Về tình hình sinh đẻ của các dân tộc các tỉnh miền núi phía Bắc - Khổng Diễn

Xã hội học số 4 - 1985<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VỀ TÌNH HÌNH SINH ĐẺ<br /> CỦA CÁC DÂN TỘC CÁC TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC<br /> <br /> KHỔNG DIỄN<br /> Viện dân tộc học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> M<br /> ột trong những nhiệm vụ cơ bản của Dân tộc học – địa lý là Dân số học tộc người. Nó<br /> nghiên cứu sự gia tăng về mặt số lượng các dân tộc, kết hợp phân tích số lượng với chất<br /> lượng trong các hiện tượng xã hội với các quá trình xã hội. Sự gia tăng về số lượng của<br /> các dân tộc được xác định bằng các yếu tố như: di chuyển tự nhiên của dân cư và toàn bộ phức hợp<br /> những chỉ số có liên quan tới nó (hệ số hôn nhân, tỷ lệ sinh, tử, hệ số mắn đẻ, v.v.); các quá trình di<br /> chuyển nhân khẩu, các quá trình tộc người (cố kết tộc người, đồng hóa tự nhiên, v.v.). Sự biến động<br /> của dân cư trước hết được biểu hiện bằng chỉ số sinh và tử. Hiệu số của nó đóng vai trò cơ bản trong<br /> việc gia tăng dân số các dân tộc. Trong các dân tộc, tỷ lệ sinh thường gắn liền với thái độ cổ truyền đối<br /> với hôn nhân và tuổi kết hôn, với truyền thống muốn có đông con và các hạn chế khác.<br /> Trong bài viết này, chúng tôi chỉ trình bày hạn chế ở khu vực các tỉnh miền núi phía Bắc, đồng thời<br /> có dẫn một vài số liệu có tính chất chung hoặc ở khu vực khác để đối chiếu so sánh.<br /> Số dân Việt Nam thời vua Tự Đức (1847-1883) khoảng hơn 7 triệu người năm 1921 khoảng trên 15<br /> triệu. Như vậy trong vòng 1/2 thế kỷ số dân đã tăng lên gấp đôi trong thời kỳ thực dân Pháp thống trị,<br /> vào khoảng năm 1931 tỷ lệ sinh của vùng trung tâm Bắc Bộ là 3,78%. Theo Gourou thì tỷ lệ này hãy<br /> còn là thấp so với thực tế(?). Sau năm 1951 do đời sống của nhân dân được nâng cao nên khả năng<br /> sinh đẻ tăng nhiêu. Chẳng hạn ở Hà Nội năm 1955 là 2,44%. Những năm sau đó tình hình sinh ở miền<br /> Bắc tiếp tục phát triển ngày một cao. Số liệu điều tra điển hình ở toàn miền Bắc trong ba năm 1957,<br /> 1959 và 1960 cho thấy như sau:<br /> Bảng 1:<br /> 1957 1959 1969 Tỷ lệ trung bình<br /> - Toàn miền Bắc 4,67 4,49 4,61 4,6<br /> + Thành thị 5,53 4,54 4,26 4,8<br /> Trong đó miền núi - 4,58 4,18 4,4<br /> + Nông thôn 4,65 4,49 4,62 4,5<br /> Trong đó miền núi 4,11 4,24 4,62 4,3<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Xã hội học số 4 - 1985<br /> <br /> 50 KHỔNG DIỄN<br /> <br /> Theo các tài liệu ước tính thì năm 1959 có chừng 695.000 trẻ và năm 1960 có khoảng 742.000 trẻ<br /> ra đời. Nếu đối chiếu giữa số trẻ sinh ra với số phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ từ 18 đến 45 (kể cả chưa<br /> chồng và góa chồng) thì trong hai năm này cứ 4 phụ nữ có một trẻ được sinh ra. Nói cách khác, trung<br /> bình một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ cứ 4 năm sinh một lần. Như vậy bình quân một phụ nữ trong độ<br /> tuổi sinh đẻ sinh rói 7 lần. Rõ ràng con số đó là quá nhiều. Để đảm bảo sức khỏe cho chị em và các trẻ<br /> nhỏ, nhà nước phải có chính sách về dân số.