Bài giảng Nhập môn Kinh tế lượng với các ứng dụng - Chương 1: Giới thiệu

Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright<br /> Nieân khoùa 2003-2004<br /> <br /> Phöông phaùp phaân tích<br /> Baøi ñoïc<br /> <br /> Nhaäp moân kinh teá löôïng vôùi caùc öùng duïng<br /> Chöông 1: Giôùi thieäu<br /> <br /> CHÖÔNG 1<br /> <br /> Giôùi Thieäu<br /> 1.1 Kinh teá löôïng laø gì?<br /> Theo nghóa ñôn giaûn, kinh teá löôïng, lieân quan ñeán vieäc aùp duïng caùc phöông<br /> phaùp thoáng keâ trong kinh teá hoïc. Khoâng nhö thoáng keâ kinh teá, trong ñoù caùc döõ<br /> lieäu thoáng keâ laø chính yeáu, kinh teá löôïng ñöôïc phaân bieät baèng söï hôïp nhaát cuûa<br /> lyù thuyeát kinh teá, coâng cuï toaùn hoïc vaø caùc phöông phaùp luaän thoáng keâ. Môû<br /> roäng hôn, kinh teá löôïng quan taâm ñeán (1) öôùc löôïng caùc moái quan heä kinh teá,<br /> (2) ñoái chieáu lyù thuyeát kinh teá vôùi thöïc teá vaø kieåm ñònh caùc giaû thuyeát lieân<br /> quan ñeán haønh vi kinh teá, vaø (3) döï baùo caùc haønh vi cuûa caùc bieán soá kinh teá.<br /> Trong phaàn tieáp theo ñaây, chuùng toâi minh hoïa moãi hoaït ñoäng naøy baèng nhöõng<br /> ví duï thöïc teá ngaén goïn.<br /> Öôùc löôïng caùc moái quan heä kinh teá<br /> Kinh teá hoïc thöïc nghieäm cung caáp raát nhieàu ví duï nhaèm öôùc löôïng caùc moái<br /> quan heä kinh teá töø döõ lieäu. Sau ñaây laø danh saùch moät soá caùc ví duï coù theå:<br /> 1. Caùc nhaø phaân tích trong khu vöïc tö nhaân laãn khu vöïc nhaø nöôùc ñeàu quan<br /> taâm ñeán vieäc öôùc löôïng caàu/cung cuûa caùc saûn phaåm, dòch vuï khaùc nhau.<br /> 2. Moät coâng ty tö nhaân coù theå quan taâm ñeán vieäc öôùc löôïng aûnh höôûng cuûa<br /> caùc möùc ñoä quaûng caùo khaùc nhau ñeán doanh thu vaø lôïi nhuaän.<br /> 3. Caùc nhaø phaân tích thò tröôøng chöùng khoaùn tìm caùch lieân heä giaù cuûa coå<br /> phieáu vôùi caùc ñaëc tröng cuûa coâng ty phaùt haønh coå phieáu ñoù, cuõng nhö vôùi<br /> tình hình chung cuûa neàn kinh teá.<br /> 4. Chính quyeàn lieân bang vaø chính quyeàn caùc tieåu bang coù theå muoán ñaùnh<br /> giaù taùc ñoäng cuûa caùc chính saùch tieán teä vaø taøi chính ñeán caùc bieán quan<br /> troïng nhö vieäc laøm hoaëc thaát nghieäp, thu nhaäp, xuaát khaåu vaø nhaäp khaåu,<br /> laõi suaát, tyû leä laïm phaùt, vaø thaâm huït ngaân saùch.<br /> 5. Chính quyeàn ñòa phöông quan taâm ñeán moái quan heä giöõa lôïi nhuaän vaø<br /> caùc yeáu toá khaùc nhau quyeát ñònh lôïi nhuaän naøy nhö thueá suaát vaø daân soá.