Chuyên đ th c t p t t nghi p Lê Nh Mai – TCDN 44D ư
V n đ con ng i trong CNH, HDH đ t n c ườ ướ
Module by: Tr nh Minh Ng c. E-mail the author
Summary:
Ph n này trình bày tính t t y u khách quan c a quá trình công nghi p hóa ế
- hi n đ i hóa đ t n c và m c tiêu c a con ng i trong s nghi p đó. ướ ườ
I. Tính t t y u khách quan c a công nghi p hoá - hi n đ i hoá.Công ế
nghi p hoá, hi n đ i hoá là xu h ng phát tri n c a các n c trên th gi i. ướ ướ ế
Đó cũng là con đ ng phát tri n t t y u c a n c ta đ đi lên m c tiêu "Xãườ ế ướ
h i công b ng văn minh, dân giàu n c m nh" công nghi p hoá, hi n đ i h ướ
không ch là công cu c xây d ng kinh t mà chính là quá trình bi n đ i cách ế ế
m ng sâu s c v i lĩnh v c đ i s ng xã h i (kinh t , chính tr , khoa h c c a ế
con ng i…) làm cho xã h i phát tri n lên m t tr ng thái m i v ch t. Sườ
thành công c a quá tình công nghi p hoá, hi n đ i hoá đòi h i ngoài m i
tr ng chính tr n đ nh, ph i có ngu n l c c n thi t nh ngu n l c conườ ế ư
ng i, v n tài nguyên thiên nhiên, c s v t ch t k thu t. Các ngu n l cườ ơ
này quan h ch t ch v i nhau. Cùng tham gia vào quá trình công nghi p hoá,
hi n đ i hoá nh ng m c đ tác đ ng vào vai trò c a chúng đ i v i toàn b ư
quá trình công nghi p hoá hi n đ i hoá không gi ng nhau, t ng đó ngu n
nhân l c ph i đ v s l ng m nh v ch t l ng. Nói cách khác ngu n ượ ượ
nhân l c ph i tr thành đ ng l c phát tri n. Ngu n nhân l c phát tri n thì t t
y u công nghi p hoá, hi n đ i hoá ph i tién hành đ đáp ng nhu c uế
đó.Theo các nhà kinh đi u c a ch nghĩa Mác - Lênin, con ng i v a là đi m ườ
kh i đ u v a là s k t thúc, đ ng th i l i v a là trung tâm c a s bi n đ i ế ế
l ch s , nói cách khác con ng i là ch th chân chính c a các quá trình xã ườ
h i. Tr c đây t ng sách báo con ng i đ c xem xét trên ph ng di n "con ướ ườ ượ ươ
ng i t p th " "con ng i giai c p" con ng i xã h i. đây tính tích c cườ ườ ườ
c a con ng i v i t cách là ch th đ c t p trung chú ý khai thác và b i ườ ư ượ
d ng ch y u nh ng ph m ch t c n cù, trung thành, nhi t tình, quy t tâmưỡ ế ế
v i cách m ng. M t quan ni m và m t cách làm nh v y đã góp ph n quan ư
tr ng vào s nghi p gi i phóng dân t c và khôi ph c kinh t sau chi n tranh. ế ế
Tuy nhiên quan ni m và cách làm này cũng b c l nh ng h n ch nh t đ nh ế
trong đi u ki n công nghi p hoá, hi n đ i hoá đ t n c hi n.Trong xã h i ướ
con ng i không ch t o ra các h th ng và các quá trình khác nhau c a xãườ
h i (giai c p, đ ng phía, nhà n c, s n xu t, văn hoá), mà h còn làm ng i, ướ ườ
chính h đã in đ m d u n c a ti n trình l ch s . L ch s (suy đ n cùng) ế ế
cũng chính là l ch s phát tri n cá nhân c a con ng i, dù h có nh n th c ườ
đ c đi u đó hay không. T đây cho phép tách ra m t bình di n đ c bi tượ
trong vi c xem xét "con ng i ch th " bình di n " con ng i cá nhân" có ườ ườ
1
Chuyên đ th c t p t t nghi p Lê Nh Mai – TCDN 44D ư
nghĩa là nâng nh n th ac lên m t trình đ m i - quan ni m "cái cá nhân" là s
th hi n (hi n thân) m t cách c th sinh đ ng c a "cái xã h i" khi con
ng i tr thành ch th c a quá trình công nghi p hoá, hi n đ i hoá.Trongườ
đi u ki n n n kinh t th tr ng con ng i không ch nh n đ c s tích c c, ế ườ ườ ượ
