những vai trò quan trọng của NHTW là phải phát triển nền văn hóa tổ chức
đó. Các NHTW phải xây dựng cho mình một nền văn hóa thừa nhận tầm quan
trọng của các nỗ lực hợp tác và kịp thời công bố cho dân chúng biết những vấn đề
mới nảy sinh trong nền kinh tế của các thị trường tài chính có thể tác động tiêu cực
đến sự ổn định của thị trường tài chính.
Hội nghị Tiền tệ quốc tế có một lịch sử lâu đời. Được thành lập vào thập kỷ
50, Hội nghị đã quy tụ những nhà quản lý cao cấp nhất của các NHTW và các định
chế tài chính lớn nhằm tạo ra cho cả khu vưc tư nhân lẫn các cơ quan nhà nước một
cơ hội quý giá để thảo luận một cách thẳng thắn hàng loạt các vấn đề liên quan đến
các định chế tài chính, các thị trường tài chính và hệ thống tài chính. Chủ đề chính
của hội nghị năm nay là “Vai trò của các Ngân hàng Trung ương trong môi trường
tài chính mới” trùng hợp với những diễn biến trong cuộc khủng hoảng tài chính
chưa từng có trong lịch sử toàn cầu.