<br /> 6. Caùc thaønh phoá coù theå quan taâm ñeán taùc ñoäng cuûa moät coâng ty ñaët taïi ñòa<br /> phöông mình. Moät trong nhöõng moái quan taâm ñaëc bieät laø söï aûnh höôûng<br /> ñeán nhu caàu nhaø ôû, vieäc laøm, doanh thu vaø lôïi nhuaän töø baát ñoäng saûn,<br /> nhöõng yeâu caàu veà caùc dòch vuï coâng coäng nhö tröôøng hoïc, caùc thieát bò xöû<br /> lyù chaát thaûi, ñieän .vv…<br /> <br /> Ramu Ramanathan<br /> <br /> 1<br /> <br /> Thuïc Ñoan/Haøo Thi<br /> <br /> Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright<br /> Nieân khoùa 2003-2004<br /> <br /> Phöông phaùp phaân tích<br /> Baøi ñoïc<br /> <br /> Nhaäp moân kinh teá löôïng vôùi caùc öùng duïng<br /> Chöông 1: Giôùi thieäu<br /> <br /> Kieåm ñònh giaû thuyeát<br /> Cuõng nhö baát kyø ngaønh khoa hoïc naøo, moät ñieåm toát cuûa kinh teá löôïng laø quan<br /> taâm ñeán vieäc kieåm ñònh giaû thuyeát veà caùc haønh vi kinh teá. Ñieàu naøy ñöôïc<br /> minh hoïa qua caùc ví duï sau:<br /> 1. Moät chuoãi cöûa haøng thöùc aên nhanh coù theå muoán xaùc ñònh xem chieán dòch<br /> quaûng caùo cuûa mình coù taùc ñoäng laøm taêng doanh thu hay khoâng.<br /> 2. Caùc nhaø phaân tích tö nhaân laãn nhaø nöôùc coù theå ñeàu quan taâm xem nhu<br /> caàu co giaõn hay khoâng co giaõn theo giaù vaø thu nhaäp.<br /> 3. Gaàn nhö baát kyø coâng ty naøo cuõng muoán bieát lôïi nhuaän taêng hay giaûm theo<br /> qui moâ hoaït ñoäng.<br /> 4. Caùc coâng ty kinh doanh thuoác laù laãn caùc nhaø nghieân cöùu y khoa ñeàu caàn<br /> quan taâm ñeán caùc baùo caùo phaãu thuaät toång quaùt veà huùt thuoác vaø ung thö<br /> phoåi (vaø caùc beänh veà hoâ haáp khaùc) coù daãn ñeán vieäc giaûm tieâu thuï thuoác laù<br /> ñaùng keå hay khoâng.<br /> 5. Caùc nhaø kinh teá hoïc vó moâ coù theå muoán ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa caùc chính<br /> saùch nhaø nöôùc.<br /> 6. Moät uûy ban phuïc vuï coâng coäng caàn quan taâm xem caùc qui ñònh yeâu caàu<br /> caùch ñieän toát hôn trong caùc toaø nhaø vaø hoä gia ñình coù laøm giaûm ñaùng keå<br /> möùc tieâu thuï naêng löôïng khoâng.<br /> 7. Caùc cô quan haønh phaùp vaø nhöõng nhaø laäp phaùp coù theå muoán ñaùnh giaù tính<br /> hieäu quaû cuûa vieäc xieát chaët luaät veà uoáng röôïu vaø laùi xe ñoái vôùi vieäc giaûm<br /> caùc tai naïn vaø töû vong do uoáng röôïu vaø giao thoâng.<br /> Döï baùo<br /> Khi caùc bieán soá ñöôïc xaùc ñònh vaø chuùng ta ñaùnh giaù ñöôïc taùc ñoäng cuï theå cuûa<br /> chuùng ñeán chuû theå nghieân cöùu, chuùng ta coù theå muoán söû duïng caùc moái quan<br /> heä öôùc löôïng ñeå döï ñoaùn caùc giaù trò trong töông lai. Sau ñaây laø moät soá ví duï<br /> veà döï baùo<br /> 1. Caùc coâng ty döï baùo doanh thu, lôïi nhuaän, chi phí saûn xuaát, vaø löôïng toàn<br /> kho caàn thieát.