Bài giảng Nhập môn Xã hội học: Bài 6 - Nguyễn Xuân Nghĩa

Bài 6: Phân tầng xã hội & di động xã hội

% phụ nữ chết trong vụ Titanic

- 3% phụ nữ mua vé hạng nhất chết - 16 % phụ nữ mua vé hạng hai chết - 45 % phụ nữ mua vé hạng ba chết

Bài 6: Phân tầng xã hội & di động xã hội

I. Một số khái niệm 1. Khái niệm dị biệt xã hội, bất bình đẳng xã hội 2. Khái niệm phân tầng xã hộI (social stratification)

- các loại phân tầng xã hội

3. Khái niệm di dộng xã hội (social mobility)

- xã hội đóng/ xã hội mở - đẳng cấp /giai cấp (ví dụ: châu Âu, Nhật, Ấn độ

Đẳng cấp:

II.Mối töông quan giöõa PTXH vaø CT, VH, KT:

- PTXH vaø VH: Vh bieän minh cho PTXH - PTXH & CT: taàng lôùp thoáng trò muoán duy trì ptxh; khaùi nieäm qlöïc vaø tính chính ñaùng cuûa qlöïc theo M. Weber (3 loại hình). - PTXH & KT: khaùc bieät do sôû höõu tö lieäu sx

III. Di ñoäng xaõ hoäi trong xaõ hoäi hieän ñaïi

- so saùnh dñ trong xhct & xhhñ: dñ cô caáu; di ñoâng kgian; dñ thöïc; dñ noäi/lieân theá heä (xem baûng)

IV. Caùc lyù thuyeát giaûi thích veà PTXH A- Lyù thuyeát maùc xít: - ñònh nghóa gc (tr. 134)

• Tính phức tạp của hệ thông giai cấp:

• ví dụ tư sản tài chánh và tư sản công nghiệp; • giữa tiểu thương , tiểu chủ và những nhà tư bản

của các xí nghiệp lớn;

• trong công nhân: có hạng thất nghiệp dài hạn,

thuôc các nhóm thiểu số …

– Ngoài 2 gc chính, còn những giai cấp trong giai đoạn chuyển tiếp (tàn dư của các loại hình KT-XH trước): ví dụ nông dân – Trong một giai cấp có nhiều tầng lớp:

B- Quan điểm của M. Weber: 1. Ba chiều kích của phân tầng xã hội 2. Ba chiều kích tác động lẫn nhau 3. Ba chiều kích không tác động lẫn nhau 4. Khái niệm về vị trí kinh tế xã hội

- ví dụ PTXH ở Mỹ: 4%, 40-45%,30%, 20% - thượng lưu lớp trên: KT, XH, CT (WASP) 5. Ba chiều kích thay đổi theo loại hình xã hội 6. Ứng dụng vào xã hội Việt nam

• Quan điểm của Erik Olin Wright (Mỹ):

– Theo ông có khía cạnh của kiểm soát lên

xưởng…

• Kiểm soát trên lực lượng lao động

nguồn lực kinh tế trong tbcn hiện đại giúp xác định những giai cấp: • Kiểm sóat trên đầu tư, vốn tài chánh • Kiểm soát trên tư liệu sản xuất (nhà máy, công

– Giữa 2 giai cấp TB- CN, có tầng lớp viên

chức, chuyên viên, mà ông gọi là: contradictory class locations (vị thế giai cấp mâu thuẫn)

C. Lý thuyết chức năng

1. PTXH laø caàn thieát: - Nhöõng ngöôøi taøi naêng môùi laøm vieäc - coù nhöõng ngaønh ngheà, coâng vieäc phöùc taïp, caêng

thaúng, ñoøi hoûi söï ñaøo taïo

2. Pheâ bình: (+) (-) - Coù nhöõng ngaønh ngheà chæ do quyeàn lôïi cuûa

thieåu soá

- Coù tính phi lòch söû - Chæ ñuùng treân lyù thuyeát - Khoâng thaáy phaûn chöùc naêng cuûa ptxh

D. Lý thuyết tương tác

- Không nghiên cứu nguồn gốc của PTXH mà

chỉ nghiên cứu biểu hiện PTXH

- Tầng lớp bên dưới thường bắt chước tầng

lớp trên: một cuộc đuổi chạy - PTXH là luôn thay đổi.

