ÁNH NẮNG TRÊN BỨC
TRANH
Một thiếu nữ duyên dáng có đôi
mắt nâu và mái tóc màu hạt dẻ sau
khi dao chơi thỏa thích trong cánh
rừng mùa hạ, đã ngồi tạm nghỉ
trong bóng râm dưới cây sồi già.
Song ánh ban mai vẫn cứ lọt quá
được vòm lá rậm rạp và nghịch
ngợm vờn trên khuôn mặt nàng,
trên chiếc áo cánh trắng, trên đôi
cánh tay đặt nơi đầu gối và trên
chi
ếc váy xanh rực rỡ. Chỉ một giây
lát nữa thôi là nàng l
ại rời ghế đứng
vụt dậy, rũ những đốm nắng trên
người và lao nhanh về nhà đ
ể chuẩn
bị bữa sáng hay làm một công việc
gì đó...
Họa sĩ đồng thời cũng là nhà nghiên cứu nghệ thuật Igor Grabar(*)
trong một bài viết về sáng tác của V.A. Serov đã hồi tưởng lại có lần
ông cùng với Serov đến viện bảo tràng tranh Tretj’akov thăm bức tranh
V.A.SEROV-cô gái dưới ánh
nắng-sơn dầu
Cô gái dưới ánh nắng trước đây được treo tít trên cao ngay dưới trần
nhà là nơi không thể nhìn rõ được. Cách đây không lâu người ta đã
quyết định hạ bức tranh ấy xuống hàng dưới, gần với khán giả hơn và
chỉ bây giờ khán giả mới thấy được hết t
ất cả sự phong phú kỳ diệu của
hội họa mà tác giả đã quan sát được trong thiên nhiên và cảm thụ được
một cách sâu sắc. Serov đứng trầm ngâm hồi lâu trước bức tranh và
chăm chú ngắm nó. Đoạn ông phảy tay và nói không hẳn với người
đứng cạnh mình là Grabar mà chủ yếu nói vào không gian: “Tôi đã vẽ
bức tranh này, còn sau đó, suốt đời mình, cho dù có gắng sức đến mấy
chăng nữa, cũng chả vẽ được cái gì ra hồn, đã kiệt sức rồi. Và chính tôi
cũng cảm thấy xa lạ đối với những gì mà tôi đã làm ra đến nỗi chúng
chả giống tôi chút nào”.
Serov tất nhiên quá khiêm tốn khi đặt bức tranh mà ông đã vẽ hồi còn
trẻ, cao hơn những họa phẩm được sáng tác ở tuổi trưởng th
ành. Nhưng
có một điều chắc chắn: Cô gái dưới ánh nắng là một sáng tác tươi tắn
nhất, trong sáng nhất, dịu dàng nhất và th
ậm chí nhục cảm nhất của họa
sĩ. Phải rất say mê cô người mẫu trẻ trung của mình thì mới có thể diễn
tả được vẻ kiều diễm của nàng đến như vậy.
“Chỉ có bây giờ, với khoảng cách 50 năm, ở tuổi già yên tĩnh, mới có
thể phân tích những tình cảm đã khiến chúng tôi xao xuyến đến thế-
Marija Jakovlevna Simanovich, người phụ nữ từng ngồi làm mẫu cho
Serov vẽ bức tranh nổi tiếng nói trên, đã ghi lại- Thời thanh xuân,
những cảm xúc vô thức, song có thể nói gần như chắc chắn rằng đã có
một chút say đắm từ hai phía, như chuyện này thường xảy ra với các
họa sĩ; tôi muốn nói thêm rằng nếu không có sự say đắm như vậy thì
không thể có một bức chân dung đẹp được”.
Bức chân dung của Masha Simanovich, cô em họ của Valentin Serov,
ra đời vào mùa hè năm 1888 tại làng Domokanovo. Tại đây, người bạn
và người đồng môn của Serov trong học viện nghệ thuật Peterburg là
Vladimir fon Derviz đã mua một điền trang nhỏ. Hơn nữa, bây giờ
không chỉ là bạn bè mà còn là bà con: mới đây chàng đã xây dựng gia
đình với Nadja Simanovich, em gái của Masha và cô em thúc bá của
Serov. Do đó, làng Domokanovo từ nay trở đi đã trở thành một điểm
hẹn, nơi mọi người ngong ngóng chờ đợi Serov và cũng chính là nơi
mà nguồn cảm hứng sáng tạo đã đến với ông.
Bức tranh Cô gái dưới ánh nắng có một số phận may mắn, chí ít là vì
nhờ Masha Simanovich mà chúng ta có thể bắt gặp họa sĩ khi đang vẽ
và có thể ghé thăm xưởng họa của ông vốn là một khu vườn bao la
trong làng Domokanovo với những hàng cây gia rợp bóng mát và với
cái đầm đầy rong rêu lưu cữu.
“Sau một hồi lâu tìm kiếm – Masha Simanovich hồi tưởng lại- cuối
cùng chúng tôi đã dừng lại dưới một gốc cây, nơi ánh nắng chiếu vào
mặt qua tán lá. “Chúng ta sẽ vẽ ở đây” - Anh ấy nói. Với sự chính xác
cao độ, anh ấy đặt tôi ngồi trên một phiến đá dưới gốc cây rồi điều
khiển tôi trong các tư thế quay đầu. Anh ấy không nói nửa lời mà chỉ
dùng tay ra hiệu cho tôi cần phải ngoảnh mặt sang bên trái hoặc bên
phải, ngửng lên hoặc cúi xuống một chút nữa. Nói chung, anh ấy
không bao giờ lên tiếng, dường như anh ấy đang đứng trước một bức
tượng thạch cao. Cả hai chúng tôi đều cảm nhận rằng câu chuyện trao
đổi hoặc thậm chí một lời nào thốt ra chẳng những làm thay đ
ổi nét mặt
mà còn làm xê dịch khuôn mặt trong không gian và làm cả hai người
thoát ra khỏi tâm trạng sáng tạo mà anh ấy đang đắm mình trong đó và
được anh ấy chuẩn bị từ trước, còn tôi thì cũng cảm nhận được một
cách rõ ràng và cố nâng niu gìn giữ nó...
Công việc sáng tạo bằng nội tâm của anh ấy đã bộc lộ rõ vào những
giây phút như thế: anh lấy tay trái đặt lên má phải ở phía dưới sát cằm,
ôm lấy nó từ hai phía và lặp đi lặp lại cái động tác ấy vài lần trong lúc
suy nghĩ về một trở ngại nào đó... Chúng tôi làm vi
ệc một cách rất miệt
mài, cả hai đều say mê như nhau: anh ấy say mê vẽ còn tôi thì say mê
bởi tầm quan trọng của nhiệm vụ người mẫu. Anh ấy cứ vẽ còn tôi thì
cứ ngồi...
Ngày giờ, tuần lễ vun vút trôi qua, và thế là tôi đã ba tháng liền ngồi
làm mẫu vẽ!
Như Igor Grabor đã nhận xét, sau này nhiều người có khuynh hướng
coi bức chân dung đó là chịu ảnh hưởng của các họa sĩ Pháp theo chủ
nghĩa ấn tượng, có điều họ đã quên rằng trước năm 1889, Serov hoàn
toàn chưa nhìn thấy một bức tranh nào của các họa sĩ ấn tượng chủ
nghĩa cả, còn cô em họ của mình đã được ông vẽ với niềm mong muốn
duy nhất là thể hiện hình tượng của nàng và những tia nắng chiếu vào
nàng một cách thật chân thực và tươi tắn, tức là một cách trực tiếp hơn,
tự nhiên hơn, không phải như chính ông thường vẽ một cách thuộc l
và theo thói quan bấy lâu mà như ông đang cảm nhận được điều đó lúc
này...
LÊ SƠN (theo “Pravda”)
* Igor Grabor (1871- 1960) họa sĩ, nhà nghiên cứu nghệ thuật, nghệ sĩ
nhân dân Liên Xô (1956) Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô
(1943).