<br /> 2. Coäng ñoàng döï ñoaùn coù nhu caàu veà naêng löôïng vì theá caùc traïm naêng löôïng<br /> caàn ñöôïc xaây döïng vaø/hoaëc caùc thoûa thuaän mua naêng löôïng töø beân ngoaøi<br /> caàn ñöôïc kyù keát.<br /> 3. Raát nhieàu coâng ty döï baùo caùc chæ soá thò tröôøng chöùng khoaùn vaø giaù cuûa<br /> moät soá coå phieáu.<br /> 4. Chính quyeàn lieân bang döï ñoaùn nhöõng con soá nhö thu nhaäp, chi tieâu, laïm<br /> phaùt, thaát nghieäp, vaø thaâm huït ngaân saùch vaø thöông maïi.<br /> Ramu Ramanathan<br /> <br /> 2<br /> <br /> Thuïc Ñoan/Haøo Thi<br /> <br /> Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright<br /> Nieân khoùa 2003-2004<br /> <br /> Phöông phaùp phaân tích<br /> Baøi ñoïc<br /> <br /> Nhaäp moân kinh teá löôïng vôùi caùc öùng duïng<br /> Chöông 1: Giôùi thieäu<br /> <br /> 5. Caùc thaønh phoá döï baùo ñònh kyø möùc taêng tröôûng cuûa ñòa phöông qua caùc<br /> maët nhö: daân soá; vieäc laøm; soá nhaø ôû, toøa nhaø thöông maïi vaø caùc nhaø xöôûng<br /> coâng nghieäp; nhu caàu veà tröôøng hoïc, ñöôøng xaù, traïm caûnh saùt, traïm cöùu<br /> hoûa, vaø dòch vuï coâng coäng; …v.v<br /> Do ba böôùc toång quaùt ñöôïc xaùc ñònh trong phaàn môû ñaàu cuûa chöông naøy<br /> thöôøng caên cöù vaøo döõ lieäu maãu hôn laø döïa vaøo döõ lieäu ñieàu tra cuûa toång theå,<br /> vì vaäy trong nhöõng cuoäc ñieàu tra chuaån naøy seõ coù yeáu toá baát ñònh; cuï theå laø<br /> (1) caùc moái quan heä öôùc löôïng khoâng ñöôïc chính xaùc, (2) caùc keát luaän töø<br /> kieåm ñònh giaû thuyeát hoaëc laø phaïm vaøo sai laàm do chaáp nhaän moät giaû thuyeát<br /> sai hoaëc sai laàm do baùc boû moät giaû thuyeát ñuùng, vaø (3) caùc döï baùo döïa vaøo<br /> caùc moái lieân heä öôùc löôïng haàu nhö khoâng bao giôø ñuùng keát quaû. Ñeå giaûm<br /> möùc ñoä baát ñònh, moät nhaø kinh teá löôïng seõ luoân luoân öôùc löôïng nhieàu moái<br /> quan heä khaùc nhau giöõa caùc bieán nghieân cöùu. Sau ñoù, nhaø kinh teá löôïng seõ<br /> thöïc hieän moät loaït caùc kieåm tra ñeå xaùc ñònh moái quan heä naøo moâ taû hoaëc döï<br /> ñoaùn gaàn ñuùng nhaát haønh vi cuûa bieán soá quan taâm.<br /> Tính baát ñònh naøy khieán cho phöông phaùp thoáng keâ trôû neân raát quan<br /> troïng trong moân kinh teá löôïng. Chöông tieáp theo seõ trình baøy toùm taét caùc<br /> khaùi nieäm thoáng keâ caên baûn caàn duøng trong cuoán saùch naøy vaø ñöôïc söû duïng,<br /> neáu caàn, ôû caùc chöông sau. Baây giôø chuùng ta seõ xem xeùt caùc böôùc cô sôû ñeå<br /> tieán haønh moät nghieân cöùu thöïc nghieäm.