<br /> Năm 1963, các biện pháp khuyến khích sinh đẻ có kế hoạch được áp dụng nhưng do không triệt để,<br /> việc thực hiện không đến nơi đến chốn, nhất là đối với miền núi hầu như vấn đề chưa được đặt ra, vì<br /> vậy tỷ lệ sinh đẻ vẫn rất cao. Ví dụ năm 1963 tỷ lệ sinh toàn miền Bắc là 4,11%, trong đó thành thị là<br /> 4,66%, nông thôn là 4,10% trong nông thôn miền núi là 4,22% (miền núi thấp 4,24%, vùng cao<br /> 4,08%). Qua số liệu thống kê về tình hình trẻ em sinh ra theo độ tuổi của người mẹ năm 1963, thấy<br /> rằng phụ nữ sinh đẻ tập trung vào độ tuổi từ 20 đến 29 tuổi. Nhưng số người đẻ quá sớm (dưới 19 tuổi)<br /> và quá muộn (trên 50 tuổi) vẫn còn chiến một tỷ trọng đáng kể.<br /> Những năm sau đó tốc độ sinh đẻ trong nhân dân có giảm xuống đôi chút. Chẳng hạn tỷ lệ sinh<br /> năm 1965 là 3,77%, đến năm 1979 lâu 3,12%. Nếu so sánh giữa các vùng trong cả nước thì tỷ lệ sinh ở<br /> các tỉnh miền núi phía Bắc thuộc loại tương đối cao (3 430%), chỉ kém hai vùng là Tây Nam Bộ<br /> (3,55%) và Tây Nguyên (3,83%). Có những tỉnh, tỷ lệ sinh trong nhân dân tuy có những bước thăng<br /> trầm khác nhau, nhưng cũng đã có xu hướng giảm đi rõ rệt. Chẳng hạn ở Hà Tuyên từ 3,55% năm<br /> 1975 xuống 2,85% năm 1980. Họ phấn đấu đến năm 1985 chỉ còn 2%, tuy còn cao hơn mức phấn đấu<br /> của cả nước theo tinh thần Nghị quyết đại hội V là 0,3%. Song đó cũng là một quyết tâm lớn của cán<br /> bộ và nhân dân địa phương. Trong khi đó tỷ lệ sinh của Hoàng Liên Sơn năm 1983 vẫn còn ở con số<br /> 3,8%. Chúng ta hãy xem xét tình hình sinh ở hai khu vực: Việt Bắc và Tây Bắc, cụ thể là hai tỉnh:<br /> Lạng Sơn (Việt Bắc) và Sơn La (Tây Bắc) cho thấy, trong những năm gần đây, năm có tỷ lệ sinh cao<br /> nhất của Lạng Sơn cũng chỉ là 3,39% còn trung bình là 3,14%, thì ở Sơn La năm cao nhất là 3,50%<br /> còn trung bình và 3,39%, bằng năm cao nhất của Lạng Sơn.<br /> Ví dụ khác, so sánh giữa hai tỉnh: Quảng Ninh (Đông Bắc) và Lai Châu (Tây Bắc) từ 1979 đến<br /> 1982 sẽ thấy rằng năm có tỷ lệ sinh cao nhất của Quảng Ninh là 2,94% chưa bằng năm có tỷ lệ sinh<br /> nhất của Lai Châu.<br /> Bảng 2<br /> Năm Quảng Ninh Lai Châu<br /> 1979 2,75 3,81<br /> 1980 2,94 3,21<br /> 1981 2,67 3,11<br /> 1982 2,29 4,06<br /> <br /> Rõ ràng trong những năm gần đây. Ở khu vực Tây Bắc có tỷ lệ sinh rất cao, là một khu vực có tỷ lệ<br /> sinh cao nhất của cả nước.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Xã hội học số 4 - 1985<br /> <br /> Về tình hình… 51<br /> <br /> Nếu so sánh giữa các dân tộc, ta thấy tỷ lệ sinh theo thứ tự từ cao xuống thấp như sau: Sán dìu, Lư,<br /> Thái, Tày, Dao, Kinh, mường, v.v. 1 .