mà còn c nh ng tác đ ng tiêu c c c a nó tr c con ng i không ch ướ ườ
nh ng th i c và nh ng tri n v ng t i sáng mà còn ch a đ ng nh ng thách ơ ươ
th c, nguy c , th m chí là c nh ng tai ho kh ng khi p. (Th t nghi p, ô ơ ế
nhi m môi tr ng, b nh t t và nh ng t n n xã h i). Vì v y trong m i con ườ
ng i luôn có nh ng "gi ng xé" b i nh ng c c "ch t " gi u nghèo, thi nườ
ác, … trong đi u ke en này c n xem xét con ng i ch th v i nh ng ph m ườ
ch t ngh nghi p chuyên môn c th trong nh ng hoàn c nh c th c a
h .Công nghi p hoá, hi n đ i hoá là quá trình bi n đ i căn b n và sâu s c ế
toàn b đ i s ng xã h i, nó đòi h i v t ch t cao v i ng i "ch th ", đây ườ
ch c n s c n cù, trung thành, nhi t tình quy t tâm cách m ng ch a đ ế ư
đi u quan tr ng h n là trí tu khoa h c, ý chí chi n th ng cái nghèo nàn l c ơ ế
h u, tính năng đ ng luôn thích ng v i hoàn c nh, ý th c k lu t, b n lĩnh
lãnh đ o, ngh thu t qu n lý, k thu t kinh doanh…Nh v y trong đi u ki n ư
m i c n xem xét đánh giá b i d ng "con ng i ch th " không ch trên bình ưỡ ườ
di n "con ng i - xã h i" mà còn trên c bình di n "con ng i cá nhân".H n ườ ườ ơ
n a là "con ng i - chuyên môn ngh nghi p" nh t đ nh (nh nhà lãnh đ o, ườ ư
qu n lý, nhà khoa h c, nhà doanh nghi p công nhân…). B i vì n d u đ ng
sau nh ng ch th c th này là l i ích t ng ng v i chúng. Ch có quan ươ
ni m và cách làm nh v y chúng ta m i bi t tác đ ng vào đâu và tác đ ng ư ế
nh th nào đ nâng cao tích c c c a ch th hành đ ng.Nói đ n ngu nư ế ế
nhân l c t c là nói đ n ch th tham gia vào quá trình công nghi p hoá, hi n ế
đ i hoá. Tuy nhiên nó không ph i là ch th bi l p riêng r , mà là ch th
đ c t ch c thành l c l ng th ng nh t v t t ng hành đ ng. Nói cáchượ ượ ư ưở
khác công nghi p hoá, hi n đ i hoá là t ng h p nh ng ch th v i nh ng
ph m ch t nh t đ nh tham gia vào quá trình công nghi p hoá, hi n đ i hoá.
Nh ng c n ph i hi u r ng t ng h p nh ng ch th này không ph i là t pư
h p gi n đ n s l ng ng i mà nó là s c m nh t ng h p c a ch nh th ơ ượ ườ
ng i trong hành đ ng. S c m nh này b t ngu n tr c h t là nh ng ph mườ ướ ế
ch t v n có bên trong c a m i ch th và nó đ c nhân lên g p đôi trong ượ
ho t đ ng th c ti n. Đ ng l c công nghi p hoá, hi n đ i hoá là nh ng gì
thúc đ y quá trình v n đ ng và phát tri n. Vì v y khi nói "ngu n l c v i tính
cách là đ ng l c c a quá trình công nghi p hoá, hi n đ i hoá" là ch y u nói ế
đ n nh ng ph m ch t tích c c c a t ng h p nh ng ch th đ c b c lế ượ
trong quá trinfh công nghi p hoá, hi n đ i hoá và thúc đ y quá trình này v n
đ ng phát tri n và th hi n m t tích c c, đ ng th i h n ch m t tiêu c c t i ế
đa c a mình.M t khác đ xem xét vai trò ngu n l c c a con ng i, c n đ t ườ
nó trong quan h so sánh v i các ngu n l c khác và m c đ chi ph i c a nó
đ n s thành b i c a công cu c đ i m i đ t n c. Khi cu c cách m ng khoaế ướ
2
Chuyên đ th c t p t t nghi p Lê Nh Mai – TCDN 44D ư
h c k thu t và công nghi p hi n đ i phát tri n m nh m , lao đ ng trí tu
ngày càng gia tăng và tr thành xu th ph bi n c a nhân lo i. Khi công ế ế
nghi p hoá g n li n v i hi n đ i hoá mà th c ch t là hi n đ i hoá l c l ng ượ
s n xu t v i cách ti p c n nh v y vai trò quy t đ nh ngu n l c c a con ế ư ế
ng i đ c bi u hi n nh ng đi m nh sau:Tr c h t các ngu n l c khácườ ượ ư ướ ế
nh v n, tài nguyên thiên nhiên, v trí đ a lý… t nó ch t n t i d i d ngư ướ
ti m năng chúng ch có tác d ng và có ý th c c a con ng i. B i l con ườ
ng i là ngùn l c duy nh t bi t t duy, có trí tu và ý chí bi t l i d ng, cácườ ế ư ế
ngu n l c khác g n k t chúng l i v i nhau t o thành s c m nh t ng h p ế
cũng tác đ ng vào quá trình công nghi p hoá, hi n đ i hoá. các ngu n l c
khác là nh ng khách th , ch u s c i t o, khai thác c a con ng i và nói đúng ườ
thì chúng đ u ph c v nhu c u, l i ích c a con ng i nên con ng i bi t ườ ườ ế
cách tác đ ng và chi ph i. Vì th trong các y u t c u thành l c l ng s n ế ế ượ
xu t, ng i lao đ ng là y u t quan tr ng nh t.Th hai: Các ngu n l c khác ườ ế
là có h n, có th b c n ki t khi khai thác. Trong khi đó ngu n l c con ng i ườ
mà c t lõi là trí tu l i là ngu n l c vô t n. Tính vô t n, trí tu con ng i ườ
bi u hi n ch nó có kh năng không ch tái sinh mà còn t s n sinh v m t
sinh h c mà còn đ i m i không ng ng phát tri n v ch t trong con ng i xã ườ
h i, n u bi t chăm lo, b i d ng và khai thác h p lý. Đó là c s làm cho ế ế ưỡ ơ
năng l c và nh n th c ho t đ ng th c ti n c a con ng i phát tri n nh m t ườ ư
quá trình vô t n. Xét trên bình di n c ng đ ng nhân lo i.Nh v y con ng i ườ
đã t ng b c làm ch t nhiên, khám phá ra nh ng tài nguyên m i và sáng ư
t o ra nh ng tài nguyên v n không có s n trong t nhiên. V i b n ch t ho t
đ ng có m c đích sáng t o ra nh ng h th ng công c s n xu t m i đã tác
đ ng vào t nhiên m t cách d dàng h n. Chính s phát tri n không ng ng ơ
c a công c s n xu t t th công đ n c khí và ngày nay là t đ ng h ế ơ
đ c xã h i loài ng i chuy n qua các n n văn minh t th p đ n cao, t đóượ ư ế
nói lên trình đ vô t n c a con ng i.Th ba: Trí tu con ng i có s c m nh ườ ườ
vô cùng to l n m t khi nó đ c v t th hoá, tr thành l c l ng s n xu t ượ ượ
tr c ti p. D báo này c a Mác đã và đang tr thành hi n th c. S phát tri n ế
vũ bão c a cu c cách m ng khoa h c k thu t công ngh hi n đ i đang d n
các n n kinh t c a các n c công nghi p phát tri n v n đ ng đ n n n kinh ế ướ ế
t trí tu (mà g i là tri th c). nh ng n c này l c l ng s n xu t trí tuế ư ượ
ngày càng phát tri n và chi m t tr ng cao. Ngu n l i mà h thu đ c t lao ế ượ
đ ng ch t xám chi m t i 1/2 t ng giá tr tài s n qu c gia. Gi đây s c m nh ế
c a trí tu đ t đ n m c nh có cu c cách m ng con ng i có th t o ra ế ườ
nh ng máy móc "b t ch c" hay ph ng theo nh ng đ c tính trí tu c a chính ướ
con ng i. Rõ ràng b ng nh ng k thu t công ngh hi n đ i do chính bànườ
tay kh i óc con ng i mà ngày nay nhân lo i đang ch ng ki n s bi n đ i ườ ế ế
th n kỳ c a mình.Th t : Kinh nghi m c a nhi u n c và th c ti n c a ư ướ
chính n c ta cho th y s thành công c a công nghi p hoá hi n đ i hoá phướ
thu c ch y u vào ho ch đ nh đ ng l i chính sách cũng nh t ch c th c ế ườ ư
3
Chuyên đ th c t p t t nghi p Lê Nh Mai – TCDN 44D ư
hi n nghĩa là ph thu c vào năng l c nh n th c và ho t đ ng th c ti n c a
con ng i.Vi c th c hi n và hoàn thành t t công cu c công nghi p hoá, hi nườ
đ i hoá có ý nghĩa đ c bi t to l n và có tác d ng hoàn thi n nhi u m t.Công
nghi p hoá, hi n đ i hoá làm thay đ i căn b n k thu t, công ngh , s n
xu t, tăng năng su t lao đ ng công nghi p hoá hi n đ i hoá chính là th c
hi n xã h i hoá nhi u m t, góp ph n n đ nh, ngày càng nâng cao đ i s ng
v t ch t và văn hoá c a m i thành viên trong c ng đ ng xã h i.Công nghi p
hoá, hi n đ i hoá phát tri n m i quan h kinh t gi a các ngành, các vùng ế
trong ph m vi m i n c và các n c v i nhau, nâng cao trình đ qu n lý ướ ướ
kinh t c a nhà n c nâng cao kh năng tích lu m r ng s n xu t.Côngế ướ
nghi p hoá, hi n đ i hoá không ng ng nâng cao vai trò c a nhân t con
ng i trong n n s n xu t và đ c bi t trong n n s n xu t l n hi n đ i, kườ
thu t cao. Ch trên c s th c hi n t t công nghi p hoá, hi n đ i hoá m i có ơ
kh năng th c hi n và quan tâm đ y đ đ n s phát tri n t do và toàn di n ế
nhân t con ng i.Công nghi p hoá, hi n đ i hoá t o đi u ki n v t ch t cho ườ
vi c c ng c và tăng c ng ti m l c qu c phòng kh năng đ m b o an ninh ườ
và qu c phòng, các y u t v t ch t, k thu t đáp ng yêu c u đó, công ế
nghi p hoá, hi n đ i hoá có tác d ng tr c ti p và ch y u trong vi c t o ra ế ế
ti m l c to l n cho qu c phòng.Công nghi p hoá, hi n đ i hoá còn t o nhi u
kh năng cho vi c th c hi n t t s phân công và h p tác qu c t v kinh t , ế ế
khoa h c, công ngh văn hoá xã h i v.v..
II. M c tiêu con ng i trong s nghi p công nghi p hoá hi n đ i h ườ
n c ta hi n nay.M c tiêu "Xây d ng n c ta thành thành m t n c côngướ ướ ướ
nghi p có c s v t ch t k thu t hi n đ i, c c u kinh t h p lý quan h ơ ơ ế
s n xu t ti n b , phù h p v i trình đ c a l c l ng s n xu t đ i s ng v t ế ượ
ch t và tinh th n cao, qu c phòng an ninh gi v ng, dân giàu n c m nh xã ướ
h i công b ng văn minh". Đó tr c h t là cu c cách m ng con ng i vì con ướ ế ườ
ng i và do con ng i. B i khi chúng ta nói v nh ng u vi t c a ch nghĩaườ ườ ư
xã h i thì nh ng u vi t đó không do ai đ a đ n. Đó ph i là k t qu nh ng ư ư ế ế
n l c v t b c và b n b c a toàn dân ta v i nh ng con ng i phát tri n c ượ ườ
v trí l c v c kh năng lao đ ng và tính tích c c chính tr - xã h i và đ o
đ c tình c m trong sáng.Nhìn l i toàn b s nghi p cách m ng c a Đ ng t
ngày thành l p (3-2-1930) đ n nay. Đ ng ta đã nhi u l n kh ng đ nh "con ế
ng i là v n quý nh t chăm lo cho h nh phúc c a con ng i m c tiêu ph nườ ườ
đ u cao nh t c a ch đ ta". Trên th c t trong su t nh ng năm tháng lãnh ế ế
đ o cách m ng Vi t Nam đi t th ng l i này đ n th ng l i khác Đ ng ta đã ế
c g ng làm nhi u vi c theo h ng đó. Dân s chăm lo cho h nh phúc con ướ
ng i ch a có nhi u thành công nh mong mu n, vi c nâng cao đ i s ng v tườ ư ư
ch t và tinh th n cho nh ng ng i lao đ ng còn th p, song ph n nào đã đáp ườ
ng nguy n v ng c a nhân dân, c a nh ng ng i lao đ ng chăm lo cho h nh ườ
phúc c a nhân dân". Vi c gì có l i cho dân, ta ph i h t s c làm, vi c gì có ế
h i cho dân ta ph i h t s c tránh" đã đ c Đ ng ta đ t lên v trí hàng đ u và ế ượ
4
Chuyên đ th c t p t t nghi p Lê Nh Mai – TCDN 44D ư
coi đó là nhi m v Trung tâm. L i d y c a Ch t ch H Chí Minh - "Vì l i
ích m i năm tr ng cây, vì l i ích trăm năm tr ng ng i" và "mu n xây d ngườ ườ
ch nghĩa xã h i tr c h t c n có nh ng con ng i xã h i ch nghĩa" - đã ướ ế ườ
tr thành t t ng quán xuy n toàn b s nghi p cách m ng c a Đ ng ta v i ư ưở ế
t cách là Đ ng c m quy n ngay t đ u m i ch tr ng, chính sách, đ ngư ươ ườ
l i c a Đ ng đ u quán tri t vi c chăm sóc, b i d ng và phát huy nhân t ưỡ
con ng i.Trong "C ng lĩnh xây d ng đ t n c trong th i kỳ quá đ lênườ ươ ướ
ch nghĩa xã h i" Đ ng ta đã ch rõ: "Ph ng h ng l n c a chính sách xã ươ ướ
h i là: Phát huy nhân t con ng i trên c s đ m b o công b ng, bình đ ng ườ ơ
v nghĩa v và quy n l i công dân k t h p t t tăng tr ng kinh t v i ti n ế ư ế ế
b xã h i, gi a đ i s ng v t ch t và đ i s ng tinh th n, gi a đáp ng các
nhu c u tr c m t v i chăm lo l i ích lâu dài gi a cá nhân v i t p th ướ
c ng đ ng xã h i". Đ nh h ng có ý nghĩa chi n l c đó chính là th hi n t ướ ế ượ ư
t ng vì con ng i, c a m c tiêu phát tri n con ng i Vi t Nam, toàn di nưở ườ ườ
trong công cu c xây d ng đ t n c theo đ nh h ng xã h i ch nghĩa ướ ướ
n c ta hi n nay.Vi c đ y m nh công cu c công nghi p hoá hi n đ i hoáướ
đ t n c đòi h i chúng ta ph i nh n th c m t cách sâu s c đ y đ nh ng ướ
giá t l n lao và có ý nghĩa quy t đ nh c a nhân t con ng i ch th c a ế ườ
m i sáng t o, m i ngu n c a c i v t ch t và văn hoá tinh th n. Ph i có s
thay đ i sâu s c cách nhìn, cách nghĩ, cách hành đ ng c a con ng i và coi ườ
vi c b i d ng phát huy nhân t con ng i Vi t Nam hi n đ i nh m t ư ườ ư
cu c cách m ng. H n n a, v i tinh t t y u khách quan c a s nghi p xây ơ ế
d ng đ t n c theo đ nh h ng xã h i ch nghĩa, công nghi p hoá, hi n đ i ướ ướ
hoá đ t n c và cách m ng con ng i ph i đ c nh n th c là hai m t th ng ướ ườ ượ
nh t, không th tách r i c a s nghi p xây d ng đó.Công nghi p hoá, hi n
đ i hoá đ t n c theo đ nh h ng xã h i ch nghĩa không th không xu t ướ ướ
phát t tinh th n nhân văn sâu s c, không th không phát tri n con ng i ườ
Vi t Nam toàn di n đ l y đó làm đ ng l c xây d ng xã h i ta thành m t xã
h i "công b ng, nhân ái", "t t đ p và toàn di n" đ b i d ng và phát huy ưỡ
nhân t con ng i, đ c bi t là đ i v i th h tr , nh t thi t ph i t ng b c ườ ế ế ướ
hi n đ i hoá đ t n c và đ i s ng xã h i và chúng ta "tăng tr ng ngu n l c ướ ưở
con ng i khi quá hi n đ i hoá các ngành giáo d c, văn hoá, văn ngh , b oườ
v s c kho , dân s k ho ch hoá gia đình g n li n v i vi c k th a và ế ế
phát huy nh ng giá tr truy n th ng và b n s c dân t c" ch có trên c s đó ơ
khi phát tri n n n kinh t hàng hoá theo c ch th tr ng chúng ta m i có ế ơ ế ườ
th tránh đ c nguy c tha hoá, không xa r i nh ng giá tr truy n th ng, ượ ơ
không đánh m t b n s c dân t c, đánh m t b n thân mình tr thành cái bóng
c a ng i khác.N n công nghi p hoá, hi n đ i hoá là vì m c tiêu phát tri n ườ
con ng i toàn di n thì con ng i đây không ch hi u v i t cách là ng iườ ườ ư ườ
lao đ ng s n xu t mà còn v i t cách là công dân c a xã h i, m t cá nhân ư
trong t p th , m t thành viên trong c ng đ ng dân t c, m t con ng i trí tu ườ
tr c v n m nh qu c gia. Đó không ch đ i ngũ nh ng ng i lao đ ng cóướ ườ
5