<br /> 1.2 Caùc thaønh phaàn caên baûn cuûa moät nghieân cöùu thöïc nghieäm<br /> Moät nhaø ñieàu tra tieán haønh moät nghieân cöùu thöïc nghieäm theo caùc böôùc caên<br /> baûn sau: (1) Laäp moâ hình, (2) thu thaäp döõ lieäu, (3) öôùc löôïng moâ hình, (4)<br /> duøng moâ hình kieåm ñònh giaû thuyeát, vaø (5) dieãn dòch keát quaû. Hình 1.1 trình<br /> baøy caùc böôùc naøy döôùi daïng sô ñoà. Trong phaàn naøy chuùng toâi moâ taû toång quaùt<br /> töøng hoaït ñoäng neâu treân. Chöông 14 ñi chi tieát hôn vaøo töøng hoaït ñoäng. Neáu<br /> giaûng vieân döï ñònh ñöa moät ñeà taøi nghieân cöùu thöïc nghieäm vaøo moân hoïc kinh<br /> teá löôïng naøy thì neân giôùi thieäu chöông 14 ngay töø ñaàu.<br /> Thieát laäp moâ hình<br /> Moïi phaân tích heä thoáng kinh teá, xaõ hoäi, chính trò hoaëc vaät lyù döïa treân moät caáu<br /> truùc logic (goïi laø moâ hình), caáu truùc naøy moâ taû haønh vi cuûa caùc phaàn töû trong<br /> heä thoáng vaø laø khung phaân tích chính. Trong kinh teá hoïc, cuõng nhö trong caùc<br /> ngaønh khoa hoïc vaät lyù, moâ hình naøy ñöôïc thieát laäp döôùi daïng phöông trình,<br /> trong tröôøng hôïp naøy, caùc phöông trình naøy moâ taû haønh vi kinh teá vaø caùc bieán<br /> lieân quan. Moät moâ hình ñöôïc nhaø nghieân cöùu thieát laäp coù theå laø moät phöông<br /> trình hoaëc laø heä goàm nhieàu phöông trình.<br /> Ramu Ramanathan<br /> <br /> 3<br /> <br /> Thuïc Ñoan/Haøo Thi<br /> <br /> Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright<br /> Nieân khoùa 2003-2004<br /> <br /> Phöông phaùp phaân tích<br /> Baøi ñoïc<br /> <br /> Nhaäp moân kinh teá löôïng vôùi caùc öùng duïng<br /> Chöông 1: Giôùi thieäu<br /> <br /> Hình 1: Sô ñoà caùc böôùc thöïc hieän moät nghieân cöùu thöïc nghieäm<br /> <br /> Lyù thuyeát kinh teá, kinh nghieäm, caùc nghieân cöùu khaùc<br /> <br /> Thieát laäp moâ hình<br /> <br /> Öôùc löôïng moâ hình<br /> <br /> Kieåm ñònh giaû thuyeát<br /> <br /> Thieát laäp laïi moâ hình<br /> <br /> Dieãn dòch keát quaû<br /> <br /> Caùc quyeát ñònh veà chính saùch<br /> <br /> Döï baùo<br /> <br /> Moâ hình moät phöông trình Trong moâ hình moät phöông trình, nhaø phaân tích<br /> choïn moät bieán ñôn (kyù hieäu laø Y) maø oâng ta muoán giaûi thích haønh vi cuûa noù.