<br /> Số liệu các cuộc điều tra dân tộc xã hội học ở các tỉnh Bắc Thái, Lạng Sơn (năm 1980, 1981), Hà<br /> Sơn Bình, Sơn La (1982) phần nào cũng phản ánh tình hình thực tế đó.<br /> Trả lời câu hỏi “Đồng chí hoặc vợ đồng chí đã đẻ tất cả mấy lần” ở các dân tộc kinh, Tày, Nùng,<br /> Thái, Mường được thể hiện như sau:<br /> Bảng 3. TỶ LỆ VỚI NGƯỜI ĐƯỢC HỎI (%)<br /> Số lần Kinh Tày Nùng Thái Mường<br /> 1–2 20,0 17,0 18,2 24,3 23,8<br /> 3–4 20,0 23,9 20,2 16,4 32,0<br /> 5–6 18,5 23,6 24,9 19,9 22,0<br /> 7–8 20,4 17,8 17,4 19,7 17,4<br /> 9 – 10 14,5 12,7 12,6 13,5 2,5<br /> 11 trở lên 6,5 5,0 6,7 7,0 2,2<br /> Một trong những nguyên nhân tuy không cơ bản dẫn đến tình trạng sinh đẻ là nhiều là do nam nữ<br /> lấy vợ lấy chồng khá sớm. Chẳng hạn, so với số người được hỏi, có 10,5% ở người Kinh, 7,7% ở<br /> người Tày, 13% ở người Nùng, 4,4% ở người Thái và 8,5% ở người Mường là đã lấy vợ lấy chồng<br /> dưới tuổi 77. Trong tương lai, tuổi kết hôn của nam nữ thanh niên chắc sẽ được nâng lên qua kết quả<br /> thăm dò nguyện vọng của đồng bào (bảng 4 và 5).<br /> Bảng 4. CON TRAI NÊN LẤY VỢ LÚC BAO NHIÊU TUỔI (% SỐ NGƯỜI ĐƯỢC HỎI)<br /> Tuổi Kinh Tày Nùng<br /> 17 – 18 3,2 5,6 5,3<br /> 19 – 20 36,0 60,6 67,4<br /> 21 – 22 15,8 9,5 9,1<br /> 24 – 24 7,4 4,6 2,5<br /> 25 trở lên 37,1 19,3 15,1<br /> Bảng 5. CON GÁI NÊN LẤY CHỒNG LÚC BAO NHIêU TUỔI (%)<br /> Tuổi Kinh Tày Nùng<br /> 17 – 18 35,9 60,0 55,3<br /> 19 – 20 47,1 30,2 36,0<br /> 21 – 22 11,6 4,3 4,0<br /> 24 – 24 3,4 2,9 0,9<br /> 25 trở lên 1,5 1,6 3,4<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Từ năm 1976 đến 1979 tỷ lệ tăng dân số ở các dân tộc như sau: Sán dìu 13,7%, Lự Thái 13%, Tày 12%,<br /> Dao 11,4%, Kinh 10,8% và Mường 7,3%.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Xã hội học số 4 - 1985<br /> <br /> 52 KHỔNG DIỄN<br /> <br /> Một nguyên nhân khác là do đời sống còn khó khăn, xã hội chưa thể đảm bảo được đầy đủ cho<br /> cuộc sống của lớp người già nên người ta cũng cần có số con nhất định để làm chỗ dựa, chăm sóc lúc<br /> tuổi già. Trong khi đó do tập quán còn nặng nề, công tác vệ sinh phòng bệnh cũng như các cơ sở y tế,<br /> thuốc men chưa đầy đủ nên tình trạng chết còn chiếm một tỷ lệ đáng kể, nhất là đối với trẻ sơ sinh.<br /> Vậy là sinh nhiều, dẫn đến khó khăn nên chết nhiều và do đó, lại phải sinh nhiều.<br /> Tuy vậy chúng ta có thể hy vọng trong thời gian tới tỷ lệ sinh vong nhân dân các dân tộc miền núi<br /> các tỉnh phía Bắc sẽ có xu hướng giảm dần, qua kết quả của việc thăm dò nguyện vọng số con của mỗi<br /> gia đình (bảng 6).