- NX: không sâu nhưng cũng cho hiểu được

các biểu hiện

V. Biến chuyển của PTXH

VI. NGHÈO ĐÓI

• Một số lý thuyết giải thích nghèo đói:

– 1. Lý thuyết “văn hoá nghèo đói” (culture of

poverty) Oscar Lewis (1961), Charles Murray (1984): • Do quá trình xhhóa, tin định mệnh,không có

tham vọng, không có khát vọng về 1 cuộc sống tốt hơn

• Định hướng: chỉ lo cho hiện tại (khác trung lưu lo cho tương lai: lên kế hoạch, tiết kiệm, lao động cực lực)

• 2. Nghèo đói do xã hội: sự loại trừ xã hội và phân tầng về cơ cấu: (William Ryan (1976): – Cơ cấu xã hội phân bố nguồn lực không đều, đưa đến nghèo đói (so sánh Mỹ /Anh và Thuỵ điễn/ Nhật).

– Xã hội phải có trách nhiệm về sự nghèo đói. – Nghèo đói kô là do khiếm khuyết cá nhân – Nghèo đói không phải là điều kô tránh khỏi – Văn hoá của người nghèo chỉ là hậu quả chứ

không phải là nguyên nhân

Phân tầng xã hội trên thế giới

20% de la population du monde produisent et consomment 82,7% des richesses

11,7%

2,3%

Un quintile = 20% = 1.200 millions de personnes sur les quelques 6.000 millions d’humains

1,9%

20% de la population du monde se contentent de 1,4% de la richesse

-Norvège : 36.600

-USA : 35.750

-Canada : 29.480

-Suède : 26.050

-Argentine : 10.880

-Chili : 9.820

-Chine : 4.580

-Indes : 2670

moins de 1000

de 1000 à 2000

de 2000 à 5000

-Burundi : 630

de 5000 à 10000

-Sierra Leone : 520

de 10000 à 20000

plus de 20000

PIB/tête (en US$, 2004, PNUD)

Nghèo đói - VNam

Tỷ lệ nghèo đói theo vùng (theo chuẩn của LHQ)

97-98 37,4 01-02 28,9 03-04 24,1

Đông Bắc

Tây Bắc

Cả nước Theo vùng: Đồng bằng sông Hồng

Bắc Trung Bộ

Duyên hải Nam Trung Bộ

Tây Nguyên

Đông Nam Bộ

Đồng bằng sông Cửu Long

28,7 58,6 58,6 22,6 38,0 68,7 21,1 31,7 54,4

48,1 35,2 52,4 7,6 36,9 44,4 25,2 51,8 10,7 23,2 41,4 21,3 32,7 6,7 19,5

- So sánh 10% số hộ có mức thu nhập cao nhất với 10% số hộ có mức thu nhập thấp nhất thì hệ số chênh lệch năm 2003-2004 là 13,5 lần (hệ số này năm 1996: 10,6 lần; 1999: 12 lần; năm 2001-2002: 12,5 lần). Một số vùng có hệ số này ở mức cao gồm: Đông Nam Bộ 14,4 lần (lớn hơn mức bình quân chung cả nước), Đồng bằng sông Hồng 11,3 lần, Đông Bắc 10,4 lần, Tây Nguyên 12,5 lần, Đồng bằng sông Cửu Long 10,5 lần.

-

- Kết quả sơ bộ Khảo sát mức sống hộ gia đình 2004 cho thấy hệ số GINI về thu nhập tính chung cả nuớc trong năm 2003-2004 là 0,413, tăng hơn năm 1999 và giảm không đáng kể so với năm 2001-2002. Hệ số này năm 1999 là 0,390, năm 2001-2002 là 0,42. Như vậy, sự bất bình đẳng về thu nhập ở mức rất thấp nhưng vẫn có xu hướng tăng. (Nguồn: TCTK, KHẢO SÁT MỨC SỐNG HỘ GIA ĐÌNH NĂM 2004)

Câu hỏi thảo luận

• Hãy trình bày các yếu tố tác động đến sự phân tầng xã hội của những cá nhân và những hệ luận của phân tầng xã hội lên đời sống của họ.