<br /> Y coù nhieàu teân goïi; bieán phuï thuoäc laø thuaät ngöõ thoâng duïng nhaát, bieán naøy<br /> coøn ñöôïc goïi laø bieán ñöôïc hoài qui (regressand) vaø bieán soá ôû veá traùi. Keá ñoù<br /> nhaø nghieân cöùu xaùc ñònh moät soá caùc bieán soá (kyù hieäu laø X), nhöõng bieán soá naøy<br /> coù aûnh höôûng ñeán bieán phuï thuoäc. Nhöõng bieán naøy cuõng ñöôïc goïi baèng nhieàu<br /> teân; bieán ñoäc laäp laø thuaät ngöõ thoâng duïng nhaát, ngoaøi ra chuùng coøn ñöôïc goïi<br /> laø bieán ngoaïi sinh (exogenous), bieán giaûi thích (explanatory), hoài qui vaø bieán<br /> soá ôû veá phaûi. Vieäc löïa choïn caùc bieán ñoäc laäp coù theå xuaát phaùt töø lyù thuyeát<br /> kinh teá, kinh nghieäm trong quaù khöù, caùc nghieân cöùu khaùc hoaëc töø tröïc giaùc.<br /> Ví duï, xeùt moät coâng ty quan taâm ñeán vieäc xaùc ñònh yeâu caàu veà lao ñoäng. Nhaø<br /> phaân tích kinh teá cuûa coâng ty coù theå söû duïng caùc lyù thuyeát kinh teá vi moâ veà toái<br /> ña hoùa lôïi nhuaän ñeå xaùc ñònh caàn thueâ bao nhieâu ngöôøi. Lôïi nhuaän cuûa coâng<br /> ty seõ phuï thuoäc vaøo giaù vaø soá löôïng saûn phaåm coâng ty baùn ra, soá ngöôøi (hoaëc<br /> soá giôø lao ñoäng) söû duïng, möùc löông, laõi suaát, chi phí söû duïng voán, chi phí<br /> nguyeân vaät lieäu, …v.v. Nguyeân taéc toái ña hoùa lôïi nhuaän seõ daãn ñeán moái lieân<br /> heä veà maët lyù thuyeát giöõa soá nhaân coâng (soá giôø laøm vieäc) vaø caùc bieán khaùc<br /> ñöôïc neâu treân. Trong ví duï naøy, Y laø soá nhaân coâng (soá giôø laøm vieäc) söû duïng,<br /> vaø caùc bieán X laø giaù cuûa haøng hoùa, möùc löông, laõi suaát, chi phí nguyeân vaät<br /> Ramu Ramanathan<br /> <br /> 4<br /> <br /> Thuïc Ñoan/Haøo Thi<br /> <br /> Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright<br /> Nieân khoùa 2003-2004<br /> <br /> Phöông phaùp phaân tích<br /> Baøi ñoïc<br /> <br /> Nhaäp moân kinh teá löôïng vôùi caùc öùng duïng<br /> Chöông 1: Giôùi thieäu<br /> <br /> lieäu …v.v. Muïc tieâu ñeà ra laø öôùc löôïng quan heä lyù thuyeát vaø söû duïng quan heä<br /> naøy ra caùc quyeát ñònh veà chính saùch.<br /> Moâ hình heä phöông trình. Trong moät soá nghieân cöùu kinh teá löôïng, nhaø<br /> nghieân cöùu coù theå quan taâm ñeán nhieàu hôn moät bieán ñoäc laäp vaø do ñoù cuøng<br /> moät luùc thieát laäp nhieàu phöông trình. Nhöõng moâ hình naøy ñöôïc goïi laø moâ<br /> hình heä phöông trình. Öôùc löôïng caùc phöông trình caàu vaø cung laø caùc ví duï<br /> veà moâ hình loaïi naøy. Caùc moâ hình kinh teá vó moâ cuõng laø ví duï veà moâ hình heä<br /> phöông trình. Moät trong nhöõng phöông trình ñoù coù theå laø haøm tieâu thuï lieân heä<br /> giöõa söùc tieâu thuï toång hôïp vôùi khoaûn thu nhaäp coù theå söû duïng ñöôïc vaø laõi suaát.<br /> Moät ví duï khaùc laø haøm ñaàu tö, lieân heä ñaàu tö vôùi thu nhaäp coù theå söû duïng<br /> ñöôïc vaø laõi suaát. Hoaëc laø haøm nhu caàu tieàn maët, lieân heä nhu caàu veà tieàn maët<br /> vôùi thu nhaäp vaø laõi suaát. Caùc phöông trình khaùc nhö ñieàu kieän caân baèng, lieân<br /> heä toång caàu vôùi toång cung vaø caàu veà tieàn vôùi cung tieàn.<br /> Ví duï 1.1<br /> Caáu truùc caên baûn cuûa moät moâ hình kinh teá löôïng ñöôïc hieåu roõ hôn vôùi moät ví<br /> duï ñôn giaûn trong ñoù bieán phuï thuoäc Y lieân heä vôùi moät bieán ñoäc laäp (X). Xeùt<br /> moät coâng ty ñòa oác quan taâm ñeán lieân heä giöõa giaù baùn cuûa ngoâi nhaø vôùi caùc<br /> ñaëc ñieåm cuûa noù nhö kích thöôùc, dieän tích söû duïng, soá phoøng nguû vaø phoøng<br /> taém, caùc loaïi thieát bò gia duïng, coù hoà bôi hay khoâng, caûnh quan coù ñeïp<br /> khoâng…v.v. Cuï theå, coâng ty muoán bieát caùc ñaëc ñieåm cuï theå cuûa ngoâi nhaø coù<br /> vai troø nhö theá naøo trong vieäc hình thaønh giaù cuûa baát ñoäng saûn. Ví duï naøy laø<br /> moät tröôøng hôïp ñaëc bieät veà moâ hình chæ soá giaù – höôûng thuï ( a hedonic price<br /> index model) trong moâ hình naøy giaù cuûa haøng hoùa phuï thuoäc vaøo caùc ñaëc<br /> ñieåm cuûa noù (moät ví duï khaùc laø lieân heä giöõa giaù cuûa moät chieác xe vaø caùc ñaëc<br /> ñieåm cuûa noù).<br /> Maëc duø taát caû caùc ñaëc ñieåm lieät keâ treân ñeàu quan troïng trong vieäc giaûi<br /> thích söï khaùc bieät veà giaù giöõa caùc ngoâi nhaø, ñeå minh hoïa chuùng ta haõy xem<br /> xeùt moät ñaëc ñieåm rieâng leû, ví duï dieän tích söû duïng. Giaû söû GIAÙ laø giaù baùn<br /> ngoâi nhaø vaø SQFT laø dieän tích söû duïng tính baèng boä vuoâng. Ñeå ñôn giaûn, giaû<br /> söû moái lieân heä giöõa hai bieán naøy laø tuyeán tính, chuùng ta coù phöông trình GIAÙ<br /> = α +β SQFT, vôùi α laø tung ñoä goác vaø β laø ñoä doác cuûa ñöôøng thaúng. Giaû söû<br /> chuùng ta coù hai caên nhaø coù cuøng dieän tích söû duïng. Coù theå hoaøn toaøn hoaëc<br /> haàu nhö do ngaãu nhieân coù nhöõng khaùc bieät giöõa hai caên nhaø veà caùc ñaëc ñieåm<br /> khaùc nhöng khoâng ñöôïc xeùt ñeán trong moâ hình naøy (ví duï nhö kích thöôùc<br /> vöôøn). Vì vaäy, moái lieân heä naøy coù veû khoâng chính xaùc maø coù sai soá. Ñeå tính<br /> ñeán nhöõng sai soá naøy, moät moâ hình kinh teá löôïng neân ñöôïc xaây döïng nhö<br /> sau:<br /> PRICE = α + β SQFT + u<br /> Ramu Ramanathan<br /> <br /> 5<br /> <br /> (1.1)<br /> <br /> Thuïc Ñoan/Haøo Thi<br /> <br />