<br /> <br /> Bảng 6: MỖI GIA ĐÌNH NÊN CÓ MẤY CON (% SỐ NGƯỜI ĐƯỢC HỎI)<br /> Số con Kinh Tày Nùng Thái Mường<br /> <br /> 1 0,2 - 0,2 - 0,6<br /> 2 4,4 4,3 4,0 1,0 2,2<br /> 3 14,8 15,9 16,3 2,8 22,0<br /> 4 57,1 50,7 41,1 37,7 37,1<br /> 5–6 20,5 22,8 28,0 40,3 30,9<br /> 7–9 2,5 4,5 7,6 17,4 5,1<br /> <br /> <br /> Song cần phải có sự vận động, cần có sự hỗ trợ đồng bộ của các ngành, các cấp vào vấn đề kế<br /> hoạch hóa gia đình. Nếu không tăng dân số ở miền núi một cách không có kế hoạch và không có nền<br /> kinh tế tăng theo thì sẽ đẻ ra nhiều bất hợp lý khác chẳng hạn dẫn tới tình trạng phá rừng vô tội vạ, hủy<br /> hoại môi trường sống. Rừng bị tàn phá, đất bị sói mòn, không những ảnh hưởng đến môi trường sinh<br /> thái ở vùng núi mà ngay ca miền núi cũng bị thiên nhiên trực tiếp trả thù. Ví như Lạng Sơn gần dây có<br /> tới 5-6 hồ chức nước mà nước không có.<br /> Ta lấy con số 2,8% là tỷ lệ tăng dân số trong hình hàng năm (từ 1976 đến 1980) của các tỉnh miền<br /> núi phía Bắc, cộng thêm các yếu tố tăng khác sẽ có khoảng 7 vạn nhân khẩu, là số tăng của năm 1980<br /> so với năm 1976. Trong khi đó kinh tế không nhích được bao nhiêu. Về chăn nuôi, 5 năm này ở đây số<br /> lượng bò có tăng chút ít (trên 2.000 con) thì trâu giảm đi 2 vạn con, lợn giảm trên 6 vạn con. Về trồng<br /> trọt: năng suất cây trồng giảm, diện tích được mở rộng chút ít do phá rừng khai hoang, các thế mạnh<br /> không được phát huy, sản lượng lương thực bình quân đầu người giảm (1978 là 234kg%/người, 1980<br /> là 228kg/người), về lúa cũng vậy (1978 là 148kg/người, 1980 là 147 kg/người). Riêng Lạng Sơn, trong<br /> vòng 20 năm (1960 - 1980) giá trị tổng sản lượng nông nghiệp tăng chỉ bằng 23,8 % so với tốc độ tăng<br /> dân số. Hoặc ở Lai Châu, 1978 tỷ lệ sinh của toàn tỉnh là 3,66%, nghĩa là trong năm có trên một vạn<br /> trẻ ra đời, trừ đi số người chết là 2.000 người, vậy còn gần 9.000 người (chưa kể sự di chuyển dân<br /> miền xuôi lên trong khi có năng suất lao động giảm đi 20,6 tạ/ha 1977 xuống còn 20,06 tạ/ha 1978, số<br /> trường và lớp học phổ thông giảm (giảm 33 trường, 10 lớp), số giường bệnh chỉ tăng được 6 cái. Vậy<br /> làm sao đảm bảo việc nâng cao được mức sống nhân dân? Làm sao đảm bảo được sức khỏe cho đông<br /> bào, đảm bảo được học hành cho lớp trẻ nếu cứ để tình trạng này kéo dài?<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Xã hội học số 4 - 1985<br /> <br /> Vì vậy ngoài những biện pháp như thâm canh, tăng vụ, áp dụng những tiến bộ khoa học – kỹ thuật<br /> vào sản xuất phát triển giao thông vận tải, v.v… vấn đề phải được đặt lên hàng đầu là vấn đề kế hoạch<br /> hóa gia đình.<br /> Làm thế nào để mỗi vùng dân tộc và mỗi thành phần dân tộc có một mức độ dân số (cả số lượng và<br /> chất lượng) thích hợp nhất cho việc phát triển nhanh chóng cả về kinh tế, xã hội, nhanh chóng đưa<br /> đồng bào cùng với toàn thể các dân tộc trên đất nước tiến vào chủ nghĩa xã hội với một trình độ vật<br /> chất văn hóa ngang nhau. Đó là một sự cân nhắc và tính toán rất khoa học của Ủy ban kế hoạch Nhà<br /> nước, của mỗi địa phương và mỗi gia đình.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />